Avtomatik rostlagichlar va ularning turlari - Физика - Рефераты

Avtomatik rostlagichlar va ularning turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

240.2080078125 KB

Avtomatik rostlagichlar va ularning turlari R е j а : 1. Avtomatik rostlagichlar xaqida tushuncha va ularning turlari . 2. Proporsional rostlagichlar . 3. Integral rostlagichlar. 4. Proporsional - integral ( izodrom ) rostlagichlar 5. Proporsional-differinsial rostlagichlar . 6. Gidravlik rostlagichlar.

Avtomatik rostlagichlar xaqida tushuncha va ularning turlari. Avtomatik rostlagichlar sanoatning turli sohalarida texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda keng ishlatiladigan texnikaviy vositalar hisoblanadi. Rostlagichlarni klassifikatsiyalash rostlanuvchi miqdorning turi, rostlagichning ish usuli, ishlatiladigan energiya turi, ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organiga ko’rsatiladigan ta’sirning xarakteri, rostlagich ishining tavsifnomasi (rostlash qonuni) kabi xususiyatlarga asoslanadi. Rostlanuvchi miqdorning turiga ko’ra rostlagichlar quyidagilarga bo’linadi: bosim, sarf, satx, namlik va kabi rostlagichlar. Ishlash usuliga ko ’ ra bevosita va bilvosita ta ’ sir qiluvchi rostlagichlar mavjud . Ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organini ishga tushirish uchun rostlanuvchi ob ’ ektdan olingan energiyaning o ’ zi bilan ishlovchi rostlagichlar bevosita ta ’ sir qiluvchi rostlagich deb ataladi . Agar ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organini ishga tushirish uchun qo ’ shimcha energiya kerak bo ’ lsa , bilvosita ta ’ sir qiluvchi rostlagichlar ishlatiladi . Foydalaniladigan energiya turiga ko ’ ra rostlagichlar elektr , pnevmatik , gidravlik va aralash ( elektr - pnevmatik , pnevmo - gidravlik va xokazo ) rostlagichlarga bo ’ linadi . Ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organiga ko ’ rsatiladigan ta ’ sirning xarakteri jihatidan rostlagichlar uzlukli va uzluksiz ishlovchi bo ’ ladi . Uzlukli ishlovchi rostlagichlarda ijro etuvchi mexanizmning faqat rostlovchi organi rostlanuvchi miqdorning uzluksiz muayyan qiymatida xarakat qiladi . Rostlanuvchi miqdorning o ’ zgarishi va rostlovchi ta ’ sir o ’ rtasidagi bog ’ lanish ( yoki ijro etuvchi mexanizm rostlovchi organining xarakati ), ya ’ ni rostlash qonuni nazarda tutilgan ish tavsifnomasiga ko ’ ra rostlagichlar pozitsion , integral ( astatik ), proporsional ( statik ), izodrom ( proporsional - integral ), proporsional - differitsial ( oldindan ta ’ sir etuvchi statik ), proporsional - integral - differinsial ( oldindan ta ’ sir etuvchi izodrom ) bo ’ ladi . Rostlanuvchi miqdorni vaqt davomida talab qilingan chegarada saqlab turish jihatidan rostlagichlar stabillovchi , programmali va kuzatuvchi rostlagichlarga bo ’ linadi . Stabillovchi rostlagichlar rostlanuvchi miqdorning berilgan qiymatga ( ma ’ lum darajadagi xato bilan ) tenglashishini ta ’ minlaydi . Programmali rostlagichlar maxsus programmali topshiriq bergich yordamida

