Шахснинг табиий, ижтимоий анаънавий- рухий хусусиятлари.Шахснинг ноёблиги ва бетакрорлиги - Философия - Рефераты

Шахснинг табиий, ижтимоий анаънавий- рухий хусусиятлари.Шахснинг ноёблиги ва бетакрорлиги

Загружено в:

19.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Шахснинг табиий , ижтимоий ан – аънавий - рухий хусусиятлари . Шахснинг ноёблиги ва бетакрорлиги Режа: 1. Шахснинг табиий , ижтимоий ан – аънавий - рухий хусусиятлари . Шахснинг ноёблиги ва бетакрорлиги . 2. Шахснинг шаклланишида оила, махала,ўқув жамоаси,тарихий давр,ижтимой-иқтисодий муносабатларнинг ўрни.Комил инсон тушунчаси. 3.Шахсларнинг табиат ва жамият қонунларини англаб фаолият йўналишларини белгилашлари муаммоси.

1. Инсон, унинг табиати ва моҳияти илм-фан ва фалсафанинг диққат- марказида турган муаммолардан бўлган. Бугунги кунга келиб эса илмий- техника инқилоби оқибатлари ва умумбашарий муаммолар ҳал этилишининг кескинлашуви туфайли ҳаёт маъноси айниқса долзарб бўлиб турибди. Фалсафа инсонни яхлит ўрганар экан, уни бир бутун (космик) система ичидаги алоҳида яхлитлик деб билади ва рационал (ақл ва фаросат) нуқтаи назаридан тарихий мавжудот сифатида ўрганади. Одамдаги табиийлик ва ижтимоийлик бирлиги муаммосини англаб олиш муҳимдир. Одам аввало биологик мавжудот сифатида барча биологик турлар каби табиий тур белгиларига эга. Одамнинг туғилиши, ҳаётининг давомийлиги, вояга етиши, кўпгина қобилиятлари биологик асосга эга. Табиийлик вақт жиҳатидан бирламчи бўлиб, ижтимоийлик шароит ва муҳит билан белгиланади. Одамнинг шаклланишида ижтимоийликни қарор топиши биологиявий омилларни бошқариш, тартибга солиш, чегаралаш ҳисобига амалга ошади. Шаклланган биологиявий омилларга ижтимоийлик катта таъсир кўрсатади. Ижтимоийлик ва табиийликнинг инсон камолотидаги ўрни бир хил бўлмаган. Жамият ривожланган ва ижтимоий омил кучайган сари унинг биологиявийликка таъсири ҳам оша борган. Аммо биологик омил инсонда ҳеч қачон ўз аҳамиятини йўқотиши мумкин эмас. У инсон моддий ва маънавий маданияти тараққиёти учун зарур шароитдир. Ўар бир одам биологик жиҳатдан ҳам, ижтимоий жиҳатдан ҳам бетакрордир. Ўар бир одам биологик ўзига хосликка, бетакрорликка эга экан, мана шу бетакрор негизга ижтимоий муҳитнинг таъсир қилиши ҳам бетакрор натижаларга олиб келади. Ўзбек тилида «одам» ва «инсон» тушунчасига маънодош бўлган «шахс» тушунчалари ҳам мавжуддир. «Шахс» тушунчаси фақатгина ижтимоийликни англатиб, фалсафада мустақил категория сифатида қўлланилади. «Инсон» тушунчаси эса «одам» тушунчасига жуда яқин бўлиб, у жамият томонидан умум эътироф этилган қонун-қоидалар, одоб-аҳлоқ

нормаларига қаттиқ риоя қилган ҳолда яшаш кўникмасига эга бўлади. «Одам» тушунчаси «шахс» ва «инсон» тушунчаларидан кенгроқдир. Бу тушунча фақат турга мансубликни ифодалаш билан ундаги ижтимоий жиҳатларни ҳам инкор қилмайди. Одамда биологик эҳтиёжларни қондириш олдинги ўринда турса, моддий эҳтиёжларини ўзи яшаётган жамият маънавий қадриятлари доирасида қондиришга интилиб яшашни афзал билади. «Одам» ва «инсон» тушунчаларига муносабатда мана шу хусусиятларни албатта эътиборда олиш зарур. Акс ҳолда хулосалар бир томонлама ва ғайриилмий бўлиб қолади. 2. Одамнинг моҳиятини билиш унинг пайдо бўлиши ва тадрижий ривожланиши билан чамбарчас боғлиқдир. Дин ва унинг таълимотлари фанни ҳамиша ҳам инкор қилмайди, балки нарсаларнинг асл сабаби ва моҳиятини худо ғояси билан изоҳлайди. Инсоннинг пайдо бўлиши тўғрисидаги фалсафий таълимот ҳозирги замон табииётшунослик фанлари далилларига асосланган. Одам сут эмизувчи ҳайвонларнинг махсус тури сифатида бундан тахминан 5-5,5 млн. йиллар муқаддам шаклланган, унинг хромосомаларида рўй берган ўзгаришлар туфайли у онгли меҳнат қилишга ўтиб, озиқ-овқат топишга, биргаликда ўз- ўзини ҳимоя қилишга ўрганган. Антропосоциогенезнинг асосий омиллари - тил, нутқ, онг, маҳнат, никоҳ муносабатларининг тартиби, ижтимоий-аҳлоқий тартиблар бир-бири билан узвий боғлиқликда амалга ошган. 3. Индивид одамлар гуруҳи жамоаси орасидаги ўзининг бетакрор хусусиятларига эга бўлган айрим кишидир. Ижтимоий гуруҳ, жамоа, жамият индивидларни ўз измида боришга мажбур этибгина қолмай, балки улар «индивид ичида» ва улар туфайли мавжуд бўлади. Бунинг маъноси шуки, фақат жамоа индивидларга индивидуал қиёфалари қандай шаклланишга таъсир кўрсатиб қолмай, шу билан бирга унча уюшган индивидлар ҳам муайян бутунлик (ижтимоий гуруҳ, жамоа ва ҳоказо) қандай ҳолатда намоён бўлишига таъсир этадилар.

