Табиатдан фойдаланишдаги халқаро ҳамкорлик - Экология - Рефераты

Табиатдан фойдаланишдаги халқаро ҳамкорлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Табиатдан фойдаланишдаги халқаро ҳамкорлик Режа: 1. Табиатдан фойдаланиш борасидаги халқаро ҳамкорлик шакллари. 2. Халқаро молия ташкилотларининг атроф муҳитни муҳофаза қилиш борасидаги фаолияти. 3. Ўзбекистан Республикаси ва халқаро ҳамкорлик.

1. Табиатдан фойдаланиш борасидаги халқаро ҳамкорлик шакллари. Глобал экологик муаммоларнинг замирида инсоният жамияти мавжудлигининг асоси бўлган ва жаҳон ҳамжамияти томонидан ечимини кутаётган глобал жараёнлар ва ҳодисалар ётади. Бу жойда айрим табиий ресурсларнинг глобал мақомга эгалигини ҳам таъкидлаб ўтиш керак. Буларга Дунё океани (ҳудудий сувлардан ташқаридаги акваториялар), атмосфера ҳавоси, Ан тарктида, космос киради ва улардан оқилона фойдаланишда ҳамкорлик қилиш талаб этилади. Экологик муаммоларни инсоният томонидан ҳамкорликда ҳал этилиши В.И.Вернадский томонидан ноосфера концепцияси доирасида, асримизнинг бошларида таъкидлаб ўтилган. Глобал ривожланишни моделлаштириш натижалари халқаро ҳамкорлик доирасида экологик муаммоларнинг ечимини топишга барча давлатлар, миллатлар ва мамлакатлар жалб этилиши ҳаётий зарурият эканлигини тасдиқлади. Шуларни назарда тутиб, халқаро ҳамкорликнинг қуйидаги асосий йўналишларини кўрсатиб ўтиш мумкин: Хўжалик фаолиятига тортилмаган, планетар экологик мувозанатни таъминловчи табиий тизимларни муҳофаза қилиш; Табиий ресурслардан ва табиатнинг ассимиляцион сало ҳ иятидан о қ илона фойдаланиш; Хал қ аро экологик жавобгарликнинг самарали тизимини яратиш (шу жумладан, ҳ арбий ҳ аракатлар натижасида атроф му ҳ итга етказилган зарар учун жавобгарлик). Бу йўналишларни амалга ошириш турли тадбирларни амалга оширишни талаб этади, буларни ичида қ уйидагиларни кўрсатиш мумкин: 1. Ривожланган мамлакатларнинг ривожланаётган мамлакатларга кўрсатадиган молиявий ва техник ёрдами; Ресурсларни са қ лаш бўйича технологияларни ишлаб чи қ иш;

2. Ижтимоий эҳтиёжларни экологиялаш, миллий и қ тисодиёт таркибини қ айта кўриш; 3. Экологик тавсифдаги хал қ аро форумларда ва ташкилотларда вакиллик тизимларига эга бўлиш; 4. Атроф му ҳ итни му ҳ офаза қ илиш со ҳ асидаги хал қ аро жавобгарликнинг механизмларини яратиш; 5. Экологик соли ққ а тортиш; 6. Ҳ амкорликда турли стратегиялар ва концепцияларни ишлаб чи қ иш; 7. Айрим табиий ресурслардан фойдаланишни оқилона меъёрларини белгилаш ва б. қ .лар. Хал қ аро ҳ амкорлик қ уйидаги шаклларда олиб борилади: 1. Парламентлараро ҳ амкорлик- қ онунчилик фаолиятини мувофи қ лаштириш ва давлатлараро экологик муаммоларнинг ечимини топиш ма қ садида олиб борилади. 2. Ижроия ҳ окимиятлари ўртасидаги ҳ амкорлик—БМТ доирасида экологик дастурларни ишлаб чи қ иш ва амалга оширишни мувофи қ лаштиришга йўналтирилган фаолиятдир; 3. Конвенцион типдаги ҳ амкорлик — ало ҳ ида ҳ удудлар ва объектларнинг ани қ экологик муаммоларини ечишнинг умумий ёндашувларини топишни назарда тутади; 4. Илмий —техник ҳ амкорлик- илмий тавсифдаги ахборотларни алмашиш, табиатни му ҳ офаза қ илиш тадбирларини бирга ишлаб чи қ иш, жи ҳ озлардан мажмуали фойдаланиш, илмий лойи ҳ алар ва экспертизаларни амалга оширишни назарда тутади. Бу асосий шакллардан таш қ ари атроф му ҳ итни му ҳ офаза қ илиш со ҳ асида хал қ аро ҳ амкорлик ижтимоий ташкилотлар, ишбилармон доиралар, хал қ аро экологик форумлар ва бош қ аларни олиб бориш билан ҳ ам амалга оширилади. Атрофни му ҳ офаза қ илиш борасидаги хал қ аро ҳ амкорликнинг яна бир шаклларидан бири — шартномалар тузиш ва бошқа хал қ аро келишувларни

