Bir fazali sinusoidal o‘zgaruvchan tok zanjirlari - Физика - Рефераты

Bir fazali sinusoidal o‘zgaruvchan tok zanjirlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

632.5 KB

Bir fazali sinusoidal o‘zgaruvchan tok zanjirlari Reja: 1. Sinusoidal elektr yurituvchi kuch hosil qilish 2. O‘zgaruvchan tokning effektiv qiymatlari 3. O‘zgaruvchan tok zanjirida aktiv qarshilik 4. O‘zgaruvchan tok zanjirida induktivlik 5. O‘zgaruvchan tok zanjirida sig‘im

Sinusoidal elektr yurituvchi kuch hosil qilish Texnikada o‘zgaruvchan tok ko‘p ishlatiladi, chunki o‘zgaruvchan tokni ishlab chiqarish va undan foydalanish qulay. O‘zgaruvchan tokni deyarli isrofsiz transformatsiyalash, ya’ni undan uzoqqa elektr energiya uzatish uchun yuksak kuchlanishli va iste’molchi uchun past kuchlanishli elektr toki hosil qilish mumkin. Vaqt o‘tishi bilan yo‘nalishi va kattaligi jihatidan o‘zgarib turuvchi davriy tok o‘zgaruvchan tok deb ataladi. Ular ichida eng oddiysi va qulayi sinusoidal toklardir. Sinusoidal o‘zgaruvchan tokni quyidagi usulda hosil qilish mumkin. Bir jinsli magnit maydonga berk o‘tkazgich joylashtirilgan deb faraz qilaylik. Berk o‘tkazgich 900ga berilganda uning Kundalang kesim yuzini kesib utgan induktsiya oqimi nolga teng bo‘ladi. Magnit maydon kuchlanganligi N bilan o‘tkazgich yuziga utkazilgan n normal orasidagi burchak ( bo‘lganda induktsiya oqimi

quyidagiga teng bo‘ladi: Ф = Ф 0 cos  Berk o‘tkazgichning aylanishi bir tekis bulib, T davr ichida to‘la bir marta aylansin u holda  = 2  t / T =  t bunda  = 2  / T o‘tkazgichning burchak tezligi, t - vaqt Bu ifodani yuqoridagi formulaga qo‘ysak, quyidagi hosil bo‘ladi: Ф = Ф 0 cos  t ya’ni magnit induktsiya oqimi vaqt buyicha o‘zgaradi. Berk o‘tkazgich aylanishida magnit maydon oqimining o‘zgarishi tufayli induktsiya elektr yurituvchi kuchi vujudga keladi: e = - d Ф / dt Bu yerda F- o‘tkazgich yuzasiga tik yo‘nalgan magnit oqimi. Ifodadagi manfiy ishora E.YU.K. ning hosil qilgan kuchga nisbatan doimo qarama -qarshi yo‘nalganini ko‘rsatadi . Oqimning o‘zgarishi d Ф / dt = - Ф 0  sin  t Binobarin, e = Ф 0  t sin  t Shunday qilib, bir jinsli magnit maydonida berk o‘tkazgich bir tekis aylanganida sinusoidal o‘zga ruvchi E.YU.K.vujudga keladi: e = E m sin  t

Bunda…E m E.YU.K. ning katta qiymatini bildiradi: E m =  H S  t Tashki zanjir qarshiligi R ga bulsak, zanjirdagi oniy tokning qiymatini hosil qilishmumkin, ya’ni i = I m sin  t Bu yerda i- sinusoidal tokning oniy qiymati. Shu oniy qiymatlar ichida eng kattasi I m .- maksimal qiymat yoki effektiv qiymat. bilan ifodalangan tok sinusoidal o‘zgaruvchan tok yoki qisqacha sinusoidal tok deb ataladi. Har qanday shakldagi o‘zgaruvchan tokni bir - biriga ustma - ust tushgan ko‘p sonli sinusoidal toklarning yig‘indisi deb qarash mumkin, shuning uchun sinusoidal tok o‘zgaruvchan tokning oddiy shaklidir. Elektr yurituvchi kuchning oniy qiymati ye ni aniqlash uchun uning amplitudasi . Е m . ni fazoviy burchak sinusiga ko‘paytirish kerak. Buni grafik ravishda tushintirish uchun tokning amplituda qiymatiga teng bulgan Oa chizigini chizib, uni soat strelkasi yo‘nalishiga teskari tomonga aylantirsak (aylantirishning bu yo‘nalishini musbat deb qabul qilingan), unda bu chiziqning uchi E m . radius bilan doira chizadi va biror t vaqt o‘tishi bilan bir chiziq  burchakka buriladi va Об vaziyatni egallaydi.Ob chizigi uchidan vertikal diametrga perpendikulyar tushirib, Овб tugri burchakli uchburchakka ega bulamiz. Bu uchburchakdan

