Она меҳри - маънавият булоғи - Философия - Рефераты

Она меҳри - маънавият булоғи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

Она меҳри - маънавият булоғи Режа: 1. Қадимда оналарнинг улуғланиши 2. Оналик меҳри умуминсоний маънавиятдир 3. Шарқ аёлларининг фазилатлари. 4. Бола тарбиясининг энг мухим даврлари. 5. Болаларда аҳлоқ —одоб тарбияси. 6. Бозор маркази ва ёшлар. 7. Оилада ёшларни миллий ғурур асосида тарбиялаш

1.Донолар сўзи билан айтганда, эркаклар миллатнинг бугуни, аёллар эса унинг эртасидир. Эртанги кун, келажаги. У мехнатни, ахлоқ, одоб билан қўлга киритиши мумкун бўлган умид-орзулар. Инсон доимо эртанги кунга умид, ишонч билан яшайди. Аёл инсон маънавиятининг олтин хазинаси. Келажак умидлари аёллар бағрида, қалбида улғаяди. Инсон хаёти энг буюк зийнат бўлса, бу зийнатни аёл бахтли этади. Шу сабабли уни яратувчи аёл хам дейилади. Шак- шубҳасиз Шарқ хикматларида қайд қилинишича аёлни пул билан хам ўлчаб бўлмайди. Қадимги (ота-боболар) аёлларни камситишни ахлоқсизлик хисоблаганлар. Бундай ахлоқсизликларга йўл қўйишимиз хуқуқий жиноятдан хам қатгиқ қораланган. Аёл киша фарзанд кўриш ва уни тарбиялаш учун дунёга келади. Фарзанд кўришга интилиш уларни қон-қонига сингиб кетган. Маълум ёшга етганда она бўлиш орзуси хар бир аёлда табиий равишда уйғонади. Болали бўлган она уларни боқиб химоя қилади, билим, тарбия беради. Муайян турмуш малакаларини шакллантиради. Бундай маънавий таъсир фарзанднинг мустақил оёққа туриши билан тугамайди. Балки бир умр давом этади,она кўзига 70 ёшга кириб, қариб қолган фарзанд хам ёш кўринади. Она унга насихат қилиш, яхши иши учун мухаббат, хатто хаётдан кўз юмаётган она сўнгги дақиқаларда хам насихат қилишдан тўхтамайди. Оналик мехри , маънавияти туғилган ёш инсон сифатида шаклланган хал қилувчи ахамиятга эга. Она қалбида ўз фарзандининг соғ- саломатлилиги , ахлоқи, одоблилигини,яхши, тинч турмуш кечиришини кўришдан кўра буюк умид бўлмайди. Яхши аёл фарзандларинигина эмас , балки эрининг хам бахтидир. Узбеклар "эрни эр қиладиган -қаро ер қиладиган хам хотин" деб бежизга айтишмаган. Хақиқатдан хам яхши хотин фарзандларинигина эмас, балки унинг халоллигини, мехр муруввати, ахлоқ-одоби, оилапарварлиги билан эрини хам тарбиялайди. Эркак киши оила бошлиғи бўлса хам кўпроқ мия кучаяди, ташқарида бўлгач, оиладаги соғлом маънавий мухитни аёл яратади. Шу сабаб "яхши хабар-

