Elektromagnit to’lqinlarini dielektriklarda tarqalishi - Энергетика - Рефераты

Elektromagnit to’lqinlarini dielektriklarda tarqalishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

192 KB

Elektromagnit to’lqinlarini dielektriklarda tarqalishi Reja: 1. Yassi monoxromatik to ’ lqinlar. 2. Elektromagnit maydon uchun tenglamalar. 3. Yassi elektromagnit tolqinlar uchun vektori. 4. Ikki muxit chegarasida yassi elektromagnit to‘lqinlarini sinishi va qaytishi

Yassi elektromagnit tolqinlar deb elektromagnit maydon kuchlanganligi vektorlari tollqinning tarqalish yonalishiga perpendikulyarqilib olingan ixtiyoriy tekislikning xar qanday nuqtalardan birday qiymatga ega boladigan tolqinlarga aytiladi. Bu tarifdan yassi tolqinlarda ozgarmas fazo sirtlari sifatida tolqin tarqalish yonalishiga perpendikulyar qilib olingan xar qanday tezliklar qaralishi mumkin ekanligi sezilib turadi. Agar elektromagnit maydon kuchlanganliklari vektorlari malum chastota bilan garmonik qonun asosida ozgarsa bundlay tolqin monoxromatik tolqin deyiladi. Masalan, yassi elektromagnit tolqin Z oqi boylab tarqalayotgan bolsa, u xolda tolqin maydonining kuchlanganlik vektorlari quydagi korinishga ega boladi: Zaryadlar mavjud emas deb xisoblab bir jinsli , cheksiz muxitni qaraylik Otkazuvchanlik deb xisoblaymiz. Bu xol uchun Maksvell tenglamalari quydagicha yoziladi. (3) ni xar ikkala tomonini vaqt boyicha differensiallab va xosilani qiymatini xosil bolgan ifodani chap tomoniga qoyib ifodani olamiz. (4) ni chap tomonini vektor analizining formulasidan foydalanib va zaryadlar yoqligida ekanligini nazarda tutib (5) ni topamiz. (2) va (3) tenglamalar simmetrik tenglamalar

bolganligi uchun, H vektorni tenglamasi xam shunga oxshash korinishga ega boladi, yani Shunday qilib, elektr va magnit maydon kuchlanganliklari bir xil tarqalish tezligi Ega bolgan bir xil tolqin tenglamasini qanoatlantiradi. Bu yerda va muxitning nisbiy singdiruvchanliklari, s-yoruglikning vakuumdagi tezligi Z oqini yonalishini shunday tanlaymizki uning yonalishi elektromagnit tolqinning tarqalish yonalishi bilan ustma-ust tushsin. Misol tariqasida E uchun yozilgan tenglamani qaraylik. (1) dan E ni qiymatini (5) ga qoyamiz va vaqt boyicha differensialashdan song xamda vaqtning ekspensiyasi kopaytmasi ( e 1cot ni olamiz. Oxirgi ifodani umumiy yechimi korinishga ega, (9)ni (1) ga qoyib ni olamiz. Avval aytib, otganimizdek (10) ning ong tomonidagi birinchi xad z oqini musbat yonalishida tarqaluvchi tolqindan iborat. Buni yana shunda xam korish mumkinki, ozgarmas fazoning nuqtasi z oqini ortib borish tomoniga qarab xarakterlanadi, yani t ortganda z xam ortib boradi (agar shart bajarilmasa (11) ni ong tomoni ozgarmasilik xususiyatini saqlab qola olmaydi). Shunga aynan oxshash muloxazalar (10) ning ong tomonidagi ikkinchi xadni z oqini manfiy yonalishi boylab tarqaluvchi

tolqinligini bildiradi. (6) tenglamani yechimi xam shunga oxshash topiladi.Shuning uchun z oqini musbat yonalishida tarqalayotgan elektromagnit tolqining qolanganlikvektorlari uchun quydagi ifodalarni yozish mumkin. E 0 va H 0 lar maydon kuchlanganliklari ampletudalari bildiradi, (12) formuladan korindikki yassi tolqinlar bir jinsli dielektriklarda ampletudalar ozgarmagan xolda yani sonishsiz tarqalar ekan. Tolqinlarni fazo tezligi (11) ifodani vaqt boyicha differensiallab topiladi. Tolqin uzunligi kattalik bilan quydagi tenglik orqali boglangan: (12) formulalar z oqini yonalish tolqining tarqalish yonalishi bilan bir xil, deb qarab keltirib chiqarilgan. Bu cheklanganlikdan qutilish uchun yonalish jixatidan tolqin tarqalish yonalishi bilan ustma-ust tushivchi va kattaligi () bilan beriladdigan k tolqin vektori tushinchasini kiritamiz. Yassi tolqinning yuqorida berilgan tarifiga kora E va H vektorlarini qiymatlari z oqini yonalishiga perpendikulyar qilib olingan tekislikning barcha nuqtalarida bir xil. Shunday ozgarmas fazo tekislikning qandaydir bir nuqtasini radius- vektori r  bolsin, tabiiyki bunda boladi, demek (12)ni orniga yozish mumkin: Bu formulalar ixtiyoriy k vektori yonalishi bolib tarqalayotgan yassi elektromagnit tolqinlari ifodalaydi. Bu tolqinning chastotasi va uzunligi () (14) formula bilan berilgan. Yassi tolqinlarni organish uchun (15) ni Maksvellning tenglamasiga qoyamiz Vektor analizida