quyidagini topamiz: O в = Е м sin  Olingan tenglikning e = Е м sin  tenglama bilan takkoslasak , Ов chiziq E.YU.K. ning fazoviy burchak  ga mos bulgan oniy qiymatini aks ettirishini kuramiz. E.yu.k. va kuchlanishlarni ma’lum uzunlikdagi va yunalishdagi tugri chiziq yoki vektorlar tarzida ifodalash usuli o‘zgaruvchan toklar nazariyasida keng kullaniladi. Ayrim elektr kattaliklari orasidagi boglanishning grafikda vektorlar bilan ifodalanishi vektorlar diagrammasi deb ataladi. O‘zgaruvchan E.YU.K. o‘zga rishining to‘la tsikli uchun zarur bulgan vaqt tebranishlart davri yoki qisqacha davr deyiladi. Davr T harfi bilan belgalanadi va sekund xisobida ulchanadi. Bir sekunddagi davrlar soni tebranishlar chastotasi yoki qisqacha chastota deyiladi. Chastoata f harfi bilan belgilanib , gerts,(Gts) kilogerts (kGts) xisobida ulchanadi . Biz kurgan vektor diagrammada radius – vektor deb ataluvchi Oa = E m padius bir T davr ichida…  = 2  . burchak chizgani uchun 2  ./ T… nisbat bir sekundda o‘sha radius- vektor chizgan burchak bo‘ladi. 2  ./ T …. nisbat radius – vektorning burchak

tezligini ifodalaydi va u elektrotexnikada burchak chastotasi deb qabul qilingan . Burchak chastotasi grekcha  … harfi bilan belgilanadi.  = 2  ./ T Agar ( bir sekundda radius- vektor chizgan burchakni aks ettirsa, u holda t vaqt ichida bizga ma’lum bulgan va faza deb ataluvchi o‘sha radius- vektor chizgan  burchagi quyidagiga teng bo‘ladi.  =2  .f / T Radius – vektorning to‘la bir aylanib chiqishi T vaqt ichida o‘tgani uchun chastota bilan davr orasida quyidagi munosabat mavjuddir: f = 1/ T yoki T = 1 / f T ning qiymatini burchak chastotani hosil kilamiz:  = 2  f Bu ifoda o‘zgaruvchan tok fazasining 1 sekundda necha radian o‘zga rishini ko‘rsatadi. O‘zgaruvchan tokning effektiv qiymatlari. Bizga ma’lumki, u = U m sin  t . ва …i = I m sin  t .ifodalar kuchlanish va tokning ayrim paytlarga mos oniy qiymatlarini o‘zida aks ettiradi . Shuning uchun o‘zgaruvchan tok qiymati xakida fikr yuritilganda, uni shunday ekvivalent o‘zgarmas tok qiymatiga tenglashtiriladiki, Bunday tok o‘sha o‘zgaruvchan tok utayotgan qarshilikdan o‘tib, bir xildagi issiqlik ta’siri hosil kiladi, ya’ni bir xil vaqt oraligida bir xil miqdordagi issiqlik ajratadi. O‘zgaruvchan tokning bunday qiymati uning ta’sir

