Tuproqdagi temir, marganets birikmalari - Экология - Рефераты

Tuproqdagi temir, marganets birikmalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

Tuproqdagi temir, marganets birikmalari REJA: 1.Temir va marganetsning turli tuproqlardagi miqdori. 2.Temir va marganetsli tuproq hosilalari. 3. Temir ionlarining tuproqning organik qismiga, strukturasi va zichligiga ta'siri.

Temir va marganetsning elementlar davriy sistemasidagi o’rni va ayrim xususiyatlari Mendeleev elementlar davriy sistemasida Mn va Fe o’zaro yonma-yon joylashgan bo’lib, o’xshash elektron qobiqlarga ega. Ularning elektron qobiqlarining tuzilishi qo’yidagicha: Fe – s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 Mn– s 2 2s 2 2p 6 3s 6 3p 6 3d 5 4s 2 bo’lib d orbitasida elektronlarning maksimal soni 10 ga teng. Mn atomida 5ga, temirda esa bu elektronlar soni 6 ga teng. Bu farqlardan ko’rinib turibdika, marganets va temirni 3 d-li elektron qobig’i hali to’yinishga muxtoj. Shuning uchun bo’lsa kerak Mn va Fe elementlari kompleks birikmalar xosil qilish qobiliyatiga ega. Bu elementlarning har ikkalasi ham o’tuvchi metallar, ya‘ni metallardan metalmaslarga o’tuvchi sanaladi. O’tuvchi metallarda valentlik ko’pincha -2 -3, ba‘zi xollarda undan ham yuqori bo’lishi mumkin. Mn va Fe ning oxirgi elektron orbitasida 2 tadan elektronlar mavjud. Shuning uchun ularning aksariyat birikmalari -2 valentli. Tuproqdagi tipik birikmalarda temirning valentligi -2 -3 ga to’g’ri keladi. Bunda temir oksidlangan shaklda bo’ladi. Qattiq oksidlanadigan sharoitda, kislorod yetishmaydigan hollarda temirni 1 oksidi ham mavjud bo’ladi. Lekin tuproqda bunday vaziyat bo’lishi qiyin. Shuning uchun temir bir oksidli shaklda uchramaydi. Marganetsning valentligi -2 -7 gacha oksidlangan shaklda o’zgaradi. Shuni alohida ta‘kindlash kerakki, Mn -2 -3 birikmalari ishqoriy xususiyatga ega. Mn -4 ishqorli xususiyat bilan nordonlik xususiyati orasida joy oladi. Tuproqda marganetsning ko’p tarqalgan birikmalari – 2 -3 -4 ga to’g’ri keladi. Mn va Fe –lar

o’zlarini valentliklarining tez o’zgarishi tuproqdagi oksidlanish – qaytarilishi sharoitiga ham bog’liq. Temir elementli tuproqdagi miqdori jihatidan 4-chi o’rinda kislorod, kremniy, alyuminiylardan keyin turadi. Bu xususiyati, hamma tuproq uchun ham to’g’ri kelavermaydi. Qumoq tuproqlarga to’rtinchi o’ringa kaliy chiqadi, karbonatli tuproqlarda esa Sa temirdan ko’p bo’ladi. Temirning yer po’stidan o’rtacha miqdori 5,1 % bo’lsa, ba‘zi rudalarda 50- 60% bo’ladi. Hatto sof tug’ma temir ham uchraydi. Sof tug’ma temirning genezisi meteoridlarga olib boradi. Temir ko’pchilik birlamchi gili minerallarni kristall panjaralariga kiradi. Temir gidroksidlar, sulfidlar, fosfatlar, karbonatlarni hosil qila oladi. Temir ko’pchilik silikatlar tarkibiga xam kiradi. Temir va uning birikmalari tuproq hosil bo’lish jarayonida faol funktsiyalarni ijro etadi. Temir olivin, amfibollar, aktinolit, epidot, granat va boshqalar tarkibiga kiradi. Qisman biotit, vermikulit, glakuonit va boshqalar tarkibida ham uchraydi. Temirning oksid va gidroksidlari qatoriga getit a-FeOON, lepidokrokit – FeOON, ferrgidrit 5Fe 2 O 3 x 9N 2 O, gematit a-Fe 2 O 3 , magnetit Fe 3 O 4 , magemit Fe 2 0 3 va boshqalar kiradi. Magemit magnetitning oksidlanishidan hosil bo’ladi. Tuproqda yangi hosil bo’lgan, cho’kib qolgan Fe(ON)3 va uning analoglari kristallanmagan hollarda bo’ladi. Temirning oksid va gidroksidli minerallari tuproqni qattiq zarrachalar ustini plyonka tariqasida qoplash xususiyatiga ega bo’lib, ko’pincha tuproq ham yuza zaryadiga, ion almashtirish qobiliyatiga ta‘sir qiladi. Temirli boshqa minerallardan siderit FeSO3, pirit FeS2, vivianit Fe3(RO4)2 8N2O larni tarkibidagi miqdorini, rolini o’rganish katta ahamiyat kasb etadi. Bulardan tashqari, temirni gumus moddalar bilan hosil qilgan komplekslari va adsorbtsion birikmalari hamda simplekslari ham mavjuddir. Tuproq hosil

