Ота - она ибрати - фарзанддир зийнати - Философия - Рефераты

Ота - она ибрати - фарзанддир зийнати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

www.arxiv.uz Режа:1. Ота-онанинг бурчи 2. Амур Темурнинг аёлларга хурмати 3. Ризоуддин ибн Фахриддиннинг ёшлар хақида 4. Севги 5. Мухаббат 6. Ишонч - оила таянчи

www.arxiv.uz1.Ўтган даврларда ота — оналарнинг хаётий тажрибаси, бир — бирига ҳурмати, садоқати, мухаббати, ҳамфикрлилиги, иймонлилиги, инсофлилиги, меҳнатсеварлиги, оилапарварлиги фарзандлар учун камолот мактаби бўлган. Бу мактабда барча бир умр унутилмайдиган, эътиқодига чуқур сингадиган сабоқ олган. Ўғил—қизлар учун аҳил, садоқатли, ҳалол, меҳнатсевар, иймонли — инсофли, ота —она оғушида тарбиланишдан юксак бахт бўлмайди. Фарзанд олдин ота — она ибрати моҳиятини рухан, виждонан, ақл — идрок билан англайди, кейин шу эътиқоддан келиб чиққан ҳолда ҳ,айрли ишларга қўл уради. Ҳаётда оғир — еншлликларни кўп кўрган ҳалол меҳнат қилиб кун кўришга ўрганган ота — она ўз фарзандларига яхши тарбия бериш имкониятига кўпроқ эга бўлади. Бир доно отанинг уйланаётган ўғлига ! насиҳати шундай ва ибратли «Хотин киши ширин сўзнинг шайдоси, унга доим ширин муомалада бўл, лекин назокат ва иффатни талаб қил. Нуқсони бўлса ётиғи билан тушунтир, уни ҳеч қачон хдқорат ва маломат қилма, акс ҳолда чувалчангдай беозор хотин аждарга айланади. Мулойимлик ва ширин сўз билан хотин кишини абадий дўст қилса бўлади. Дунёда хотиндан садоқатли дўстни топиб бўлмайди». Ўзбеклар асрлар давомида аёл кишини қадрлашни, уни хурмат қилиб, ширин муомалада бўлишни эркак учун зарур бўлган юксак ахлоқий фазилат деб қараганлар. «Доимо кулиб турадиган эрларнинг хотини дунёдаги энг бахтли аёлдир», — деган хикматли сўз юқоридаги фикримиз исботидир. Ўғил бола ўз умр йўлдошини хурмат қилишни отасидан, қиз бола ўз эрига қандай муносабатда бўлишни онасидан ўрганади. Хадисларда: «Иймон жиҳатидан мўминларнинг комилроғи— хулқи яхши бўлгани, хотинларига яхши муомала қилганидир». «Тангри аёллар билан яхши муомалада бўлишингизни тавсия этади, чунки улар оналарингиз, қизларингиз, хотинларингиздир». Оилада эр ва хотин ўртасидаги муносабатға асос бўлган ахлоқий қадриятларнинг мазмунини шу фикрлардан билса бўлади. Оилада эр билан хотиннинг

