Ижтимоий – сиёсий хукукий қадриятлар - Философия - Рефераты

Ижтимоий – сиёсий хукукий қадриятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Ижтимоий – сиёсий хукукий қадриятлар Режа : 1. Ижтимоий – сиёсий қадриятлар тизими. 2. Демократия - сиёсий қадрият сифатида. 3. Ҳуқуқий кадриятлар.. 4. Барқарорлик, тинчлик, миллатлараро тотувлик – ижтимоий- сиёсий қадриятлар эканлиги.

Таянч тушунчалар: Демократия, эркинлик, тингчлик, бирдамлик, қонун устуворлиги, барқарорлик, кўпартиявийлик, анъанавий давлатчилик ғоялари, миллатлараро тотувлик, ўзаро ҳамкорлик инсон манфаатлари устуворлиги, умуммиллий манфаатлар. 1-масала . Фуқаролик жамиятининг сиёсий ҳуқуқий асосларини барпо этишда эркинлиги масаласи қадимги дунё донишмандларидан тортиб то бугунги кунгача муҳим, долзарб муаммолардан бири бўлиб келмоқда. Бу ҳақида мамлакатимиз Президенти И.А. Каримов шундай деб таъкидлайди: «Шуни очиқ тан олишимиз керак қонун устиворлигини ҳаётимизнинг барча жабҳаларида таъминлаш, эскича фикрлаш, умуман, қотиб қолган қарашлардан тезроқ воз кечиш, ва аввало, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини олдинги ўрнига қўйиш ва шу асосда йўл тутиш, бу жараёнларни тубдан тезлаштириш бугунги кунда биз учун энг долзарб масалалар бўлиб қолмоқда” 1 . Шу ўринда шахс эркинлиги масаласи нафақат бугунги кунда, балки Афлотун даврида ҳам энг асосий масалалардан бири бўлган. Афлотун ижтимоий- фалсафий қарашларини чуқур таҳлил этган Эрнест Кассирер: “Қонун – деб ёзилган у,- эркинликнинг ягона чинакам ифодаси ҳисобланади”. Афлотуннинг давлат тўғрисидаги фикрлари ва сиёсий донишмандлиги шундан иборатки, у ўз асарини “Қонунлар” деб атади. Эҳтимол, Афлотуннинг кўп мулоҳазалари бугунги кунда биз ҳуқуқий давлат деб атаётган тамойиларга тўғри келмас. Лекин яхлит олганда унинг асарида шундай теран мулоҳазалар борки, улар бугун эмас, эртага ҳам долзарб бўлиб қолаверади. Негаки, инсоният бир томондан, айнан ўша адолатли қонунлар уни ўз ҳимоясига олмоғи лозим. Бу дунёда мутлақадолат бўлиши осон эмас ва амалда бунинг иложи ҳам йўқ. Демак, мутлақ демократик давлатнинг ҳам мумкин эмас. Бу ҳақда нафақат антик давр ижтимоий-фалсафий қарашларида, балки ўрта асрлар Европа фалсафасида 1 И.А.Каримов. Биз танланган йўл-демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли. Т.11.

ҳам бир қатор мутафаккирлар фуқаролик жамиятининг сиёсий ҳуқиқий асослари ҳақида ўз фикрларини билдиришди. Инсоният тарихида турли хил қонунлар фалсафий қарашлар, таълимотлар яратилганки, уларнинг ранг-баранглинини ва турли хил йўналишлар, оқимлар бўлганлигини таъкидлаш билан бирга доим такомиллашиб, маърифатлашиб, оқилона бир маромга тушиб борганлиги демократик тамойилларнинг сиёсий ва ҳуқуқий асослари миллий қадриятлар бевосита ўзаро диалектик боғлиқ эканлиги кўрсатувчи мезондир. мустақиллик шароитида сиёсат ва қонун муштараклиги инсон манфаати, демократик ва эркинлик талабларига қай даражада мувофиқлиги билан белгиланади. Шу нуқтаи назардан демократик тамойилларнинг маънавий-ҳуқуқий асосларини барпо этишда миллий қадриятларнинг ўрни масаласи миллий давлатчилигимизни шакллантириш муаммооси билан бевосита боғлиқдир. Ана шу диалектик жараённинг ўзига хос ижтимоий – фалсафий қирраларини таҳлил этишда энг аввало, фалсафа ва ҳуқуқ ўртасидаги ўзаро боғлиқлик масаласи алоҳида диққатга сазовордир. Фалсафа тарихида қадимдан улар ўртасидаги боғлиқликни кўрсатувчи “ҳуқуқ фалсафаси” нинг кўплаб мутафаккирлар томонидан ўртага ташланиши тасодифий хол эмас эди, албатта. Шу нуқтаи назардан мумтоз олмон фалсафасининг асосчиси И.Кант ҳам ўзининг фалсафий қарашларида фуқаролик жамиятининг сиёсий-ҳуқуқий асосларини қуйидагича таърифлаган: “Ҳуқуқ эркинликнинг умумий қонуни нуқтаи назаридан бир киши (шахснинг) ўзбошимчалиги бошқа кишининг ўзбошимчалигига мувофиқ келадиган шарт шароитлар мажмуидир” 1 . Кант ҳуқуқни бундай тушунишда шахснинг маънавий автономияси ғоясига, унинг мутлақ ўзини-ўзи қадрлашига, унинг ўзига-ўзи қонун бера олиш қобилиятига, ўз бурчини билиши ва уни амалга ошира олишига таянади 2 . Эркинликнинг ва барча одамлар учун умумий қонуннинг бўлиши мумкинлигининг илдизи, Кантнинг фикрича, шахснинг ушбу маънавий 1 И.Кант, Соя.Т.4.Ч.1.С.139. 2 В.С.Нерсесянц. Ҳуқуқ фалсафаси. (маъсул мухаррир А.Х.Саидов), Т., “ Адолат ”, 2003.217-б.

