XXI Аср бўсағасида геосиёсий мақсад ва устивор йўналишларнинг ўзгариши - Философия - Рефераты

XXI Аср бўсағасида геосиёсий мақсад ва устивор йўналишларнинг ўзгариши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

XXI Аср бўсағасида геосиёсий мақсад ва устивор йўналишларнинг ўзгариши Режа: 1. XIX аср бусагасида геосиёсий максад. 2. Устивор йуналишларнинг узгариши.

"Геосиёсат" тушунчаси дастурилаввалданоқ жаҳон мафку-равий жараёнлари билан боғлиқ бўлди. Шу боисдан глобали-зация жараёнининг тезлашиши шарофати билан жаҳон мафку-равий манзарасининг ўзгариши ушбу тушунчанинг мазмунини бойитиб борди. Боз устига, геосиёсий мақсадлар ва устувор йўналишлар ҳам янгиланиб борди. "Геосиёсат" тушунчасини халқаро муносабатлар ва жаҳон мафкуравий манзараси призмасидан ўтказиб таҳлил этсак, бунга амин бўламиз. "Геосиёсат" тушунчасини илк бор швед олими ва сиёсатдони Р. Челлен (1846-1922) қўллай бошлади. У мазкур терминни қудратли давлатни шакллантириш мақсадида амалга оширилган самарали сиёсатнинг асосий характеристикаси сифатида ишлат-ганди. 1 Унинг фикрини мантиқан давом эттирган немис тадқи-қотчиси Ф. Ратцель (1844-1904) эса геополитика деганда давлат сиёсати билан мамлакатнинг географик ҳолати ўртасидаги ўзаро алоқадорликни тушунди. 2 Мюнхендаги геополитика институти директори, генерал К. Хаусхофер (1869-1946) "геосиёсат" тушунчасини бундай талқинлаш анъанасини қабул этиб, унинг империалистик таърифини шакллантирди. Унинг тушунтири-шича, герман миллати учун муҳим бўлган макон Германия ҳудудлари билан чекланиб қолмайди. Шу боисдан давлат амалга оширадиган геосиёсат мақсади миллат равнақи учун зарур бўлган ҳудудларни назорат остига олишдан иборат бўлмоғи шарт. Масаланинг бундай қўйилиши XX аср бошларидаги халқаро муносабатларнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан эди. Бизга маълумки, Вестфалияда 1648 йилда имзоланган тинчлик шартномаси ҳам, Венада 1864, 1866 йилларда имзоланган халқаро шартномалар ҳам миллий суверенитет ва легитимация 3 принципларига асосланган эди, холос. Ушбу шартномаларда у ёки бу мамлакатларда жорий этилиши зарур бўлган бошқарув 1 1 Новейший философский словарь. Сост. А. Грицанов. – Минск, 1999, с. 157. 2 2 Уша ерда, 157-бет. 3 3 Легитимация – лотинча "конуний" сузидан олинган булиб, давлатларнинг бирор хукук ва кафолатини тан олиш хамда тасдиклашни англатади.