бахту " деган гап бор. Она мехри, гўзаллиги ва маънавий кучи жихатдан ва бетакрордир ... сахийлик бобида хатто хам она мехрибонлиги олдида хайри хохдир бахор гўзаллигини хам она мехри гўзаллиги билан таққослаб бўлмайди. Шу сабабли оламда онадан кўра саодатли, мехр-мурувватли инсон бўлмайди. Хаммамиз хам фарзанд қиёфасидагина эмас, балки жамият тараққиётида хам ўзининг ахамияти туради. Она бир қўли билан бешикни. иккинчиси билан дунёни тебратади.Она мехри чексиз, беғараз. Жамият хаётидаги, фарзанд тарбиясидаги, барча қийинчилик хам бу чексиз мехрини сўндира олмайди. Оғир дарддан она ўзни унутса унутадики, лекин фарзандларини унутмайди. " дунё хор бўлганда хам , она мехри хор бўлмайди". Бу сўзнинг чуқур ички дунёси...... Аёл қалбида маънавият шунчалик гўзал серқирраки, уни тарифлашга инсон ожизлик қилади. Оналар кўпинча ўзида бир Дунё фарзандларини тўла тасаввур этолмайди. Ўз оиласи барқарорлигини, ахиллигини, фарзанд тарбиясини жамият оқлаган дунёда эмас. балки ўта табиий, инсонийбурчи деб қиладилар. Оналар учун бағрида тарбияланган барча фарзандлари азиздир. Оналар қалбини фақат оналар тушунади. Оналарга фарзандлар кўзи билан хам қараш керак. Она турли халқларга, турли ирқларга мансуб бўлиши мумкин. Лекин она хамма ерда - она. Оналик мехри миллий, ирқий фазилат эмас, балки умум инсоний маънавитдир. Тан махрамидан ўзга бўлса хамки хусндор Халол аёл қарамас бегонага бирор бор. Фалак бу бир кам хуснда у ягона Хаёлик аёл доим бегонага бегона. А.Жомий. 2.Аёл ўзига оро берса, яхши кийинса илмий дунё қадриятларимизга зид келмайди. Лекин бу тур бошқаларга ўзини кўз- кўз қилиш учун эмас, балки эрига, фарзандларига яхши кўриниши керак. Ахли аёлки, фарзандсиз ўтадиган ( олифта) олисдаги дунё энг гўзал жаннатига олиб бориб қўйядиган фаол у тинч, бемалол рохат қилиб дам ололмайдилар. Онанинг шодлиги оиладаги бахт ва тотувлик боисидир. Онанинг кулгуси бутун жахоннинг кулгусидир. Бу кулгу оддий хам кулгу эмас, балки фарзандларга, турмуш ўртоғига ғоят куч-кдрат, ишонч этувчи маънавий омиллдир.

Она мехри бамисоли бир маънавият булоғидир. У абадий қайнайди. Ундан таралаётган нурлар авлоддан-авлодга ўтади. Совет тузими тўла озодликка ўзбек аёлининг бир кунлик вақтини таъсаввур этиб кўрайлик. Срвет тузими даврида аёл яхши беринг. Ўзига оро бериш нима эканини ўйлаб кўринг. (темир хотин). Бундай хилдаги болалар хам дам олиш , ўйин кулгу қилиш учун шароит бўлмаган. Молу дунё машраб деб,барқарорлик йўлига киришди баъзи аёл.сўраган билан берган . Келган оқсоқолдан бири бу вазиятдан атайлаб унга : "Маликам, сиз жуда бадавлат аёлсиз, нима учун дам олмай , бўз тўқиб ўтирибсиз?" деганида, у шундай жавоб берган экан: " Нима қилсам хам мен аёлман. Агар қўлим бирор зарур иш билан банд бўлмаса, миямга турли хавойи фикрлар келиши мумкин. Бу фикрлар миямга келмасин деб, иш билан банд бўламан". Шарқ аёллари ўз жисмоний эхтиёжларини инсоний маънавиятга тўла бўйсунувчи хам , хар қандай вазиятда ўзини қадр-қиммати, ор номусини баланд тутуши хам, оила мустахкамлигини биринчи сабабларидандир. Онанинг халоллиги, виждонан поклиги эрнинг, фарзандларининг, бутун миллатнинг обрўсидир. Оиладаги тўй тараддудини ўйлаб кўрайлик. Оналарнинг яна бир мухим бурчи қизларини вафодор ёр, мехнатпарвар, покиза, мехрибон уй бекаси, камтарин, ахлоқли, одобли, мураббий сифатида тарбиялашидир. "Қизим! Эрингдан кучи етмайдиган, сотиб олишга имкони бўлмаган нарсаларни талаб қилма, бундай қилсанг, турли жанжаллар пайдо бўлади. Ўзингга хушбўй нарсалар билан оро бер. Нохуш хидлар эр димоғига киришини олдини ол ! Покизалик хамиша йўлдошинг бўлсин. Аччиқ, пичинг сўзлар айтишдан сақлан, тилингни ширин, юзингни очиқ тут! Эринг сендан фақат яхши ва ширин сўзларни эшитсин! Ярашмайдиган ёки эски либосда, ёки юзингга оро берилмаган холда унинг олдида ўтирма! Хаёт доим осойишта бўлмайди. Унда оғир кунлар, мусибатли дамлар бўлади. Оиланинг мустахкамлиги хаётнинг хар қандай вазиятида эр-хотинни бир- бирига хамдард, хамкор бўлишлигидадир. Аёлларга ён босиш, уларни мушкулини енгиллаштириш, оилавий ишларида ёрдамлашиш эркак учун ор эмас, балки унинг маънавиятлилигини кўрсатувчи фазилатдир. Эркак аёлга ёрдамлашишидан аёлни узигина эмас, бутун оила кўради. Онани хурматини жойига қўйган оила бахтли оиладир. Совет тузуми даврида аёллар эркаклар билан тенг хуқуқли деб эълон

