Махсус физик хусусиятли қотишмалар - Энергетика - Рефераты

Махсус физик хусусиятли қотишмалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Махсус физик хусусиятли қотишмалар Режа: 1. Қ отишмалар хакида умумий маълумот. 2. Қ отишмаларнинг холат диаграммаларини тузиш. 3. Темир углерод қотишмаларининг ҳолат диаграммаси. 4. Углеродли п ў латлар ҳақида маълумот.

1. Қ отишмалар ҳақида умумий маълумот. Икки ва ундан ортиқ элементларни суюқлантириш ( ёки суюқлантирмай қ издириб қовуштириш ) й ў ли олинган мураккаб жисм қотишма деб аталади . Қотишма ишлаб чиқариш техналогияси соф металлар техналогиясига қараганда оддий , арзон тушади ва технологик хоссалари юқори б ў лгани сабабли қотишма машина деталларининг асосий материали хисобланади . Кузатишлар к ў рсатадики , қотишма таркибидаги электронларнинг атомлари деаметрлари фар қ ига , кристалл кристалл панжараларнинг ҳ илига ва уларнинг суюқланиш атомларининг ў заро муносабатига қараб тубандаги ҳ ил қотишмалар учрайди . 1. Механикавий аралашмалар . Қотишма таркибига кирувчи компонентларнинг ( элементларнинг ) атомлари бирламчи кристалланиш жараёнида бир - бирига тортинмай , балки қочса , бундай қ отишмага кирувчи ҳ ар бир компонент атомлари кристалланишда мустақил кристаллар ҳосил қ илади . Бунда доналар ў заро доналар чегараси билан боғланади холос . Бунда қотишмалар қотишма таркибига кирувчи компонентларнинг айрим - айрим доналарининг механикавий аралашма дейилади . 2. Қатти қ эритмалар . К ў пчилик техникавий қотишмалар сую қ ҳолатда бир жисмли , яъни компонентлар бир – бирида Т ў ла эриган ҳолатда б ў лади . Криссталланиш процессида бу бир жисмлилик са қ ланиб қ олади . Қ отишма компонентларининг атомлари умумий кристалл панжаранинг таркибига киради , яъни компонентлар бир - бирида Т ў ла эрийди . Демак , эрувчи компонентларнинг эрувчанлиги ва эритувчи компонентнинг эритувчанлик қатти қ холатда ҳам сақланиб қолади . Бундай қотишманинг кристалланишида ҳосил б ў ладиган қаттик мод д а қ атти қ эритма дейилади . Бинобарин қ атти қ эритма бир фазали (бир хилдаги)

кристаллардан ташкил топади. Қ атти қ эритманинг структураси микроскопда к ў ринади. Одатда қ отишма таркибига кирувчи компонентлар атомларининг диаметрлари бир-биридан 15 % дан кам фар қ қилгандагина қатти қ эритма ҳосил б ў лади. 3. Химиявий бирикмалар . Бирламчи кристалланиш процессида компонентларнинг ў заро химиявий реакцияга киришуви натижасида ҳ осил б ў лган бирикмалар химиявий бирикмалар дейилади. Бундай қотишма компонентларининг атомлари шундай кристалл панжара ҳосил қиладики, бу кристалл панжара айрим компонентларнинг кристалл панжараларидан бошқача б ў лади. Химиявий бирикмалар бир жинсли қотишмалар жумласига киради. Қ отишмаларнинг холат диаграммаларини тузиш. Агар қ отишма икки компонентли б ў лса , бундай қ отишмаларнинг холат диаграммасини тузиш учун координаталар системасида ординаталар ў қи б ў йлаб қ отишманинг температураси , абсцисса ўқ и б ў йлаб концентрация қў йиб чиқилади . Агар қ отишма уч ва ундан ортиқ компонентли б ў лса , холат диаграммасини тузиш қийинлашиб , диаграмма фазовий б ў лади . Мазкур курсда асосан , икки компонентли котишмаларнинг холат деаграммаларини тузишни ў рганиш билан чекланамиз . Конкрет қ отишма учун холат диаграмма , к ў пинча , тажриба аосида жуда ани қ бажарилган термик анализ материалларидан фойдаланган холда тузилади . Бунинг учун аниқ таркибли қотишма тигелга солинади-да, печга жойлаб қиздирилади. Қотишма температурасининг вақт бирлигида ў згариши термоэлектрик пирометр, структураси эса махсус металлографик микроскоп ёрдамида кузатиб борилади. Маълумки, қотишманинг кристаллана бошлаш чизиги АСВ (ликвидус) дан юкорида қотишма суюк, кристалланишнинг тугаш чизиғи ДСЕ (солидус) дан пастда қаттик холатда, АСВ чизиги билан ДСЕ чизиги оралиғида эса суюқ ва қаттиқ ҳолатда бўлади. Қотишма температураси ва

