Argumentatsiya nazariyasi va gipoteza - Философия - Рефераты

Argumentatsiya nazariyasi va gipoteza

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Argumentatsiya nazariyasining umumiy xarakteristikasi. 2. Isbotlash va uning qoidalari. Bevosita va bilvosita isbotlash. 3. Raddiya va uning ahloqiy asoslari. 4. Isbotlash va raddiyada vujudga keladigan xatolar. Sofizmlar. Paralo- gizmlar. Paradokslar. 5. Gipoteza-bilimlar rivojining shakli.

www.arxiv.uz - 1 - Har qanday bilim to`g`ri deb tan olinishi uchun asoslanishi zarur. Bilimlarni asoslash,to`g`ri tafakkurni ta`minlashga qaratilgan mantiqiy operatsiyalar argumentatsiya nazariyasida o`z ifodasini topadi. Argumentatsiya nazariyasining strukturasini isbotlash,raddiya isbotlash va raddiya qoidalari, bunda vujudga keladigan xatolar va ularni bartaraf etish yo`llari tashkil etadi. - 2 - Isbotlash – fikrning kengligini asoslab berishga qaratilgan mantiqiy operatsiyalar yig`indisidir. Uning strukturasini tezis, argumentlar va namo-yish tashkil etadi. Tezis – chin isbotlanishi kerak bo`lgan hukmdir. Argumentlar – tezisni asoslab beradigan va avval chinligi isbotlangan hukmlardir. Argument vazifasini faktlar (statistik ma`lumotlar, ilmiy ma`lumotlar va hokazo), ta`riflar (fan tomonidan to`g`riligi tan olingan hukmlar), aksiomalar (isbot talab etilmaydigan xulosalar), fan qonunlari va teoremalar, sitatalar o`taydi. Tezis va argumentlar o`rtasidagi mantiqiy bog`lanish namoyish deyiladi. Isbotlash bevosita va bilvosita amalga oshirilishi mumkin. Bevosita isbotlashda to`g`ridan to`g`ri tezis asoslab beriladi. Bilvosita isbotlashda antitezisning noto`g`riligini ochib berish orqali tezisning chinligi asoslanadi. Uning ikki turi mavjud. Apagogik isbotlashda antitezisdan kelib chiqadigan oqibatlarning haqiqatdan yiroqligi ko`rsati-ladi. Dizyunktiv isbotlashda tezisga muqobil bo`lgan barcha variantlar aniq-lanadi va ularning xatoligi asoslab beriladi. Isbotlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish zarur: 1. Tezis aniq ifodalangan bo`lishi zarur. 2. Isbotlash jarayonida bir tezis qolib boshqasini isbotlab ketish mumkin emas.

www.arxiv.uz 3. Tanlangan argumentlar tezisni isbotlash uchun yetarli bo`lishi,chin bo`lishi,tezisga aloqador bo`lishi shart. - 3 - Raddiya – fikrning xatoligini ochib berishga qaratilgan mantiqiy operatsiyalar yig`indisidir. Uning uch usuli mavjud. Tezisni rad etish - raddiyaning eng keng qo`llanadigan usulidir. Te-zisning xatoligini asoslab berish uchun zaruriy faktlardan foydalanish, un-dan kelib chiqadigan oqibatlar va xulosalarning noto`g`riligini ochib berish, antitezisning to`g`riligini isbotlash mumkin. Argumetlar tanqidida tezisni isbotlash uchun tanlangan argumentlar-ning xatoligi asoslab beriladi. Namoyishning noto`g`riligini ko`rsatish uchun tanlangan argumentlar te- zisga daxldor emasligini ochib berish kerak. Raddiya ahloq doirasida amalga oshirish kerak. Tezisni rad etish o`rniga shaxsni tanqid qilish mantiqqa to`g`ri kelmaydi. - 4 - Ma`lum qoidalarga rioya etmasdan isbotlash yoki rad qilishga urinish qator xatolarni yuzaga keltiradi. Bu xatolar quyidagilardan iborat: 1. Tezisga doir xatolar: a) tezisni almashtirish. Bunda tezisni isbotlash yoki rad etish o`rniga boshqa tezisga murojaat eta boshlanadi; b) shaxsga murojaat. Bunda tezisni isbotlash yoki rad etish o`rniga shaxs- ning fazilatlari muhokama eta boshlanadi. 2. Argumentga doir xatolar: a) asoslarning noto`g`riligi. Bunda tezisni isbotlash uchun xato argument- lardan foydalaniladi. b) aylanma fikr. Bunda tezisni isbotlash yoki rad etish uchun argumentdan, argumentning haqqoniyligini ko`rsatish uchun esa tezisdan foydalaniladi. 3. Namoyishga doir xatolar:

www.arxiv.uz a) yolg`ondakam aloqadorlik. Bunda tezisni isbotlash yoki rad etish uchun unga daxldor bo`lmagan argumentdan foydalaniladi. b) shartli ravishda to`g`ri bo`lgan argumentdan foydalanish. Bunda ma`lum me`yorda, aloqada, sharoitdagina to`g`ri bo`lgan fikr mutlaq haqiqat sifatida talqin etiladi. (masalan, aroq kam me`yordagina sog`liqqa foyda, uni sog`liqqa butunlay foyda keltiradi, deb bo`lmaydi). Yuqorida tilga olingan xatolarga ongli va ongsiz ravishda yo`l qo`yilishi mumkin. Ongli ravishda yo`l qo`yilgan xatolarga sofizmlar, ongsiz ravishda yo`l qo`yilgan xatolarga esa paralogizmlar deyiladi. Ba`zi mulohazalarning na to`g`riligini, na noto`g`riligini asoslab bo`-ladi. Bunday mulohazalarga paradokslar deyiladi (shahar hokimi). - 5 - Isbot qilingan va tanqidga dosh bergan fikrlardan gipotezalar tuziladiki, ularning to`g`ri yoki noto`g`riligini vaqt ko`rsatadi. Gipoteza – tabiat,jamiyat,inson va uning tafakkuriga doir hodisa va voqealar haqidagi ilmiy asoslangan farazdir. Uning uch turi mavjud: Umumiy gipotezalar butun obyekt,narsalar sinfi haqidagi farazni aks ettiradi. Juz`iy gipotezalar obyektning bir bo`lagiga doir fikrni jamlaydi. Xususiy gipotezalar obyektning bir elementi haqidagi farazni ifodalaydi. Gipotezalarning shakllanishi jarayoni besh bosqichni o`z ichiga oladi: 1. Mavjud nazariyaga „sig`magan” faktlar guruhini aniqlash; 2. Gipotezani ifodalash. 3. Gipotezadan kelib chiqadigan oqibatlarni aniqlash; 4. Gipotezadan kelib chiqadigan oqibatlarni fan qonunlari va tajriba natijalari bilan solishtirish. 5. Gipotezani nazariyaga aylantirish. Fan qonunlari va tajriba natijalari bilan asoslanmagan gipotezalar nazariya darajasiga ko`tarilmaydi.

Похожие

Argumentatsiya nazariyasi va gipoteza

Farazning (gipoteza) fan va ijoddagi xususiyatlari. Farazning nazariyalar tuzishdagi o‘rni

Darvin nazariyasi

Bilish nazariyasi - asosiy muammolari va yo’nalishlari

Hissiy, empirik, nazariy, mantiqiy va intuitiv bilish darajalari