автономиясида (яъни ўзини-ўзи англаши ва қадрланишида, ўз қонун эканлигида ва мустақиллигида)дир. Бундай фикрича қўшилмаслик мумкин эмас. лекин бизнинг фикримизча, кантнинг сиёсат ва қонун принципи аслида расмий-ҳуқуқий тенглик принципининг умумийлиги, индивиднинг мустақиллиги, унинг ирода эркинлиги ва ҳакозолар билан биргаликда замонавийлаштирилиши ҳисобланади, холос. “Бошқача айтганда,- деб таъкидлайди россиялик академик В.С.Нерсесянц, - Кантнинг ҳуқуқнинг ахлоқийлиги концепцияси ҳуқуқий мазмунига эга. Ва шунга кўра, сиёсий ва ахлоқийлик моҳиятига кўра юридик эканлиги тафайли ҳуқуқ фалсафаси учун аҳамиятлидир” 3 . Кантнинг ижтимоий-сиёсий фалсафасини таҳлил этиш нафақат ўз моҳиятига кўра унинг ҳуқуқ фалсафаси юридик эканлиги туфайли аҳамиятли, балки ахлоқий қонун сифатида ижтимоий-фалсафа методологиясида ҳанузгача энг кам ишлаган долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Демак, Кант ижтимоий фалсафасида бир томондан, ахлоқ ва ҳуқуқ, иккинчи томондан, сиёсат ўртасидаги ихтилофларни бартараф этиш муаммосига катта эътибор берилган. У ўзининг ижтимоий фалсафасида реал сиёсатнинг ҳар доим ахлоқ ва ҳуқуққа нисбатан мунофиқлигини, унинг бузуқ қоидаларини ва инсон табиатининг ожизлиги ҳамда ички ва ташқи муносабатларда ёвузликка қарши курашнинг ҳамда зўравонликка асосланган воситалари ва усуллари зарурлигини сабаб қилиб олиб, аслида ўзининг ғаразгуй мақсадларида уларни кўпайтирадиган ва абадийлаштирадиган, ахлоқий, ижтимоий, ҳуқуқий тараққиётга тўсқинлик қиладиган ярамас принциплари ва амалиётини кескин танқид қилади. Умуман фуқаролик жамияти сиёсий ҳуқуқий асосларини барпо этишда миллий қадриятлар ўрнида ахлоқ унинг асосий ўзагини ташкил этади. Бу масала, айниқса шарқ халқлари, жумладан, ўзбек халқининг ўзига хос менталитетини белгиловчи муҳим омилдир. Шу ўринда мамлакатимиз Президентимиз И.А.Каримовнинг «Биз умуминсоний қадриятларни, 3 Ўша жойда.218 б.

демократик қадриятларни эътироф этадиган ривожланиш йўлидан изчиллик билан илгарилаб бормоқдамиз ва бу борада минг йиллик ўтмишимизни, менталитетимизни, тарихимизнинг ўзига хос жиҳатлари ва халқимизнинг бугунги ҳаётини эътибордан соқит қила олмаймиз” 4 деган фикрлари ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятини барпо этишда методологик асос бўлмоғи лозим. 2002 йил 27 январда ўтган умумхалқ референдуми ўз моҳият эътиборига кўра, ижтимоий –сиёсий ҳаётимизда ўта муҳим ўрин тутаётган бир қатор Конституциявий қонунлар қабул қилишни тарихий зарурият қилиб қўйди. Аввало, айнан ушбу референдум натижаларига биноан, Олий Мажлиснинг VIII сессиясида «Референдум якунлари ҳамда давлат ҳокимияти ташкил этилишининг асосий принциплари тўғрисида” ги Конституциявий қонун қабул қилинди. Бу ҳужжат Ўзбекистоннинг қонун чиқарувчи олий органи – икки палатали парламентининг тузилиши, таркиби, фаолият юритиш асосларини, Ўзбекистон Республикаси Президентининг ваколат муддатини етти йиллик қилиб белгилаш, энг муҳим – демократик ислоҳатларни чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти пойдеворини шакллантириш бўйича қонунчиликни такомиллаштиришнинг асосий йўналишларини тасдиқлаб беради. Олий Мажлиснинг Х сессиясида «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тўғрисида” ва «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида”ги конституциявий қонунлар қабул қилинди. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, референдум якунлари ва унинг асосида қабул қилинган учта конституциявий қонун Ўзбекистон Республикаси Конституциясига тегишли ўзгартиришлар киритиш учун зарур бўлган ҳуқуқий асосни яратди. Олий Мажлиснинг IX сессияси кун тартибига “Ўзбекистон Ркспубликаси Конституциясига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида” ги масала киритилди ва бир қатор ўзгартиришлар киритилганлиги маълум. 4 И.А.Каримов. Хавфсизлик ва тинялик учун курашмоқ керак. Т.10.Т.: “Ўзбекистон”, 2002, 190-б.

Ўзбекистонда фуқаролик жамиятини барпо этишда жаҳон тажрибасидан фойдаланиш тарихий заруриятдир. Бу ҳақда мамлакатимиз Президенти И.А.Каримов “Агар биз демократия ва эркинлик, бугунги кунда тараққиёт топган дунё яшаётган меъёрлар, моделларни амалга ошириш йўлида ҳаракатланаётган бўлсак, буни кимгадир ёқиш учун қилаёганимиз йўқ. “Демократия оролчаси” ни эълон қиладиганлардан менинг фарқим шундаки, биз бу ишларни халқимизнинг манфаатлари, эҳтиёжлари ва истакларига жавоб бергани учун қилаяпмиз. Бу ишлар биринчидан, обрў орттиришни, иккинчидан, бирор фойда топишни ўйлагани учун қилинаётгани йўқ. Бизга бу нарса тўғри келмаслигини айтмоқчимиз” 1 . Мамлакатимизда фуқаролик жамиятининг сиёсий-ҳуқуқий асосларини барпо этишда миллий қадриятларга таяниш билан бир пайтда Президент И.А.Каримов бир неча бор таъкидлаганларидек, “Албатта, демократияни ривожлантириш ва демократик жамият қуриш соҳасида ҳам биз Европа Иттифоқи андозаларини қўллашимиз керак бўлади. Бу- менинг қатъий фикрим. Европа Иттифиқога хос демократик қадриятлар, инсон тафаккури, таълим тизими, ижтимоий кафолатлар, аҳолининг ижтимоий ҳуқуқлари – буларнинг барчаси биз учун тўла мос келади. Мен ушбу тизимни кўр-кўрона кўчириб олишни назарда тутаётганим йўқ, албатта. Бизнинг ўз менталитетимиз, ўз муаммоларимиз бор ва биз бу жиҳатларни ҳисобга оламиз” 2 . Биринчи хулоса- қандай қилиб патриархал ва қариндош уруғчилик муносабатлари устун бўлган, боз устига, уруғ-аймоқчилик манфаатлари ҳеч қилувчи омил бўлган феодал жамиятдан бир сакраб демократик давлат пайдо бўлиши мумкин. ана шундай босқичдан керак бўлса, тартибдан бошқа бир тизимга ривожланган демократия, боринки, ўтиш даври демократияси деб аталадиган тартибга қандай қилиб бирданига сакраб ўтиш мумкин. Иккинчи хулоса – шундан иборатки, бир тизимдан иккинчисига ўтиш пайтида аҳолининг айрим қисмлари ўртасидаги норозилик ва ижтимоий 1 И.А.Каримов.Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ керак. Т.10. Т.: “Ўзбекистон”, 2002, 190-б. 2 И.А.Каримов. Ўзбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам бўлмайди. Т.: «Ўзбекистон”, 2005. 85-86 б.