қилинди. Лекин бу " мен хуқуқлиман" аёлга хос заифлик уларнинг оиладаги ўрни ва бурчини бутунлай инкор этиш эди. Эр амрига итоат этмаслик уни ақл билан ўйлаб, оила манфаатларини этиборга олиб айтган сўзларига , қилган ишларига кўмаклашишдир. Лекин эрнинг иродаси хам маънавий омиллар доирасида бўлиш мумкинлигини унутиб бўлмайди. Эрнинг ёқтирганини ёқтириб, ёқтирмаганини ёқтирмаслик оилада бир-бирига маънавий уйғунлашувчи белгисидир. Лекин бу бирдамликда муносабатлар бир ёқлама бўлиши мумкин эмас. Эр хам хотиннинг истакларини эътиборга олиб ўз иродасини намоён қилиши лозим. Оила муносабатларида, фарзанд тарбиясида эр билан хотин бир-бирига ён бериши ахамиятли. " Жахл келганда , ақл кетади". Хиссиёт таъсирида бўлган одамнинг хакиқат олдида кўзи қамашиб қолади. Анна шундай вақтда эр-хотин хақ- хуқуқ билишлари бир- бирлари учун қўлдан келгунча интилиш оилавий турмушга рахна солади, хатто уни издан чиқариб юборишлари хам мумкин. Бироздан сўнг эр қўққистан айбни хотинга тўнкайди, нохақ сўзи ва ишлари билан ўзи вазиятдан чиқиб олади. Бундай вазиятда эр эмас, балки сабр тоқатли Хотин ғалабага эришади. Узбекистон аёли тежамкорлиги, рўзғор тебратиши, сарф харажатларни имкониятларига қараб қилиши хам оила барқарорлигини мухим шартларидандир . З.Хадисда " Хотинларнинг баракали сарф-харажатларни камроқ талаб қиладигандир". Оилавий турмуш фақат оилавий, рохату - фароғатдангина иборат эмас. Турмушнинг ширин, аччиқ дамлари бўлиб туради. Аёл буни хама нарсадан кўпроқ билмоғи керак. Рўзғордаги аёлларнинг эртанги кунга керак бўладиган нарсаси доим тахт бўлиь туради. Аёл буни хаммадан кўпроқ билмоғи керак. Узбекистонда оиладаги аёл оиланинг бойлиги, эр ва фарзандларнинг буюги деб қаралади. Ақлли аёл , тежамкор уй бекасининг ота- онасигина эмас , балки умид билан бир ёстиққа бош қўйган эри хам тарбиячисидир.Гап тарбиялашда эмас, балки садоқатли умр йўлдоши бўла оладиган оқила, озода, покиза жуфт топа олишидадир. Бунақа келинни кўчада танишиб, уйга олиб келиш бизнинг миллий маънавиятимизга мос келмайди. Бу оила қуришга бефарқ қарашдир. Дунёда қизлар кўп. Лекин улар барчага вафодор ёр, тежамкор уй