bo’lish jarayoni yunalishi va boshqalar genetik qatlamining tarkibidagi temir miqdoriga qarab bilish mumkin. Temir minimal miqdori 0,5 % atrofida torfli, qumli tuproqlarga to’g’ri keladi. Qora tuproqlarda, sug’oriladigan o’tloqi to’proqlarida 3-5%. Bo’z iuproqlarda, sug’oriladigan o’tloqi iuproqlarda 11-12% atrofida temir bo’ladi. Temir tuproqlar uchun zaruriy komponentlardan biri hisoblanadi. Tuproqlarni kesmalarda temir elementli sharoitga qarab har xil tipda tarqaladi. Uning miqdori qora tuproqlarda, agar gumussiz, karbonatsiz tuproq uchun aniqlansa doimiy bo’ladi. Bunday tuproq kesmasi temirga nisbatan oladigan bo’lsak, differentsiattsiyalangan kesmalar qatoriga kiradi. Ko’pchilik tuproqlarda temirni alyuvial-illyuvial yoki akkumilyativ, elyuvial-ilyuvial tipdagi taqsimotlarni kuzatish mmkin. Masalan bu xildagi temirning tarqalishi yoki taqsimotini qatlamlariga esa ko’paygan bo’ladi. Temir tuproqda har xil miqdorda, turli xil ko’rinishda uchraydi. Temirli birikmalar to’plangan joylar qo’ng’ir, sariq, qizil, qizg’ish ranglarda bo’ladi. Tabiatda sof temir, marganetsli temir, gumusli, gumus marganetsli konkrettsiyalarda temir 10-25% gacha bo’ladi. Temirning tuproq qatlamlarida to’rlanish xususiyatiga kelsak, buni tushunish qiyin emas. Uning ikki valentli oksid formadagi birikmalari nisbatan eruvchan bo’lib, tuproq kesmasida sug’orma suvlar yoki boshqa suvlar ta‘sirida oson xarakat qiladi. Aeratsiya nisbatan yaxshi, ya‘ni kislorod yetarli bo’lgan sharoitlarda ikki valentli Fe 3 valentli birikmaga aylanib, xarakatsiz bo’lib qoladi. Tuproqda bunday holatni ko’zatish mumkin. Fe: Mn nisbati tuproq qatlamlarida bir xil emas. Ustki qatlamlarda bu nisbat temir foydasiga bo’lsa, qo’yi qatlamlarga borgan sayin Mn miqdori ortib boradi.

