Илм-маърифат ва олимлик фазилатлари - Философия - Рефераты

Илм-маърифат ва олимлик фазилатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93.5 KB

www.arxiv.uz Илм-маърифат ва олимлик фазилатлари ... Айтинг (эй, Муҳаммад,) билганлар ва билмаганлар тенг бўлурми. Фақат ақл эгаларигина ваъз олурлар. Зумар, 9 Садақанинг афзали мусулмон кишининг илм ўрганиб, сўнг бошқа мусулмон биродарларига ҳам ўргатишидир. Ҳадис Кимгаки ақлу идрок насиб этилган бўлса, демак, у омадлидир. Ҳадис Катта ёшдагилар билан бирга суҳбатда бўлинглар, уламолардан масалалар сўранглар ва ҳукамолар билан аралашиб туринглар. Ҳадис Гарчи Хитойда бўлса ҳам, илмга интилинглар. Чунки илм талаб қилишга ҳаракат этиш ҳар бир мусулмон учун фарздир. Ҳадис Аввало олим бўл! Лоақал таълим олувчи, ёки тингловчи, илму уламоларни севувчи бўлгин. Аммо бешинчи одам бўлмагинки, ҳалок бўлурсан. Ҳадис Бахтли киши бошқалардан ибрат олувчидир. Ҳадис Илм ўрганиш ҳар бир мусулмон учун фарздир. Ҳадис Илм ўргатувчи кишининг гуноҳи кечирилишини сўраб, ҳатто денгиздаги балиқлар ҳам истиғфор айтади. Ҳадис

www.arxiv.uz Илм талаб қилишлик ҳар бир мусулмон учун фарздир. Илм толиби учун ҳамма нарса, ҳатто денгиздаги балиқлар ҳам гуноҳини сўраб истиғфор айтади. Ҳадис Бир соат илм ўрганиш бир кечалик ибодатдан яхши, бир кунлик дарс олиш эса, уч ой тутилган нафл рўзадан афзалдир. Ҳадис Билганларингизни бошқаларга ҳам билдиринглар. Ҳадис Уламолар Аллоҳ таолонинг бандалари ичидаги омонатдор кишилардир. Яъни Аллоҳ номидан амри маъруф (яхшиликка чақириш) ишларини қилишлари керак. Ҳадис Илм ибодатдан афзалдир ва тақво диннинг тутиб турувчиси (устуни)дир. Ҳадис Менинг наздимда ибодатга қараганда илмнинг фазилати ортиқдир. Диндаги энг яхши хислат бу тақводорликдир. Ҳадис Илмни ёзиб қўйиш билан боғлаб олинглар. Ҳадис Ҳикмат – мўмин кишининг йўқотган нарсаси, уни қаердан топса, ўзлаштириб олишга ҳақлидир. Ҳадис Киши биродари учун ҳикматдан афзалроқ нарса ҳадя қилолмайди. Чунки шу ҳикмат сабабли Аллоҳ таоло уни тўғри йўлга солиб қўяди ёки ёмон йўлдан қайтаради.

www.arxiv.uz Ҳадис Гарчи ўзларингиз амал қилмасангиз-да, одамларга амри маъруф қилаверинглар ва гарчи ўзларингиз сақланмасангиз-да, ёмон ишлардан бошқаларни қайтараверинглар. Ҳадис Қайси бир олимнинг илмидан сўралганда қизғаниб гапириб бермаса, қиёмат куни оғзига ўтдан тизгин солиб қўйилади. Ҳадис Қайси бир кимсага Аллоҳ таоло яхшиликни раво кўрса уни фиқҳ илмига моҳир қилиб қўяди ва унга тўғри йўлни илҳом қилиб туради. Ҳадис Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмон учун фарздир. Жавомиъул калим Ҳар бир илм соҳиби (илмга) чанқоқдир. Жавомиъул калим Ҳикматли сўз ҳар бир донишманднинг йўқотган нарсасидир. Жавомиъул калим Яхши савол илмнинг ярмидир. Жавомиъул калим Илм мўминнинг дўсти, ҳалимлик унинг вазири (ёрдамчиси), ақл унинг йўлбошчиси, амал унинг бошлиғи, хайрихоҳлик унинг отаси, эзгулик унинг оғаси, сабр унинг лашкарбошисидир. Жавомиъул калим Ҳар бир нарсанинг устуни бор, бу диннинг (исломнинг) устуни фиқҳдир. Жавомиъул калим