амалга оширишдир. Икки томонлама ва кўп томонлама келишувлар ва хал қ аро конвенциялар турли малакатларнинг бу со ҳа даги сайъи - ҳа ракатларини мувофи қ лаштириш борасида амалга оширилади. Бундай вазиятда шериклар сифатида табиатни му ҳ офаза қилиш ва унинг ресурсларидан фойдаланиш борасидаги манфаатлари уй ғ ун б ў лган қў шни давлатлар иштирок этишади. Табиатни муҳофаза қилиш борасидаги халқаро ҳамкорлик тарихи ҳайвонот дунёси ресурсларидан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилишни тартиблаш билан бошланади. 1875 йилда Авст ро-Венгрия ва Италияда қ ушларни му ҳ офаза қ илиш борасида Декларация қ абул қ илинди. XX асрнинг охирида (1897 й.) Россия, Япония ва А Қ Шда Тинч океанида денгиз мушукларидан фойдаланиш ва му ҳ офаза қилиш борасида келишувни имзоладилар. Биринча халқаро конвенция 1882 йилда Парижда қишлок хўжалиги учун фойдали бўлган қушларни муҳофаза қилиш мақсадида бир неча Европа мамлакатлари томонидан имзоланди. Халқаро ҳамкорликнинг анъанавий соҳаларидан кит ва бошка денгиз ҳайвонларини овлаш соҳаларидир. 1882 йилда Шимолий денгизда балиқларни овлашни тартиблаш тўғрисида конвенция қабул қилинди. Ҳозир бу соҳага тегишли 70 дан ортиқ келишувлар имзоланган. Жаҳон жамотчилигининг эътиборини денгиз сувларини нефть билан ифлосланиши муаммолари доимо қизиктириб келган. Шуни ҳисобга олиб, 1954 йилда Лондонда 20 мамлакат Конвенция имзоладилар. Келишувга кўра, уни имзолаган давлатлар нефть ва нефть аралашмаларини денгизга (қирғокдан 80 — 250 кмгача булган ҳудудларга) тўкмасликка келишиб олдилар. Бу со ҳ ада яна кўп келишувлар имзоланди. Булар 1972 ва 1973 йиллардаги Лондон Конвенциялари ҳ исобланади. Мазкур ҳ ужжатга кўра чи қ индилар, қ андай кўринишларга эга бўлишидан (шу жумладан радиоактив моддалар) қ атьий назар, дунё океанига ташламасликка қ атьий равишда келишиб олинди.

