Жамиятни илмий билиш ва илмий бошқариш муаммолари - Философия - Рефераты

Жамиятни илмий билиш ва илмий бошқариш муаммолари

Загружено в:

18.09.2022

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Жамиятни илмий билиш ва илмий бошқариш муаммолари Режа: 1. Ижтимоий воқеликни билишнинг ўзига хос хусусиятлари. 2.Ижтимоий билиш усуллари. Ижтимоий прогноз. 3.Жамият тарақиёти истиқболининг фалсафий асослари.

Таянч тушунчалар : Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги (МДҲ),интеграция ,барқарорлик , Хавфсизлик, кузатиш, анкета, футрология 1. Жамиятни илмий билиш ва бошқаришда унда содир бўлаётган жараёнлар тараққиётининг оқибатини олдиндан кўра билиш катта аҳамият касб этади. Башорат қилиш нима? Инсон ҳаётида рўй бермаган, фан учун ҳозирча ноъмалум ҳисобланган, имконият тариқасидагина мавжуд бўлган бирон-бир ижтимоий-сиёсий воқеа ёки ҳодисанинг келажакда қандай рўй беришини, унинғ ҳолати, ривожланиш қонунлари ва оқибатларини муайян илмий далил-лар, назарий хулосалар ва маълумотларга асосланган ҳолда олдиндан айтиб бериш — башорат қилишдир. Инсон фақат орқага, ўтмишга қараб яшай олмайди, балки ўтмиш авлодлар томонидан яратилган барча илмий билимларни чуқур ўрганиш ва ўзлаштириш, уларга ижодий ва танқидий ёндашиш асосида келажакни олдиндан^кўришга, тўхтовсиз илгарилаб боришга ҳаракат қилади. Ўтмишни, тарихни билмасдан туриб келажакни билиш, олға ривожланиш мумкин эмас. Келажакка умидворлик билан қараш, бугун билмаган нарса ва ҳодисани эртага мукаммал билишга интилиш, орқага эмас, олдинга, келажакка томон ҳаракат қилиш — инсоннинг энг муҳим фазилатларидан бўлиб ҳисобланади. Инсон ўзининг келажагини тахмин ва гумонларга асосланиб эмас, балки фан ва амалиётнинг чуқур илмий хулосаларига асосланиб билиб олади. Фан ва амалиёт — келажакни олдиндан кўришнинг энг ишончли қуролидир. Инсон фан ёрдамида дунёни илмий асосда билади, ундан мақсадга мувофиқ тарзда фойдаланади. Бирон-бир нарсадан фойдаланиш учун аввало ўша нарса ва ҳодисани билиш, атрофлича ўрганиш керак бўлади. Ижтимоий ҳаёт хрдисаларини олдиндан билиш, режалаштириш, программалаштириш, лойиҳалаштириш, бошқариш назариялари билан ўзаро алоқадорликда амалга оши-рилади. Мураккаб жараёнларни олдиндан

билишга айрим фанлар, мутахассисларнинг кучи етмаслиги сабабли илмнинг барча тармоқларидаги етук омилларнинг ўзаро ҳамкорлиги талаб қилинади. Келажакни, мавжуд тарихий жараёнларни башорат қилишнинг энг қулай усули эксперт баҳолашдир. У тарихий жараён ҳақидаги чуқур ва аниқ илмий тасаввурларга, илмий тадқиқот усулларининг натижаларига асосланиб иш кўради ва хулоса чиқаради. Жамият тараққиёти қонунларини олдиндан кўра билишнинг экстраполядия (муайян бир шароитда рўй берадиган қонуниятларни ҳозирги давр ва келажакка мослаш), тарихий аналогия (ўтмиш ҳодисаларига қараб хулоса чиқариш), ижтимоий ҳодисаларни компғютер орқали намуналаштириш, келажак ҳодисаларини тасвирлаш, эксперементал баҳолаш (тарихий илмий тажрибага асосланган ишларга) баҳо бериш сингари асосий усуллари мавжуд. Буларнинг ҳаммаси биргаликда жамият тараққиётини олдиндан қуришга имкон беради. Амалиёт шуни кўрсатадики, мавжуд воқеаларнинг ҳал қилувчи йўналишларини фақат равшан тушина олган тақдирдагина тўғри, илмий жиҳатдан асосланган сиёсат юритиш мумкин. Содир бўлаётган воқеаларни унинг объектив мантиқни чуқур тушуниб олиш, давр ҳаракатини ифодаловчи тўғри хулосалар чиқара билиш осон эмас, лекин бу ғоят зарур ишдир. Мавжуд воқелик, мамлакатимизда, жаҳон миқёсида мунтазам равишда содир бўлиб турган ҳодиса ва жараёнлар, жаҳон фани ва техникасининг, инсон ақл идроки ва тафаккурининг ҳайратомуз даражада тўхтовсиз ривожланиб бораётганлиги, ҳозирги замон илмий-техника ютуқлари инсониятнинг келажаги ҳақида мукаммал илмий хулосалар чиқариш учун бой материал бермоқда. Мамлакатимизнинг келажаги ҳақида аниқ режалар ишлаб чиқариш, уларни амалга оширишнинг энг оқилона ва мақсадга мувофиқ йўлларини белгилаб олиш учун халқ билан маслаҳатлашиш, унинг фикрига қулоқ солиш, мададига суяниш, унинг талаб-истакларини бажариш зарурлигини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди.