шакли ҳақида гап ҳам бормас эди. Шу боисдан ушбу халқаро-сиёсий системаларга Чор Россияси, Габбсбурглар монархияси, либерал Англия каби турли бошқарув шаклларига эга бўлган мамлакатлар тенг ҳуқуқлилик асосида кириши мумкин эди. Бу мамлакатлардан фақат бир нарса – халқаро муносабатларда қабул қилинган қоидаларга амал қилиш талаб этиларди. Хуллас, халқаро муносабатлар субъекти ўз мамлакатида исталган ижтимоий-сиёсий режимни ўрнатишга ҳақли эди, фақат жаҳон аренасида умумътироф этилган қоидаларни бузма-са кифоя. Бироқ XX - асрнинг ўттизинчи йилларига келиб мил-латлар ва элатлар, мамлакатлар ва давлатлар ўртасидаги муно-сабатлар янги босқичга қадам қўйди. У ёки бу мамлакатнинг равнақи давлатдан ўз мамлакати миқёсидагина эмас, ўзга мамлакатлар миқёсида ҳам кенг кўламда ижтимоий фаолият кўрсатишни талаб қила бошлади. Бунинг натижасида жаҳонда географик ҳудудлар учун кураш бошланиб кетди. Бироқ энди географик ҳудудларни эгаллашнинг ўзи кифоя қилмас эди. Эндиликда ўзга мамлакатларнинг эътирозига жавобан ўз мамлакатининг маълум географик ҳудудга бўлган даъвосини асослаб бериш ҳам зарур бўлиб қолди. Кўриниб турибдики, халқаро муносабатлар геосиёсий мақсадлар ва йўналишларни ўзгартириб юборган бўлса, ўзгариб кетган геосиёсий мақсадлар халқаро муносабатларнинг ўзига акс таъсир кўрсатди. Эндиликда геосиёсатнинг асосий мақсади ўз мафкурасини маҳв этилиши зарур бўлган географик ҳудудга сингдириш билан боғланадиган бўлди. Хусусан, 1930-йилларга келиб инсониятнинг келажакдаги тараққиётини асослаб беришга интилган уч асосий сиёсий-мафкуравий йўналиш ўртасида ашаддий кураш авж олиб кетди. Бу уч йўналишни жамиятнинг асосий ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий негизларини сақлаб қолган ҳолда туб ислоҳотлар ўтказишни тарғиб қилувчи социал-реформизм, жаҳонда янги иерархик тартиб ўрнатиш ва уни олий ирқ бўлган немис миллатига бўйсундиришни тарғиб қилувчи фашизм, жамиятдаги моддий ва маънавий неъматларни ижтимоий инқилоб ёрдамида қайта тақсимлаш ва тенглик

принципларига асосланган янги жамият барпо этишни тарғиб қилувчи коммунизм мафкуралари ташкил этдилар. Ушбу мафкуралар ўртасидаги кураш айниқса иккинчи жаҳон уруши йилларида яққол намоён бўлди. Шу боис иккинчи жаҳон урушининг унгача булган бошқа урушлардан (афтидан, XVI асрдаги салб юришлари бундан мустасно бўлса керак) асосий фарқи шунда бўлдики, унда анъанавий сиёсий- ҳарбий омиллар қаторида мафкуравий компонент ҳам ҳал қилувчи роль ўйнади. Ушбу уруш нафақат географик ҳудудларни эгаллаш мақсадида, балки ўз турмуш тарзини, қадриятлари системасини, бошқарув шаклини, бир сўз билан айтганда, ўз мафкурасини бошқа халқларга сингдириш мақсадида ҳам олиб борилди. Ажабланарли жойи шундаки, инсоният бошига мислсиз кулфат-лар келтирган ва яна келтириши мумкин бўлган немис фа-шизмига қарши бир-бирига ёт бўлган икки мафкура (социал реформизм ва коммунизм) тарафдорлари иттифоқ туздилар. Ушбу иттифоқ ҳар иккала мафкура учун қайсидир маънода умумий бўлган компонентга асосланди. Хусусан, бутун дунё пролетарларининг тенглигини эътироф этган коммунистик интернационализм инсон ҳақ-ҳуқуқлари ва эркинликларини улуғлаган либерал байналмиллийлик билан ҳамоҳанг эди. Фашистик мафкура эса айнан ана шу байналмиллийликни инкор этар ва национал- шовинизм ҳамда расизмни тарғиб этарди. Иккинчи жаҳон уруши ниҳоясида Германия ва унинг итти- фоқчиларининг тор-мор этилиши оқибатида фашизм самарали мафкура сифатида жаҳон аренасидан тушди. Асосий муқобил мафкуралар сифатида ижтимоий-реформистик капитализм ва революцион социализм (коммунизм) сақланиб колди. Ушбу мафкуралар кураши давомида икки қутбли дунё вужудга келди. Бунинг пировард натижасида геосиёсатнинг асосий мақсади ки-шилар онги учун курашишдан иборат бўлиб қолди, унинг асосий йўналишларини эса ўз мамлакати танлаган тараққиёт йўлининг тўғри эканлигини асослаб бериш, ўз мафкураси та-рафдорларини кўпайтириш,