www.arxiv.uz Ёшликда олинган билим гўё тошга ўйилган нақш кабидир. Араб халқ мақоли Илмли бўл ёки илмга таяниб иш тутадиган бўл, лоақал илмни тинглаб эшитадиган бўл, бироқ тўртинчиси бўлма, чунки касодга учраб, ҳалок бўласан. Замахшарий Савдогарнинг шуҳрати ва обрў-эътибори киссасида, олимнинг шуҳрати-ю обрў-эътибори ёзган китобларида (асарларида). Замахшарий Илмли бўлиш ўқиш, ўқитиш, ёзиш билан ҳосилу мукаммал бўладиган бир сабоқдир. Агар олим киши чиройли, хушхат ёзувга эга бўлса, бу унинг камолотга етганидан далолатдир. Замахшарий Билмаганни сўраб ўрганган – олим, Орланиб сўрамаган – ўзига золим. Навоий Оз-оздан ўрганиб доно бўлур, Қатра-қатра йиғилиб дарё бўлур. Навоий Йигитликда йиғ илмнинг махзани Қарилик чоғи харж қилғил ани. Навоий Ҳақ йўлида ким сенга бир ҳарф ўқутмиш ранж ила, Айламак бўлмас адо онинг ҳақин юз ганж ила. Навоий Илм ўқуб амал қилмағон, кариз қазиб тухум солмағонга ўхшар. Навоий Улки буюруб ўзи қилмағай ва ҳеч кимга фойда ва асар анинг сўзи қилмағай.

www.arxiv.uz Навоий Иш эрур улким, ўзи они қилур, Ҳикмат улким, ҳам ўзи они билур. Навоий Сўздурки, нишон берур ўлукка жондин, Сўздурки, берур жонға хабар жонондин, Инсонни сўз айлади жудо ҳайвондин, Билким, гуҳари шарифроқ йўқ ондин. Навоий Маърифат бетабаъиййат бўлмас, Қ оидаи раҳ табаъиййаттуру бас 8 . (Сн. 8 Изоҳ: Маърифатга итоатсиз эришиб бўлмайди. Раҳнамога эргашиш эса, итоат йўлидир.) Бобур Гар сидқ бир ўзга ошиқ бўл ғ ай, Маъшуқ висоли анга лойиқ бўл ғ ай. Пир оллида топқуси муродин бетанг, Ҳар кимки агар муриди содиқ бўлғай. Бобур Ким бор анга илм толиби – илм керак, Ўргангали илм толиби илм керак. Мен толиби илму толиби илме йўқ, Мен бормен илм толиби – илм керак. Бобур Ё бўлса муяссар кишига илм ила ҳол, Ё топса киши салтанат авжида камол. Ё ошифтае бўлса кўруб ҳусну жамол, Ё бўлса тамом ўзлугидин фори ғ бол. Бобур Улким, анга илм ичра ғ олиб йўқтур, Дерларким, бери келурға роғиб йўқтур. Дедимки, бу сўз рост эмастур, нечаким, Толибни тилар андаки, толиб йўқтур.

www.arxiv.uz Бобур Доноликдан маҳрум кўнгил ўликдир. Аммо агар у билим билан бойитилса, бамисоли қақроқ ерга ёмғир ёққанидек жонланади. Абул Фараж Тентакликни кечириш ҳар бир ақлли одамга хос ишдир. Абул Фараж Аввал бошданоқ ўзини тўғри тута билган одам виждон азобидан фориғдир. Абул-Фараж Донишманд баққолнинг дўконига ўхшайди: борини индамайгина кўрсатади-қўяди. Саъдий Одамлар билан уларнинг ақлига монанд гаплаш. Саъдий Билим – барча кулфатларга қалқон. А. Рудакий Ўқиш ва ёзишни билмоқнинг фойдалари Ҳикоя. Бир бола дарё бўйида сайр қилиб юрарди. У йўлда бир кўприкнинг олдидан чиқиб қолади. Яқинроқ бориб қараса, кўприк устида бир тахтага: “Бу кўприкдан ўтма, унда ҳаётингга катта хавф-хатар бор”-деб ёзиб қўйилган экан. Ҳалиги бола бу ёзувни ўқиб, бошқа кўприкдан ўтиб, ўз манзилига соғ-саломат етиб олибди. Шундан сўнг ўша кўприкнинг олдига ўқиш ва ёзишни билмайдиган бошқа бола келибди ва ҳалиги тахтадаги ёзилган нарсага эътибор бермай кўприкдан ўта бошлабди. Кўприкнинг ўртасига етганда эса, оёғи остидаги чириган тахта синиб, бола сувга қулаб тушибди. У тез фурсатда сувга ғарқ бўлибди. Бойликдан илм афзал

