Дунёвий ва диний тамойиллар узаро уйгунлигининг инсон маънавиятидаги урни - Философия - Рефераты

Дунёвий ва диний тамойиллар узаро уйгунлигининг инсон маънавиятидаги урни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40.5 KB

Д унёвий ва диний тамойил лар ўзаро уйғунлигининг инсон маънавиятидаги ўрни Барча вокеа ва ходисаларга турли нуктаи назаридан ёндашиш окибатида кадимдан ҳозирги давргача дунёвийлик ва динийлик тамойиллари ўртасида зиддият мавжуд булиб келмокда. Жамият ҳаётида бу тамойиллардан бири ҳукмрон бўлганда иккинчисининг эркин тараққиётига зарар келтиради. Ўзаро инкор қилувчи кураш оқибатида динийликда ҳам, дунёвийликда ҳам жамият учун хавфли шакллар вужудга келди. Ақидапарастлик, диний экстремизм эркин тараққиётга қанча зарар келтирган бўлса, атеизм, материализм каби дунёвийлик тамойилига асосланган кўринишлар ҳам маънавиятга шунча зарар келтирди. Бинобарин, уларнинг биттаси ҳукмрон бўлиши, иккинчи томонни йўқ қилишга уриниши, ўз имкониятларини мутлақлаштириши ҳар доим зарарли бўлган. Ҳозирги дунёда, бутун ер куррасини техникавий тараққиёт ва глобаллашув жараёни қамраб олган бир шароитда, дунёвийлик ва динийлик ўртасида ҳамкорлик муносабатлари зарур бўлмоқда. Гап шундаки, ерда инсон яшашининг моддий, табиий ресурслари, бойликлари тугаб бормоқда. Зиддиятли техникавий тараққиётдан фойдаланиш инсоннинг мавжудлиги учун зарур бўлган табиат бойликларининг бутунлай тамом бўлишига ёки бузилишига олиб келмоқда. Табиатни сақлаб қолиш инсониятнинг бош масаласига айланди. Қанчалик қудратли бўлмасин, фаннинг ҳам бир томонлама эканлиги, барча муаммоларни ҳал қила олмаслиги, бунинг устига ўзи ҳам ўта жиддий муаммолар келтириб чиқариши аён бўлиб қолди. Инсон маънавияти фақат рационал томондан иборат эмас. Унинг яна бир муҳим томони ҳиссиёт олами ва иррационал оламдир. Фандан ташқарида, ижобий аҳамиятга эга ноилмий (аҳлоқий, фантастик, диний ва ш.к.) билимлар ҳам бор. Инсоннинг ҳиссий дунёси билан боғлиқ бўлган диннинг жамият ҳаётида ўз ўрни мавжудлиги, унинг ўрнини ҳеч нарса боса олмаслиги эътироф

этилмоқда. Бу шароитда дунёвийлик динийлик билан дунёни сақлаб қолиш мақсадида ҳамкорлик қилиши зарур. Жамиятни, инсониятни саклаб колиш учун ахоли дунёкарашини, ишонч-эътикодини, турмуш тарзини узгартириш лозим. Рационализмга, илмий билимларга асосланган дунёкараш ишлаб чикаришни, бекиёс юксалтирди, инсониятга юкори моддий турмуш даражасига эришиш имкониятини берди, ер юзида ахоли нуфузининг ортишига олиб келди. Инсониятнинг бундан кейинги тараккиёти эса аввало мавжудлик шароитларини саклаб колишга каратилмоги керак. Эндиликда дунёвийликнинг асосида ётувчи илмий-техникавий дунёкарашдан воз кечиш мумкин булмаса-да, унинг мохиятига, мазмунига истикбол талабларига мос холда йуналтириш учун янгича дунёкараш, янгача тамоийллар асосида ёндашув талаб килинади. Тукис тараккиётга ундовчи бундай дунёкараш инсоният минг йиллар давомида яратган маънавий меросидан келиб чикади. Ундаги ҳозирги шароит учун мухим карашлар асосан мифологик, диний, фалсафий таълимотларда умумий тарзда баён килинган. Мифологик карашларда табиат ходисалари, неъматлари инсонлар билан баробар куйилган. Зардуштийликнинг мукаддас китоби « Авесто »да тупрокни, сувни ифлос килиш катта гунох саналган, буддавийларда ҳам инсон ҳаётининг асоси бўлган неъматларни асраб- авайлаш талаб килинган. Исломда, айникса, суфийликда табиатнинг хеч бир унсурига озор бермаслик, улардан яшаш учун зарур микдордагина фойдаланиш уктирилган. Аммо дунёвийликни бир томонлама тушуниб юкоридаги карашлардан узилиб колган эгоистик-рационалистик карашлар фан-техника ёрдамида инсоннинг табиат устидан хоким булишига, барча табиий бойликларни шафкатсиз тасарруфига олишга интилди. Дунёвийликни мутлоклаштирган бу дунёкараш юксак натижаларга эришганнини инкор этиб булмайди. Аммо ҳар кандай мутлоклаштириш бир томонлама булиб, охир- окибатда уз чекланган-лигини намоён килар экан.