концентрациясининг ўзгаришида унинг фаза ўзгаришини кузатиш учун қотишманинг характерли уч хил концентрациясини (А,С,В) аста – секин совитишда суюқ ҳолатдан қаттиқ ҳолатга ўтишдаги фаза ўзгаришини кўрайлик. А. корцентрацияли котишмани 1-1 чизиғи бўйлаб, аста-секин совитишда, y tc температура (а, нуқта) гача суюқ ҳолатда бўлади. tc температурадаги қотишмада кристалланиш бошланиб, суюқ эритмадан pb кристаллар ажрала бошлайди. Қотишма температураси tc дан пасайган сари суюқ эритмадан ажралаётган pb кристаллари миқдори орта боради ва шу билан суюқ эритмада pb нинг миқдори камайиб бориб, sb миқдори орта боради. Демак, хар бир температурага маълум таркибли қ отишма т ў ғри келди. Агар маълум температурадаги қотишманинг қ исми таркибини ани қ лаш зарур б ў лса, шу температурадан ликвидус чизиғи ( ACB ) билан кесишгунча горизантал чизиқ ў тказиб, кесишиш нуктаси абсцисса ўқ ига проекцияланса, шу температурадаги қ отишманинг суюқ фаза таркиби ани қ ланади. Диаграммадан к ў ринадики, кристалланаётган эритманинг суюкфаза C нуктага т ў гри келувчи С таркибига яъни температурада 87% pb билан 13 % sb га эга б ў лади. Текширишлар кўрсатадики, 87% pb билан 13% sb дан компонентлар кристалларининг механикавий аралашма ҳосил бўладиган температура эвтектикавий температура, бундай таркибли қотишма эса эвтектикавий қотишма деб аталади. Темир углерод қ отишмаларининг ҳолат д иаграммаси. Темир билан углерод қ отишмалари техникада ишлатиладиган асосий материалдир. Шунинг учун бу қотишмаларни ишлаб чиқариш хажми, бош қ а материаллар ишлаб чи қ аришга қараганда бир неча марта орти қ .

Темир билан углерод қотишмаларига б ў лган э ҳ тиёжнинг борган сари ортиши туфайли бундай қотишмалар ишлаб чиқариш усулларини такомиллаштириш, уларнинг хоссаларини ў рганиш ва бу хоссаларга турли воситалар ёрдамида зарур томонга ў згартириш каби масалалар сохасида илмий текшириш ишлари тобора авж олмо қ да. Д.К.Чернов ў тган асрнинг иккинчи ярмида п ў латнинг кристик температураларини шу п ў лат таркибидаги углерод миқдорига қ араб ў згаришини дунёда биринчи б ў либ аниклади. Шу Билан бирга Д.К.Чернов темир-углерод қотишмаларининг холат диаграммаси хақидаги дастлабки маълумотларни ҳам беради. Шунда бир неча йил кейин машхур француз олими Ф.Осмонд Ле—Шателье пирометрии ёрдамида қотишмаларнинг кристик нукталари вазиятини, микроструктурасининг ў згариш характерини аниқлаб, асосий структураларга ном берди. Котишма киздирилганда каттик эритма ҳ осил б ў лишини инглиз олими Р.Аустен француз олими Ле-Шателы, А.А.Бойков ва Н.Т.Гудцов аниқладилар. Голландия олими Розебом ва инглиз олими Р.Аустен Канада олими Д.Гиббснинг фазалар мувозанат назариясидан фойдаланиб, темир фазалар мувозанат назариясидан фойдаланиб, темир билан углерод қотишмалари ҳолат диаграммасининг, чала бўлса-да, биринчи вариантини туздилар. Ўтган асрнинг охиридагина немис олими П.Геренс ўзидан аввалги олимларнинг ишларига ва янги олинган натижаларига асосланиб, Fe-c қотишмалари ҳолат диаграммасини ҳозирги вариантига яқин вариантини яратди. Кейинги йилларда қотишмаларни текшириш методларининг такомиллашуви бу диаграммага маълум аникликлар киритди. Шундай қилиб, Fe-c қотишмаларининг ҳолат диаграммаси бутун Дунё олимларининг узоқ йиллар давомида олиб борган самарали ишлари туфайли яратилган диаграммадир.