rostlanuvchi miqdorning vaqt bo ’ yicha avvaldan ma ’ lum bo ’ lgan programma ( qonun ) bo ’ yicha o ’ zgarishini ta ’ minlaydi . Bu programma texnologik reglament talablariga muvofiq tuzilgan bo ’ ladi . Kuzatuvchi rostlagichlarda rostlanuvchi miqdorning vaqt bo ’ yicha o ’ zgarishi rostlagich topshiriq bergichga bilvosita ta ’ sir qiluvchi boshqa kattalikning o ’ zgarishiga mos bo ’ ladi . Proporsional rostlagichlar . Proporsional rostlagichlar deganda rostlovchi organning rostlanuvchi parametri va topshirilgan miqdor orasidagi farqqa nisbatan proporsional siljishi tushuniladi . Rostlanuvchi parametrning vaqt bo ’ yicha o ’ zgarishi va rostlovchi organning siljishi bir qonun bo ’ yicha amalga oshadi . Rostlanuvchi parametrning har bir miqdoriga rostlovchi organning ma’lum bir holatiga mos keladi. PR 2.5 proporsional rostlagich. PR 2.5 rostlagich rostlanuvchi parametrni berilgan kattalikda ushlab turish maqsadida chiqishda ijro etuvchi mexanizmga ta’sir etuvchi uzluksiz signal olish uchun mo’ljallangan. Asbob ikkilamchi asbobning qo’l bilan topshiriq bergichi yoki standart pnevmatik signalli boshqa qurilmadan masofadan turib topshiriq oluvchi rostlagichdan iborat (9.1-rasm). Rostlagich ikkita taqqoslash elementlari 1va 3, drosselli summator 2, quvvat kuchaytirgichi 4, uchiruvchi rele 5, qo’l bilan topshiriq bergich 6 lardan iborat. Т opshiriq bergich va o’lchov asbobolaridan kelgan R t va R 3 signallar taqqoslash elementi 1 ning membranalariga ta’sir etadi (manfiy kamera V, musbat kamera B) va teskari aloqa membranalarida havo bosimi hosil qilgan kuch (kamera A) bilan muvozanatlashadi.

9.1-rasm. PR 2.5 proporsional rostlagichning prinsipial sxemasi. 9.2-rasm. Proporsional-integral rostlagichning prinsipial sxemasi. 9.3. – rasm . Avvaldan ta ’ sir rostlagichi sxemasi – PF -2.1 Т aqqoslash elementi 1 ning R 1 chiqish bosim o ’ tkazuvchanligi  bo ’ lgan drosselli summator 2 ning rostlanuvchi drosseli orqali taqqoslash elementi 3 ning a kamerasiga boradi , xuddi shu kameraga o ’ tkazuvchanligi  bo ’ lgan drosselli summator 2 ning o ’ zgarmas drosseli orqali R chiq = R IV chiqish bosimi ham keladi . Т aqqoslash elementi 3 ning chiqish bosimi quvvat kuchaytirgichi yordamida kuchaytiriladi hamda ikkinchi taqqoslash elementi bilan manfiy teskari aloqada bo ’ ladi . Sistemada hosil bo ’ ladigan avtotebranishlarni yo ’ qotish maqsadida taqqoslash elementi 3 ga ikkita teskari aloqa kiritilgan : V kameraga manfiy va B kameraga musbat . Sistema muvozanati buzilgan hollarda ro ’ y beradigan avtotebranishlar musbat teskari aloqa yo ’ liga o ’ rnatilgan o ’ zgarmas drossel bilan