кескинликка олиб келадиган вазият дунёнинг ҳамма мамлакатларида бор. Бундай норозилик ва кескинликни юмшатувчи бир қатор омиллари ҳам мавжуд. Уларда биринчиси, И.Каримов қайд қилганидек, “фуқаролик жамияти яхши ривожланган, кучли фуқаролик институтлар бўлган мамлакатда бундай воқеалар “инқилоб” деб аталадиган оқибатларга олиб келмайди ва бу борада ҳар қайси мамлакатда сайлаш ҳамда сайланишнинг барча талабларига риоя этилишидир” 3 . Учинчи хулоса – ҳар бир мамлакат ҳалқ томонидан қўллаб – қувватланадиган етакчиларнинг алмашиши ва сайланиши Крнституцияда белгиланганмуддатларда ўтишини таъминлаши билан боғлиқдир. Тўртинчи хулоса шундан иборатки, демократия даражаси, одамларнинг тафаккур даражаси паст бўлган мамлакатларда, айниқса, диний экстремизм кўринишларида учраб турадиган давлатларда ижтимоий муаммолар жуда қийин ҳал этилади. Мана шу омилни албатта инобатга олган ҳолда уни сиёсий ва ҳуқуқий асосларини яратиш – фуқоролик жамиятини барпо этишнинг муҳим шарти бўлиб қолди. 2-масала . Ўзбекистон Республикаси мустақил давлат сифатида ХХ асрнинг 90 йиллари бошида қарор топиб, демократик тараққиёт йўлига кирди. Бу билан боғлиқ барча ижтимоий- сиёсий жараёнлар, амалга ошган тадбирлар ва жамият олдида турган вазифалар таҳлили Президент Ислом Каримовнинг “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизлика таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараввиёт кафолатлари” асарида батафсил ифодалаб беради. “Демократик тараққиётнинг пировард мақсади- фуқорлик жамияти барпо этиш мақсадига асосланган холда тубдан ўзгартириш даркор..... . Бунда кучли марказий давлат ҳокимияти ўзининг куч- ғайратини асосий умуммиллий вазифаларга, чунончи мудофа, давлат хавфсизлиги, ташқи сиёсат, валюта молия, солиқ тизимларини шаклланиш, қонунлар қабул қилиш вазифалари” га қаратади. Қолган соҳаларга оид масалалар босқичма- босқич маҳалий 3 Ўша асар.118-119-б.

давлат ҳокимияти органларига, жамият бирлашмаларига, фуқороларнинг ўз- ўзини бошқариш органлари ваколат доирасига қтказиб бориш мўлжаланади. И.А. Каримов фикрича, демократиянинг ривожини баҳолаш учун 3 та мезон мавжуд. 1. Халқнинг қарорлар қабул қилиш жараёнларидан хабардорлиги 2. Хукумат қарорлари халқ томонидан назорат қилиниши. 3. Оддий фуқоролар давлатни бошқаришда қанчалик иштирок этиши. Демократия сифатлари: -миллий бирлик ва тегишли тарздаги мувофиқликка эга бўлиш. -баланд иқтисодий ривожланиш даражасига эришиш. -демократик принцпларни жорий этиши, маданий нормалар ва қадриятларнинг кенг тарқалиши. Демократик давлатнинг бой тажрибаси асосий демократик қадриятлар жумласига қуйидагилар киришини кўрсатади: -бошқарувнинг демократик принциплари ва номаларининг давлат томонидан эътироф этилиши. -асосий сиёсий институтларга нисбатан ишонч. -бағрикенглик ва шахслар ўртасидаги ишонч. - инсоннинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш. -сиёсий ва ижтимоий фаоллик. Ўзбекистонда демя- маҳаллий менталитет ва анъаналар, ислом ва традиционализмни ўзида акс эттирган “шарқона”лик моҳиятига эга. “Қадимги аждодларимиз,- дейди И. Каримов- комил инсон ҳақида бутун бир аҳлоқий талаблар мажмуасини, замонавий тилда айтсак шарқона кодексни ишлаб чиққанлар. Киши қалбида ҳаромдан ҳазар, нопокликка, адолатсизликка нисбатан муросасиз исён бўлиши керак. Шундай одамгина лавзини сақлайди, бировнинг ҳақига хиёнат қилмайди, садоқали бўлади”. Жамиятни тараққиётда, инсон ҳаётида ижтимоий- сиёсий қадриятлар алоҳида ўрин тутади. Эркинлик, тенглик, биродарлик инсоният томонидан ҳамиша эъзозлаб, қадрланиб келинган.

Инсоннинг эркинлиги, унинг шон- шуҳрати ва қадр- қиммати жамиятимизнинг олий қадриятидир. Ўзбекистон Республикасининг Конститутциясида бу тўғрисида шундай сўзлар айтилган: “Ўзбекистон Республикаси демократия, умуминсоний принципларга асосланади, уларга кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр- қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади. Демократия ҳуқуқ ва эркинликлар Конститутция ва қонунлар билан ҳимоя қилинади” 1 . Жаҳон халқлари томонидан эътироф этилган, “Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари десократияси” га мувофиқ, Ўзбекистон республикасининг Конститутқиясида ҳар бир инсоннинг фуқоролик, шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқлари, шунингдек инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари кафолатланган, фуқороларнинг бурчлари белгилаб қўйилган. Жумҳуриятмиз барча фуқоролари бир хил ҳуқуқ ва жркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар. Конститутцияда ёзиб қўйилганнидек, “Ўзбекистон респубикаси ўз ҳудудида истиқомат қилувчи барча милат ва элатларнинг тиллари, урф- одатлари ва анъаналари ҳурмат қилишини таъминлайди, уларнинг ривожланиши учун шароит яратади” 2 . Бошқа халқлар, миллатларга нисбатан дўстлик, биродарлик муносабатида бўлиш- бу ўзбек халқи миллий руҳиятининг ажралмас фазилатидир. Халқимиз ҳеч қачон ўзини бошқа халқдан устун қўймаган. Бошқа миллатларга, бошқа махзаб вакилларига муносиб даражада эҳтиром кўрсатган. Президентимиз таъкидлаганидек, биз милий белги бўйича ҳар қанақа фарқлашларга қатъиян қарши чиқамиз. Жаҳонда катта ва кичик миллатлар ва элатлар йўқ. Уларнинг ҳар бири асрий барқарорлик ва тенги йўқ анъаналари билан, тарихий меросининг бойлиги билан, миллий руҳининг 1 Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси 11 бет 2 Шу манба 9 бет

