Табиий ресурслар ва улардан файдаланиш - Экология - Рефераты

Табиий ресурслар ва улардан файдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103.5 KB

Табиий ресурслар ва улардан файдаланиш Режа: 1. Табиий, моддий меҳнат ресурслари. Ресурслар тавсифномаси. 2. Ўзбекистоннинг тикланадиган ва тикланмайдиган ресурслари ва улардан фойдаланиш: Инсон потенциали. Агроиқлим ресурслари. Сув ресурслари. Ер ресурслари. Биологик ресурслар. Минерал хомашё ресурслари. Гидроэнергетик ресурслар.

Таянч иборалар: Табиий ресурс, тикланмайдиган ресурс, тикланадиган ресурс, табиий бойлик, инсон потенциали, ер усти сувлари, ер ости сувлари, агроиқлим ресурслар, сув ресурслар, ер ресурслар, биологик ресурслар, минерал хомашё ресурслар, гидроэнергетик ресурслар. 1. Табиий, моддий меҳнат ресурслари. Ресурслар тавсифномаси. Инсоннинг моддий манфаатини қондириш учун фойдаланадиган табиат объектлари табиий ёки табиат ресурслари деб аталади. Табиий ресурслардан ташқари яна моддий ресурслар (саноат объектлари, қурилиш, транспорт) меҳнат ресурслари (ҳозирги ва келажакда жамоат фойдали меҳнатда қатнашаётган аҳоли) ҳам бўлади. Табиат ресурсларига атмосфера, сув, ўсимлик, ҳайвон, тупроқ, ер ости бойликлар, энергетик ва бошқа ресурслар киради. Табиат ресурслари тикланиш ва тикланмаслик хусусиятларига кура икки гуруҳга бўлинади: 1. Тикланадиган; 2. Тикланмайдиган. Булар орасида тугамайдиган ресурслар инсон учун кўп ҳавф туғдирмайди. 1. Яқин йилларда ёки узоқ муддат даврида тамом бўладиган ресурслар тугамайдиган ресурслар деб аталади. Бундай ресурсларга даставвал ер ости бойликлари ва тирик табиат ресурслари киради. Тугайдиган ресурслар атамаси нисбий маънода ишлатилади, чунки қачонки олинадиган ўлжалар иқтисодий самарасиз ҳолатига келиб қолса уни тугайдиган ресурслар деса бўлади. Масалан, баъзан нефт конларида 30 % нефт маҳсулоти қазиб олинганда ундан кейин фойдаланиш иқтисодий самарасиз бўлиб қолади. Бироқ, ҳозирги кунда яратилган илғор технологиялар ёрдамида нефт конларидан 60 – 70 % гача нефт чиқариб олиш