www.arxiv.uz Ҳикоя. Ўтган замонда бир қария яшаган экан. Чол “ўзим саводсиз қолган эдим, қани энди ўғилларим ўқиб, олим бўлса”, деб орзу қилар экан. Бобонинг саккиз ўғли ва бир қизи бор экан. Қизи ақлли, зийрак экан. Ота қизига: – Сендек оқила қизим борлигидан жуда хурсандман. Лекин акаларингдан хафаман. Уларнинг меҳнат қилишга бўйни ёр бермайди, ўқиб илм олиб, одам бўлинглар, десам, гапимга қулоқ солишмайди. «Шунча молимиз, еримиз бор, ўқиб нима қиламиз?!» дейишади. Мен қариб қолдим, бу дунёдан кўз юмсам, акаларингнинг ҳоли не кечади. Уларнинг аҳволи шу бўлса, вафотимдан сўнг менга лаънат келтирадилар, деб қўрқаман, қизим, – дея ҳасрат қиларкан. – Отажон, сиз акаларимни ёнингизга чақиринг. Кейин улардан “Илм афзалми ёки бойликми? - деб сўранг. Ҳаммаларидан жавобни эшитиб бўлгач, менга ҳам акаларимга берган саволингизни қайтаринг. Ақлим етганча жавоб бераман, акаларим эшитиб турсинлар, – дебди қиз. Чол қизининг ақлига тасанно айтиб, кечқурун ўғилларини меҳмонхонага чақирибди. – Ўғилларим, сизларни едирдим, кийдирдим, вояга етдинглар. Бировдан кам эмассизлар. Мендан кейин рўзғор ташвиши бошингизга тушади. Ўқиб илм олинглар. Ўйлаб кўрсам, илм билан ҳунарда гап кўп экан, – дебди ота. Ота тўнғич ўғлидан сўрабди: – Сен катта фарзандимсан. Режанг қандай? Илм яхшими ёки давлатми? Ўғли: – Эй, ота, худога шукр сиз ҳаётсиз, еримиз, молимиз бор. Ўқиб нима қилдим, – дебди. Иккинчи ўғил отасига: – Пулу мол бўлмаса илмдан нима фойда, – дебди. Учинчи ўғил: - Ёшим катта бўлиб қолди, илм олган билан қаерга бораман, давлат яхши-да ота, – дебди. Шу тариқа бошқа ўғиллари ҳам «давлат яхши», деб жавоб беришибди. Гал кенжа ўғилга келибди. – Отажон, мен давлат эмас, илм афзал дейман. Мени мактабга беринг ўқийман. Насиҳатингизга амал қиламан. Сиз борингизда илмли бўлиб олай. – Баракалла ўғлим, – деб фарзандининг пешонасидан ўпибди чол.

www.arxiv.uz – Қани қизим, навбат сенга келди, гапир болам, бу саволга сен нима деб жавоб қиласан? – Э, отажон, кенжа ўғлингизнинг берган жавоби тўғри жавобдир. Давлат бугун бор, эртага йўқ бўлиб кетади. Акаларимнинг еттови давлат зўр, дедилар. Бу нотўғри. Мен бўлсам, илмни афзал, деб айтаман. Акаларим эшитиб олсинлар: илмни қанча сарфласанг, шунча кўпаяди. Давлатни сарфласанг, у камайиб боради. Илмли одам ширинсухан, одобли бўлади, олим одам дунёда доимо фароғатда умр кечиради. Чунки унинг бошидаги илмни ҳеч ким ўғирлаб кета олмайди, илм эскирмайди, чиримайди. Мол-мулкни зах ерга қўйсанг чирийди. Эй, отажон, акаларим ёшлик даврни зое кетказишяпти, қолган вақтдан фойдаланиб қолишсин. Меҳнат илмини, ҳунарни эгаллаб олсинлар. Зеро, охирги пушаймон ўзларига душман. Қария ҳам, акалари ҳам оқила қизга қойил қолиб, офарин дебдилар. Қария қизи билан кенжа ўғлини мактабга берибди. Бошқа ўғиллари эса, меҳнат қилишга киришиб, меҳнат илмини эгаллаб, ҳунар ўрганиб, мурод-мақсадларига етибдилар. Устоз синови ( ҳикоя ). Бир вақтлар Мавлоно Танбурий, деган мусиқачи устоз ўтган экан. У киши танбур, дутор, най, чангни шундай маҳорат билан чалар эканки, эшитган киши сел бўлиб кетаркан. Устоз кўплаб шогирдлар тайёрлаган экан. У кишининг шогирд танлашда қизиқ бир одатлари бўлиб, ким шогирд бўламан деса, дарров қўлига чўп ёки ҳассаларини тутқазар эканлар. Бир бой ўз ўғлини қобилиятли, зўр мусиқачи бўлади деб, устоз Танбурийга олиб келди. Танбурий берган ҳассани бола бир қарич, икки қарич, деб ўлчаётганини кўрган устоз: “Йўқ, болангиздан мусиқачи эмас, савдогар чиқади”,-дебди. Яна бир кишининг боласи берилган ёғочни кеса бошлаганини кўрган устоз ундан мусиқачи эмас, дурадгор чиқажагини айтибди. Бошқа савдогарнинг ўғли ҳассани от қилиб минишини кўриб, ундан чавандоз чиқишини айтибди. Шундай қилиб, устоз шогирд бўламан деб келган болага синаш учун берилган чўпни ерга тиқса - боғбон, қилич қилиб ўйнатса - сарбоз деб жўнатиб юбораверибди. Кейин болаларни йиғиб, қўлларига биттадан ҳасса бердириб, пойлаб ўтирибди. Улардан бири ҳассани яна қилич қилиб ўйнатибди, иккинчиси от қилиб минибди... Фақат бир усти юпун бола