умумийлиги билан, маданиятининг ўзига хослиги билан аҳамиятлидир. “Республика аҳолиси орасида кўпчиликни ташкил қилган ўзбек миллатининг муқаддас бурчи онва тилини, ўз миллий маданияти ва тарихини тиклашдангига иборат эмас, балки биргаликда ҳаёт кечирувчи кам сонли халқларнинг тақдири учун, уларнинг ўзига хос маданий- маънавий хусусиятларини сақлаб қолиш учун, камол топиш ва ўзлигини намоён этиш учун уларга тенг шароит ва имкониятлар яратиб бериш борасида маъсул бўлишдан ҳам иборатдир”. “Маънавий қадриятларнинг тикланиши,- дейди И. Каримов,- уларнинг дунё ва ахборот цивилизацияси қадриятларига мосланишини ҳам англатади. Биз ҳозирги цивилизация ўзида ифода этадиган ижобий қадриятлар жумласига ҳуқуқий демократик жамият қуриш жараёни билан боғлиқ бўлган қадриятларни киритамиз. Бу – инсон ҳуқуқларига риоя этиш, тадбиркорлик эркинлиги, сўз эркинлиги, матбуот эркинлиги ва ҳокозолардир” 1 . Истиқлол туфайли жамиятимизда янги замонавий демократик давлат ва сиёсий тизим барпо этилди. Умум эътироФ этилган демократик қоидалар, сўз эркинлиги, виждон ва дин эркинлиги ҳаётимизда тобора мустаҳкам қарор топиб бормоқда. Президентимиз таъкидлаганидек, “бизни социалистик тузумдан кейинги бир қатор мамлакатлардан фарқлаб турган, юксак даражада ривожланган юксак маданий демократик давлатлар билан яқинлаштириб турган, жаҳон ҳамжамиятига ҳар томонлама қўшилиб кетиш учун йўл очиб бераётган нарса фуқоролар тинчлиги, миллатлааро тотувлик, ижтимоий барқорорликдир” 2 . Барқарорлик, тинчлик, миллатлараро тотувлик халқимизнинг буюк ижтимоийғ сиёсий қадриятларини ташкил этиди. Фуқоролар ўртасидаги тинчлик, миллатлараро тотувлик ва дўстлик, уларни авайлаб сақлаш ва мустаҳкамлашга интилиш азалдан халқимизнинг ўзига хос фазилати бўлиб келган ва ҳозирги вақтда ҳам шундай бўлиб келмоқда. Халқлар ўртасида 1 И. Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. 147 бет. 2 И. Каримов. Ўзбекистон иқтисодиётини чуқурлаштириш йўлида 263 бет.

тинчлик- тотувлик, дўстлик ва ўзаро ҳамкорлик муносабатларини ўрнатиш миллатимизнинг онгига қонига чуқур сингиб кетган. Ўзбекистон жаҳонда тинчлик ва хавфсизликни сақлаш, тинчлисевар мамлакатлар билан ҳар томонлама ҳамкорлик алоқаларини йўлга қўйиш ҳамда тараввиётга эришишнинг ўзига хос йўлини танлаган. Шунинг учун ҳам унинг жаҳон ҳамжамиятидаги обрў ва эътибори тобора ортиб бормоқда. Давлатлар ўртасида ҳамкорликни ривожлантириш, тинчликни мустаҳкамлаш ва хавфсизликни таъминлаш Бирлашган Миллатлар Ташкилоти катта роль ўйнайди. Ўзбектсон 1992 йилнинг 2мартидан бошлаб БМТ нинг тенг ҳуқуқли аъзосидир. Мазкур халқаро ташкилот билан ҳамкорликда минтақамизда тинчлик, барқарорлик, миллатлараро тотувликни таъминлашга қаратилган кўпгина савобли ишлар қилинмоқда. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов 1993 йил БМТ Бош Ассамблеясининг 48 сессиясида сўзлаган нутқида Марказий Осиёда хавфсизлик ва ҳамкорлик соҳасида БМТ нинг доимий семинарини ташкил қилиш тўғрисида таклиф киритган эди. Ўзбекистон Президентининг бу ташаббуси халқаро миқиёсла катта қизиқиш уйғотди. Америка Қўшма Штатлари семинар йиғилиши ўтказиш ғоясини қўллаб- қувватлади ва ушбу анжуманда юксак дипломатик даражадаги вакили иштирок этиши истагини билдирди. Бундай органни ташкил қилиш ғояси давлатлааро ўтказилган семинар ва конфиренция ҳамда МДҲ ҳужжатларида ҳам қайд қилинган. Хусусан бу Россия Федирацияси бош вазири В. Черномирднинг Ўзбекистонга ташрифи давомида, Қозоғистон ва Қирғизистон эса 1995 йил апрел ойида Чимкентда бўлган Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистон давлат бошлиқларининг учрашувидан кейинги коммюникеларидан эътироф этилди. Семинар- йиғилишнинг мақсади ўзаро фикр алмашиш, ишончли минтақавий хавфсизлик тизимини яратиш йўлларини муҳокама этиш, тинчлик ва барқорорликни сақлаш, низоларнинг олдини олиш, иқтисоддаги ўзаро жипслашиш жараёнига, инсонпаварлик ва маданий соҳадаги

ҳамжиҳатликларга кўмаклашишдан иборат. Шунингдек, семинар- йиғилиш минтақавий хавфсизлик ва ҳамкорлик муаммоларини ҳал этиш, таҳлил қилиш, БМТ, алоҳида давлатлар ёинки бир гуруҳ давлатларга таъсирчан бқлган босқичма- босқич дипломатия учун таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш вазифаларини ўз олдига қўяди. Семинар- йиғилишнинг шиори- тинялик, барқарорлик, ҳамкорлик, бу барча ҳалқларга дахли бўлган олижаноб мақсаддир. 1995 йил 15-16 сентябрда мазкур семинар- кенгашининг Ўзбекистон пойтахти Тошкентда Марказий Осиёда хавфсизлик ва ҳамкорлик масалаларига бағишланган мажлиси бўлиб ўтди. Семинар- кенгашда БМТ, ЕХҲҚ, Ислом Конференцияси ташкилоти делегациялари, БМТ хавфсизлик кенгашига аъзо мамлакатлар, Мустақил Давлатлар хамдўстлиги, Марказий Осиё мамлакатлари вакиллари, шунингдек, минтақага туташ давлатлар делегациялари- жами 31 давлат, 6 халқаро ташкилот иштирок этди. БМТ Бош котибининг махсус вакили Маҳмуд Мистирий семинарни очар экан, Ўзбектистон ташаббуси билан ўтказилаётган ушбу анжуман 50 милиондан ортиқ аҳоли истиқомат қилаётган Марказий Осиё минтақасида хавфсизлик ва ҳамкорликни таъминлаш йўлида муҳим аҳамиятга эгалигини таъкидлади. Президентимиз И. Каримов семинар- кенгашда сўзлаган нутқида шундай деди: “Биз мазкур семинарни минтақавий хавфсизлик ва барқарорлик тизимини қрнатиш ва уни амалга силжитиш йўлида, Марказий Осиё минтақаси давлатлари ва халқлари учунгина эмас, балки бу минтақага чегарадош улкан ҳудуд учун ҳам жуда зарур бўлган ҳамкорликни ровожлантириш учун мустаҳкам асосни шакллантиришда турли фикр ва ёндашувларни юзага чиқариш ва уларни бир- бирига яқинлаштиришдан манфаатдор бўлган анжуман деб баҳолаймиз” 1 . 1 Халқ сўзи, 1995 йил 16 сентябрт.