мумкинлиги маълум. Бошқа бир маълумотларда эса табиий ресурслардан уларнинг тамомила юқолиб кетишигача (тамом бўлишигача) фойдаланса бўлади. Жумладан, баъзи бир ҳайвон ва ўсимликлар турлари ёки экосистемадан нотўғри фойдаланиш натижасида уларни бутунлай юқотиш мумкин. Бунга орол денгизи унинг атрофидаги экосистема ва ундаги баъзи бир ҳайвон ва ўсимлик турларининг юқолиб кетганлигини мисол қилиб олиш мумкин. 2. Чекланмаган даражада фойдаланиш имконияти бўлган ресурсларга тугамайдиган ресурслар дейилади. Чунончи қуёш энергиялари, шамол, океан ва денгиз сувларининг кўтарилиши ана шундай ресурслардир. Бироқ бу мисолимизда ҳам тугамайдиган тушунча нисбий маънода ишлатилади. Юқорида келтирилган ҳар бир тугамайдиган ресурсларнинг фойдаланиш лемети бўлиб, ундан ортиқча фойдаланса ташқи муҳит учун ҳавф туғдириши мумкин. Масалан, аниқ бир чегарадан ортиқроқ қуёш энергиясидан фойдаланиш ер атрофидаги муҳит ҳароратини оширади ва термодинамик крезисга олиб келиши мумкин. Ресурслар орасида сув алоҳида ўрин эгаллайди у ҳам вақтинча бўлса ҳам тугайдиган ресурслар ҳисобланади,чунки миқдор жиҳатдан чексиз тугамаса ҳам ифлосланиш натижасида унинг сифати бузилади. Ер юзида сувнинг заҳираси ўзгармайди, бироқ сув муҳит бўлимлари (океан, қуруқлик, атмосфера) орасида қайта тақсимланиб ёки ҳар хил шаклларда (суюқлик, қаттиқ (муз), буғ) шаклларда айланиб юриши мумкин. Табиий ресурсларнинг тугаб бориши инсоннинг олдида турган муаммолардан бири ҳисобланади. Ресурслардан фойдаланиш темпи аҳоли сонининг ўсишидан зиёдроқ бўлмоқда. Б. Скиммир (1989) маълумотларига қараганда хозирги кунда аҳолининг ўсиши ер юзи бўйича 1,7 % ни ташкил этиб, ҳар 41 йилда у икки марта ортиб борса, олтин қазиб олиш 4 % бўлиб у ҳар 18 йилда икки марта ортади ёки минерал ресурсларни қазиб олиш 7 % га кўпайиб у ҳар 10 йилда икки марта ортиб бормоқда.

Собиқ иттифоқ даврида 1951 – 1980 йиллар ичида аҳолининг сони 1,4 марта ошган ҳолда темир қазиб олиш 2,8 марта, темир рудалари қазиб олиш 6,3 марта, цемент 12,2 марта, нефт 16 марта ва минерал ўғитлар қазиб олиш эса 12 марта кўпайган (М.А. Воронков, 1999). Табиат миллион йил мабойнида тўплаган ёқилғи ҳозирги вақтда бир йилда ёқиб тугатилмоқда. Ҳисобларга кўра ҳозирги кундаги қазилма ёқилғилардан фойдаланиш темпи сақланиб қолинса, нефт заҳиралири яна 30 – 40 йил, газ 40-45 йил, кўмир 70 – 80 йилга етади холос. Н. Ф. Реймерс (1990) маълумотларига қараганда капиталистик ва ривожланаётган мамлакатлардаги (Россияда) калий тузлари тошкўмир ва фосфатлар 2100 йилга, марганий рудалари 2090 йилга, бакситлар, никел 2040 йилга, мис, молибден, табиий газ 2020 – 2030 йилларга, кобольт, қурғошин, рух, азбест, олмос, сурьма, вольфрам заҳиралари эса 2010 – 2015 йилларга бориб тугайди. Бу табиий ресурсларнинг ўрнини Б.Скиннер фикрича қуёш энергияси эгаллайди. Унинг айтишича яна бир ёки икки асрлардан сўнг ердаги асосий энергия манбаъи қуёш энергияси бўлиб қолади. 2. Ўзбекистоннинг тикланадиган ва тикланмайдиган ресурслари ва улардан фойдаланиш 2.1. Инсон потенциали Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 25 миллионга яқин аҳоли ҳаёт кечиради. Аҳоли сони жиҳатдан Ўзбекистон Мустақил ҳамдўслик давлатлари орасида Россия, Украиндан кейин учинчи ўринда туради. Ўзбекистон аҳолисининг 38,4 % и шаҳарларда, 61,6 % и қишлоқларда яшайди, аҳолининг 49,6 % и эркаклар, 50,4 % и эса аёлларни ташкил этади. Республикада ҳар йили 600 – 650 минг бола туғилиб бу йиллик ўсишнинг 2,3 % ини ташкил этади. 2010 йилга бориб республика аҳолиси 30,3 миллионга бориши кутилмоқда. Ўзбекистонда меҳнат ресурслари катта бўлиб у аҳолининг