қарши мафкуранинг тарқалиши ва ривожланишига йўл бермаслик ташкил этди. Ҳам социал-реформизм, ҳам коммунизм тарафдорлари ўз қудратлари ва ҳарбий имкониятларини ўзлари танлаган йўлнинг афзалликларини тарғиб этишга сафарбар қилдилар. Бутун дунё икки ғоя, икки мафкура кураши майдонига айланди. Совуқ урушнинг ўзи сиёсий ва иқтисодий системалар барқарорлиги ва мустаҳкамлигини синовдан ўтказувчи имтиҳонга айланди. Икки қутбли дунё шароитида "Шарқ" ва "ғарб" тушунча-ларининг ўзи мафкуравий ўлчов даражасига кўтарилди ва геог-рафик тушунчалардан сиёсий-мафкуравий категорияга айланди. Айнан мафкуравий ўлчов икки қутбли дунёнинг асосий мезони бўлди. Айнан мафкуравий ўлчов стратегик императив даража-сига кўтарилдики, жаҳоннинг бошқа мамлакатлари шу ўлчов асосида икки қутб - СССР ва АқШ атрофида бирлаша бошла-дилар. Шу сабабга кўра Узоқ Шарқда жойлашган Япония ғарб дунёсининг таркибий қисмига айланди. Албатта, жаҳоннинг уч дунёга бўлиниши ушбу нуқтаи назарга айрим ўзгартиришлар киритди. Биринчи дунё деб Евро-па ва Шимолий Америка, шунингдек Япония ва Осиёдаги иқ-тисодий тараққиётга эришган айрим мамлакатлар тан олинди. Бу мамлакатлар капиталистик тараққиётнинг илғор эшелони эди. Мазкур юртларнинг биринчи дунё деб аталишига жиддий сабаблар бор эди: улар СССР ташкил топгунига қадар шакл-ланиб бўлган ва европоцентрик дунёнинг олдинги ўринларини эгаллаб олган эдилар. Гарчи Совет Иттифоқи жаҳон харитасида 1917 йилги Октябрь инқилобининг шарофати билан пайдо бўлган бўлса-да, иккинчи дунё иккинчи жаҳон урушидан кейингина шаклланди. Гап шундаки, СССР халқаро сиёсий муносабатларга ХХ асрнинг 30- йиллари охирига келибгина жиддий таъсир кўрсата бошлади. қонли фуқаролар уруши, унинг оқибати бўлмиш очар-чилик, иқтисодиёт борасида амалга оширилган кўплаб бемаъни тажрибалар, ресурсларнинг узоқ муддат нооқилона сарфланиши, кенг миқёсдаги қатағонлар СССРга ўз маф-куравий-

сиёсий мавқеини мустаҳкамлашга халал берарди. Бироқ гитлерча Германияни тор-мор этган Совет Иттифоқи иккинчи жаҳон урушини қудратли ҳарбий-сиёсий империя сифатида якунлади. Натижада XX асрнинг ўттизинчи йилларида СССР капиталистик дунё учун фақат мафкуравий таҳдид солган бўлса, иккинчи жаҳон урушидан кейин реал ҳарбий таҳдид сола бошлади. Боз устига, фашистик қулликдан халос бўлган Шарқий Европа мамлакатлари, ундан кейин қатор Осиё мамлакатлари тараққиётнинг социалистик йўлини танладилар. Шу кўйи жаҳон социалистик тизими дунёга келди. Айни пайтда колониал империяларнинг инқирозга юз ту-тиши оқибатида жахон харитасида янги мустақил давлатлар вужудга келдиларки, улар ўзларининг ижтимоий-иқтисодий ва мафкуравий-сиёсий хусусиятларига кўра юқоридаги икки дун-ёнинг бирортасига ҳам мос тушмас эдилар. Ушбу мамлакатлар қатор умумий хусусиятларга эга эдилар. Иқтисодиётнинг қолоқлиги, ижтимоий-синфий таркибнинг заифлиги, қишлоқ хўжалигининг устиворлиги, миллий тадбиркорликнинг ривож-ланмаганлиги, анъанавий патриархал ва уруғчилик структура-ларининг сақланиб қолганлиги шулар жумласидандир. Ушбу мамлакатларни юқоридаги икки блокдан ажратиш мақсадида учинчи дунё деб атай бошладилар. Иқтисодий ва молиявий ёрдам илинжида учинчи дунё мам-лакатлари у ёки бу блок лидерларининг эътиборини жалб этиш учун мусобақага киришиб кетдилар. СССР ва АқШ учун эса уш-бу ривожланаётган мамлакатлар ўзига хос саҳна вазифасини ўтадики, бу саҳнада ҳар бир томон ўз таъсирини ўтказиш учун мафкуравий ва сиёсий кураш олиб борди. Ушбу кураш айрим ҳолларда локал ва минтақавий урушларга айланиб кетарди. Масалан, ХХ асрнинг 60-йиллари ва 70-йиллари бошларида Жануби-Шарқий Осиёда, 70- 80 йилларда Анголада ана шундай урушлар бўлиб ўтди. Икки қутбли дунё ва совуқ уруш шарои-тида мамлакатни ташқи таҳдидлардан мудофаа қилиш масаласи икки ҳарбий-сиёсий блокларнинг кўплаб функцияларидан бири эди, холос. Асосий эътибор "ички" муаммоларни бартараф қи-лишга қаратилган