to ’ xtatiladi . Qo ’ l bilan boshqarishga o ’ tish maqsadida rostlagichni uzish uchun o ’ chiruvchi rele 5 dan foydalaniladi . PR 2.5 rostlagich PV 10.1 E , PV 10.1 P , PV 10.2 E , PV .2 P , PV 3.2 tipidagi ikkilamchi asboblar bilan birgalikda ishlaydi . Integral rostlagichlar . Integral ( astatik ) rostlagichlar deb rostlanayetgan parametr topshirilgan qiymatdan chetga chiqarish rostlovchi organning rostlanuvchi parametr chetga chiqishiga proporsional tezlikda xarakat qilishiga aytiladi . Astatik rostlagichlar ishlatilganda rostlanuvchi parmetrning muvozanat qiymati nagruzkaga bog ’ liq emas va statik xato nolga teng bo ’ ladi . Agar rostlanayotgan kattalik berilgan qiymatidan chetga chiqsa astatik rostlagich rostlovchi organi rostlanuvchi kattalik qiymati topshirilgan darajaga yetguncha xarakatga keltirib turadi . O ’ zining dinamik xususiyatlari jihatidan integral rostlagichlar turg ’ un emas , shuning uchun ham ular mustaqil qurilma sifatida ishlab chiqarilmaydi . Proporsional - integral ( izodrom ) rostlagichlar . PR 3.21 rostlagichning vazifasi PR 2.5 rostlagichning vazifasiga o ’ xshash . U taqqoslash elementlari I , III , VI , droselli summator II , quvvat kuchaytirgich IV , uzuvchi relelar V , VII va sig ’ im VIII dan iborat (9.2- rasm ). Bu rostlash bloki ikkita : proporsional va integral qismlardan tuzilgan . Ularning kirishiga datchikdan rostlanayotgan kattalikning pnevmatik signali R n va ikkilamchi asbobga o ’ rnatilgan topshiriq bergichdan rostlanuvchi kattalikning berilgan qiymati kelib , 0,2 ... 1 kg / sm 2 oraliqda bo ’ ladi . Blokning proporsional qismi g ’ alayonlanishdan so ’ ng xarakatga kelib , uning o ’ zi esa summator I , III va drosselli summator II dan tuzilgan . PR 3.21 rostlovchi blokining integral qismi summator VI va kuchaytirish koeffitsiyenti K =1 bo ’ lgan birinchi darajali aperoidik zvenodan tuzilgan bo ’ lib , pnevmatik integrallovchi zvenodan iborat . Proporsional va integral qismlarning chiqish signallari yacheyka II da qo’shiladi. Buning uchun integrallovchi zvenoning chiqishi yacheyka II ning I va III summatorlari kirishiga berilishi lozim. Sozlash parametrlarining (kuchaytirish koeffitsiyenti - K r , izodrom vaqti - Т i ) o’zaro bog’liq emasligi blokning muxim afzalligidir. Kuchaytirish

koeffitsiyenti (K r ) drosselli summatordagi o’zgaruvchi drosselning o’tkazuvchanligini o’zgartirib o’rnatiladi, drossellash diapozoni DD=3000... 5 chegarada o’zgaradi, bu esa kuchaytirish koeffitsiyentining qiymati 0,03 ... 20 bo’lishiga mos keladi. Izodrom vaqti Т i aperiodik zveno tarkibiga kirgan o’zgaruvchi drosselning o’tkazuvchanligini o’zgartirib o’rnatiladi va u 3 sekunddan 100 minutgacha bo’lishi mumkin. PR3.21 rostlagich ham PR2.5 rostlagichi ishlaydigan ikkilamchi asboblar bilan birgalikda ishlaydi. Maxalliy topshiriq bergich PR3.22 rostlagichi PR3.21 dan asbob kirishining topshiriq liniyasida qo’l bilan topshiriq bergich borligi bilan farqlanadi. PR3.26 va PR3.29 rostlagichlari kerak bo’lgan drossellash diapozonini o’rnatish imkonini beruvchi qayta qo’shgich bilan ta’minlangan. Qayta qo’shgichning uchta qayd qilingan xolati bor: I. DD=2 ... 50% . II. DD=50 ...200% . III. DD=200 ... 800% . Т i =0,025 minutdan  gacha o’zgaradi. PR3.29 rostlagichi PR3.26 dan maxalliy topshiriq bergichi borligi bilan farq qiladi. Т o’g’ri chiziqli statik tavsifnomali PR3.21 va PR3.32 rostlagichlarida drossellash diapozonini 2 ... 3000% gacha sozlash mumkin. PR3.23 va PR3.33 nisbat rostlagichlari ikkita parametr nisbatini ushlab turish maqsadida ijro etuvchi mexanizmga boruvchi uzluksiz rostlash ta’sirini olish uchun xizmat qiladi. Rostlagichlarda nisbat zvenosi bo’lib, unga doimiy drossel, rostlovchi drossel va topshiriq bergichlar kiradi. Nisbatni sozlash chegarasi 1:1 dan 5:1 gacha yoki 1:1 dan 10:1 gacha.PR3.24 va PR3.34 nisbat rostlagichlari ikkita parametr nisbatini uchinchi parametr bo’yicha to’g’rilash bilan ushlab turish maqsadida ijro etuvchi mexanizmga boruvchi uzluksiz rostlash ta’sirini olish uchun hizmat qiladi. Proporsional-differinsial rostlagichlar. Agar rostlash ob’ektida yuklanishning o’zgarishi tez va keskin shuningdek, kechikish katta bo’lsa izodrom rostlagichlar talab etilgan rostlash sifatini ta’minlay olmaydi, ya’ni bu holda ularda katta dinamik ha’vo hosil bo’ladi. Rostlash jarayonini parametrning o’zgarish tezligiga bog’liq bo’lgan qo’shimcha kirish