бекаси бўлиши қийин. Шу сабабли йигитлар хотин танлашларида келинни яхши билиш керак. Оиладаги тарбиянинг ҳозирги долзарб муаммолари. Тарбия бир умр давом этадиган жараён... Лекин инсон , камолотга асос бўладиган барча бошқа омиллар оиладан барчанинг ўрнини боса олмайди. Жамият ривожланган сари оиладаги тарбия аҳамияти, ота — онанинг маъсулияти ортиб бораверади, Тарбияли фарзанд ота — она бахти, ёмони бир умрлик дарддир. Бундай дардни оламда ҳеч бир шифокор даволай олмайди. Оила бола тарбиясини анча эрта бошлаб узлуксиз, босқичма — босқич олиб борган маъкул. Донолар фарзанд тарбиялашни 3 даврга бўлганлар: 1. Бола 1 ёшдан 8,10 ёшгача бўлган даврлар. Болани озодаликка, меҳнатга, катталарга салом беришга ўргатиш маънавияти пойдеворига қўйилмаган ғиштлардир. 2. 10, 11... 16 ёш орасидаги давр. Анча мураккаб, маъсулиятли даврдир... Ўз қилмишлари нимага олиб келишини тўла тасаввур эта олмаслик оғир оқибатларга келиши мумкин. 3. 15,16 ёшдан бошлаб ижтимоий ҳаёт эҳтиёжлари асосида тарбиялаш лозим. Бу даврда болага ота —онага ўз йўлини ва бахтини меҳнат топа оладиган шахс сифатида қарамоғи керак... Турфа фикрлашга, фаолият кўрсатишга кенг йўл очиб бериш лозим. — Бола катта бўлгач ота — онага хамкор, маслаҳатгўй бўлиб қолади. — Бола билан маслаҳатлашиш катта тарбиявий аҳамиятга эга. — Бола қалбидаги биринчи маънавият уруғини ота — она эккан униб чиқади. «Экканингни ўрасан».

— Фарзанд ноқобиллигидан нолиш ... Ота —она бола тарбиясида уларнинг истеъдодига ҳам аҳамият бериш керак. Хожа Самандар Термизий: «Фарзандларни отасининг хизматлари туфайли эмас, ўзларида бор қобилиятга асосланиб тарбияланиш лозим». Фарзанддарни одобли қилиб тарбиялаш оиладаги вазиятга боғлиқ. Лекин у кўчага чиқиб беадаб ёшлар даврасига кириб қолса, Хожа Самандар Термизий: «Агар ҳар ким ёшлигидан беодоб кишилар орасида ўсиб улғайса, катта бўлгач, унинг вужудига ўрнашиб олган бадфеъллик иллатларини чиқариб ташлаш қийин бўлади». Беодоблик инсонда учрайдиган энг оғир нуқсондир. Инсон одоби ,билан гўзал, дейди халқимиз. Ахлоқ ва одоб шундай пойдеворки, инсоннинг бошқа барча маънавий фазилатлари ҳўр илм ғ билими ҳам унинг заминида шаклланади. Улуғлик ақли одоб, билим бирлиги билан шаклланади. Ахлоқли, одобли болада билим олишга иштиёқ кучли бўлади. Шу сабабли халеда ақл қадри одоб билан, бойлик қадри саҳоват билан, кувват қадри бахрдирлик билан безалади, дейди. Фарзандга биринчи қадамданок., ахлок, ва одоб ўргатган ота — она унинг келгуси бахтига мустахкам пойдевор ўрнатган бўлади... Баъзан инсоннинг кичик нуқсонлари унинг соясида қолиб кетади. Фарзанд тарбияси шунчалик маъсулиятлики, бу ишда хатога йўл кўйиш осон, лекин бу хато тузатиш қийин. Баъзи ота — оналар фарзанд тарбиясига бефарк, қарайди. Иш билан бандман. Бола 18 — 20 ёшга тўлгач ўз қадр — қимматини, иззатини ва маънавиятини ақлан, ахлоқан ҳис қилади. қизлар ор —номус, иффати, қадр — қимматини анча тўғри тушунади. Бу даврда ёшлар маънавий омилларга кўпроқ берилади. Бозор муносабатлари фақат пул топиш йўлини излашдан иборат эмас. Кишиларда юксак маънавият ҳам бўлиши керак. Ёшлар тақдирига ижобий ва салбий томони бор. Ёшлар замонавий фан асосларини, ' энг янги техника ва