даврлик 50 % иниташкил этади. Меҳнат ресурслари ҳар йили 210 – 220 минг кишига кўпайиб бормоқда. Қишлоқларда мактабларни битирган ўқувчилар ҳисобига меҳнат ресурслари борган сари ортиб бормоқда. Ҳозир умумий ишлаб чиқаришда ишлайдиган умумий ишчиларнинг учдан бир қисмидан ортиқроғи қишлоқ хўжалигида банд. Ўзбекистоннинг меҳнат потенциалининг муҳим хусусиятларидан бири, унинг билим даражасининг юксаклигидир. Аҳолининг 99,06 % и саводли бўлиб у тараққий этган мамлакатлар меҳнат потенциали даражаси қаторида туради. 15 ва ундан ортиқ ёшдаги аҳолининг мингтасига ҳозирги кунда 143 та олий маълумотли киши тўғри келади. Моддий бойликлар ишлаб чиқариш соҳасида ишлайдиган ишчиларнинг ҳар тўрттасидан биттаси олий ёки ўрта маълумотли кишилар ҳисобланади. Республикамизнинг умумий даромад тизимида аҳолининг пул даромади 87 % ташкил этади. Фермер ва тадбиркорларнинг даромади ишчи ва колхозчиларникига қараганда 2 баробар ортиқдир. Масалан тадбиркорлар оиласининг жон бошига тўғри келадиган даромад колхозчиникига нисбатан 2,8, ишчи оиласига нисбатан эса 1,7 баробар кўпдир. 2.2. Агроиқлим ресурслари Ўзбекистоннинг каттагина қисми арид минтақасига кириб, бунда чўл ва ярим чўл (адир)лар Республика худудининг 60 % ни эгаллайди. 600 метр баландликдан юқори қисми мўътадил иқлим зонаси дейилади. Ўзбекистон худудида мўътадил ҳамда тропик иқлимдаги ўсимликларни ўстириб парваришлаш мумкин. Етарли иссиқлик ресурслари ғўза ва шунга ўхшаш бошқа техник ўсимликларни ўстириш имконини беради. Жанубий районларда совуқ ноябрнинг иккинчи декадасида, кўпчилик районларда октябрнинг биринчи

декадасида бошланади. Ана шунгача ғўза керакли миқдорда ҳосил тўплаш имкониятига эга. Эффектив ҳарорат тўплаш имкониятига кўра республика худуди уч гуруҳга бўлинади: 1. Шимолий туманлар, қайсиким бу ерларда иқлим кескин ўзгариб туради, эффектив ҳарорат йиғиндиси ҳам ўзгариб туради. 2. Жанубий туманлар, Қашқадарё, Сурхондарё вилоятлари, Бухоро ва Навоий вилоятларининг бир қисми. Бу туманлар иқлими бир хилдай ўзгармайди. 3. Иқлими мунтазам ўзгариб турадиган туманлар. Буларга Фарғона водийси, Самарқанд, Сирдарё, Жиззах ва Тошкент вилоятлари киради. Республикада экиладиган экинлар учун ноқулай агроиқлим омилларига, кеч баҳор ва эрта кузда кузатиладиган совуқлар, экиш пайтидаги селлар, дўллар, ўсиш даврида кузатиладиган гармселлар, тузли чангларни олиб учадиган кучли шамоллар киради. Карамлар учун 25 0 С дан, помидорлар учун 35 0 С дан, ғўза учун 39 0 С дан, полиз эинлари учун 40 0 С дан ва маккажўхори учун 42 0 С дан ортиқ ҳарорат уларнинг ҳосилдорлигини пасайтириб юборади. Юқори ҳарорат натижасида сабзавот ва полиз экинларининг 10 – 40 % гача, ғўзанинг эса 10 – 20 % гача ҳосили камайиб кетади. Саноат чиқиндилари, пестицидлар, гербицидларнинг тупроқда тўпланиши ҳам экинлар ҳосилдорлигига салбий таъсир кўрсатади. Чунончи, олтингугуртнинг ҳаводаги меъёридан 2 баробар ортиқча тўпланиши помидор ҳосилини 20 % гача, фторидларнинг юқори концентрацияси ғўзанинг 10 – 20 % ҳосилини камайтириб юборади. 2.3. Сув ресурслари Ўзбекистоннинг сув ресурсларига ер усти ва ер ости сувлари киради.