Индивид яшаётган тарихий давр, уни қуршаб олган ижтимоий муҳит унга ўз муҳрини босади, шунга мувофиқ у индивидуал феъл-атворга (хулққа) эга бўлади. Бу ҳол кўпинча унинг атрофидаги нарса ва ҳодисаларга фақат индивиднинг ўзигагина хос муносабатини вужудга келтиради. Индивид ўзи яшаб турган жамият имкониятлари ва шароитлари билан ҳисоблашади. Шу билан бирга жамият олдида, аждодлар руҳи ва келажак авлодлар олдида қарздор эканини англашдан бошлаб, индивидда шахсий сифатлар шакллана боради. Шахс муайян тарихий шароитдаги ижтимоий-иқтисодий муносабатлар жараёнида ўзи мансуб бўлган ижтимоий гуруҳ манфаатларини ифодалайдиган, буларни ҳимоя қила оладиган, мустақил фикрлаш ва муайян вазиятда маъсулиятни ўз бўйнига олиб, мустақил қарорга кела оладиган индивиддир. Мустақил фикрлаш, мустақил қарорларга келиш муайян дунёқараш, унинг таъсирида қарор топган қадриятларни қадрлашни тақоза этади. Шунинг учун шахс қадриятлар орқали муайян дунёқарашни ташувчи, ҳимоя қилувчи, қарор топтирувчи ижтимоий кучдир, бинобарин, у ўз дунёқараши асосида шаклланадиган имон-эътиқод эгаси ҳамдир. Эркинликка эга бўлиш шахс учун тарихий, ижтимоий ва аҳлоқий қадрият бўлиб, унинг индивидуаллиги намоён бўлиши ва жамият тараққиёти даражасининг мезонидир. Илмий фалсафа шахс ва унинг эркинлиги масаласига диалектик нуқтаи назардан қарайди: одам муайян тарихий давр ва жараёнда ҳар қачон танлов эркига эга, шунга мувофиқ унинг шахсий сифатлари намоён бўлади. 4. Жамият ўз аъзолари индивидуал қобилиятлари ва салоҳиятларини рўёбга чиқара олишлари учун нечоғлик шарт-шароит яратиш даражасига қараб, ўзи ҳам шу даражада тараққий этади. Илғор дунёқарашга эга шахслар қанчалик кўп бўлса, жамият ҳам шунчалар фаровон, ундаги муносабатлар шунчалик инсоний тус олиб боради. Жамият ўз тараққиёти давомида вужудга келган муаммоларни хал этиш жараёнида шахснинг муайян тарихий типларини яратади.

5. Ўзбекистонда бозор муносабатларига ўтиш шароитида имонли комил инсон шахсини шакллантириш долзарб вазифалардан бири бўлиб қолди. Мамлакатимизда таълим-тарбия соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар ўз олдига ана шундай шахсни шакллантиришни мақсад қилиб қўйди. 6. Мустақиллик йилларида амалга оширилаётган барча ислоҳотлар инсон манфаатлари, унинг эзгу мақсадлари рўёбга чиқишини таъминлашга, унинг баркамол сифатлар касб этишига қаратилгандир. Шахс ислоҳот натижаларидан баҳраманд бўлувчигина эмас, балки уларни собитқадамлик билан амалга оширувчи куч сифатида ҳам янгиланиш жараёнида ўзгаради, юксалади, қадр-қиммат топади ва эъзозланади.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари. — Т., «Ўзбекистон; 1995. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т., «Ўзбекистон», 1997 3. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т., «Ўзбекистон». 1996. 4. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т., «Ўзбекистон», 1999. 5. Каримов И.А. Миллий истиқлол мафкураси — халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. Т., «Ўзбекистон», 2000. 6. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. – Т., Ўзбекистон, 2000. 7. Тойнби А. Постижение истории. М., Наука, 1991. 8. Бердяев А. Смыслғ истории. М., Наука 1990.

Похожие

Ижтимоий тараққиёт табиий – тарихий жараён сифатида

Шахснинг мохияти ва мазмуни

XIV – XVI асрларда Марказий Осиёда табиий-илмий, ижтимоий–фалсафий фикрлар

Миллий ва минтиқавий қадриятлар

Ижтимоий ҳаёт ва ижтимоий онгнинг феноментларининг фалсафий асослари