Анжуман қатнашчилари “Маркзий Осиёда хавфсизлик ва хамкорлик масалалари бўйича Тошкент семинар- кенгаши иштирокчиларининг баёноти” ни қабул қилдилар. Мазкур баёнот Марказий Осиё давлатлари минтақада вужудга келаётган вазият учун ўзларининг маъсулиятини тўла ҳис қилиб, минтақавий хавсизлик, барқарорлик ва хамкорликни таъминлаш жаҳон ҳамжамиятининг мутассил ривожланишига ўзларининг коллектив равишда қўшадиган муҳим ҳиссаси эканлигидан келиб чиқиб ҳаракат қилишларини эътироф этиб, шундай дейилган: “Бой ижтимомий- сиёсий, этник ва маданий ранг- баранглиги билан ажралиб турган Марказий осиё минтақаси хавфсизлик, барқарорлик ва изчил тараққиётнинг муносиб ҳиссасини қўшиши мумкин ва лозим. Бу мақсадга фақатгина коллектив саъй- ҳаракатлар ва жаҳон ҳамжамиятининг ҳар томонлама қўллаб- қувватлаши орқалигина эришиш мумкин” 1 . Шунингдек, баёнотда Марказий Осиё давлатлари Афғонистонда давом этаётган можоро ва Тожикистон- афғониятон чегарасидаги вазиятдан чуқур ташвишда эканлигини изҳор қилган ҳолда, минтақавий хавфсизликнинг яхлитлиги ҳамда уни таъминлашдаги коллектив маъсулитни қатъий эътироф этадилар, деб ёзилган. Баёнотда эллатлараро зиддиятлар, наркобезнис, террорчилик, қуролларнинг қонунга хилоф равишда жойдан жойга кўчирилиши, инсонларнинг кўчишга мажбур бўлиши сингари хавф ва тазйиқларга алоҳида эътибор бериш зарарлиги, шунингдек, Марказий Осиё давлатлари учун иқтисодий хавфсизликни таъминлаш, янги коммуникациявий тартибни барпо этиш, ҳукумат ва ҳукуматга дахлдор бўлмаган турли органлар иштирок этиши лозим бўлган экологик тизимини барпо этиш, Орол муаммосига эътиборни янада кучайтириш, Марказий осиё давлатларининг илмий- техник салоҳиятидан фойдаланишда ҳамкорликни таъминлаш бўйича саъй- ҳаракатларни ташкил қилиш каби муҳим масалалар ўз аксини топган. 1 Халқ сўзи, 1995 йил 19 сентябрь.

Семинар кенгаши иштирокчилари якдиллик билан эътироф этдилаки, Марказий Осиё давлатлари ўзларининг БМТ ва ЕХҲТ нинг инсон ҳуқуқлари бўйича талабларга содиқлигини тасдиқлайдилар, минтақада демократлаштириш жараёни ва камсонли миллатлар вакилларини ҳисобга олган инсон ҳуқуқлари махофазасини таъминлашни чуқурлаштиришга ҳаракат қиладилар. Турли давлатлар ва халқаро ташкилотлар делегациялари аъзолари Ўзбекистон Президенти И. Каримов ташаббуси ва БМТ нинг тўла хайрихохлиги билан ўтган мазкур семинар- кенгаш минтақа хавфсизлиги мустаҳкамлаш йўлида муҳим қадам бўлишини таъкидладилар. “Ўзбекистон,- дейди Ҳиндистон республикаси ташқи ишлар давлат вазири Салмон Хуршид, - ҳамиша тинчлик ва ҳамкорлик тарафдори бўлиб келган. Биз 1966 йилнинг бошида Ҳиндистон ва Покистон раҳбарларининг Тошкентда учрашганликларини яхши биламиз. Ўшанда пойтахтингизда имзоланган тарихий Тошкент деклорацияси Ҳиндистон ярим оролига тинялик олиб келганди. Шунинг учун ҳам Ўзбекистоннинг тинялик ва ҳамкорлик борасида олиб борилаётган фаолиятини муносиб баҳолаш жоиз. Ҳозирда Ўзбекистон ўз ташқи сиёсатини тиня – тотув яшаш, барқарорлик ва ҳамкорлик пренциплари асосида амалга ошириб, жаҳон ҳамжамиятида обрў ва эътибор топмоқда” 2 . Тошкент семинар кенгаши дунё хавфсизлиги йўли минтақавий хавфсизликни таъминлаш орқали ўтмиши, бошқача айтганда, минтақалар хавфсизлигини таъминлаш йўли билан жаҳон хавфсизлигини таъминлаш мумкин эканлигини яққол кўрсатиб берди. 3- масала . Ҳуқуқий қадрият тўғрисида фикр юритганда, ушбу сўзнинг луғавий маъносини билиш биринчи даражали вазифадир. Ҳуқуқий қадрият ҳуқуқнинг қадрият даражасидаги шаклидир. Ҳуқуқий қадрият ҳуқуқ ва қадрият тушунчалари уйғунлигининг хосиласидир. Ҳуқуқий қадрият ҳуқуқ фалсафаси фани томонидан тасдиқ этиладиган асосий масаладан биридир. 2 Халқ сўзи, 1995 йил 19 сентябрь.

Ҳуқуқий қадриятнинг маъноси ҳуқуқ ва қадрият тушунчалари таҳлилидан келиб чиққан ҳолда тадқин этиш мақсадга мувофиқдир. “Ҳуқуқ” ибораси кундалик ҳаётимизда кўп қўланиладиган тушунча бўлиб, “ҳақ”, “ҳақиқат” сўзларидан олинган. Ҳуқуқнинг ўзи юксак ижтимоий қадриятдир. У инсонларга хизмат қилгани, уларнинг фаровон ҳаёт кечиришларини таъминлаганлиги учун ҳам қадрлидир. Бугунги кунда ҳуқуқнинг бир неча таърифи мавжуд. Жумладан, аллома Форобийнинг фикрича, ҳуқуқ мамлакатдаги тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш, тараққиётга шарт шароит ижодий меҳнатга имкон яратиш воситасидир 1 . “Ҳуқуқ давлат томонидан белгиланган ёки рухсат этилган ва унинг кучи билан химоя қилинадиган умуммажбурий хулқ атвор қоидаларининг тизими” 2 . Ҳуқуққа қадрият сифатида ёндошиш тарафдори Кельзеннинг фикрича, ҳуқуқ фақат буйруқ, норма сифатида қимматлидир. Ушбу маънода (буйруқ, норма сифатидаги) ҳуқуқ муқаррарлик шакли сифатида тавсифланади. “Кўпинча бўлганидек, - таъкидлаган эли Кельзен, - ҳуқуқ ўзида нормани (ёки буйруқни) ифодалаб қолмай, балки у, шунингдек қандайдир қадриятни ташкил этади ёки ифодалай (мутлақ қадриятга йўл қўйиш мумкин бўлгандагина бундай дейиш маъно касб этади). Чунки ҳуқуқ айнан норма бўлгани учун қадриятни ташкил этади” 3 . Ўзбекистон республикаси Президенти И.А.Каримовнинг фикрича, «Ҳуқуқ ижтимоий ҳамжиҳатлик ва келишувга асосланган ижтимоий тартиб интизомга эришиш, эркинлик, адолатпарварлик ва тенгликни вужудга келтириш воситаси” дир 4 . ХХ аср охирларга келиб, ҳуқуқий қадрият тушунчаси ўзбек ҳуқуқшунослик фанига кириб келди. У қадриятларнинг таснифланиши натижаси юзага келди. Қадриятларнинг бир шакли хисобланган ҳуқуқий 1 Абу Носир Форобий. Фозил одамлар шаҳри. Т.: Халқ мероси нашриёти. 1993. 122-б. 2 А. Саидов., У. Тожихонов. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. 2-жилдли. 2-жилд. Ҳуқуқ назарияси. Т.: ЎзР.ИИВ академияси, 2001. 9-бет. 3 Чистое учение о праве Ганса Кельзина. Вып 1.С.93 . 4 И.А.Каримов. Ўзбекисоннинг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий истиқболларининг асосий тамойиллари. Т.: Ўзбекистон, 1995. 26-б.