Ҳозирги пайтда жаҳон тараққиёти ўзига хос янги даврга қадам қўйди. Бу даврнинг ўзига хос, олдинги пайтлардан фарқ қиладиган аломатлари, ҳарактерли белгилари бор. Булар қуйидагилардан иборатдир. Ер юзидаги давлатлар ва халқлар ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва ҳамкорликнинг кжсалиб бориши жаҳон тараққиёти ҳозирги босқичининг ўзига хос хусусиятидир. Бошқача айтганда, кенг қамровли интеграция — (лотинча сўз бўлиб, кириб бориш, тўлдириш, ўзаро яқинлашиш маъносида ишлатилади) — бутун ҳозирги оламшумул жараён бўлиб, ҳар бир халқ ва давлатнинг порлоқ истиқболи умуминсоний цивилизация йўлидаги барча куч-ҳаракатларини бирлаштиришга кўмаклашади. Манлумки, асримизнинг бир неча ўн йилликлари мобайнида Европа билан Осиёдаги мамлакатлар, Ғарб билан Шарқ, бир-бирига душманлик нуқгаи назаридан қараб келди. Ҳозирги пайтда жаҳонда шундай бир вазият вужудга келдики, дунёдаги кўпчилик мамлакатлар ва ўзларининг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маданий тараққиёт даражаларининг ҳар хиллиги, ривожланишнинг турлича босқичларида эканликлари, ҳатто мафкуравий қарашлардаги фарқларга қарамасдан ўзаро яқинлашмоқдалар. Ҳозирги пайтда ўтмишдаги ўзаро душманлик ва ихтилофлар сиёсатидан ҳамкорликка ўтиш амалга оширилмокда. Бу сиёсий халқаро муносабатларда кенг қўлланилмоқда. Дунёдаги бир қанча энг йирик ва қудратли бошлиқлари (президентлар), турли сиёсий партиялар, ижтимоий ташкилотлар, корхоналар, концернлар, оммавий ҳаракатлар раҳбарлари, диний арбоблар, мутахассислар ўзаро учрашиб бир-бирларига ён берилиб халқаро муносабатларда юзага келган энг долзарб масалалар, мухим ҳаётий муаммоларни тинч йўл билан ҳал қилишни баҳамжиҳат келишиб олмоқдалар. Давлатлар ва халқлар ўртасида яқинлашув жараёнлари ва ҳамкорликни кучайтириш тўғрисида икки томонлама ва кўп томонлама ўзаро битимлар ва мажбуриятлар қабул қилиниб турибди.

"Жаҳон миқёсидаги умумий тараққиёт, одамлар дунёқарашининг ўзгариши, коммуникадиялар юксалиши, халқаро муносабатларнинг ривожланиши ва унинг одамзод ҳаётига таъсири давлатлар ва халқлар ўртасидаги ўзаро бирлашишга интилишни кучайтирмоқда. Айни вақтда миллий хусусияталр ва анъаналарни, сиёсий ва маънавий меросни сақлаб қолиш тамойиллари ҳам яққол сезилмоқда" 1 . Инсониятни қизиқтириб келаётган умумбашарий, миллий, минтақавий ва бошқа муаммоларни илгаригидек ихтилофлар йўли билан ҳал қилиб бўлмайди. Шу жиҳатдан қараганда, ихтилофлар эмас, соғлом кучларни бирлаштириш, қарама-қаршиликларнинг бирлиги юзага келган муаммоларни ҳал қилишнинг муҳим омили эканлигини жаҳон тараққиётининг ҳозирги босқичи кўрсатиб ва амалда исботлаб турибди. Шунинг билан бир қаторда жаҳонда мулкий тенгсизлик — саноати ривожланган мамлакатлар билан ривожланаётган мамлакатлар ўртасидаги тафовут ва зиддиятлар кучаймоқда. Бу ҳолат жаҳон ресурсларини тақсимлашда яққол кўринади. Яъни, табиат ресурслари аслида ривожланаётган мамлакатларнинг асосий бойлиги хисобланса ҳам, саноат юксак ривожланган мамлакатлар бу бойликларни назорат қилишни ўз қўлига олишга интилмоқдалар. Қолаверса, илмий ва техникавий билимлар, шунингдек, илғор техналогиялар соҳасида, эрким сармояни тўплаш ва жойлаштириш соҳасида ҳам жуда катта тафовутлар мувжуд. Ҳозирги замон тарихий жараёнларининг асосий белгиларидан яна бири — дунёдаги аксарият мамлакатларнинг, хусусан, яқинда мустақилликка эришган давлатларнинг энг кучли, энг катта ҳалқаро банклар, нуфузли халқаро ташкилотларга тенг ҳуқуқли аъзо бўлиб кириб куч-ғайратлари ва иқтисодий имкониятларини умумий мақсадлари йўлида 1 Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари.- Т.:Узбекистон, 1995, 59-бет.