www.arxiv.uzмуносабатларига фарзандлари тарбиясига жамиятда мавжуд бўлган ижтимоий, иқтисодий — сиёсий муносабатлар ҳам таъсир ўтказади. Фақат адолатли жамиятгина эр ва хотин ўртасидаги муносабат тенглик ва тенгҳуқуқлиликка таяниши мумкин. Айрим ота — оналар фарзандларини ҳалол меҳнат қилиб пул топишга, тинч, осойишта турмуш кечиришга ўргатмай, жиноят йўлига бошлайдилар,... Баъзи оналар ўз фарзандларига нисбатан шундай бемеҳр бўладиларки, уларда ицсоний қалб, виждон бормикан, деб ўйлаб қоласан, Айрим холларда ёш болаларни ота —онасига ташлаб, маишат, молу — дунё излаб бошқа жойларга кетиб қолаётган аёллар ҳам кам эмас. Ота — она фарзандини хаддан ташқари эркалатиб, бир кун бориб пушаймон бўлади. Кўп хотин киши йигитнинг бахти эмас. XIV аср араб сайёхи Ибн Барута. Хоразмшоҳларнинг хотинлари. Эркакларнинг ўз умр йўлдошига хурмати, аёлларнинг садоқати, вафодорлиги, андишалиги, шарму — ҳаёлилиги миллий маънавиятимиз ва руҳиятимизга сингиб кетган қадриятдир. 2, Темурнинг аёлларига ҳурмати «Сароймулкхоним», «Бибихоним», Бобур. Шох; Жахон Жамна дарёси бўйига ўз умр йўлдоши Аржумандбону бегимга Тожмахал мақбарасини буюк инсоний мухаббат, садоқатга 1 қўйилган хайкалдир. Шох Жахон шу мақбараларни тиклаганда жон берган... Кўзи юмилмай очиқ қолган. Эркаклар, аёллар ўз умр йўлдошига меҳрибон, оқибатли, садоқатли бўлган, севгини ўз қалбида беғубор сақлаши шикаст етказмай, маънавий камолоти даражасининг кўрсаткичидир. Ў з б е к л а р ҳамма вақт фа рзан д кўришни, бахт, фарзандсизликни бахтсизлик деб кдраганлар. «Болали уй бозор». Болалар ташвиши билан боғлиқ бўлган ишларни ҳам ота —оналар ички бир масъулият сифатида қувонч билан, қувонч аралаш ташвиш билан бажарадилар. Болаларининг ташвиши қанчалик кўп бўлса ҳам ота —оналар ҳеч вақт буни ўзлари учун оғир

www.arxiv.uzюк деб билмайдилар. Б а ъ з а н ишдан чарчаб ё к и бирор нарсадан ранжиб қолганларида болаларнинг ғалваси ортиқча... Ота —она учун кўп фарзандд_ари ўйнаб юрган уй ҳеч вақт тор бўлмайди. Болаларсиз хувиллаб қолган, бахайбат хонадон тор кўринади. Болалар оиладаги маънавий мухитнигина эмас, балки эр билан хотин ўртасидаги муносабатни ҳам мустахкамлайди. Фарзандл_и оилаларда эр билан хотинларнинг бир-бирига бўлган хурмати ошади. Болаларнинг кўпчилиги улғайгани сари ота — онанинг бир — бирига кераклилиги янада ошади. Фарзанд бўлмаса ҳар қандай кучли мухаббат хам дарз кета бошлайди, фарзандсиз турмуш бўлмайди. У ҳар қандай оила учун ҳам фожеадир. Ота —она ҳамда фарзандлар ўртасидаги ишонч, хурматга асосланган муносабатлар — оила мустахкамланганлигининг яна бир заминидир. З.Шариатда оилавий турмушнинг маънавий, хуқуқий асослари кенг ёритиб борилган. Улардан бири — ҳар' бир йигит ўзи уйланадиган қизни, қиз эса йигитни кўриб, билиб олмоғидир. Ризоуддин ибн Фахриддин: «Оила қилувчи қизу —йигит хулқу — тарбияда бир —бирига мувофиқ бўлиши керак». (Ризоуддин ибн Фахриддин. Илму —ахлоқ. «Шарқ юлдузи» 10 —сон. 1991. 91 — бет). Келин бўлмишни қизнинг ўзинигина эмас, балки ахлоқ ва одобини озодалиги ва покизалиги, уй — рўзғор ишларига қобилиятини, ота —онасини, оилавий шароитини суриштириш ҳам бўлажак фарзанддар саломатлигини, оилавий тотувлиги ва бахтини ўйлаш билан боғланган. Шариатда турмушга чиқаётган қизйнинг- хоҳиш — иродасини тўла ҳисобга олиш, бахтинм- оила қуришнинг асосий шартларидан бири. Шариатда «қиз болани ўзи хоҳлаган кишига турмушга чиқаринг», д е г а н давъат б ор . Бу диний ва миллий маънавиятимизнинг асосий нуқтасидир. Шариат қудрати бўла туриб сабабсиз уйланмай юришни, сабабсиз хотинини талоқ қилишни ҳам оилавий муносабатлар борасидаги динийликка,