қадриятларни тўлиқ танқид этишга қаратилган муайян тадқиқот иши бўлмасада, айрим олимлар томонидан фикрлар билдирилган. Жумладан, профессор Х.Т.Одилқориев ўзбек ҳуқуқшуносликгида илк бор ҳуқуқий қадриятларнинг мазмун моҳиятини очиб беришга ҳамда уларни таснифлашга интилади. У хусусан, давлатимиз Конституцияси беназир ҳуқуқий қадрият эканлигини исботлашга саъй-ҳаракат қилади. Олимларнинг фикрича, “Ҳуқуқий қадриятлар – ижтимоий муносабатларни самарали тартибга солишга, жамиятда қонун устуворлиги ва адолат тантана қилишига, инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари собитқадамлик билан таъминланишига, юксак ҳуқуқий онг ва маданиятнинг шаклланишига хизмат қиладиган ҳуқуқий ходисалардир... ” 5 . Демак, ҳуқуқий қадрият- бу муайян ижтимоий ҳуқуқий ҳодиса, ҳуқуқий восита ва механизмлардир. “Ҳуқуқий қадрият, - дея таъкидлайди рус олими А.Н.Бабенко – бу ҳуқуқий ғоялар, қарашлар, тасаввур ва мулоҳаза асосида ўзлаштирилган ҳуқуқий норма ва принципларнинг шахс ҳуқуқий ва умумий маданиятига йўғунлаштирилган ҳолда давлат ва жамият ривожига таъсир кўрсатиш даражасидир” 5 . Ҳуқуқий қадриятлар – ижтимоий қадриятнинг бир шаклидир. Қадриятлар инсон учун қадрли моддий ва маънавий неъматлар мажмуи дея талқин этиладиган бўлса, ҳуқуқий қадриятларни биз маънавий неъматлар гуруҳи таркибида акс эттиришимиз мантиқан тўғри бўлади. ҳуққуий қадриятлар – ҳуқуқнинг қадрият даражасидаги ифодасидир. Ҳуқуқ қачон қадрият мақомига эга бўлади? Қачонки, у ижтимоий ҳаётда хурлик ва озодлик, тенглик ва адолат, тинчлик ва фаровонлик, эркинлик ва маъсулият кўрсаткичи сифатида ўз ўрнига эга бўлса, инсонлар томонидан қадрланса, эъзозланса, ардоқлансагина, у қадрият сифатида тан олинади. Шундан келиб чиққан ҳолда, ҳуқуқий қадриятни биз қуйидагича таърифлаймиз: Ҳуқуқий қадриятлар - бу инсонлар, жамият ва давлат ўртасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солишда фуқоролар 5 Х.Т.Одилқориев. Конституция ва фуқоролик жамияти.Т.: “ Шарқ ”, 2002. 49-б. 5 А.Н.Бабинко. Правовые ценности (вопросы тиории). М.: 2001. С.35.

томонидан эзозланадиган, қадрланадиган, уларнинг манфаатларига хизмат қиладиган ҳуқуқий қоидалар нориалар мажмуидир. Ҳуқуқий қадриятлар юридик адабиётларда турли асосларга кўра таснифланади. Жумладан, Х.Т.Одилқориев Ўзбекистон республикасида мустақиллик шароитида қарор топган жами ҳуқуқий қадриятларни қуйидагича таснифлайди. а) институтционал – ҳуқуқий (ташкилий-моддий) қадриятлар; б) норматив-ҳуқуқий қадриятлар; в) маьнавий- ҳуқуқий қадриятлар; г) мафкуравий-ҳуқуқий қадриятлар 1 ; Рус ҳуқуқшунослик олими, профессор В.Лазарев умумий таҳририда чоп этилган “Давлат ва ҳуқуқ назарияси” рисоласида ҳуқуқий қадриятларжумласига: -инсон дунёга келиши билан эга бўладиган табиий ҳуқуқлари, асосий демократик ҳуқуқий тамойиллари; -ҳуқуқнинг қадрини таъминловчи махсус ҳуқуқий воситалар ва ҳуқуқий механизмлар (ҳуқуқий воситалар таркибига кирувчи барча элементлар), норматив ва индивиуал тартибга солишнинг солишнинг оқилона нисбатини ифодаловчи институлар ва ҳ.к. 2 киритилади. Ҳуқуқий қадриятлар, уларнинг таснифи тўғрисида олимлар томонидан билдирилган фикр-мулоҳазаларни инобатга олган ҳолда биз уларни қуйидагича таснифлашга ҳаракат қиламиз. Ҳуқуқий қадриятларни фаолият доирасига кўра қуйидагича таснифлаш мумкин: -милий ҳуқуқий қадриятлар; -минтақавий ҳуқуқий қадриятлар; -халқаро ҳуқуқий қадриятлар. Миллий ҳуқуқий қадриятлар- бу муайян мамлакат миқёсида амал қиладиган, шу макондаги ижтимоий муносабатларни тартибга соладиган, шу мамлакат таркибидаги миллат учун фуқароларнинг ҳуқуқий онги ва 1 Х.Т.Одилқориев. Конститутция ва фуқоролик жамияти.Т.: Шарқ, 2002.49-б. 2 Теория права и государства / Под.ред. проф В.В.Лазарева. М., 1996.С.106.

маданиятини юксалтирадиган, улар учун қадрли бўлган ва улар томонидан эьзозланадиган ҳуқуқий нормалардир. Мисол учун конституция, конституциявий ҳуқуқлар, қонунлар ва ьошқа норматик ҳуқуқий хужжатларни айтиш мумкин. Минтақавий, ҳуқуқий қадриятлар – маълум бир минтақа вакиллари (бир неча давлатлар) га тегишли ва улар манфаати учун хизмат қилувчи ҳамда бу худудда яшовчи фуқаролар онгида эзгулик воситаси сифатида жой олган қоидалар ёки нормалар тизимидир. Яъни, “Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш тўғрисида” ги Европа конвенцияси (1950), “Инсон ҳуқуқлари тўғрисида”ги Америка конвенцияси (1969), “Инсон ва ҳалқ ҳуқуқларининг Африка Харитаси” (1981), МДҲ давлатларнинг “Инсон ҳуқуқлари тўғрисида”ги конвенцияси (1995), Инсон ҳуқуқлари ислом деклорацияси ва ҳ.к. Ҳалқаро ҳуқуқий қадриятлар – бу бутун дунё ҳалқлари учун муқаддас ҳисобланган, уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қиладиган, барчааҳолининг фаровон ҳаёт кечиришни таъминлаш мақсадида яратилган ҳалқаро ҳуқуқий хужжатлардир. Халқаро ҳуқуқий қадриятлар башарият манфаатларини ўзида акс эттириши, фаолият доирасининг катталиги билан алоҳида касб этади. Мисол сифатида «Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон деклорацияси”, “Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт”, “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт” ва бошқаларни кўрсатишимиз мумкин. Ҳуқуқий қадриятларни мазмунига кўра: -ижтимоий ҳуқуқий қадриятлар; -иқтисодий ҳуқуқий қадриятлар; -маънавий ҳуқуқий қадриятлар; -сиёсий ҳуқуқий қадриятларга ажратишимиз мумкин. ижтимоий ҳуқуқий қадриятлар – бу фуқароларнинг ижтимоий соҳадаги муносабатларни тартибга солувчи, уларнинг манфаатларига хизмат қилувчи ва юксак қадрга эга бўлган нормалар тизимидир.