etuvchi yoki effektiv qiymati deb ataladi. Tokning effektiv qiymati o‘zgaruvchan tokning sinusoidal o‘zgarish protsessida uning oniy qiymati erishadigan maksimal qiymatidan kichik bo‘ladi. O‘zgaruvchan tok ma’lum bir qarshilikni o‘tkazgichdan o‘tib, unda xar sekundda ma’lum miqdorda issiqlik chikaradi, deylik. Shu o‘tkazgichning o‘zidan, undan utganda ma’lum miqdorda issiqlik chikaradigan , o‘zgarmas tok utkazish ham mumkinligi uz- o‘zidan ravshan. O‘zgaruvchan tok o‘tkazgichda ma’lum vaqt ichida qanday miqdorda issiqlik chikargan bo‘lsashu vaqt ichida o‘shancha issiqlik chikargan o‘zgarmas tokning ish bajaradigan qiymati ish bajaradigan qiymati uning effektiv qiymati deyiladi. Elektr zanjiridan o‘zgarmas tok utganda ajralib chiqqan issiqlik miqdori Lents- Joul qonuniga muvofiq : Q 1 = 0,24 I 2 RT O‘zgaruvchan tok utganda ajralib chiqqan issiqlik miqdorini Q = 0,24 R  T 0 i 2 dt integral orqali ifodalash mumkin. Uzgarmas tok bilan o‘zgaruvchan tok ta’siri bir- biriga teng bulgani uchun Q 1 = Q.. deb yozish mumkin. Shuning uchun 0,24 I 2 RT = 0,24 R  T 0 i 2 dt Ifodaga sinusoidal tokning oniy qiymatini quyib, integrallab sinusoidal tokning effektiv qiymatini topamiz.

I = I m /  2 Bu qiymat sinusoidal tokning effektiv qiymati deb yuritiladi. E.YU.K. va kuchlanishning effektiv qiymatlarini ham shu tarzda yozish mumkin: Е = Е m /  2 , U = U m /  2 O‘zgaruvchan tok zanjirida aktiv qarshilik Induktivlik va sig‘imga ega bo‘lmagan aktiv qarshilikni biror zanjirda sodir bo‘ladigan xodisani kurib chikaylik Agar zanjirning o‘zgarmas tokdagi qarshiligi …R 1 .. ga teng bo‘lsa, shu zanjirdan o‘zgaruvchan tok utganda uning qarshiligi ortadi va qiymati biror R ga teng bo‘ladi. Tajriba o‘zgaruvchan tok chastotasi ortishi bilan zanjirning qarshiligi ortishini ko‘rsatadi. Shuning uchun o‘tkazgichning o‘zgarmas tokdagi omik qarshilik deb ataluvchi qarshiligidan fark qilishi uchun o‘sha o‘tkazgichning o‘zgaruvchan tokdagi qarshiligi aktiv qarshilik deb ataladi. Modomiki o‘tkazgichning aktiv qarshiligi tokning chastotasi ortishi bilan ko‘paysa unda asosan sirt effekti tufayli hosil buluvchi bu xodisa yukori chastotalarda ayniksa ayniksa muxim ahamiyatga ega bo‘ladi. Bu toklar o‘tkazgichning sirtida birlamchi tok yo‘nalishida o‘tkazgichning ukida esa birlamchi tokka teskari yunalishda utadi. Natijada o‘tkazgichning ichida tok zaiflashadi sirtida esa kuchayadi .

Aktiv qarshilikdan o‘zgaruvchan tok utganda o‘tkazgich ukining yakinida tokning zichligi deyarli nolga teng bo‘ladi hamma tok o‘tkazgichning sirtida utadi. Zanjir kismlariga quyidagi sinusoidal kuchlanish berilgan deb faraz qilaylik: u = U m sin (  t +  ) Zanjirdagi tok kuchi qanday o‘zga rishini kurib chiqamiz Tokning oniy qiymatini Om qonuniga kura aniqlash mumkin : i = u / R = Um / R sin ( (t +() yoki i = I m sin (  t +  ) ifodalarni o‘zaro solishtirib zanjirdagi tok kuchi va kuchlanish faza jihatidan bir- biriga mos keladi deyish mumkin. Tok kuchining amplitudasi kuchlanishning amplitudasi bilan quyidagicha boglangan: I m = U m / R Ifodaning ung va chap tomonlarini (2.. ga bulib yezsak aktiv qarshilik uchun Om qonuni kursatuvchi formulaga ega bulamiz