бирлаштираётганликларидадир. Буни Ўрта Осиё мамлакатлари, жумладан, Ўзбекистон Республикаси мисолида кўриш мумкин. Қисқа вақт ичида республикамиз кўпгина нуфузли халқаро ташкилотларга, хусусан БМТ га, Кўшилмаслик ҳаракатига, халқаро валюта фонди, Жаҳон банки, Европа қайта тиклаш ва тараққиёт банки, Иқтисодий ҳамкорлик Ташкилоти ва бошқа шу каби машҳур халқаро иқтисодий ва молиявий ташкилотларга қабул қилинди. Хозирги давр учун хос бўлган яна бир хусусият шундан иборатки, фан ва техниканинг энг янги ютуқларига асосланган замонавий технология — саноат ва қишлоқ ҳўжалигининг барча соҳаларига жорий этилмоқда. Бу эса ўз навбатида жамиятнинг илдам одимлар билан олға тараққий этишида замин яратмоқда. Жамиятнинг ривожланиш қонунларини билиш ижтимоий ҳаётимизнинг иқтисодий, сиёсий ва маънавий соҳаларида намоён бўлаётган зиддиятларни чуқур ва атрофлича англаб, уларни ўз вақтида бартараф этишга ёрдам беради. Мамлакатимизни илмий асосда бошқариш жамиятимизда осойишталик, тинчликни барқарорлаштириш, инсоннинг бахт-саодати, истиқболи учун зарур бўлган барча нарсаларни яратиб беришнинг асосий омилларидандир. Ижтимоий билишнинг объекти жамият, унинг предмети эса инсон ҳамда унинг фаолияти ва маданияти ҳисобланади. 2.Табиатдан фарқ қилувчи жамият фақат билиш объекти бўлмасдан, балки унинг субъекти ҳамдир. Моддий бойликлар ишлаб чиқариш усулининг ривожланиши ва алмашуви табиий-тарихий характерга эга, у ўз ички қонуниятларига амал қилади, уни ўрганиш эса ижтимоий билишнинг асосий масаласини ташкил қилади. Ижтимоий жараёнларни билишнинг ўзига хос хусусиятлари жамият қонунларининг табиат қонунларидан фарқидан келиб чиқади. Ижтимоий билиш субъекти – бу, ўзининг аниқ мақсад, манфаат ва эхтиёжларини кўзловчи, маълум синфга, ижтимоий гурухларга мансуб бўлган аниқ шахсдир. Билиш субъектининг ижтимоий ҳаётга қандай муносабатда бўлиши унинг табиатига муҳим таъсир кўрсатади. Ўар бир