Иқтисодий ҳуқуқий қадриятлар – иқтисодий соҳадаги барқарор ривожланишнинг таъминлаш билан бирга фуқароларнинг форовон ҳаёт кечириши йўлида ҳизмат қилувчи нормалар тизимидир. Маънавий ҳуқуқий қадриятлар – инсон маънавиятини юксалтириш, мамлака миқиёсида соғлом маънавий муҳитни шакллантиришга хизмат қилувчи, миллий ғурур, миллий ифтиҳор, туйғуларини ифода қилувчи, фуқароларнинг комил инсон этиб тарбиялашга асос бўлувчи нормалардир. Сиёсий ҳуқуқий қадриятлар – давлат ҳокимиятини амалга ошириш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиб турувчи давлат бошқарувида фуқароларнинг бевота ёки билвосита иштирокини таъминлаш билан ўз манфаатларини ифодалашга асос яратувчи ва ҳаққий демократик бошқарув тизимига хизмат қилувчи ҳуқуқий нормалардир. 4- масала. Ҳозирги ижтимоий, илмий- техник тараққиёт жараёнида, айниқса, қанчадан- қанча миллатлар ва элатлар ягона оилага бирлашган мамлакатимиз шароитида фақат она тилининг ўзини эмас, балки халқлар ва элатларнинг тилларини, аввало жамиятимизда миллатлараро алоқа тилига айланиб қолган рус тилини ҳам билиш шахснинг ҳар томонлама ривожланиши учун, миллатлар ўртасидаги дўстликни мустахкамлаш учун зарур омил эканлигини эътироф этмасдан ўтаолмаймиз. Ҳар бир тил халқнинг маънавий бойликларини чуқурроқ эгаллаб олиш учун, миллатларао ва халқларнинг ҳаёти, тарихи, маданияти ва психологиясини чуқур тушуниб олиш учун алоҳида аҳамиятга эга. Рус тилини билиш ҳозирги тараққиётни чуқуроқ тушуниш учун янада кенг имкониятларни очиб бериши шубҳасиз. Жаҳон миллатлари ўртасидаги дўстликни, ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришда бошқа хорижий тилларни билиш ҳам катта аҳамият касб этиши ҳаммамизга аён. Маълумки, ота- боболаримиз бир неча чет тилларини, жумладан, раб, форс, иброний, санскрит, лотин юнон ва бошқа тилларни билишга интилган ва шу тилларда нодир асарлар ёзиб қолдиришган. Масалан, буюк шоир ва

давлат арбоби Алишер Навоий араб, форс ва иброний тилларни мукаммал билган ва уч тилда туркий раб, форс тилларида самарали ижод қилган. Бундай ҳолларни Абу Али Ибн Сино, Ал Хоразмий, Абу райҳон Беруний, Абу Наср Фаробий ва бошқаларнинг ижодларидан ҳам яққол кўришимиз мумкин.бу соҳада муҳим ишлар амалга оширилмоқда. Вазирлар маҳкамаси ўқувчи- стажерлар, муҳандисларга чет тилини кенг кўламда ўқтиш тизимини такомилаштириш, унинг моддий- техник базасини ривожлантиришга оид масалалар бўйича махсус қарор қабу қилди. Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари унверситети ташкил қилинди. Бошқа чоралар ҳам кўрилмоқда. Буларнинг ҳаммаси жамҳуриятимизнинг хорижий давлатлар билан дўстона алоқаларини чнада ривожлантириш ва мустаҳкамлаш имкониятини очиб беради, деб умид қиламиз. Барқарорлик, тинчлик, миллатлараро тотувлик ўз- ўзидан ҳосил бўлмайди, албатта. Булар мустақилликни қўлга киритгандан кеийн жамиятимизда ижтимоий- сиёсий, иқтисодий, маданий соҳаларда амалга оширилган жиддий ўзгаришларнинг қонуний натижаларидир. Энг аввало шуни эътироф этиш керакки, биз собиқ ижтимоий- сиёсий тузумдан воз кечиб, жаҳон халқларининг илғор мамлакатлари тажрибасини инобатга олиб, миллатимиз анъаналарига, миллий манфаатларимизга мувофиқ халваро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган қоидаларига мос келадиган, инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлатлар барпо этдик. Мазкур давлатнинг асосий мақсади фуқоролар, тинчлиги ва миллий тотувлигини, аҳолининг муносиб ҳаёт кечиришини таъминлашдир. “Биз умум эътироф этилган демократик қоидалар ҳамда тартибларни ҳалқимизнинг туб аҳлоқий қоидалари билан уйғун тарзда қовуштира олинган давлатни бунёд этишга интилаяпмиз” 1 , - дейди И. Каримов. Шунингдек, ривожланган демократик давлатларнинг тажрибасини атрофлича ўрганиб чиқиш, ўзбек давлатчилиги ривожининг тарихий 1 И. Каримов Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йўлида. 248 бет

сабоқларига таяниб, Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси (асосий қонуни) ни қабул қилдик. Янги демократик ижтимоий- сиёсий тузим ва унинг асосий қонуни жамиятимизда барқарорлик тинчлик, миллатлараро тотувликни таъминлаб беришнинг сиёсий негизларини яратади. Айни вақтда жамиятимизда демократик жараёнлар тобора авж олиб бормоқда. Сиёсий кўппартиявийлик йўлида дастлабки қадамлар қўйилди. Бу эса қонун- конститутцияда мустаҳкамланган бўлиб, унинг негизида илк бор олий ҳокимият органи- Олий Мажлисга сайловлар бўлиб ўтди. Давлатни бошқариш ва жамоат ишларига фуқороларни жалб қилиш одатий ҳолга айланиб бораётир. Халқимиз асрлар давомида маҳала йиғинлари, оқсоқоллар кенгашлари орқали жамоатчилик фикрини аниқлашнинг ҳамда бирдамлик кўрсатишнинг қзига хос усулларини шакллантириб кетган. Маҳалла аҳли ҳамда кўпни кўрган оқсоқоллар соғлом жамоатчилик фикрига эга бўлишда энг катта куч ҳисобланади. Фуқороларнинг маҳаллий ўз- ўзини бошқарувига қонун асосида берилган ҳуқуқ ва эркинликларидан фойдаланиш барқарорликни мустаҳкамлашга, давлат ишларини аҳолининг эҳтиёжлари, кайфиятлари билан мувофиқ ҳолда олиб боришга самарали таъсир кўрсатмоқда. Республикамизда миллий ва умумбашарий қадриятлар уйғунлиги асосида қурилган ҳуқуқий демократик давлатларни ва фуқоролик жамиятини бошқаришда юксак малакали мутахасисларни тайёрлаш ва уларнинг ёрдамида ҳаётга замонавий бошқариш усулларини жорий этишга ҳам катта аҳамият берилмоқда. Республикамизда давлат ва жамият қурилиши академияси таъсис этилиб, у ўз ишини бошлаб юборди. И. Каримов академиянинг очилиш маросимида сўзлаган нутқида, юксак малакали мутахассиларни тайёрланишда бошқа мамлакатлар тажрибасига суяниш лозимлигини алоҳида уқтириб ўтди. Чунки биз бу даражадаги мутахасисларни ўқитиш учун ҳозирча ўқув қўлланмаларимизни, ўз ўқув дастурларимизни яратиб улгурганимиз йўқ. Шунинг учун, бу ерда биринчи навбатда, бошқарув ходимларини тайёрлайдиган йирик хорижий