Янгича дунёкараш дунёвийликни ҳам, динийликни ҳам мутлоқ- лаштирмаслиги, балки уларнинг синтези сифатида шаклланиши лозим. Хозирги даврда кадимий диний меросимизга ҳамоханг бўлган бир катор гипотезалар, тахминлар илмий куринишда яратилмокдаки, гарчи улар мукаммал ва жамоатчилик томонидан эътироф этилмаган бўлса-да, янгича фалсафий дунёкарашнинг шаклланишида мухим роль уйнаши мумкин. Япон олими Масару Эмото сув остида куп йиллик тадкикотлар утказиб,унинг ахборот кабул кила олишини, инсоннинг ўзига муносабатидан таъсирлана олишини, у ҳам инсон каби жонли, тирикликнинг асоси эканлигини исботлашга олиб келадиган натижаларга эришмокда. 1 Жонли сув, яъни табий холдаги сув саломатлик гарови, уни асраб, мухаббат билан муносабатда булиш зарурлиги уз исботини топмокда. Америка олими Жеймс Лавлок яратган Гея гипотезаси янгича дунёкарашнинг шаклланишида мухим кадамдир (Гея-кадимги юнонларда ер ва хосилдорлик худоси). 2 Бунга кура, Ер ҳаёт жараёнларини бошкарадиган яхлит организм булиб, инсон ва инсониятнинг яхлит Ернинг таркибий кисми сифатида карайди. Сайёрамиз алохида кисмларнинг йигиндиси эмас, ягона бутунликдир. Инсон илмий- техникавий тараккиёт окибатида фаол узгартиришга эътикод куйса, узини бошка мавжудотлардан устун куйса, ўзига-узи курашган булади, мукаррар халокатга учрайди. Геология, геокимё, зволюцион биология, климатология маълумотларига асосланиб, Гея назарияси Ернинг ягона гигант тирик организм эканлигини исботламокда, у уз- узини бошкарадиган геофизиологик хусусиятларга эга, усимлик ва хайвонот дунёси Ер учун асло тасодифий эмас. Гея концепцияси Ернинг тирик моддалари, унинг хавоси, океанлари, куруклик юзаси ягона организм сифатида кабул килинадиган, сайёрамизни яшаш учун ярокли холатда саклашга лаёкатли мураккаб тизимнинг моделидир. Юкоридаги каби карашлардан динийликнинг устунлиги, диннинг хакикатлиги, фан Худонинг 1 Каранг: Масару Эмото. Сувнома – «Жахон адабиёти», 2007 йил 10-сон, 100-134 бетлар. 2 Каранг: К. С. Хруцкий. Человек и биосфера – проблемы эволюционного единства. – Вопросы философии, 2007, №10, с. 166- 170. 2