Ер усти сувларига Амударё, Сирдарё, Зарафшон, Қашқадарё сувлари кириб, уларнинг тоғ қисми кўп тармоқли бўлиб 1 км 2 га 6,5 л/сек сув оқими тўғри келади. Республиканинг 70 % худудини эгаллаган текислик қисмида сув оқими жуда кам бўлиб, уларнинг кўпчилиги орол денгизигача бориб етолмайди. Амударёда ўртача йиллик сув миқдори 78 км 3 бўлиб, энг кўп вақти июл – август ойларига ва энг кам миқдори декабр – март ойларига тўғри келади. Ҳар 4 –5 йилда бир марта сув танқислиги, ҳар 6 – 10 йилда бир марта сув мўл-кўлчилиги кузатилади. Ўзбекистон қисмидаги Сирдарёга Норин, Қорадарё, Чирчиқ, Фарғона водийсидаги бошқа дарёлар суви келиб қуйилади. Сирдарёдаги сув миқдори бир йилда 36 км 3 ни ташкил этади. Июн – июл ойларида сув энг кўп келган пайти бўлса, октябр – март ойларида сув миқдори жуда пасайиб кетади. Дарёда ҳар 3 – 4 йилда сув миқдори камайиб, 5 – 6 йилгача давом этиши мумкин. Кўп сув келадиган йиллари жуда қисқа бўлади. Ер ости сувлар . Ичимлик сувларининг асосий қисмини ер ости сувлари ташкил этади. Республика худудининг геологик тузилиши ҳар хил бўлаганлиги сабабли ер ости сувларининг заҳиралари ҳам бир текис тақсимланмаган. Амударё бўйларидаги ер ости сувларининг заҳираси 8,0 км 3 бўлиб, шундан 3,13 км 3 минераллашган сувлар (1 г/л). Сирдарё бўйларидаги заҳира сувлар миқдори 11,04 км 3 бўлиб, шундан кўпчилиги, яъни 10,4 км 3 минераллашган сувлар (1 г/л) ҳисобланади. Республика худудида ҳаммаси бўлиб 19,04 км 3 ер ости сувлари бўлиб, шундан 11,53 км 3 сифатли ичимлик сувидир. Катта шаҳарларда, жумладан, Тошкент шаҳрининг сувга бўлган талабни 40 % ер ости сувлари ҳисобига қондирилмоқда. Аммо, кейинги вақтларда Тошкент, Фарғона, Зарафшон ва шу каби шаҳарлардаги корхоналарнинг ҳамда нефт маҳсулотлари, кимёвий, тоғ саноати чиқиндилари билан ер ости сувларининг ифлосланиши борган сари катта хавф туғдирмоқда. Суғориладиган ерларда эса ер ости сувлар