www.arxiv.uz ҳассани найга ўхшатиб чала бошлабди. Буни кўриб, Танбурий бағоят хурсанд бўлибди-да, болани ўзига ҳам шогирд, ҳам ўғил қилиб олиб, унга бор ҳунарини қунт ва сабр-қаноат билан ўргата бошлабди. Кечани кеча, кундузни кундуз, ёзни ёз, қишни қиш демай таълим берибди. Бола ҳам зеҳнли экан, устозининг айтганини дарров англаб олиб, қайта-қайта такрорлаб, кейинчалик машҳур найчи бўлиб етишибди. Устози Танбурийни отасидан ҳам аъло билиб, умрбод унинг иззат-икромини жойига қўйибди, хизматини ўтабди. Устозлик меҳри туфайли оддий бола халқ орасида машҳур найчи бўлиб етишибди. Қиссадан ҳисса: устоз ўгити – камолот калити. а) Илмга амал ҳақида Таврот юклатилган (берилган), сўнгра уни кўтармаган (унга амал қ илмаган) кимсаларнинг мисоли худди китобларни ортиб кетаётган эшакка ўхшайди. .. Жумъа, 5 Эй, Парвардигор, мен Сендан фойдасиз илм, қабулсиз амал ва ижобатсиз дуодан паноҳ тилайман. Ҳадис Илмнинг яхшиси фойда берадиганидир. Ҳадис Аллоҳдан фойдали илмни сўранглар. Фойдасизидан эса паноҳ тиланглар. Ҳадис Одамларнинг ёмони улар ичидаги уламоларнинг ёмонидир. Ҳадис Илмига амал қиладиган, ортиқча дунёсидан хайру эҳсон этадиган, беҳуда гапдан тилини тиядиган кишилар нақадар яхши кишилардир! Ҳадис

www.arxiv.uz Илм икки хилдир: бири қалбдаги илм бўлиб, у фойдалидир. Иккинчиси тилдаги илм бўлиб, у Аллоҳнинг ҳузурида банда зарарига ҳужжат бўлади. Ҳадис Илмга риоя қилувчи бўлинглар, уни фақат ривоят қилувчи бўлманглар! Ҳадис Одамларга яхши ваъз-насиҳатлар қилиб, ўзи унга амал қилмайдиган олим, гўёки одамларга ёруғлик таратиб, ўзини куйдириб бораётган шамчироқ кабидир. Ҳадис Илмни ўрганиб, сўнг уни бошқаларга ўргатмаслик гўёки молу дунёни йиғиб, ундан сарф қилмай кўмиб қўйиш билан баробардир. Ҳадис Фойда келтирмайдиган илм сарф қилинмайдиган хазинага ўхшайди. Жавомиъул калим Тўрт нарса улуғлиққа далолат қилур: илмни азиз тутмоқ ва ёмонни яхҳилик бирла даф қилмоқ ва аччиқ ғазабларни ютмоқ ва жавобни савоб (тўғрилик) бирла бермоқ. Хожа Аҳрор Олим керакки, ўз илмининг поя ва миқдорини асрагай, гавҳарни имтиҳон учун тошқа урмағай. Навоий Икки киши бесамар иш қилган ва бенаф ташвиш чеккан: уларнинг бири бойлик тўплаб, фойдалана билмаган ва ановиси эса илм ўрганиб, унга амал қилмаган. Саъдий Китоби йўқ олим – мевасиз дарахт. Саъдий