Tuproq tarkibidagi temirli trubkalar odatda 3 valentli temir birikmalaridan iborat. Temirning bu birikmalari ko’p tuplangan joyi oxra ko’rinishida kapillyar chiziq (kayma) mintaqasida to’g’ri keladi. Shunday hollar bo’ladiki, oxrali qatlam bir butun kuchli temirli qatlamga aylanishi mumkin. Bunday qatlamlarning hosil bo’lishiga sabab ko’p bo’lib, ulardan biri sohildagi sizot suvlarning terassalardan, suv ayirgichlardan kelishi hamda 500-600 mg/l temirga ega bo’lishidir. Qaerga kelgan temir kontsentratsiyasi Yana ortadi. Anaerob sharoitidagi temir aeratsiya kuchli bo’lgan, ya‘ni aerob holatga tushib III valentlikka aylanadi, natijada cho’kib qoladi. Temir (III) gidrooksid jadal to’plangan joylarda hatto temirli qatlam, ya‘ni B hosil bo’lishi mumkin. Bunday qatlamda organik S-4,4; SiO 2 -0,3; Fe 2 O 3 -62,3; Al 2 O 3 -2,9-4% miqdorlarda bo’lishi mumkin. B li qatlamining quyi chegarasidagi oksidlovchi potentsial miqdori 300-450 mv gacha yetadi. Bizning sharoitimizdagi, umuman arid o’lkalardagi tuproqlarda temirning asosiy qismi gematitlardan iborat. Gematitni to’planishiga yuqori harorat yordam beradi. Nam o’lkalarning pH nisbatan past (7) bo’lgan, organik moddaga boy tuproqlarda esa getit ko’proq to’planadi. Temir va uning birikmalari tuproq rangiga har xil ta‘sir ko’rsatadi. Masalan, qizil, qizg’ishni Fe 2 O 3 gematit, magnetit esa qora rangni beradi. Vivianit botqoqlashgan tuproqlarda oq rangni beradi. Shunisi qiziqki, bu oq rangni (vivianitli) qatlam atmosfera havosi bilan aloqaga bo’lishi bilanoq ko’karib havo rangga aylana boshlaydi. Temir birikmalari faqatgina tuproq rangiga ta‘sir qilmasdan, balki uning strukturasiga ham ta‘sir qiladi. Ma‘lum miqdorlarda strukturani yaxshilaydi, ortib ketganda esa orshteyn qatlamlarini hosil qilib, suv o’tkazuvchanlikka salbiy ta‘sir qiladi. Temir

o’simliklar uchun zarur element bo’lib, fermentlar tarkibida uchraydi, xlorofilni hosil bo’lishida qatnashadi. Temir yetishmasa o’simlikda xloroz kasalligi paydo bo’ladi. Shunday qilib temir yetishmasligi, ortiqchaligi tuproqning fizikaviy, kimyoviy va boshqa xususiyatlariga ular orqali o’simlikka ta‘sir qiladi. Temir birikmalari guruhlariga tavsif Tuproqda va tuproqni hosil qiluvchi jinslarga temir elementining manbai rolini temirni silikatlar: amfibollar, piroksenlar, granatlar va boshqa o’ynaydi. Ba‘zi hollarda temir elementining manbai rolini oltingugurtli minerallar pirit, xalkopirit oksidlaridan esa temir oksid iva gidroksidi bajaradi. Umuman olganda tuproqda temir birikmalari har xil bo’lib, uni S.V.Zon quyidagi guruxlarga ajratishni tavsiya qiladi: silikati temir, ya‘ni silikatlar tarkibidagi temir; silikatsiz temir, silikatlardan boshqa birikmalar qatoriga kirgan temir. Silikatli temir tarkibiga: a) kuchsiz, kuchli kristallangan va kristallanmagan minerallar va jinslar tarkibidagi temir kiradi; b) temirli amorf birikmalar, gumus bilan bog’langan va bog’lanmagan temir kiradi. Temirni silikatli, silikatsiz, kristallangan, amorf shakllardagi miqdori Mera- Djekson, Tamm usullari bilan aniqlanadi.