шўрланиб, ифлосланиб бормоқдаки, бундай сувлар билан ҳаттоки қишлоқ хўжалик экинларини суғориш ҳам хавфли бўлмоқда. 2.4. Ер ресурслари 1997 йил 1 январ ҳолатига кўра республиканинг ер майдони 44,5 млн гектарни ташкил этиб, шундан 62 % қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлардир. № Ерлар Ҳаммаси, минг гектар Шу жумладан, суғориладиган минг гектар 1. Ҳайдаладиган ерлар 4088 3339 2. Кўп йиллик экинлар 370 357 3. Ташландиқ ерлар 72 38 4. Яйловлар ва хашак тайёрлайдиган ерлар 22394 40 5. Томорқа ерлари 610 489 6. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида фойдаланиладиган ерларнинг ҳаммаси 26985 4263 Юқоридагилар орасида энг қимматлиси суғориладиган ерлар бўлиб, қишлоқ хўжалик ерларининг 15 % ни ташкил этиб, қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқарадиган умумий маҳсулотнинг 95 % ни беради. Республикамизда сувнинг етишмаслиги суғориладиган ерларни кўпайтиришни чеклаб қўймоқда. Ҳозирги кунда суғориладиган ерларнинг 46,8 % шўрланган бўлиб, шундан 25,2 % кучсиз, 15 % ўрта кучсиз ва 6,6 % кучли шўрланган ерларди. Суғориладиган ерлар сифати тупроқ бонитет бали билан баҳоланади (100 балл шкаласи асосида). Қорақолпоғистон Республикаси ер бонитет баллари 41, Сирдарё вилояти – 52, Жиззах ва Қашқадарё вилоятлари – 54, Бухоро ва Навоий вилоятлари – 59, Наманган ва Фарғона вилоятлари – 64, Андижон вилояти –

65, Самарқанд ва Тошкент вилоятлари – 66, Хоразм ва Сурхондарё вилоятлари – 68 балл билан баҳоланади. Республика бўйича ўртача 59 баллни ташкил этади. Ўзбекистонда лалмикор ерлар (суғорилмайдиган) 800 минг гектарни ташкил этиб, улар асосан тоғолди минтақаларини эгаллайди. Бу минтақада ёғиннинг ўртача йиллик миқдори 300 – 500 мм га тенг. Республикада 22 млн гектар яйловлар мавжуд булиб, шундан 19,6 млн гектар, яъни 88 % сув билан таъминланган. Яйловларнинг 18 млн гектари чўл, 3,2 млн гектари адир ва 0,9 млн гектари тоғолди ва тоғ минтақасига тўғри келади. 2.5. Биологик ресурслар. Ўсимлик, тупроқ ва ҳайвон ресурслари биологик маҳсулдорликни ташкил этади. Ўзбекистон чўл зонасининг ўсимликлар ресурслари турли хил бўлиб, у 1600 дан ортиқ турни ўз ичига олади. Чўл минтақасида қўйидаги ўсимлик биомлари учрайди: 1. Қумли тошли чўллардаги псоммофилл дарахт, бўта ўсимликлар. 2. Тошли чўлларадаги гипсофилл чала бўта ўсимликлар. 3. Гил тупроқли чўлларадаги эфимер ва эфимероидли ўт ўсимликлар. 4. Тақирлардаги тупроқ лишайниклари ва кўк яшил сувўтлари. Марказий Осиё чўл зонасидаги биомассасининг умумий заҳираси 50 – 60 га/ц ни ташкил этади. Қора саксовулзорларда ёғингарчилик кўп бўлган йиллари ҳар йили 10 га/ц гача биомасса ҳосил бўлади.