www.arxiv.uzмиллийликка хилофлигини кўрсатади. Булар ҳаммаси оилавий ҳаёт борасидаги диний г миллий қадриятларнинг инсонпарварлик ва адолат билан боғланган моҳиятини тўғри тушунишга имкон беради. Ҳаётда зарарли, аёлларнинг оналик ва инсонлик қадр — қийматини камситувчи, урф — одатларни исломий анъана сифатида кўрсатишга уринишлар ҳам хатодир. Бу масалаларда қадимий анъаналарга амал қилиш ҳам гунохдир, Маънавиятсизликдир. Бундай масалаларда ота — она фарзандларига намуна бўлишлари даркор. Севги, мухаббатнинг маънавий илдизлари 1. Хаётнинг лаззати хам, қувончи хам мухаббат билан боғлиқ, кимки бировни севмаса ёки севилмаса у ёруг дунёга бекордан бекорга келиб кетади, деб айтаверишга "ишқ либосини 1сийишдан ор қилиш ва мухаббат лаззатидан бебахра булиш табиатнинг оғир жафоси" деб айтаман. Ишқ, мухаббат Оллох инсон қалбига, рухиятига жойлаган энг мухим ва нозик фазилатдир. Ишқ ути инсон қалбида ёна бошлагандан кейин уни учириш мушкул. Ривоят....." Бир одам жинни булиб қолибди, уни қул оёғини боғлаб даволаш керак , токи бу шунда уни яхшилайди, номақбул қилиқцан қутулуш дейди... Ошиққа на занжир ва на банд писанд унга таъсир қилмас, на таъна.на панд " деб жавоб берибди. Ишқ утида қовирилаётган одам уз дардига узи даво излайди. Уни топишга харакат килади. Хаёт хақиқати шундай, бир одамни севиб қолган кишига, бу қилиқларни қуй, бошқасини севсанг булмайдими десанг, у яна хам кучли ички туйғу, умид билан уз севгисига интила беради. Соф севги беғараз булади, мансаб, манфаат билан боғланмайди. Ривоят Шириндан Хисравнинг шунча шону- шухрати, бойлиги булса, уни севмай нега камбағал Фарходни севасан, деб сурашганда у Хисравни менга булган севги даъвоси тилининг учида, Фарходники эса қалбидадир, дейди. Севги, севилиш, узини унитиб, уйламай нетмай севган кишисининг

www.arxiv.uz ихтиёрига бутунлай топшириш, ибо, хаё, андиша, ор-номус чегарасини поймол этиш хам эмас. Севги ички туйғу, хиссиётдир. Инсоннинг қадр- қиймати эса ундан юкори туради. Севги утида ёнганида хамма нарсани унитадиганлар куп нарсани қулдан бой бериб, кейин бир умр пушаймон булиб юришлари хам мумкин. Севги дардига мубтало булган ёшларга ота- онанинг йул- йуриқлари, панд- насихатлари худди шундай вақтларда асқотади. Севгига мубтало булган фарзанд балоғат ёшига етган булса хам унинг хаётий тажрибаси йуқлиги, баъзан хиссиётда акл-идрокдан устун келиб ёколиши мумкинлигини унитмаслик керак. Купинча, севги деб енгил- елпи хаётга кириб кетган ёшлар хатога йул қуяди, унинг азобини эса ота- она, қариндош- уруғлар чекади. Соф севги ор-номус, қадр- қимматни хам унитмасликдир. Ривоят Лайлидан, Мажнунни севасан, нега келганида юзингни яшириб оласан, деб сураганларида, у шундай жавоб берган экан: Хар куни унга юзимни курсата берсам, унинг қалбида менга нисбатан мухаббат совиб кетишидан қурқаман. Бу фикрда баъзи ёшлар пайқамайдиган хақиқат бор. Мухаббат ути кучли булганида севгилисининг нуқсонлари бутунлай сояда қолиб кетиши хам мумкин. Лайли хунук булса хам унга Мажнун кузи билан қараш керак, деган гап бор. Йигит ва қизнинг хусну-чиройини эмас, балки ахлоқи-одобини билишга асосланган мухаббат кучли ва барқарор булади. Вақти келиб, хусн, чирой утиб кетади, мухаббат эса эр ва хотинни умр буйи бир- бирига махкамроқ боглаб туриши керак. Шу боисдан донолар: " Шундай кизга совчи қуймок керакки, бу қиз чехраси очик, юзидан олижаноблик ва иффат намоён булсин, поклик ва покизалик пардаси, оркасида тарбияланган ва чиройли иш, одамларга урганган булсин! Бундай қиз энг яхши хадя булиб, ёшлик ва хаёт дастурхонининг лаззати зиёда булишига олиб келади. Баркудар ибн Махмуд. 2. Мухаббат икки ёшни муайян мақсад ва манфаат асосида бир умр