эди. Ушбу "ички" функция АқШ учун итти-фоқдош мамлакатларни ўз ҳукми остида ушлаб туриш, ғарбий Европа билан Шимолий Америка ўртасидаги алоқаларни мус-таҳкамлашдан иборат бўлган бўлса, СССР учун жаҳон соци- алистик тизимини назорат остида сақлаш, уни ўзга системалар таъсиридан муҳофаза қилиш билан боғлиқ эди. Шу сабабдан, ҳар иккала мамлакат ҳам ўзини турли халқлар орзу-умидлари ва эҳтиёжларининг ифодачиси деб ҳисобларди. Ўз фаолиятла-рининг мафкуравий асосларини ишлаб чиққан АқШ ўзини эркин дунё ҳимоячиси деб, СССР эса тинчлик, демократия ва социализм таянчи деб эълон қилди. Бунинг пировард натижаси ўлароқ икки блок ўртасидаги ихтилоф катта миқёсдаги курашга айланиб кетди. «Шарқ ва ғарб ўртасидаги курашнинг узоқ муддатли характери ва потен-циал хавфи, - дейилади, масалан, "Уч томонлама комиссия" маърузаларидан бирида, - ҳозирги замоннинг икки қудратли давлатлари орасидаги зиддиятдан ҳамда турли ҳадриятларга асосланган икки қарама-қарши сиёсий-иқтисодий, ижтимоий системалар ўртасидаги келишмовчиликлардан келиб чиқади. Шу боисдан ҳам Шарқ ва ғарб ўртасидаги кураш узоқ вақтдан бери бутун дунёнинг марказий муаммоси бўлиб турибди.» 1 Икки қудратли давлат ўртасида авж олиб кетган маф-куравий кураш, бир минтақада содир бўлган бир ижтимоий-сиёсий воқеанинг турлича талқин этилиши охир-оқибатда шунга олиб келдики, икки қутблилик иккинчи жаҳон урушидан кейинги дунёнинг моҳиятини ташкил этди. Ҳар иккала томон бир- биридан қўрқиб, хавфсираб яшади. Бунинг оқибатида НАТО ва ОАВ каби қарама-қарши сиёсий кучлар дунёга келдики, улар блокларнинг хавфсизлигини таъминловчи омил вазифаси ўтай бошлади. Албатта, қўшилмаслик ҳаракатининг ривожланиши, Япония ва ГФР каби иқтисодий жиҳатдан қудратли мамлакатларнинг шаклланиши, Хитойнинг ядро давлатига айланиши, турли мин-тақаларда миллатчиликнинг вужудга келиши ушбу икки-қутблилик системасига жиддий ўзгартиришлар киритди. 1 1 Azkael I.R., Loeweentnal R. et al.. An Overview of East-West relations. The Trilatеral comission. – Washington, 1987.