Ем-хашак заҳиралари чўл зонаси биомларига қараб ўзгариб туради. Шимолий тоғолди Қизилқум яйловлари ҳосилдорлиги бошқа яйловларга нисбатан юқори бўлади. Ҳозирги кунда ҳосилдорлиги пасайган, деградацияга учраган яйловларни изен, чогон, шувоқ, саксовул, терескен ва шу каби ўсимликларни экиш йўли билан уларнинг маҳсулдорлигини 2 – 3 баробарга ошириш мумкин. Ботаника институтининг маълумотларига қараганда биргина Навоий вилояти яйловларининг (яйловлар майдони 13 млн гектар) умумий озика заҳираси 30 млн центнерни ташкил этади, ёки бу яйловларда 4 млн тагача қўй боқиш имкони бор. Чўл минтақасида боқиладиган ҳайвонлардан ташқари яна Қизилқум, Устюрт ёввойи қўйлари, жайронлар, сайғоқлар, йиртқич ҳайвонлардан бўрилар, шоғаллар, тулкилар, қорсаклар ҳам учрайди. Бироқ, бу ҳайвонларнинг кўпчилиги (жайронлар, сайғоқлар, Қизилқум, Устюрт ёввойи қўйлари) сон жиҳатидан камайиб кетганлиги сабабли улар Ўзбекистоннинг «Қизил китоб»ига киритилган ва уларни ов қилиш ман этилган. Ўзбекистон худудида 2776 минг гектар (1 январ 1998 йил ҳолатича) ўрмонлар мавжуд. Қумли чўлларда ўрмонлар ҳосил қилувчи ўсимликларга саксовул, қандим, черкез, юлғун ва шу каби қумда ўсувчи бўталар киради. Уларнинг умумий майдони 26553 минг гектар. Тоғ минтақада эса Зарафшон арчаси, писта, заранг ўрмон ҳосил қилишда асосий ўринни эгаллаб, бу ўрмонларнинг майдони 280,3 минг гектарга тенг. Амударё, Сирдарё, Чирчиқ, Зарафшон ва Оҳангорон дарёлари тўқайзорлари 30,9 минг гектарни эгаллайди. Бу ерларда толлар, юлғунлар, чакандалар, ёввойи жийдалар ва шу кабилар ўсади. Водийларда асосан сунъий ўрмонлар ташкил қилинган. 2.6. Минерал-хомашё ресурслари.

Ўзбекистон минерал хомашё ресурслари заҳираларига бой бўлиб, ҳозир уларнинг 2700 дан ортиқ конлари топилган. Уларнинг таркибида 100 дан ортиқ минерал хомашёлар мавжуд бўлиб, шулардан 60 хили ҳозир қазиб олиниб халқ хўжалигида ишлатилмоқда. 940 қазилма бойликлар кони текширилган бўлиб, шундан 165 та нефт, газ ва конденсат кони, 3 та кўмир кони, 36 та рангли, кам учрайдиган ва радиоактив металлар кони, 36 та қимматли металлар, 17 та тоғ руда, 9 та тоғ кимёвий элементлар, 21 та жилоланадиган тошлар хомашёси ва 495 та ҳар хил қурилиш материаллари конлари ташкил этади. Эксплуатацияга тайёрланган барча фойдали қазилмалар заҳирасининг баҳоси 1 триллион АҚШ долларидан ҳам ортиқдир. Умумий менирал хомашё заҳиралари 3,5 триллион доллардан ошиб кетади. Олтин, уран, мис, вольфрам, калий тузлари, фосфоритлар заҳираси бўйича Ўзбекистон дунё миқёсида етакчи ўринни эгаллайди. Ўзбекистон худудининг 60 % да нефт, газ заҳиралари бор. Ўзбекистоннинг нефт – газ регионларига Устюрт, Бухоро – Хива, Жанубий-ғарбий Хисор, сурхондарё ва Фарғона худудлари киради. Қазилма бойликларини, айниқса, нефт ва газларни қазиб олишда учрайдиган айрим аварияли вазиятлар ташқи муҳитни ифлослантириб, салбий окибатларни кучайтиришга олиб келиши мумкин. бундан ташқари, атмосфера ва тупроқнинг ифлосланиши газнинг ёниши оқибатида ажралиб чиқадиган зарарли маҳсулотлар ва аварияли вазиятлар пайдо бўлганда газ ва нефтни чиқариб ташлаш пайтларида ҳам рўй бериши мумкин. 2.7. Гидроэнергетик ресурслар Ўзбекистоннинг асосий сув энергетик ресурслари Амударё ва