www.arxiv.uz боғлайдиган юрак риштасидир. Бу ришталарни турмуш қуриш, фарзанд қуриш ва тарбиялаш эхтиёжи билан белгиланган ижтимоий ирсий томонлари бор. Йигитлар гузал қизлар, қизлар эса бақувват, соғлом йигитлар билан оила куришга харакат килиш асосида чиройли ва соғлом авлод колдиришга интилиш билан боғлик эхтиёж етади. Мухаббат оила қуриш, фарзанд қуриш ниятида бир умр давомида бирга яшашга харакат килаётган ёшлар уртасидаги ижтимоий, маънавий, биологик эхтиёж туйғуларининг бирлигидир. Мухаббат- самимий ишончдир. Ишонч булмаса оила мустахкам булмайди. Инсонда севгидан олдин унинг идеали, максади шаклланади. Севги шу мақсадга, идеалга мос келувчи фазилатларни бошқа бир шахсда куриш, у билан бйрлашиб, орзуларини амалга оширишга интилишдир. Лекин бу интилиш жараёнида хам шахс уз ички дунёси эхтиёжларини янада яхшироқ қондиришга харакат килиш етади. Севган киши уз бахтини бошқаларнинг хам бахти орқали танишга харакат килади. Бу бахт- ширин оилавий хаёт, икки жинсга мансуб ёшларнинг бирлашуви натижасида дунёга келадиган фарзандлардир. Баъзан ишқ- мухаббат табиий, ирсий эхтиёжлар кучайиб оилавий хаёт хақида жамият яратган ахлоқий ва хуқуқий мезонлардан хам устунлик килиб қолади. Оилавий хаёт хакидаги ахлоқий, хукукий мезонлар асрлар давомида шакллланиб, ривожланиб келган. Бу мезонларни менсимаслик ёки уларни четлаб утиш хам баъзан хақиқий севгига асосланган оила қуришга имкон бермайди. Севги- мухаббатни оддий хиссий эмас, балки ижтимоий маъсулят деб қарамок керак. Оила бахтини жамоатчилик тан олгандагина хақиқий бахт була олади. Биз ўзбеклар хеч качон бу ижтимоий, маънавий омилнинг урни ва ахамиятини инкор кила олмаймиз. Оила бахтининг ўзбекона мезонлари- ёшларнинг ширин турмушидан ота-оналар, қариндош уруғлар, махалла- куй бутун жамоатчилик хам рози булишидир. Инсон узини бахтли деб хисоблаганидагина