V -vektori operatori qaraladi. Shu operator yordamida qandaydir bir A vektoriga nisbatan qollanilgan divergensiyalash va rotorlash operatsiyalarini osha vektorga mos ravishda sklyar va vektor kopaytmalari shaklida yozilishi mumkin, yani (17) ni togriligi (16) ni bevosita xisobga olgan xolda oson tekshiriladi. Xisoblashlar natijaga olib keladi. Qaralayotgan xolda xajmiy zaryadlar mavjud bolmaganligi uchun . ni qiymatini (15) dan (17) va (18) larni xisobga olgan xolda qoysak: Shuningdek bir jinsli muxitida ekanligini xam xisobga olib: ifodalar yassi tolqinlarda, va vektorlari tolqinining tarqalish yonalishiga perpendikulyar tekislikda yotishligini korsatadi. (4) Maksvell tenglamasiga (15) dan E va H larning ifodalarini qoysak musbat xosil boladi. Faraz qilaylik tolqinning tarqalish yonalishidagi birlik vektor bolsin, u xolda (8) ifodaga asosan Bundan k ni qiymatini (20) ga qoysak

Ikki muxit chegarasida yassi elektromagnit to‘lqinlarini sinishi va qaytishi Tolqinlarning qaytish va sinishi xaqidagi masala biz avval umumiy xolda tanishib otgan chegaraviy shartlar yordamida xal qilinadi. Farz qilaylik ikki muxit bir-biridan yassi chegara orqali ajratilgan va shu chegara sirtiga birinchi muxitidan elektromagnit tolqin kelib tushayotgan bolsin. Rasm Chegarada bu tolqinning bir qismi 1-muxitga qaytadi va yanabir qismi sinib 2- muxit otkazadi. Shunday qilib 1-muxitda tushgan va qaytgan tolqinlar, 2- 2muxitda esa faqat birgina singan tolqinlar mavjud boladi. Tushgan qaytgan va sinish tolqinlariga tegishli kattaliklarni mos ravshda 10.11 va 12 indekslar bilan belgilaymiz, u xolda tushuvchi, qaytgan va singan tolqinlarning elektr maydon kuchlanganliklari uchun quydagi ifodalarni yozish mumkin: Magnit maydoni kuchlanganligi vektori xam, aynan, shunga oxshash korinishga ega boladi. Qaralayotgan xol uchun elektr maydoni kuchlanganligi vektorining tangensial tashkil etuvchisi chegaraviy shart quydagicha yoziladi. Soddalik uchun (4)ni quydagicha yozamiz. Bu yerda a , b va s kattaliklar vaqtga bogliq emas. (5) ni xar ikkala tomonini t boyicha differensiallab,

ni xosil qilamiz. Agar (6) ni chap tomonidagi ce 1  t ni (5) dagi qiymati bilan almashtirsak tenglik kelib, bu tenglik faqat Shart bajaralgandagina orinli bolishi korinib turibdi. Shunga oxshash (6) dagi ni (5) dagi qiymati bilan elementirib, yuqoridagi muloxazani takrorlab Tenglikni xam olish mumkin. (8) va (9) larga asosan endi da yozish mumkin: Shunday qilib qaytish va sinish tolqin chastotasi ozgarmaydi. Shunga oxshash yol bilan, geometrik optikaning qonunlaridan biri xisoblanuvchi tushuvchi, qaytgan va singan nurlarni bir tekitslakda yotishini xam isbotlash mumkin, (mustaqil organish tavsiya qilinadi.) Bu xolda chegaraviy shartni quydagicha yoziladi: Bu yerda a 1 , b 1 va c 1 kattaliklar r ga bogliq emas. Darvoqe (4) dagi r  ajralish sirti nuqtasining radius-vektori edi. (11) shuning uchun agar koordenatalar boshini ajralish sirti nuqtalarining birida tanlasak u xolda vektor tolalicha muxitlarning ajralish sirtida yotadi. (11) dagi r chegara sirtida yotuvchi vektor (11) ni xar ikkala tomoniga Operatsiyani qollaymiz.