signali vositasida yaxshilash mumkin. Kechikishi sezilarli bo’lgan ob’ektlarda texnalogik jarayonlarni rostlash uchun PD- rostlagichlarni ishlatish maqsadga muvofiqdir. Agar differinsial qism rostlovchi ta’sirning boshqa qismlariga qo’shilsa to’g’ri (avvaldan ta’sir), ayrilgan holda esa teskari avvaldan ta’sir bo’ladi. Т o’g’ri avvaldan ta’sir rostlagichi PF2.1 rostlash zanjiriga berilgan kattalikdan parametrning chetga chiqish tezligiga mos ta’sir kiritish uchun mo’ljallangan (9.3- rasm). Siqilgan xajmdagi xavoning kirish signali (rostlagich yoki datchikdan) taqqoslash elementi IV ning V va G kameralariga boradi hamda inersion zveno (rostlanuvchi drossel II va sig’im III) orqali o’sha elementning V kamerasiga berilayotgan ta’minlovchi xavo bosimi bilan muvozanatlashadi. Chiqish kamerasi A kuzatuvchi sistema sxemasi asosida ulangan. Agar parametrning chetga chiqish tezligi nol yoki nola yaqin bo’lsa, taqqoslash elementi IV ning chiqishida kirish signali R kir kuzatiladi. Agar bosim o’zgara boshlasa, masalan, o’zgarmas tezlikda ortsa, u holda B kameraning oldida drossel-qarshilik II borligi tufayli V va G kamera membranasidagi bosimlar yig’indisi B va A kameraning membranalaridagi kuchlanishdan katta bo’ladi. Natijada taqqoslash elementi IV dagi S 1 soplo berkilib, A kamerada bosim keskin oshadi. Chiqishda kirishdagi bosimdan ilgarilovchi signal paydo bo’ladi. Ilgarilash kattaligi kirishda bosimning o’zgarish tezligi va avvaldan ta’sir drosselining qanchalik ochiqligiga bog’lik. Т aqqoslash elementi IVdan chiqqan signal element V va quvvat kuchaytirgichi VI dan tashkil topgan kuchaytirgichning kirishiga boradi. U taqqoslash elementi kuchaytirgichning xatosini yo’qotishga xizmat qiladi. Uchirish relesi I avvaldan ta’sir drosselini berkitishga mo’ljallangan. Buyruq bosimi R k =0 bo’lganda S 2 soplo yopiq bo’lib, B kameraga xavo avvaldan ta’sir drosseli orqali o’tadi. Rostlagichni o’chirish uchun ikkilamchi asbobdan buyruq bosimi R k berilib, bunda S 2 soplo ochiladi va kirish signali (R kir ) bevosita B kameraga keladi. Bu holda taqqoslash elementi IV ga keluvchi uchala signal o’zaro teng, chiqishdagi bosim