жамиятда ижтимоий ҳодисаларни билиш, уларни тушунтириш одатда шу жамиятнинг дунёқараши, диний ва ахлоқий қоидаларига мувофиқ амалга ошади. Шунинг учун ижтимоий билишнинг мазмуни, моҳияти уни билаётган субъектнинг ижтимоий мавқеига боғлиқ бўлади. Илмий ҳақиқат ҳар доим ягона бўлиб, у объективдир. Бу маънода хақиқат кишиларга, синфларга бефарқдир, лекин кишилар, синфлар унга нисбатан бефарқ эмас. Ижтимоий билишнинг аниқ тарихий далилларга таянган эмпирик даражаси маълумотлари ундан юқорироқ босқич бўлган назарий даражасида умумлаштирилиб, ижтимоий тараққиёт қонуниятлари очилади. Ижтимоий далилларнинг ва ижтимоий назарияларнинг бирлиги илмий олдиндан кўриш ва башорат қилиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Жамият тараққиётини олдиндан билиш ва башорат қилиш тўғрисида турлича маълумотлар мавжуд. Шуларнинг ичида кенг тарқалган концепциялар ҳисобланган футурология ва герменевтикани кўрсатиш лозим. Жамият тараққиёти қонуниятларини билиш ва улардан инсон манфаати учун фойдалинишда ижтимоий фаолиятнинг ўрни каттадир. Жамиятдаги ижтимоий зиддиятларнинг келиб чиқиши сабабларининг чуқур ва ҳар томонлама тахлил қилиниши уларни ҳал этишнинг муҳим омилидир. Ижтимоий зиддиятлар маълум мақсадлар ва манфаатлар йўлида ҳаракат қилувчи кишилар фаолиятида намоён бўлади. Объектив ижтимоий зиддиятлар жамият эќтиёжлари ва қизиқишларига мос тарзда, субъектив омиллар, қизиқишларни англаш, мақсадни белгилаш, ҳаракатлар дастурини ишлаб чиқиш, жамиятни қайта қуриш дастурини амалга ошириш учун ижтимоий кучларни ташкил қилиш ва хакозолар орқали инсон фаолиятининг сабабияти сифатида намоён бўлади. Ижтимоий зиддиятлар эскининг емирилиб, янгининг пайдо бўлиши, зиддиятларни ўз вақтида англаш, уларнинг қарама-қарши томонларга оғиб кетишига, яъни бутуннинг парчаланишига йўл қўймаслик, мухим зиддиятларни номухимдан, антогонистик зиддиятларни ноантогонистик зиддиятлардан фарқлашни тақоза этади. Ўозирги даврда бир мамлакат

ичидаги ва бутун дунёдаги зиддиятларни консенсус (келишиш), мулоқатлар каби шаклларда ҳал қилиш тарихий зарурат бўлиб турибди. Зиддиятларни жанжаллар, можаролар, урушлар йўли билан ҳал этишга интилиш эндиликда катта ҳалокатларга олиб келишини жаҳон афкор оммаси тобора чуқурроқ тушуниб, бундан тегишли хулосалар чиқармоқда. Жамиятнинг келиб чиқиши ва ривожланиш қонуниятларини атрофлича билиш, унинг иқтисодий, сиёсий, маънавий соҳаларида рўй бераётгавн зиддиятларни ўз вақтида англаб ва бартараф этиш билан бир қаторда, уни демократик тамойиллар асосида замонавий усулда бошқариш катта ўрин эгаллайди. 3. Инсоннинг ўз хохиш-иродасини эркин билдириши ҳамда уни амалга ошириши, барча фуқороларнинг тенг хуқуқлилиги, давлат ва жамият бошқарувида қонун устиворлиги, давлат сиёсий органларининг сайланиши, уларнинг сайловчилар олдида ҳисоб беришини таъминлаш, давлат органларининг сайловчи ташкилотлар олдидаги жавобгарлиги, ошкоралик, фикрлар хилма-хиллигига йўл қўйиш ва бошқалар демократик тамойиллардир. Шарқда демократик жараёнлар ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, тадрижий ва узвий равишда аста-секин тараққий топади: жамиятни демократиялаштириш одамларнинг тафаккури ва ижтимоий савияси билан демократик ўзгаришлар даражаси ва суръатлар бир-бирига қанчалик мутаносиб бўлишига боғлиқдир. Шунингдек, демократик жараёнлар халқимиз, миллий маданиятимизнинг ўзига хос жиҳатларини, унинг табиатини ўзида мужассамлаштиради. Ўзбекистон жаҳондаги ривожланган демократик мамлакатлар тажрибаларини ҳисобга олган ҳолда, миллий анъаналаримиздан келиб чиқиб, ўзига мос жамиятни бошқарув тизилмаларини танлаб олган.

Адабиётлар: 1.Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. -Т.:Ўзбекистон, 1997, 3- 134-бетлар. 2. Туленов Ж., Ғофуров 3. Фалсафа. Дарслик.- Т.:Ўқитувчи, 1997, 359-378- бетлар. 3.Юсупов Ў. Қўшнинг тинч - сен тинч.- Т.:Меҳнат, 2000, 3-21-бетлар. 4,www . arxiv.uz 5.www.ziyonet.uz

Похожие

Ижтимоий билиш. Жамиятни илмий билиш ва бошқариш

Илмий билиш усуллари

Илмий билиш даражалари

Илмий билиш усуллари

Билиш назариясининг илмий ва ижтимоиймаданий асослари. Дунёнинг илмий манзараси