марказларнинг тажрибаси, дастурлари ишга солиниши даркор. Бу ўринда анчадан буён махсус курслар, марказлар, махсус ўқитиш модалларининг кенг тармоғига эга бўлган Фпанция, Гемания, АҚШ мамлакатлари, шунингдек, Халқаро валюта фонди, Жаҳон банки, Европа Иттифоқи комиссияси каби халқаро иқтисодий ва молия ташкилотлари институтларининг тажрибасидан фойдаланишимиз зарур. “Бугунги ҳаётимизни янгилаш ва ислоҳ қилиш борасидаги ҳар қандай қимматли ғоялар ва фикрлар соҳиблари билан учрашиш, ҳеч муболағасиз айтиш мумкинки, нафақат академия тингловчилари учун, балки унинг ўқитувчилари учун ҳам бутун бир мактаб бўлиши муқаррар.... Биз хорижий меҳмонларга Европа ва Америка олимлари ҳамда амалиётчиларига катта умид билдирамиз. Ўзбекистондаги ижтимоий ва давлат қурилишининг барча соҳалари бўқича ўзларининг қизиқарли ғоялари ва тавсияномаларини академия билан баҳм кўришни хоҳлаган Гемания, АҚШ, Япония, Россия ва бошқа мамлакатлар билан ҳозирдаёқ келишувлар мавжудлиги бизни қувонтиради ва бу таклифларни миннадорлик билан қабул қиламиз” 1 . Миллий қадриятлармизнинг минтақивий ва умуминмоний қадриятлар билан янада яқинлашувида давлатлараро, парламентлараро учрашувлар катта аҳамият касб этади. Шуни эътиборга олган холда, жумўуриятимиз раҳбарияти бу масалага ҳам ижобий ёндашиб келмоқда. 1995 йил 9-13 октябр бухарест (Руминия) Парламентлараро Иттифоқнинг 94 конференцияси бўлиб ўтди. Уна Ўзбекистон республикаси парламент делегацияси иштирок этди. Конференцияда Ўзбекистон делегациячининг раҳбари Олий Мажлис раиси Э. Халилов нутқ сўзлади. Жамиятимизда барқарорлик, тинчликни таъминлашда жомоатчиликка, қонунбузарликка қарши олиб борилаётган ишлар қўл келмоқда. Кейинги йилларда республикамизда уюшган жиноятчиликка, иқтисодий қўпорувчиликка давлат, жамоатга ва хусусий мулкни муҳофаза қилишда, 1 Халқ сўзи, 1995 йил 4 октябрь

порахўрликка қарши кураш кескин курашлар олиб борилаяпти. Натижада, жумхуриятимизда ҳуқуқий вазият анча яхшиланиб бормоқда. Буни бошқа мамлакатлар раҳбариятлари ҳам эътироф этмоқда. АҚШ ва ЎзбекистонҚуролли Кучлари амалга ошираётган машқлар ва бошқа муносабатлар ҳам икки давлат ўртасидаги ижтимоий- сиёсий алоқаларини мувофиқлаштиришда муайян роль ўйнамоқда. Юқорида юритилган мулоҳазалардан шундай хулоса чиқариш мумкинки, мустақиллик шарофати билан Ўзбекистон республикасининг жаҳон ҳамжамиятига қўшилиши учун зарур бўлган ижтимоий- сиёсий замин вужудга келди ва у ўз самарасини бермоқда. Барқарорлик, тинчлик, миллатлараро тотувликнинг моддий асосини иқтисодий ислоҳатлар туфайли юзага келаётган ижобий жараёнлар ташкил қилинди. Давлат мулкини хусусийлаштириш ва кўп укладли иқтисодиёт асосларини барпо этиш, аграр муносабатларнинг янги турини шакллантриш ва бошқарувнинг маъмурий- буйруқбозлик тизимини томомила тугатиш, нархларни эркинлаштириш ва бозор инфраструктурасини шакллантириш, ташқи ва иқтисодий фаолиятни кучайтириш ва жаҳон иқтисодий ҳамжиҳатига қўшилиш- фуқороларни ижтимоий муҳофаза қилиш ана шулар жумласига киради. Тўғри, айрим ҳолларда юқорида кўрсатилган жараёнлар маълум сабабаларга кўра фуқоролар ўртасида муайян зиддиятларни ҳам туғдирмоқда. Лекин булар эски иқтисодий тузумдан янгисинга ўтиш жараёнида келиб чиқаётган вақтинчалик зиддиятлардир. Умуман олганда, жумҳуриятимизда муваффақиятли амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳатлар фуқоролар ўртасида осойишталик, тинчлик ва тотувликни таъминлаш асос бўлиб келмоқда. Барқарорлик, тинчлик, миллий тотувликнинг асосини милий маънавий қадриятларими, миллий урф- ода ва анаъаналарнинг тикланиши, миллий онгимизнинг ўсиши, фуқоролар маънавий камолотининг юксалиб бориши кабилар ташкил этади.

“Фуқоролик жамияти” тушунчаси илк бор Қадимги Греция ва Римда вужудга келган ҳамда 17-18 асрларда Ж. Локк, Ж. Руссо, гегель сингари файласуфларнинг асарларида ривожлантирилган.

Адабиётлар: 1. И. Каримов. Озод ва обод ва Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсалимиз. 8-жилд. Т., “Ўзбекистон” 2000. 2. Х. Т. Одиоқориев. Сиёсий маданият. Т., 2004. 3. А. Азизхўжаев. Демократия – халқ ҳокимияти демакдир. 4. Аҳмадхўжа Шу азаз ватан барчамизники. Т., 1997

Похожие

Жамиятнинг сиёсий ва хукукий хаёти

Маданий - маънавий қадриятлар

Қадриятлар фалсафаси тарихи

Моддий – иқтисодий қадриятлар

Фалсафада қадриятлар муаммоси