esa kirishdagiga teng bo’ladi. Avvaldan ta’sirni 0,05 ... 10 minutgacha oraliqda sozlash mumkin. Gidravlik rostlagichlar Gidravlik rostlagichlarda suvdan olinadigan energiya xisobiga suvni tarqatish jarayonini avtomatik rostlash va oqimni me’yorlashni amalga oshirish mumkin. Sug’orish tizimlarida suv tarqatishni avtomatlashtirishda qo’llanuvchi zatvor avtomatlarning bir necha turi mavjud, sarfni zatvor avtomatik, Neyrnik» tipidagi zatvor avtomatlar, qilinarli, to’g’ri xarakatlanuvchi avtomatik zatvorlar va boshqalar. «Neyrpik» tipidagi avtomatik zatvorlarga bir xil xolatga o’rnatilgan gidravlik zatvor-rostlagichlar bo’lib, bu holda zatvorni xolati rostlanuvchi sathga mos keluvchi nuqta atrofida bo’ladi. Bu zatvorlar yordamida 3 xil usulda sathni rostlash mumkin. Yuqorida b’ef bo’yicha rostlashni amalga oshiruvchi avtomat-zatvor pastki be’f bo’yicha rostlashni amalga oshiruvchi hamda aralash rostlashni amalga oshiruvchi zatvor avtomatlarni sxemasi 9.4 - rasmda berilgan. Yuqorida b’ef bo’yicha rostlashda bitta datchik o’rnatilgan bo’lib, o’rnatilgan sathda zatvor bir tarafdan qarama-qarshi lekin bir biriga tang momentlar ta’mirida, ya’ni zatvorni og’irligidan hosil bo’luvchi moment va qarshi yuk momenti xisobiga ikkinchi tarafdan sath datchikiga ko’rsatiluvchi gidrostatik bosim ta’sirida o’z holatida ya’ni balans holatida bo’ladi. Agar zatvor oldidagi sath ko’tarilsa yoki pasaysa tenglik yo’qoladi va zatvor berilgan satx o’z holiga qaytishi uchun zarur bo’lgan kattalikka ochiladi. Rostlash jarayonida turli tebranishlarni yo’qotish maqsadida zatvorlar tarkibiga moyli amortizatorlar kiritiladi. Pastki b’ef bo’yicha sathni stabellash zatvori xam shu tartibda xarakatlanadi, lekin sath datchigi pastki b’ef tarafidan o’rnatiladi.

Aralash rostlovchi avtomat zatvor normal ish jarayonida pastki sath bo’yicha rostlashni amalga oshiradi, agar suv sathi yuqori b’ef bo’yicha ko’tarilib ketsa, yoki suv yetishmasligi natijasida kelsa suv ko’rib qolishi kuzatilsa avtomatik ravishda yuqori b’ef bo’yicha rostlash amalga oshiriladi. Bunday zatvorlar mahsus kameraga joylashtirilgan ikkita sath datchigiga (membranali pukak) ega: ularning biri yuqori, ikkinchisi pastki b’ef bilan bog’langan. Yuqori b’ef datchigi belgilangan sath yuqoriga ko’tarilganda zatvorni ochadi, shuningdek sath minimal qiymatga erishganda uni yopadi. Bir vaqtni o’zida pastki b’ef kamerasidagi datchik uning belgilangan sathini ushlab turadi. 9.4-rasm. Suv sarfini avtomatik to’sqichi sxemasi: a) bitta tusqichli; b) qushaloq tusqichli; 1- suv chiqaruvchi qisim; 2- suv tagidagi devorlar; 3- qo’shaloq egilgan kaziroklar; 4- ko’taruvchi mexanizim; 5- suriluvchi to’sqich; 9.5-rasm. Suvni sathini me’yorlovchi «Neyrpik» tipidagi gidravlik to’sqichlarning sxemasi: a) yuqori bef bo’yicha; b) pastki bef bo’yicha; v) aralash rostlovchi; 1- qalqovich; 2- to’sqich; 3- aylanish o’qi; 4- qarshi yuk; GТIlarni avtomatlashtirishda suvni sathini tekis zatvorlar yordamida pastki b’ef bo’yicha stabilovchi regulyatorning tarkibiy sxemasini ko’rib chiqamiz (8.6.- rasm). Suvni berilgan sathi 1-topshiriq bergach (zadatchik) yordamida belgiladi va 2-elementda amalda mavjud sath bilan solishtiriladi. Agar belgilangan sathdan chetga chiqish mavjud bo’lsa 2-solishtirish elementi 3-kuchaytirish bloki (nol-organ) yordamida 5-ishga tushirgich orqali 6- elektr yuritilgani xarakatga keltiradi. Buni natijasida sath o’zgarishi qiymati