Бироқ, бундан қатъий назар, жаҳоннинг муҳим сиёсий масалалари иккиқутблилик принциплари асосида ҳал этиларди. Икки қутбли дунё шароитида жаҳондаги вазият бир қадар тушунарли эди. СССР ўз ташқи сиёсатининг стратегияси ва асо-сий йўналишларини ишлаб чиқаётганида АқШнинг реал душман эканлигини, АқШ эса СССРнинг асосий рақиб эканлигини ино-батга оларди. "Нью-Йорк таймс" газетасининг шарҳловчиси Т.Фридман ёзганидек, Кремль "АқШ сиёсатининг йўлчи юлдузи эди". Сиёсий арбоблар шамолнинг қаёқдан эсаётганлигини (яъни Москва қайси позицияда турганини) билсалар кифоя эди, АқШ дарҳол шу позицияга тескари бўлган нуқтаи-назарни қўллаб чиқиши аниқ бўларди- қоларди. СССРдаги вазият ҳам шунга ўхшаш эди. Жаҳондаги бундай вазият барча халқларни юрак ҳовучлаб яшашга мажбур этарди. Бутун дунё турли манфаатлар соҳасига бўлиб чиқилгандики, у ёки бу минтақада юз берган уруш ёки келишмовчилик икки қутб орасидаги умумсайёравий курашнинг таркибий қисми сифатида баҳоланарди. ХХ асрнинг тўқсонинчи йиллари бошига келиб Совет империясининг барҳам топиши икки қутбли дунёнинг ҳам ни-ҳоясига етганидан хабар берди. Жаҳоннинг ўнлаб мамла-катларига қандай фаолият кўрсатишни ҳукм этиб турган қудратли мафкуралардан бири жаҳон саҳнасидан тушди. "Шарқ" ва "ғарб" тушунчаларининг мафкуравий мазмуни барҳам топди, ғарб оламига даҳлдор топилган Япония яна Шарққа қайтди. Бир қараганда, мафкуравий курашнинг ўзи ўтмишга юз тутгандек эди. Аслида эса мамлакатларнинг гео- сиёсати мақсадлари ўзгарганди, холос. Эндиликда геосиёсий мақсадлар "муайян давлатнинг ўз мавқеи ва таъсирини ўзга ҳудуд ва минтақаларда кучайтиришга қаратилган сиёсатни ифодалайди. 1 Бугунги кунда "жаҳон ҳамжамияти халқаро муносабатлар соҳасига демократия, ўзаро ҳурмат ва ҳамкорлик тамойил-ларини қарор топтириш учун курашмоқда. Бундай шароитда зўравонлик қилиш, ҳарбий куч ишлатиш ва ҳатто иқтисодий исканжага олиш қатъий қораланиши аниқ. Лекин ўз 1 Миллий истиклол гояси : асосий тушунча ва тамойиллар . Укув кулланмаси.– Тошкент, 2001, 69-бет.

ғаразли мақсадларига етишни кўзлаётган турли кучлар геополитиканинг энг таъсирчан воситаси сифатида мафкуравий қуролдан кенг фойдаланмоқда, одамлар онгига таъсир ўтказишнинг тубан ва маккор усулларини қўлламоқда". 2 Кўриниб турибдики, мафку-ралар уруши жаҳонда сусайгани йўқ, у ўзгача қиёфа ва шакл касб этди, холос. Бундай вазиятда энг мушкули кушод эндигина сиёсий мустақиллигини қўлга киритган мамлакатлар зиммасига тўғри келмоқда. * * * Юқоридаги мулоҳазаларимиздан қуйидаги хулосалар келиб чиқади: 1. XX аср бир-бирига қарама-қарши бўлган турли мафку-ралар кураши даври бўлди. Бунга кескин ўзгариб борган хал-қаро вазият замин тайёрлади. Хусусан, халқаро вазиятнинг ўз- гариши геосиёсат мақсадлари ва йўналишларининг ўзгаришига сабаб бўлди. Ўз навбатида, геосиёсий мақсаднинг ўзгариши янги халқаро вазиятнинг юзага келишига пойдевор яратди. Буни қуйидаги жадвалдан кузатишимиз мумкин: № Даврлар Ҳалқаро вазиятнинг хусусияти Геосиёсат мақсади ва йўналиши 1. XVII-XIX асрлар Вестфалия ва Венада халқаро муно-сабатларнинг асосий принципларини эътироф этувчи шартномалар имзо-ланди. Бироқ ушбу шартномалар мамлакат ичкарисида исталган сиё-сий режимни ўрнатишга имкон қол-дирарди. Мақсад: Мамлакат сиёсатини унинг географик ҳолатидан келиб чиққанҳолда олиб бо-риш. Йўналишлар: Мамлакат гео-график имкониятларини умумлаштириш,ундан оқилона фойдаланиш йўлларини топиш 2 Миллий истиклол гояси: асосий тушунча ва тамойиллар.- Тошкент, 2000, 24-бет.