Temir birikmalarini guruhlarga ajratish bu nisbiy bo’lib, S.V.Zonning fikricha, ba‘zi tuproqlarning diagnostikasida ishlatsa bo’ladi. Jumladan ferrallitli, fersiallitli, siallitli tuproqlarni temir birikmalariga qarab ajratish mumkin. Ferrallitli tuproqlarda yalpi temirni 72-88% silikatsiz birikmalarda bo’ladi. Bu ko’rsatkich har xil tuproqlarda sifat v miqdor jihatdan bir xil bo’lmaydi. Mamlakatimizda tarqalgan tuproqlarning ko’pchiligiga temirning yalpi miqdori 4-6% atrofida bo’lib, sug’orilganlik davriga bu miqdorning bog’liqligi deyarli sezilmaydi. Bu hodisani tipik bo’z tuproqlar, taqir tuproqlar va boshqalar misolida (Ismatov D.R. 1989) ko’rishimiz mumkin. 48-jadval. Temi rning yalpi miqdori va guruhi tarkibi. To’ pro q nom i chuqu r-lik sm Yalp i temi r % Guruhlar Birikmalar shakli Silikatli Erkin Kristal Amorf % Yalpig a nisbat an % % Yalpig a nisbat an % % Yalpig a nisbat an % % Yalpig a nisbat an % Sur tusli qyng ’ir 0-7 4.03 3.35 83.12 0.68 16.87 0.46 11.41 0.22 5.46 7-28 4.29 3.40 79.25 0.89 20.74 0.63 14.68 0.26 6.06 70-90 2.98 2.48 83.22 0.50 16.78 0.41 13.76 0.00 9 3.02 Sug’ ori- 0-25 5.34 3.95 73.97 1.39 26.03 0.89 16.66 0.50 9.36 45-68 5.49 4.24 77.23 1.25 22.76 074 13.48 0.51 9.29

ladig an tariq li 95- 100 4.26 3.01 67.49 1.25 29.34 1.06 23.76 0.19 4.46 Tipi k bo’z 0-5 4.60 3.61 78.48 0.99 21.52 0.70 15.21 0.29 6.30 25-40 4.41 3.34 75.74 1.07 24.26 0.81 18.36 0.26 5.90 230- 250 4.45 3.43 77.08 1.02 22.92 0.85 19.10 0.17 3.82 Sug’ ori- ladig an tipik bo’z 0-27 4.63 3.22 69.55 1.41 30.45 1.09 23.54 0.32 6.91 60-80 4.66 3.28 70.39 1.38 29.61 1.10 23.60 0.28 6.00 200- 220 4.68 3.61 77.13 1.07 22.86 0.87 18.59 0.20 4.27 Voha tuproqlarining kimyoviy tarkibini o’rganishga bag’ishlangan ishlarda yuqoridagi jadval ma‘lumotlarida yalpi temirni profil bo’yicha taqsimotda katta farq sezilmaydi. Temirning guruhli tarkibi va birikmalar shakliga nazar soladigan bo’lsak, u holda bo’z-voha tuproqlarida erkin guruhining (Fe-ni) miqdorini qo’riq yerga nisbatan biroz oshganligini ko’ramiz. Shunga o’xshash qonuniyat birikmalar shaklidagi Fe da ham qaytariladi. Silikatli temirning absolyut va nisbiy miqdorlari sur tusli qo’ng’ir tuproqlardan bo’z tuproqlarga tomon kamayadi. Temir va uning birikmalarning tuproqdagi taqsimoti tuproqning hosil bo’lish sharoiti va jadalligi, vujudga keltiruvchi ona jins tarkibi, namlanish xarakter iva boshqalarga bog’liq bo’ladi.