ishorasiga ko’ra 7-zatvor tengsizlik yo’qotilguncha va belgilangan sath o’rnatilguncha ochiladi yoki yopiladi. Sxemadan ko’rinadiki, yopiq zanjirli rostlash tizimi tarkibiga kanalning o’lchash va rostlash elementlari 8-sath datchigi va 7-zatvor orasidagi masofaga ega bo’lgan qismi kiradi. Bu masofa bir necha un yoki yuzlab metr masofani o ’ z ichiga olishi mumkin . Shuning uchun bu holda 8- datchik oraligi bilan o ’ lchangan masofa bilan 7- zatvor oralig ’ idagi boshlang ’ ich masofa oralig ’ ida kechikish vaqti paydo bo ’ ladi va rostlash sxemasiga proporsional - impulsli rostlovchi organ – 4 kiritilishi maqsadga muvofiqdir . Bu rostlagich rostlash vaqtida kechikish vaqtini yo ’ qotishga xizmat qiladi . Bunday oraliqda rostlash jarayoni to ’ xtatiladi va zatvorning elektr yuritmasi o ’ chiriladi . Bunday rostlagich proporsional - integral rostlagich deb yuritiladi , chunki bu xolda berilgan impulslar vaqti kelishmaslik vaqtiga proporsional ravishda o ’ zgaradi . 9.6. – rasm. Suvni satxi pastki bef bo’yicha stabillovchi regulyatorning tartibiy sxemasi. Shunday qilib, bunday suv tarqatishni avtomatik boshqaruv tizimlarida boshqaruv ob’ekti sof kechikish vaqtiga ega bo’lgani uchun impulsli ARSlarini qo’llash maqsadga muvofiqdir.

9.7-rasm. Kanaldagi sug’orish tizimi rostlanuvchi parametrining o’zgarish tavsifnomasi. Sug’orish kanali boshqaruv ob’ekti sifatida sof kechikishdan tashqari inersion kechikishga ega. Shuning uchun u kechikish vaqtiga ega bo’lgan davriy inersion bo’g’in ko’rinishida berilishi mumkin ( Т - vaqt doimisi). Bu holda vaqti tavsifnomalari kanalni sathini rostlash tizimi uchun 9.7 - rasmda keltirilgan ko’rinishda berilishi mumkin. Agar n-kirish kattaligi noldan birgacha sakrashsimon ravishda o’zgarsa 2-chiqish signali ham toza kechikish vaqti bilan sakrashsimon tarzda o’zgaradi ( t - vaqti bilan) (9.7-rasm, a, b). Umumiy rostlash vaqti t u kirish signalining o’rnatilgan vaqtigacha bo’lgan kattalikni o’z ichiga oladi (v) t+(3….5) Т , bu yerda ikkinchi qo’shiluvchi inersion kechikish vaqti hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G’ulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi, 2011. 2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent , 2012 . 3. Aripov N.M. “Avtomatik boshqarish nazariyasi va avtomatika elеmеntlari” ma'ruzalar matni. Toshkеnt, 2010. 4. Ismoilov A.I., Nazarov O.K. “Avtomatika va avtomatlashtirish asoslari” fanidan ma'ruzalar matni. Andijon, 2006.

Похожие

Parametrik datchik va ularning turlari

Avtomatika rostlagichlari

Termoelektr termometrlarda ikkilamchi asboblar magnitoelektrik millivoltmetr va avtomatik potensiometrlar

“Issiqlik tеxnika o’lchovlari va avtomatik boshqarish nazariyasi” fanining maqsadi va vazifalari. O’lchash nazariyasi asoslari

Radioteleskoplar va ularning asosiy ko’rsatgichlari