Темир билан углерод қотишмаларининг холат диаграммалари Fe дан С гача бўлган қотишмаларни ўз ичига олиши керак. Лекин амалда фойдаланиладиган Fe-c қотишмаларида углероднинг миқдори 4,5-5% дан ортмагани учун Fe – Fe 3 c қотишмаларининг ҳолат диаграммасини умумий холда кўриб чикиш билан чегараланамиз. Шуни ҳам айтиш керакки, бундай диаграммани тузишда худди pb - sb котишмасини тузишдаги каби термик анализ материалларига асосланилади ва координаталар системасида абсциссалар ўқи бўйлаб қотишмадаги углерод микдори, ординаталар ўқи бўйлаб қотишманинг температураси қўйиб чиқилади. Сўнгра Fe – Fe 3 c қотишмаларнинг темир (Fe) дан цементит (Fe 3 c) гача бўлган критик температуралари ва структуралари белгилаб олиниб, турли концентрацияли қотишмалар кристалланиш ва қайта кристалланишининг бошланиш ва тугаш температуралари ўтказилиб, улар ўзаро туташтирилса, темир билан цементит қотишмаларининг ҳолат диаграммаси ҳосил бўлади. Қотишмаларнинг холат диаграммаларини тузиш. Углеродли пўлатлар специфик ҳоссаларига (пухталиги ва бу ҳоссаларнинг кенг диапазонда таркибига ва структурасига қараб ўзгариши, ишлаб беришнинг осонлиги арзонлиги ва механизм деталлари учун асосий материал ҳисобланади. Саноатда ишлаб чиқариладиган пўлатлар химиявий таркиби жихатидан бир мунча мураккаб қотишма бўлиб, уларда темир билан углероддан ташқари бошқа элементлар ҳам, жумладан, Mn, Si, P,S,O,N, H, баъзида қисман Cr,Ni,Cu ва бошқалар бўлади. Углеродли пўлатларда доим мавжуд бўладиган элементлар миқдори маълум процентдан, масалан: Mn < 0,7 %, Si <0,5 %, P < 0,05%, S < 0,05 % дан ошмаслиги керак. Пўлатлар таркибидаги H 2 , N 2 ва О 2 миқдори ишлаб чиқариш усулига қараб турлича бўлади, лекин уларнинг миқдори 0,0002- 0,1 % дан ошмаслиги лозим. Пўлатдаги эркин газлар бўшлиқлар, темир ва бошқа элементларда

эриганлиги эса қаттиқ эритмалар ёки турли химиявий бирикмалар (гидридлар, нитредлар, оксидлар) хосил қилиш мумкин. Шунинг учун улар пўлатнинг хоссасини ёмонлаштиради. Пўлатда бу газларнинг миқдори оз бўлгани мақсадга мувофиқ. Углеродли пўлатларни ишлатилиш жойларига кўра конструкцион пўлатлар билан асбоб созлик пўлатларга, сифати жихатидан эса оддий сифатли, сифатли ва юқори сифатли пўлатларга бўлинади. 1.Углеродли конструкцион п ў латлар. Конструкцион п ў латлар таркибига 0,02 % дан 0,6 фоизгача углерод б ў лади. Оддий сифатли п ў лат ГОСТ 380-60 га мувофик А, Б ва В группаларга б ў линади. А группа п ў латлари : Бу группага кирувчи п ў латларнинг механикавий хоссалари гарантияланади. Бу п ў латлар истеъмолчиларга лист, балка, труба ва бошқа буюмлар тарзида юборилади. П ў латлар Ст. 0, Ст 1, Ст 2.. деб маркаланади. Бу ерда СТ харфлари п ў латлигини, сонлар ортиши билан п ў латдаги углерод ми қ дорини ортишини билдиради. Б группа п ў латлари: Бу группага кирувчи п ў латларнинг факат химиявий таркибигина гарантияланади. Бундай п ў латларни одатда киздириб босим Билан ишлаш ( болгалаш, штамплаш, прокатлаш) й ў ли билан махсулотлар олинади. В группа п ў латлари : Бу группага кирувчи п ў латларнинг механикавий ҳоссалари ҳ ам, химиявий таркиби хам гарантияланади. Масалан: бундай п ў латлардан пайвандлаб ясаладиган конструкциялар олишда фойдаланилади, чунки чокнинг исси қ лик таъсиридаги зонасида металл хоссалари ў згаради. Бу группа п ў латлари фақат мартен усулида олинади. Бу п ў латлар ВМСт…, ВКСт харфлари ва рақамлари б илан маркаланади. МБС т1 п ў латнинг механикавий хоссаси СТ1 п ў латнинг хоссаси каби химиявий таркиби эса МСт1 п ў латнинг химиявий таркиби каби ва хакозо.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. И.Носиров «Материалшунослик» Тошкент Ў китувчи 1994 й. 2.М.Т.Нормуродов, Б.Е.Умирзоков, И.П. Пармонкулов «Электротехника материаллари ва қ урилмалари технологияси». Тошкент. Мехнат. 2004 й. 3. В.А.Мирбобоев «Конструкцион материаллар технологияси». 4. Ш.М. Камолов, А.Ш. Ахмедов “Электротехника материаллари” Т.1994 й. 5. Ш.М. Камолов, А. Ш. Ахмедов “Диэлектриклар” Ўқ ит. Тошкент 1990 й. 6. Тареев Б. М. “Физика диэлектрических материалов” М. Энергия 1982 й. 7. В. Е. Китаев “Электротехника ва электроника асослари” Т.1984 йил. 1. Н Г Дроздов, Н В Никулин “Электр материалларини урганиш” Тошкент. 1985 й. 9. Мозберг Р К “Материловедение” учеб. Пос. М. Выс. школа. 1991 г.

Похожие

Юкламага уланган трансформаторнинг физик хусусиятлари

Узгармас ток машиналарининг махсус турлари

Махсус трансформаторлар кўп чулғамли трансформаторлар

Махсус асинхрон машиналар тугрисида тушунча.

Кабел маҳсулотлари. Чўлғам симлари. Монтаж учун симлар ва кабеллар