Tuproq qatlamining namligi qancha yuqori bo’lsa, shuncha erkin temir guruhi ko’p, silikatli temir esa kam bo’ladi. Erkin temir guruhining miqdori kesma bo’ylab sekin – astalik bilan kamayadi. SHuni alohida ta‘kidlash mumkinki, temi rva uning birikmalarining tuproqdagi ahamiyati benihoya katta ekanligini e‘tiborga olsak, bu nuqtai nazardan temirga e‘tiborning sustligi asossiz sanalishi to’g’ri keladi. O’zbekiston tuproqlari temi rva uning birikmalariga nisbatan boy tuproqlar sanalishi isbotlangan. Dunyoning ferraritli, fersiallitli, silikatli va silikatsiz guruhlarining miqdorlarini S.V.Zon (1982) ma‘lumotlaridan ko’rishimiz mumkin. 49-jadval Temir birikmalarning guruhlarini yalpiga nisbatan miqdori % Tuproq tiplari Temir Silikatli Silikatsiz Ferallitli tuproqlar 1.Qizil (Shri-Lanka) 24-28 72-76 Fersiallitli tuproqlar 1.Qizil tuproqlar (Gruziya) 23-40 60-67 Silikatli tuproqlar 1.Chimli-podzol tuproqlar 56-60 40-44 2.Tipik qora tuproq 69-72 28-31 3.Tipik bo’z tuproq (O’zbekiston) 70-83 17-30

Jadvaldan ko’rinib turibdiki, O’zbekiston hududida tarqalgan bo’z tuproqlarda silikatli temir birikmalari uning yalpi miqdoriga nisbatan 70-83 % ni tashkil qilib, qolganlari silikatsizga to’g’ri keladi. Bu sohada bo’z tuproqlar qora tuproqlarga yaqin turadi, ya‘ni ularda bu ko’rsatkichlar 69-72 va 28-31 % bo’lib, qizil chimli podzol tuproqlaridan keskin farq qiladi. Temirning harakatchanligi ham qator farq qiladi. temirli minerallarni nurashiga va organno-mineral birikmalarning mineralizatsiyasiga; oksidlanish va qaytarilish reaktsiyalariga; organo – mineral birikmalarning hosil bo’lishiga; adsorbtsion o’zaro ta‘sirga; qiyin eriydigan moddalarni (gidroksidlar, sulfidlar, fostatlar) hosil bo’lishiga bog’liq bo’ladi. Bu omillar ichida qiyin eriydigan moddalarning hosil bo’lishi va oksidlanish – qaytarilish rekatsiyalari tabiatda, ishlab chiqarishda katta ahamiyat kasb etadi. Asosan anna shu omillar temirning migratsion qobiliyatiga bog’liq bo’ladi. O’z navbatida bu jarayonlarning jadalligi tuproq va uning yeritmasidagi pH ga bog’liq ravishda kechadi. Masalan, kuchli kislotali muhitda Fe + 3 , Fe + 2 gidroksidlar yaxshi eriydi. Fe(OH) 3 +3HSL= FeCL 3 +3H 2 O Fe(OH) 2 +3H 2 SO 4 = FeSO 4 +2H 2 O Uch valentli temir harakatchanligi pH 3-3,5, ya‘ni kislotali muhitda, ikki valentli temir esa ishqoriy muhitda yuqori bo’ladi. Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, temirni mineral birikmalradan yuvilish g’oyasi, elyuvial qatlamlarni hosil qilishi uchun ham yetarli deb bo’lmaydi.