мавжудлигини исботлаб бераётганлиги хакида хулоса чикарувчилар ҳам борки, бунга тула кушилиб булмайди. Бу ерда энг мухими динийлик ва дунёвийликдан кай бири хакикатлиги эмас, инсоннинг табиатга муносабатини узгартириш, маънавият масаласи мухимдир. Инсон масалани «ёки… ёки» тарзида куйишга урганиши керак, бир томонни мутлоклаштиришдан воз кечиши лозим. Мустакиллик туфайли Узбекистонда дунёвий ва диний мафкуралар ўртасидаги курашни йукотишга эътибор кучайди. Миллий истиклол мафкурасининг асосий гояларидан бири булиб динлараро багрикенглик, яъни эътикодий багрикенглик киритилди. Бунинг хукукий асоси Узбекистон Республикаси Конституциясида, «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги конунда уз ифодасини топди. Бу эса уз навбатида турли дин вакилларининг ягона ватанда ҳамжихат, ҳамфикр булиб яшашларига имкон берди. Аслини олганда, маълум маънода, динийлик ва дунёвийлик бир-бирига мутл а қ зид тушунчалар эмас. Улар дунё ва инсон ҳаётининг моҳиятига турлича қараш усулларидир. Ҳар иккаласининг ҳам объекти битта – дунёда инсон ҳаёти. Дин ҳам бу дунёда қандай яшаш кераклигини ўргатади. Ғаззолий у дунёдаги дўзах азоблари ҳақида ёзар экан, бу дунёда қандай яшаш лозимлигини уқтиради, кишиларнинг ҳиссиётига таъсир қилиш орқали тарбиялайди. Динлардаги буюк умуминсоний ғоялар аслда дунёвийликка хизмат қилади. Ижтимоий ҳаётда шундай жараёнлар борки, ундаги муаммоларни ҳал қилишда динийлик кўпроқ самара беради. Аҳлоқий поклик, ўткинчи дунё лаззатларига ҳаддан ортиқ берилиб кетмаслик, инсонга хиёнат қилмаслик, Оллоҳ яратган яхши нарсаларга зарар етказмай, табиатни асраб-авайлаш каби муаммоларни ҳал қилишда динийликнинг аҳамияти салмоқли. Динийлик масъулият ҳиссини кучайтиради, таъсирчан воситаларга эга. Иккинчи томондан, динийлик таъсирида бўлган юз миллионлаб кишиларнинг мавжудлиги, уларнинг ижтимоий жараёнларда ўз ўринлари

борлиги – факт. Шундай экан, дунёвийлик ва динийлик томойиллари ўзаро мутлақ қарама-қарши қўйилиши ҳозирги даврга нисбатан тўғри келмайди. Ҳозирги дунёдаги соғлом авлод маънавиятида дунёвийлик рационал шакллар, воситалар билан глобал муаммоларни ҳал қилишга уринишда намоён бўлса, динийлик кишиларнинг ҳиссиётига таъсир қилиш орқали, кўпинча норационал, иррационал шакл, воситалар билан бу жараёнда иштирок этмоқда. Динийликни маълум соҳаларда, жараёнларда тан олиш ҳам соғлом авлод маънавиятидаги дунёвийлик тамойилининг ўзига хос хусусиятидир. Фуқаролик жамияти қуришга киришган мустақил Ўзбекистонда соғлом авлодни шакллантириш жараёни кечмоқда. Бу жараён динийлик ва дунёвийлик тамойилларининг ҳамкорлиги асосида содир бўлмоқда. Айнан гуманизм бу ҳамкорликка асос бўлади.

Похожие

Жамият ривожида диний ва дунёвий мафкураларнинг ўзаро таъсири

Шахс ва жамият муносабатлари масаласининг дунёвий ва диний талкини

Шахс ва жамият муносабатлари масаласининг дунёвий ва диний талкини

Абу Мансур Ал-Мотуридий карашларида дунёвий илм ва эътикоднинг узаро нисбати тугрисида

Дунёвий тараккиёт ва дин