2. XX аср 20-45 йиллари Мамлакат манфаатларини қон- дириш имконини берадиган ҳудуд чегараси кенгайиб кетди. Ўзга географик ҳудудларни маҳв этиш учун шарт-шароит яратиш зарурияти туғилди. Мақсад: Ўз мафкурасини маҳв этилиши зарур бўлган гео-график ҳудудга сингдириш. Йўналишлар: Мамлакатнинг шу географик ҳудудга бўлган даъвосини асослаб бериш, ўша ҳудуд аҳолисига "фаровон ҳаёт" ваъда қилиш. 3. XX аср 45-90 йиллари Иккинчи жаҳон урушининг якун-ланиши ва немис фашизмининг тор-мор этилиши икки қутбли дунёни вужудга келтирди. "Совуқ уруш" бошланди. Мақсад : Кишилар онги учун кураш Йўналишлар : Ўз мамлакати танлаган тараққиёт йўлининг тўғрилигини асослаб бериш , ўз мафкураси тарафдорларини кўпайтириш , қарши мафку - ранинг ривожланиши ва тарқалишига йўл бермаслик . 4. XX аср сўнгги ўн йили Совет Империясининг барҳам топиши янги мустақил давлатларнинг вужудга келишига сабаб бўлди. Мақсад: Ўзга минтақалардаги ўз мавқеи ва таъсирини ку- чайтириш Йўналишлар: Ўз турмуш тарзини, маданиятини

тарғиб этиш, информацион, психоло- гик, технологик уруш 2. X Х аср уч қудратли мафкуранинг (социал-ре-формизм, коммунизм, фашизм) кураши остида кечди. Шунингдек, қарама-қарши бўлса-да, умумий хусусиятларга эга бўлган социал-реформизм ва коммунизм миллионлаб кишилар-ни немис фашизмига қарши курашга чорлади. Бунинг оқибатида немис фашизми идеологияси барҳам топди. Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йиллар эса ижтимоий-реформистик капи-тализм ва революцион социализм (коммунизм) ўртасидаги кураш билан боғлиқ бўлди. 3. СССРнинг парчаланиб кетиши мафкуранинг, мафкуравий курашнинг сусайишига эмас, геосиёсий мақсад ва йўналиш-ларнинг ўзгаришига олиб келди. Аксинча, мафкуравий кураш янада нозиклашди ва кескинлашди. Ушбу курашнинг асосий қи-йинчилиги эндигина мустақил бўлган давлатлар эиммасига тушди. Адабиётлар :

1. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Том 1.- Тошкент, 1996. 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Том 2.- Тошкент, 1996. 3. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Том 3.- Тошкент, 1996. 4. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. Том 4.- Тошкент, 1996. 5. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби. Том 5.- Тошкент, 1997. 6. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсиз-ликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафо-латлари.- Тошкент, 1997. 7. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Том 6. – Тошкент, 1998. 8. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Том 7.- Тошкент, 1999. 9. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. Том 8.- Тошкент, 2000. 10. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. Том 9.- Тошкент, 2001. 11. Каримов И.А. Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йўналишлари.- Ўзбекистон овози, 2002, 31 август. 12. Жўраев Т.Тузувчи ва бузувчи тизимлар. – Тафаккур, 2000, №2, 24-29-бетлар. 13 Кароматов Г. Диний экстремизм – хавфсизликка таҳдид- дир. – Мулоқот, 1999, №2, 39-40-бетлар. 14. Маннонов Б. Туркистон ва Марказий Осиё. – Мулоқот, 1998, №2, 6-8-бетлар. 15. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. –

Тошкент, 2000, 22-27-бетлар. 16. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. – Тошкент, 2001,-бетлар. 17. Юсупов Э. Исломий қадриятлар ва даний экстремизм. – Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари, 1998, №3, 46-47-бетлар. 18. Ҳайдаров Ў. Дунёвий хавфсизлик калити. – Мулоқот, 1998, №2, 4-5-бетлар. 19. Ҳакимов Н.,Чориев А. Миллий истиқлол мафкураси. -қар- ши, 2000.

Похожие

XXI ( 21 ) Аср бўсағасида геосиёсий мақсад ва устивор йўналишларнинг ўзгариши

Ўзбекистоннинг жаҳон ижтимоий тараққиёти тизимидаги ўрни

Глобализация ва жаҳон мафкуравий манзарасининг ўзгариши

Глобализация ва жаҳон мафкуравий манзарасининг ўзгариши

Тарих фалсафаси фалсафий билиш соҳаси сифатида