Elyuvial qatlamlarning hosil qilishi uchun yetarli va to’la emas. Elyuvial qatlamlarning hosil bo’lishida organno-mineralli temir birikmalari va oksidlanish- qaytarilish rekatsiyalari muhim rol o’ynaydi. Temir odatdagi sharoitlarda organik moddalar bilan osongina birikib xelatlar va organno-mineral birikmalarni hosil qiladi. Organik moddalar bilan kompleks birikmalar tariqasida salitsilatlar, glyukonatlarni vujudga keltiradi. Fenollar, pirokatexin va boshqalar bilan ham ularga mos organomineral moddalarni hosil qila oladi. Temirli qatlamlarning hosil bo’lishida uning qaytarilishi ham katta rol o’ynaydi. Masalan, o’tloqi (qayir) tuproqlarda oksidlovchi potentsial 400 mv bo’lganda temir cho’kib oxrani hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Real hayotda kislorod yetarli bo’lgan joylarda hatto pirit, sderitlar ham oksidlanadi va oxrani hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Piritning oksidlanishi bilan biz avvalgi boblarda ta‘nishgan edik, siderit esa quyidagicha oksidlanadi. 2 FeCO 3 +0,5O 2 +3H 2 O=2 FeOOH+2H 2 CO 3 H 2 CO 3 =H 2 O+CO 2 Bunday hodisalar, ya‘ni oxra hosil bo’lishi hayotda zarali oqibatlarga ham olib kelishi mumkin. Zovurli yerlarda zovur uchun ishlatilgan quvurlarning ichi oxra bilan to’lib qolish hollar xam kuzatiladi.Bunda oxra bilan birgalikda Fe 2 O 3 , nH 2 O, marganets, alyuminiy oksid va gidroksidlari, organomineral moddalar kiradi. Bu xodisalar asosiy sababi temir va marganetsning ikki valentli birikmalari zovur uchun urnatilagn kuvurlar ichidagi erkin kislorod bilan reaksiyaga kirishadi.Natijada ularni oddiy suv bilan yuvish, ya'ni tozalash kiyinlashadi. Oxrani kuvurdan chikarish kiyinligi sabli bunday zovurlar ishdan chikadi.Shuning uchun oxraga karshi kurashda biologik usullar, filtrlar va boshkalar ishlatiladi.Buning natijasida 3 valentli temir 2 valentligiga aylanadi va suvda eriydigan xolatiga utadi.Lekin buch ora-tadbir juda kiyin va murakkab.Zovurlarni tozalashda mineral kislotalardan foydalansa buladi.Unda kuyidagi reaksiya sodir buladi.

Fe 2 O 3 + N 2 O + 6NSl = 2FeSl 3 + 4N 2 O Buning natijasida xosil bulgan temir xloridi suvda oson eriydi va uni suv yordamida yuvib zovurdan chikarib yuborsa buladi. Marganets va uning birikmalari. Marganets tuprokdagi urtacha mikdori bir metrli Katlam uchun 0,01 – 0,02 % gacha bulib, bu kursatkich buyicha fosfor, oltingugurt, titanga yakin turadi.Marganets tuprokda +2 dan +7 valentli birikmalarni, ayniksa oksidlar xosil kiladi va ayrim tuprokda mavjud bulla oladi. Ular kuyidagilar: MnO, Mn 2 O 3 , MnO 2 , Mn 2 O, Mn 2 O 4 . Bu oksidlar fakat oksid bulganligi uchungina kizikarli bulmasdan, balki ularning ba'zilari ishkoriy, kolganlari esa kislotali xossalarga egaligi bilan xam kizik.Ya'ni Mn(ON) 3 , Mn(ON) 4 , ishkoriy xossalarga N 2 MnO 4 , NMnO 4 lar kislotali xossalarga ega. Marganetsning eng turgun birikmasi bu MnO 2 xisoblanadi.Bu birikma amfoterlik xususiyatiga ega bulib, kislotali va ishkorli kobiliyatlari kuchsiz namoyon buladi. Tuprokda, ona jinslarda, pirolyuzit, psilomelan, marganit, gausmanit kabi marganetsli minerallar kup uchraydi.Bulardan tashkari, MnSiO 3 – rodonit, rodoxrozit MnSO 3 lar, MnSO 4, Mn(NO 3 ) 2 , MnCl 2 va boshka tuzlar tuprok eritmasida, tuprokda oz mikdorda uchrab turadi. Marganets karbonatlari arid ulka tuproklariga xos, sulfidlari esa gumid zona uchun xarakterli.Almashinuvchi Mn nordon tuproklar uchun xos.rN=2,5-8,7 da