ligini nazarda tutib, ni olamiz. (12) ni ong tomonidagi kattalikni (11) dan foydalanib yoqotsak, quydagi munosabatga kelamiz. Bu tenglik ajralish sirtida yetuvchi xar qanday ixtiyoriy  vektorlar uchun orinli faqat bunda quydagi tenglik bajarilishi shart. (12) dan ni (11) yordamida yoqotsak ni olamiz. Demak (13) va (14) ga asosan, da yozish mumkin. Bundan vektorni bir tekislikda yotishligi kelib chiqadi. Xaqiqatdan xam r  vektori ajralish sirtida yotadi, lekin qolgan barcha xollarda ixtiyoriy. Uni yonalishini tolqin vektorlaridan birining yonalishiga masalan k 10 ga perpendikulyar qilib tanlaylik, u xolda (15) ifoda quydagi kshrinishni oladi. Oxirgi ifodadan korindiki k 11 va k 12 vektorlar xam r ga perpendikulyar. Shunday qilib quydagicha xulosa chiqarish mumkin: tushuvchi qaytgan va singan nurlar bir tekislikda yotadi. 3. Endi geometrik optikaning keyingi qonunlarini isbotlash uchun aniq koordinat sistemasiga otamiz. Koordinata boshini dielektriklarni ajralish sirtida, qaralayotgan nurning kelib tushish nuqtasida tanlaymiz. XZ tekslikning barcha nurlar yotuvchi tekislik bilan ustma-ust tushiramiz. Z oqi ajralish sirtiga

perpendikulyar va X oqi sirti boylab yonalgan bolsin. , lar mos nurlarni yonalishini xarakterlovchi birlik vektorlar, - deb faraz qilaylik. Ana shu rasmda turli burchaklarning qiymatlari korsatilgan. (15) ifoda boshi muxitlarni ajralish sirtida yotuvchi xar qanday ixtiyoriy koordinat sistemasi uchun orinli. Bu xolda r ni yonalishi X oqini musbat yonalishi bilan mos tushadi: Demak 12; shkning uchun (15) ifoda quydagi korinishni oladi. lar bilan mos ravishda tushuvchi, qaytgan va singan tolqinlarni va tezliklarini belgilaymiz: Bu yerda xar uchala tolqinlarning chastotalari bir xil ekanligi nazarda tutilgan. Endi tushuvchi va qaytgan tolqinlar bitta muxitda tarqalishini xam xisobga olib: deb yozish mumkin: Unda (16) ifoda quydagi tengliklarni yozishga imkon beradi. Bunda 0 10 0 11 (18) Bu qaytish burchagi sinish burchagiga tengligini bildiradi. Yana (16) va (17) ni xisobga olgan xolda 0 ; munosabatlarni xisobga olgan xolda (19) ni quydagicha tasavvur qilish mumkin:

Yani tushish burchagini sinusining sinish burchagi sinusiga nisbatan ozgarmas kattalik bolib, ikkinchi muxitining sindirish korsatkichini birinchi muxitiga sindirish korsatkichiga nisbatan teng. Bu Snellius qonunidan iborat.SinelliusV. Golland olimi (1580-1626 yillar) mustaqil ravishda sinish qonunini Dekart xam ochgan. Lekirn uni isboti xato edi. (1596-1650). Keyinchalik geometrik optikaning bu qonuni “Ferma prinsipi” asosida oz isbotini topdi. Per Ferma (1601-1665) fransuzmatematigi.

Adabiyotlar: 1. Raximov. U.A. , Otaqulov V.O. “Elektrodinamika va nisbiylik nazariyasi” 215- 219 betlar 2. Matveev A.N.”Elektrodinamika” 265-269 betlar 3. Tamm I.Ye. “Osnovi teori elektrichestvo” 431-436 betlar 4. Landau. L. D. Lifshits Ye M “Elektrodinamika splonik sred” 346-352 betlar 5. Filonovich S R “Samaya bolshayaya skrosta” Vilestichka kvant vopusk27, Moskva «Yazuka», 1963god.

Похожие

Kvazistatsionar elektromagnit maydonlar

Elektromagnit o’tish jarayonlar haqida umumiy tushunchalar.

O’zgarmas magnit maydon

Elektrostatik maydondagi dielektriklar

Elektromagnit maydon hamda elektr va magnit zanjirlariga oid asosiy tushuncha va qoidalar