www.arxiv.uz Энг зарур билимни қунт билан ўрган, Зарур бўлмаганин ахтариб юрма. Зарурини ҳосил қилгандан кейин, Унга амал қилмай умр ўткарма. Жомий Агар тариқат аркони (устунлари) нечта, деб сўрасалар, бу ҳам олтита деб айт: биринчи – фарз этилган илмларни ўрганиш, иккинчи – илмни амалда тадбиқ этиш, чунки амалга тадбиқ этилмаган илм мевасиз дарахт ва ёғи йўқ чироқдир. Шайх Саъдий айтганидай: Дарахтнинг меваси илмнинг амалидир, бил. Илмингга қилмасанг амал мевасиз дарахтсан. Учинчи – халқ ичида яхши хулқ билан ном қозониш. Тўртинчи – риёзат чекиш, токи кўнгил кўзгуси жидду жаҳд сайқали билан равшанлик топсин: То сайқали тажрид ила дил мусаффо ўлмас, Чеҳраи Дўст кўзгуда пайдо ўлмас. Бешинчи - ҳамиша Дўст (худо) номини зикр этиб туриш. Олтинчи – Дўст дийдорини кўриш учун кучли иштиёқ ва шавқ билан интилиш, кўнгилни Дўст ёди билан банд этиш. Кошифий

www.arxiv.uz Номлар кўрсаткичи Абу Али ибн Сино (тахминан 980–1037) – ўрта аср Шарқининг энциклопедист олими. Абу Шукур – Х асрнинг форс-тожик шоири. Абул Фараж (897 – 967) – араб шоири ва олими. Ал-Хоризий (1054 – 1128) – араб олими, шоир. Анварий, Авҳадиддин (туғилган йили номаълум – 1191) – тожик шоири. Аттор, Фаридиддин Муҳаммад ибн Иброҳим (1119 – 1234) – форс- тожик шоири. Бобур, Захириддин Муҳаммад (1483 – 1530) – ўзбек ёзувчиси, давлат арбоби, саркардаси. Гулханий, Муҳаммад Шариф (XVIII асрнинг охири – XIX асрнинг боши) – ўзбек ва тожик шоири. Жомий, Абдурахмон Нуриддин ибн Аҳмад (1414 – 1492) – тожик шоири ва олими. Кошифий, Ҳусайн Воиз (тахм. 1442/46-1505) – Марказий Осиёдан чиққан Навоий билан ижодий ҳамкорлик қилган, воизлик саньати намояндаси ва назариётчиси, мутафаккир, илоҳиётчи олим. Мирза Шафий (Вазех) (1796 – 1852) – озарбайжон шоири. Мотуридий , Абу Мансур ( тахм. 870-944) М утакаллим, сунний эътиқодидаги икки йирик калом мактабининг бири бўлмиш Мотуридийа мактабининг асосчиси. Навоий, Алишер (1441 – 1501) – ўзбек шоири, олим ва давлат арбоби. Насафий , Азизиддин ( туғ. йили номаълум – 1263 й.) – шоир, тасаввуф фалсафасининг йирик вакили. Шайх Кубро таълимоти ва Муҳйиддин ибн Арабий тариқатини ўзаро боғла ган кубравия машойихларидан бири Низомий, Илес Юсуф ўғли (тах. 1141 – тах. 1203) – озарбайжон халқпарвар шоири. Охундов, Мирза Фатали (1812 – 1878) – озарбайжон ёзувчиси ва жамоат арбоби. Рудакий, Абулҳасан (туғ. йили номаълум – 941) – форс-тожик шоири. Румий, Жалолиддин (1207 – 1273) – форс-тожик шоири. Саъдий, Муслиҳиддин 1203 ва 1210 й. ораси – 1292) – форс ва тожик шоири. Хисрав, Носир (1004 – тахминан 1073 йиллар) – форс-тожик шоири ва файласуфи. Ғазолий, Абу Ҳомид Муҳаммад (1057-1111) йирик мусулмон мутафаккири

www.arxiv.uz

Похожие

Илм-маърифат ва олимлик фазилатлари

Халол мехнат ва касб-кор фазилатлари

Халол мехнат ва касб-кор фазилатлари

Абу Мансур Ал-Мотуридий карашларида дунёвий илм ва эътикоднинг узаро нисбати тугрисида

Мустамлакачилик ва қарамлик шароитида маънавият. Маънавий баркамол инсон тушунчаси, унинг шарқона таърифи