marganets MnO 2 gacha oksidlanib chukib koladi va kup xollarda tuprok-kimyoviy jarayonlar uchun katalizator vazifasini bajaradi. Mn kator fermentlar, stimulyatorlar tarkibiga kiradi.Uning mikdorini usimlik va tuprokda Boshkarilishiga tuprok va tuprok suvidagi rN va elektrokinetik potensial ta'sir kiladi.Bu kursatkichlar esa xar xil tuproklarda turlicha buladi.Boshka birikmalari rN ni nisbatan tor oraliklarida mavjud bulla oladi. Mn ni usimlik uzlashtira oladigan mikdorlari Ya.V.Peyve va G.Ya.Rinkis usulida 0,1 n H 2 SO 4 da aniklanadi.Uning tuprokdagi umumiy mikdori 0,50-0,29 % bulsa, xarakatchan mikdorlari 50-150 mg/mk gacha buladi.Bu mikdorlarning usimlikka ta'siri aloxida ilmiy axamiyatga ega bulgan muammolar katoriga turadi. Marganetsning yalpi va xarakatchan kursatkichlari xar xil tuproklarda turlicha ekanligi kuyidagi jadvaldan kurish mumkin. jadval Sugoriladigan tuproklarda marganets mikdorinng uzgarishi,( mg/kg) Tuproklar Chukurlik,sm Xarakatchan Yalpi Mualliflar Eskidan sugoriladigan och tusli buz tuprok 0-42 183 700 Axmedov B.P., 1987.42-59 160 755 59-87 185 780 87-127 144 652 127-178 165 644 178-208 202 680 Yangidan xaydov 30-43 782-872

sugoriladigan tipik buz tuprok Kruglova E.K, Alieva M.M. va boshkalar, 1984.xaydov osti 33-73 761-836 ona jins 32-50 674-785 Yangidan sugoriladigan utloki saz, kuchsiz Shurtoblangan xaydov 67-89 633-1047 xaydov osti 72-75 565-647 ona jins 84-119 453-1110 Jadval ma'lumotlariga suyanadigan bulsak, u xolda xar xil tuproklardagi yalpi marganets mikdor jixatdan uzaro yakin bulishiga karamay, uning xarakatchan mikdoridagi fark keskin, ya'ni yangidan sugoriladigan tipik va utloki saz tuproklardagi fark ikki barobardan xam ortik.Eskidan sugoriladigan och tusli buz tuproklarda xarakatchan marganets mikdori jadvaldagi boshka tuproklardan 2-4 barobar kup. Marganetsga boglik tuprok kimyoviy, biokimyoviy muammolar kup.Ulardan biri vilt bilan kasallangan guza bargida, ildizida, urugida, tolasida uning kupligi xisoblanadi. Ayni vaktda kupchilik kishlok xujaligi usimliklarining normal usishi, rivojlanishi uchun marganets mikromikdor tarikasida zaruriy element sanaladi. Usimliklar marganetsning tuprok eritmasidan Mn +2 xolida oladi.Yukorida kayd etilganidek, Mn korbanatli tuprokda tezda MnSo 3 ga aylanib, natijada uning xarakatchanligi keskin kamayadi. Shunday kilib tuprokdagi marganets mikdorining kup va ozligi eng avvalo, ona jins mikdori bilan alokador bulib, proporsional ravishda tuprokdagi mikdor uzgaradi. Kupchilik sugoriladigan tuproklarda xarakatchan marganets mikdori yetishmaydi.Bu xoll xaydov katlamlarida kuprok seziladi.Lekin Mn – li

mikrougitlardan foydalanishda uning tuprokdagi mikdorini urganmay turib ishlatmaslik kerak.Aks xolda «ortikcha» provintsiya paydo bulsa biotaga salbiy ta'sir kiladi.

Похожие

Tuproqdagi azot, fosfor va oltingugurt birikmalari

Tuproqdagi ishqoriy va ishqoriy yer metallarning birikmalari

Tuproqdagi kremniy birikmalari va ularning tuproq paydo bo‘lishidagi ahamiyati

Kimyoviy ifloslangan tuproqlarning ifloslanish darajalari va koeffisentlari

Uglerodli birikmalarning tuproqdagi roli va vazifalari