технологияни, миллий ва умуминсоний маънавият асосларини чуқур эгаллаш лозим. Ёш авлодни бугунги кўп имкониятларгагина эмас, балки эртанги кун эҳтиёжларига кдраб тарбиялаш керак. Болалар доим фойдали иш билан банд бўлиши лозим. Ота —она фарзанд тарбиясини давр руҳига мос келиши билан бирга жамият, миллат тараққиёти эҳтиёжларига ва имкониятлари билан боғлиқ келажаги ҳам туриши керак. Ота —она фарзанд тарбиясида ўз дунёқараши, тасаввурлари ва тушунчалари доирасида қолиб кетмаслиги лозим. Тарбияда ёшларнинг хоҳиш — истакларини инобатга олиш керак.XXI аср фан ва техника, инсон маънавияти жуда тез ўсиб бораётган давр. Фан ва техника тараққиёти ўз —ўзидан амалга ошавермайди. Уни ақлий г ахлоқий, илмий, салоҳияти ривожланган ёшлар амалга оширади. Ҳозирги даврда оилада ахлоқий тарбияга эътибор бериш зарурияти юзага келди. И.Каримов: «Бирор жамият маънавий имкониятларини одамлар онгида маънавий ва ахлоқий қадриятларини ривожлантирмай мустахкамламай, ўз истиқболини тасаввур эта олмайди». (Ўзбекистон XXI аср бўсағасида). Оиладаги ахлоқ, одоб тарбияси автоматик тарзда амалга ошмайди. Энг муҳими — оиладаги маънавий мухитдир. У иноқлик аҳиллик,тотувликдир. Ота — оналарнинг миллий — маданий савияси касб — ҳунари, миллий мансублигига, диний эътиқодлари ҳам болаларнинг ахлоқи, одоби, бутун ички дунёси шаклланишига таъсир этади. Бола о.та — онасидан меҳр кўрмаса, бағритош бўлади, ортиқча эркалатилса, талтайиб кетади. Оиладаги тарбияда ёшларда миллий ифтихор туйғусини тарбиялашга- Аэътибор бериш керак.

Муайян миллатга мансубликни ҳам хис қилиш лозим, Унинг тарихи, тили, қадриятларини билиш инсон маънавий камол топишида ниҳоятда мухим. Миллий ифтихор ҳар бир ёш йигит ва қиз ўз миллати ва тарихи, тақдири, истиқболи мамлакатининг имкониятларини билишидир. Ватан миллат манфаатлари йўлида фидокорона меҳнат қилиш унинг шон — шухратининг улуғлигига интилишидир. Миллий рух эса миллий ифтихор, ватанпарварлик туйғуси асосида шаклланади. Миллий рух ҳар бир шахсдаги ички маънавий қудратдир. Келажакка ишонч мустахкам эътиқоддир. Миллий руҳ миллий иродани мустаҳкамлайди, уни унвон даражасига кўтаради. Инсоннинг ватанига бўлган севгиси ҳам ўз миллатига бўлган ишончи ва хурмати асосида шаклланади. Ёшлар ватан миллат такдирига нисбатан лоқайддик кучайса, улар мамлакатда бўлаётган воқеаларга нисбатан бефарқ қарасалар — бу чуқур милляй фожеанинг белгисидир. Ватан ва миллат ҳар бир инсон қиблагоҳдир, саждагоҳдир. Инсон учун ватан ва миллат биттадир. Шу ватан тинч бўлса, биз тинч бўламиз. Бой бўлса бой бўламиз. Тинч, осойишта ривожланса, барча орзу — умидлдримизга эришамиз. Ўзбекистон дунёдаги барча ўзбекларнинг бошини қовуштирадиган, манфаатйни ҳимоя қиладиган қадр — қимматини улуғлайдиган, тарихий хотирасини шакллантириб мустахкамлайдиган ягона мамлакатдир. Узбекларнинг эътиқоди, маънавияти, мезонларига қараб инсон учун энг катта фожеа ватангадоликдир, энг катта хиёнат эса ватанфурушликдир. Оилада миллий ифтихор туйғусини тарбиялаш ота — оналарнинг умумий дунёқараши, маънавий савиясига хдм боғлиқ. Ҳозирги кўплаб ота — оналар совет тузуми даврида тарбия кўрган. Бу даврдаги сиёсат эса кишиларнинг миллий ифтихор туйғусини сохталаштиришга, уларнинг ўз тарихиий хотирасидан махрум бўлган манкуртларга айлантиришга