Сирдарё ҳисобланади. Ана шу сув ресурсларининг 6 % Амударё ва 16 % Сирдарёга тўғри келади. Умумий Амударё ва Сирдарё сувларининг 10 % дан фойдалана олиш мумкин холос. Орол денгизини сақлаб қолиш учун ажратилиши лозим бўлган сув миқдорини ҳисобга олганда 2010 йилларгача Ўзбекистон ҳаммаси бўлиб 59,2 км 3 сувдан фойдаланиш имкониятига эга. Шундан 24,1 км 3 Сирдарё ва 35,1 км 3 Амударё сувлари ташкил этади. Тоғли худудларда ҳосил бўлиб оқиб келаётган бу сувлар тоза ва жуда кам минераллашган, бироқ пастга қараб борган сари сув сифати ёмонлашиб боради ва ўрта оқимлар таркиби 1 – 1,5 г/литр, пастки оқимлар таркиби эса 2 г/литргача минераллашган. Зарафшон дарёсининг пастки оқимлари кучли ифлосланган. Сирдаё, Қашқадарё ва Сурхондарё сувларининг сифатини ҳам қониқарли даражада деб бўлмайди. Ер усти сувларининг шимилиб ер ости сувлари таркибига қўшилиб туриши оқибатида уларнинг сифати ҳам ўзгариб бормоқда. Аниқланишича, Орол бўйи худудида ҳамммаси бўлиб 32,5 км 3 ер ости сувлари мавжуд бўлиб, бу ер усти сувларининг 25 % ни ташкил этади. Ўзбекистон худудида 19,7 км 3 ер ости сувлари бор. Шундан 6,8 км 3 фойдаланиш мумкин бўлган сув заҳиралари ҳисобланади. Ўзбекистон худудидаги сув ресурсларининг деярли 90 % суғоришга сарфланади. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 30 та ГЭС бўлиб, унинг умумий қуввати 1684 МВт га тенг. Улар ёрдамида ҳар йили 6,4 млрд кВт соат электр энергияси ишлаб чиқарилмоқда. Катта дарёлар берадиган энергия потенциалидан ташқари Ўзбекистонда жуда кўп кичик дарёлар, ирригация каналлари ва сув омборлари мавжуд бўлиб, улар ҳар йили 8,0 млрд кВт соат электр энергияси ишлаб чиқариш имкониятига эгадирлар. Шундай қилиб, Ўзбекистоннинг умумий гидроэнергетик потенциали 7445 МВт қувватли бўлиб, ҳар йили 26,7 млрд кВт соат электр энергия

ишлаб чиқариш қобилиятига эга. Ҳозирги кунда эса, бу қувватнинг 23 % дан фойдаланилмоқда, холос.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари». Т.: “Ўзбекистон” 1997 2. Тухтаев А. «Экология» Т. 1998 3. Шодиметов Ю. «Ижтимоий экологияга кириш». Т. Ўқитувчи. 1994 4. Отабоев Ш ва бошқалар. «Инсон ва биосфера» Т. 1995 5. Рафиков А.А. “Табиатнинг экологик мувозанати”. Т. 1990 6. Холмуминов Ж. «Экология ва қонун». Т. 2000 7. Негматов А.Н «Экология ва ҳаёт» Т. «Ўзбекистон» 2002 8. Эргашев Ш. ва бошқалар. “Экология” (маъруза матни). Т. 2000 9. Буригин В.А.и.др «Сельское хозайство и экология». Т. 1990 10. Одум Ю.-Экология М. «Мир» 1986 11. Пехов А.П.-Биология с основами экологии. Санкт-Петербург. 2000 12. Эгамбердиев Р., Эшчанов Р. “Экология асослари”. Т. “Zar qalam”. 2004

Похожие

Табиий ресурслар классификацияси

Табиий ресурслар ва экологик экспертиза асослари

Тикланадиган ва тикланмайдиган табиий ресурслар иқтисодиёти

Табиий энергия манбалари ва улардан фойдаланиш. Қуёш энергияси, биомассалар, шамол, дарё ва денгиз тўлқинлари

Табиий бойликлар