I = U / R O‘zgaruvchan tok zanjirida induktivlik. Induktivlik L bulgan g‘altak kismlariga o‘zgaruvchan kuchlanish berilgan bulsin. Zanjir orqali i = I m sin (  t +  ) tok utganda induktivlik galtagida sinusoidal o‘zga ruvchi magnit maydoni oqimini hosil kiladi : Ф = Li / W = Li sin (  t +  ) / W = Ф m sin (  t +  ) bu yerda Ф m = LI m / W..- magnit maydoni oqimining maksimal qiymati. Sinusoidal o‘zga ruvchi magnit maydoni oqimi induktivlik galtagida uzinduktsiya e.yu.k. ini hosil kiladi : e L = - L di /dt = -  LI m cos(  t +  ) yoki е L = Е Lm sin (  t +  -90 0 ) E.yu.k. ning amplituda qiymati Е Lm =  LI m effektiv qiymati esa Е L =  LI Kirxtofning ikkinchi koidasiga kura U+e 2 = i r bundan g‘altak kismlaridagi kuchlanish u = u L = L di / dt =  LI m cos(  t +  ) yoki u L = u Lm sin (  t +  + 90 0 ) Bu tenglama bir tomondan berilgan kuchlanish ta’sirida zanjirda biror

vaqt paytida E.YU.K. hosil kiladigan tok vujudga kelishini va bu E.YU.K. kattaligi jihatidan berilgan kuchlanishga teng va yunalish jihatidan unga karama – qarshi bulishini ikkinchi tomonidan tenglama induktivlikdagi kuchlanish tokning vaqt buyicha o‘zgarish tezligiga proportsianal ekanligini ko‘rsatadi. Tok sinusoudal bo‘lganda uning o‘zgarish tezligi di / dt = I d(sin  t) / dt =  Icos  t ga teng . Demak tok maksimumdan utayotganda uning o‘zgarish tezligi nolga teng tok nol qiymatdan utayetganida esa uning o‘zgarish tezligi eng katta bular ekan Shunday qilib tok sinusoidal bo‘lganda induktivlikdagi kuchlanish ham sinusoidal bo‘lganda induktivlikdagi kuchlanish ham sinusoidal birok faza buyicha tokdan 2(burchakka ilgarilagan bo‘ladi.Induktivlikli zanjirning grafigi quyidagi rasmda berilgan. Kuchlanishning amplituda qiymati va E . YU . K . ning unga teng amplituda quyidagicha bulishi kelib chikadi . U m = Е Lm =  LI m Shuningdek kuchlanishning effektiv qiymati U = Е L =  L I

bo‘ladi. Bunda tokning effektiv qiymati I = U /  L = U / X L Bunda XL-. induktiv qarshilik Induktiv qarshilik xL= (L ning ulchov birligi: [  L] = 1 / сек  Гн = Ом O‘zgaruvchan tok zanjirida sig‘im Kondensatorning kismlariga quyidagi sinusoidal kuchlanish berilgan bulsin U c = U m sin (  t +  ) U holda kondensator zanjiridan i = C dU c /dt =  C U m sin (  t +  yoki i = I m sin (  t +  + 90 0 ) tok utadi.Bu tokning amplitudasi I m =  C U m Tok kuchinig kuchining effektiv qiymati I m =  C U m =  С Uc  1 U c /x c Boglanish Om qonuniga uxshash, bunda x c = 1 /x c kattalik qarshilik urnida turibdi: bu kattalik kondensatorning sig‘im qarshiligi deb ataladi. U (Om) larda ulchanadi. Sigim qarshiligi va o‘zgaruvchan tokning chastotasi teskari proportsional. Chastota f = 0 dan …f =  . gacha o‘zga rganda sig‘im qarshiligi x c =  .. дан …x c = 0.. gacha o‘zgaradi.

Sigimli zanjirdagi oniy quvvat ikkilangan chastota bilan o‘zga rib gox musbat Р =I 2 /  C. maksimumga, gox shunday kattalikdagi manfiy maksimumga erishib turadi . Kuchlanish ortayotganda elektr maydonining energiyasi generator energiyasi xisobiga noldan maksimal qiymatgacha ortadi. W m = CU m 2 /2 = CU 2 Shunday qilib zanjir iste’molchi rejimida ishlaydi va rejim quvvatning musbat qiymatiga mos keladi . Kuchlanish kamaya boshlaganda elektr maydonining energiyasi maksimal qiymatidan nolgacha kamayadi . Shunday qilib davrning bu kismlarida zanjir generator rejimida ishlaydi va bu rejim sig‘imli zanjir quvvatining manfiy qiymatiga mos keladi.

Похожие

O‘zgarmas tok zanjirlari

O‘zgarmas tok zanjirlari

O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

O‘zgaruvchan tok elektr mashinalari

Uch fazali tok sistemasi