қаратилган эди. Шу сабабли ёшларнигина эмас, хатто айрим ота —оналарни ҳам миллий онги ва тарихий хотираси хам етарли даражада шаклланган эмас. И.Каримов:«Ўйлаб кўринглар азиз дўстлар, ўшанда бизлар кимлар эдик. Тақдиримиз, эркимиз кимлар қўлида эди? Каъба деб қаерга сиғинар эдик. Ҳар тонг «Ассалом» — деган мадҳия оҳанглари остида кимларга қуллуқ қилиб уйғонардик? Билимимиз, динимиз қай аҳволда эди? Имом Бухорий, Ат — Термизий, Хожа Бахоуддин Нақшбандларнинг номларига эътибор бердикми? Амир Темур, Бобур ва бошқа бобокалонларимиз буюк номлари қайси китобларга қоришиб ётган эди? Миллий ғуруримиз инсоний шаънимиз, урф — одатларимиз қандай тушунчаларга алмаштирилган эди. Хўш, ўзимизчи? Ўзимиз ўзлигимизни билармидик? Қандай мўътабар замин, улуғ аждоддаримизнинг меҳри билан озиқланган ер ўғлонлари эканлигимизни англармидик? 1». Юқоридагиларнинг ота — она билиб олгандан сўнг фарзандларига ўргатиши зарур. Ота — она фарзандларига бераётган тарбия инсон шахси шаклланишининг биринчи пойдеворидир. Бу пойдевор инсон маънавий олами деган жараённинг ҳаммаси эмас, балки бошланиши, Бу пойдевор ақл, идрок, маъсулият билан барпо этилган бўлса, унинг устига гўзал мустахкам бино уриш мумкин. Бу бинонинг чиройи нақшлари инсон ҳаётининг барча даврларида жилоланиб сайқал бериб туради. Инсон умри қанча узун бўлмасин, бу бинони такомиллаштириши, гўзаллаштиришни давом этаверади, ҳеч вақт ўз ниҳоясига етмайди... Ақлли инсон қанчалик буюкликка эришмасин, ота — онаси унга ўзиям узунроқ қўшилаверади. Ота — она бурчи ва маъсулиятининг буюклиги тарихнйнг барча даврларида тан олинган ҳақиқатдир. Ўзбек оилаларининг ўзига хос томонларидан бири кўп фарзандлиликдир. Лекин асосий гап оиладаги болалар сонининг кўпайтиришдангина иборат эмас... Ҳозирги кунда жамият тараққиёти ва

у одамларининг срни эмас балки сифати аҳамиятли бўлиб қолмоқда. Бу муаммо Ўзбекистонда ҳам кун тартибига қўйилган. Ўзбекистонда оилалар кўп фарзандлидир. Одатда кўп фарзандди оилада битта ота ишлайди. Она эса болаларни боқиш ва уй — рўзғор ишлари билан шуғулланади. Бозор муносабатларига ўтиш даврида ота иш тополмай қолиши ҳам мумкин. Унда оила қийналади. Шу сабаб кўп болали оилаларни таъугрцшансин. Оилалар ва фарзандлар тарбияси борасидаги вазиятни давлат ҳеч қачон ўз ҳолига ташлаб қўйган эмас. Оила мустаҳкам бўлмаса, жамият ҳам мустаҳкам бўлмайди. (Баркамол авлод орзуси. Тошкент. 2000Й. 26 —бет.)

Похожие

Она меҳри - маънавият булоғи

Ота - она ибрати - фарзанддир зийнати

Ота - она ибрати - фарзанддир зийнати

Санъатнинг маънавият тизимидаги ўрни

Ахлокнинг маънавият тизимидаги урни