www.arxiv.uz эмас, балки бошқалар хам бу бахтни тан олгандагина хақикий бахтга эришган булади. Мухаббат- энг етук эътикод, хар бир шахс учун шаклланиш жараёндир. (Афлотун). Ишқ утида ёниш хамма нарсани унитиш эмас, балки бошқалардан ибрат олиб, узида яхши фазилатларни шакллантириш хамдир. Яхши, покиза кийинишга, меъёр даражасида узига зеб беришга, уй- рузғор ишларини озода ва покиза олиб боришга, ахлоқ, одоб борасида хам кузга ташланишга харакат килади. Севган кишисининг эътиборига сазовар булишга интилиш инсонни маънавий покланиш йулига чорлайди... Узи гузал булса хам фаросатсиз, ахлоқ хам одоби тубан, ишёкмас, эркатой қизни хеч ким умр йулдош танлашга ботина олмайди. Ўзбекистон халк артисти Гавхархон Матекубова "Баъзи туй ва зиёфатларда пул кетидан қувиб, узларига раккоса номини олган ёш қизларимизнинг уй харакатларида ва бехаёликларини куриб, раққоса касбини танлаганлиги учун афсусланасан киши.... Энг ёмон томони шундаки, даврадаги шилқим қизларни курган ота-она уз қизларининг раққоса булиши учун хеч қачон розилик беришмайди. Натижада бу сохада ута иштиёқманд, талантли ёшлар орзуси ғунчалик чоғидаёк сунади." "Оила ва жамият" 1995Й 6 июл Эркак ва аёл Аллох бахш этган эхтиёж асосида бир-бирига интилади. Бу интилиш асосида рухий, жисмоний лаззат хам ётади. Булмаса инсон авлоди давом этмас эди. Лекин авлод инсонга лаззатланишдан ташқари уз хатти- харакатларини бошқариш учун унга ақл, идрок, онг, идора хам берган. Инсоннинг инсонийлиги узини бошқара билишда билинади. Севгида биологик эхтиёжларидан маънавий омил ва маъсулият устунлик килиш бахтли оила куришнинг асосий шартларидандир. Бу икки омил муштарак булса мухаббат хақикий, хаётий ахамият касб этади, узоқ мустахкам ширин турмушга маънавий асос булиб қолади. Хаётнинг маънавий омилларини унутиб,

www.arxiv.uz бир-бирини чиройига учиб турмуш қуриш хар доим хам кутилгандек натижа бермайди. Ишқнинг биринчи учқуни ташқи қиёфани қуришдан бошланади. Ички рухий оламни чуқурроқ билиш асосидагина бу биринчи хис, туйғу хақиқий мухаббатга айланади. Хақикий мухаббат асосидагина ёшлар бир-бирига хамдард, хамкор, мехрибон, окибатли булиб қоладилар. Француз ёзувчиси А Сент-Экзюнери: " Севиш- икки ёшнинг бир-бирига қарши эмас, балки биргаликда бир томонга қарашидир", деган эди. .....Хамма аёл хам хотин зотига мансуб, лекин баъзилар бир умрлик вафодор умр йулдош була олмайди. Эркаютар туғрисида хам шундай фиркни айтиш мумкин. .....Маънавий омиллар хисобга олинмай туғилган севги оддий хис- туйгудир. .....Мухаббатнинг ёзилмаган қонунлари куп. Лекин бу борада минглаб йиллар давомида тупланган тажриба ва анъаналар борки, уларни паймол этиб хам булмайди. Мухаббат- икки ёш уртасидаги ахлоқ, хаё, андиша, уят, ору-номус иффатдан тукилган маънавият пардасидир. Маънавиятсизлик туфайли бахт қушини қулидан учирган бир умр бахтсиз булиб колади. " Осонликча қулга киритилган амал, бойлик, зебу-зийнат бахтлилик белгиси эмас. Хақикий бахт факат халол мехнат, машакат, азоб-укубат билан қулга киритилади." Ф.М. Достовский Дунёда севгисиз яшаганлар хам бор. Лекин улар хаёт лаззатларидан тула бахраманд булмаган булса керак. Яшаш кун куриш эмас, балки ундан ором олишдир, хушнуд булишдир, каноат хосил килишдир. Дунёдаги хеч кандай бойлик, мансаб инсонга берган рохат-фароғатни э кутаринкилик кайфиятини бера олмайди.

www.arxiv.uz Соф мухаббат туйгуси барча бутун инсониятда бор. Инсониятнинг гузал умумий маънавий жихатларидан бири хам шудир. Севги, оила муносабатларида маънавиятсизликка юз тутиш умуминсоний қадриятлардан хам юз угиришдир. Севги, мухаббат бобида хам ота-оналарнинг ибрати фарзандлар учун катта хаётий мактабдир.

Похожие

Ота - она ибрати - фарзанддир зийнати

Ота-онага ҳурмат

Ота-онага ҳурмат

Ота-онага ҳурмат

Оилада ота сарбон