Давлатлараро келишувларнинг ичида атмосферада, космосда, сув остида ядро қ уролини ишлатмаслик ва синамаслик тўғрисида 100 та давлат томонидан Москва Шартномаси (1963 й.) имзоланди. Соби қ СССРнинг ташаббуси билан табиий му ҳ итга салбий таъсир кўрсатувчи ҳ ар қ андай ҳ арбий ҳ аракатлардан воз кечиш тўғрисидаги Доимий Конвенция ҳ ам имзоланган. Конвенцион типдаги тартиблашнинг ўзига хос хусусиятларидан бири —атроф муҳитга салбий оқибатлар келтирувчи ҳар қандай фаолият турларини чеклаш ва тартибга солиш борасида келишувларнинг имзоланишидир. Буларга хавфли юкларни ташиш бўйича конвенция (Женева, 1889 и.), авариялар натижасидаги ифлосланишлардан зарар кўрганларга компенсациялар бериш (Париж, 1989 й.), атроф муҳит учун хавфли бўлган фаолият натижасида етказилган зарар тўғрисидаги Конвенция (Брюссель, 1990) ва бошқалар мисол бўла олади. 1994 йилда “иқлимнинг ва биологик турларнинг ўзгариши тўғрисидаги конвенция шартномаси ва халқаро денгиз ҳуқуқи” тўғрисидаги конвенция кучга кирди (шартнома кўп мамлакатлар томонидан радификация қилинган). Яна бир муҳим ҳужжат “Монреаль шартномаси” ҳисобланади. У озон қатламининг бузилишига олиб келувчи атмосферага чиқарилаётган зарарли чиқиндилар — хлорланган ва фторланган углеводородларни 2000 йилгача ва ундан кейинги камайтириб бориши тўғрисидаги келишувларни ўз ичига олади. Атмосферани муҳофаза қилиш, биологик ранг-барангликни таъминлаш барча давлатларни бирдек қизиқтирадиган муаммо ҳисобланади. 1992 йилда биологик ранг—барангликни таъминлаш борасидаги Конвенция қабул қилинган. Унинг энг катта ютуқларидан бири биологик ресурсларни давлатларнинг суверен мулки сифатида эътироф этади (давлатлар қайси табиий ресурслардан кўпрок фойда кўрса, уларни муҳофаза қилишга интиладилар). Бу конвенциянинг му ҳ им масалаларидан бири—давлатлар томонидан генетик ранг— барангликни са қ лаш ҳ исобланади. Конвенцияда катта генетик ранг—барангликка эга давлатлар бу ресурслардан тўлов

асосида бошқа давлатларнинг фойдаланишига рухсат бериши масалалари ҳ ам кўриб чи қ илган. Қабул қилинган келишувлар аниқ натижаларга ҳам олиб келади. Масалан, чегара ҳудудларида атмосферанинг ифлосланишининг олдини олиш тўғрисидаги Конвенция Европадаги атмосфера ҳавосининг ифлосланиш даражасининг камайишига олиб келди. Умуман олганда давлатлар томонидан ҳозирги кунгача 178 келишувлар қабул қилинган. Уларнинг 2/3 қисми БМТ нинг инсон яшайдиган атроф муҳит тўғрисида ўтказган Конференциясидан кейин қабул қилинган. 2. Халқаро молия ташкилотларининг атроф муҳитни муҳофаза қилиш борасидаги фаолияти. Халқаро молия ташкилотлари — Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки (ХТТБ), Европа тикланиш ва тараққиёт банки (ЕТТБ) ва Жаҳон банки (ЖБ) табиатни муҳофаза қилиш фаолиятини ўзларининг устивор вазифаларидан бири деб биладилар. ЕТТБ халқаро молия ташкилотларининг ичида биринчи бўлиб ўз фаолиятининг устивор вазифаларидан деб қуйидагиларни белгилади: * Экологик сиёсатларни шакллантиришда, самарали ҳуқуқий ва меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқишда, халқаро меъёрларга амал қилишда ва мониторингни таъминлашда, кадрлар тайёрлашда давлатларга атрофлича ёрдам бериш; * Миллий экологик дастурларни бошқаришнинг бозор усулларини қўллашда ҳамкорлик қилиш; * Экологик товарлар ва хизматлар бозори операцияларини ривожланишини, атроф муҳит сифатини яхшилаш ва муҳофаза қилиш борасидаги лойиҳаларни инвестициялашни рағбатлантириш;

 Аҳолини, тадбиркорларни, банкирларни ва бошқаларни экологик дунёқарашини шакллантириш борасидаги дастурлар ва махсус лойиҳаларни ташкил этиш ва кўллаб - қувватлаш;  Экологик баҳолаш, режалаштириш, бошқариш, аудитлаш, ва банк лойиҳалари ва операциялари мониторинги билан боғлик экологик тадбирларни амалга ошириш. ЕТТБ нинг экологик сиёсатини амалга оширишнинг асосий дастаклари қ уйидагилар:  *Атроф му ҳ итни му ҳ офаза қ илиш со ҳ асида тад қ и қ отлар олиб бориш;  Экологик дастурлар ва лойи ҳ аларни қў ллашга йўналтирилган техник ёрдам;  Экологик лойи ҳ аларни молиялаштиришни таъминловчи кредитлар, кафолатлар, сармоялар ва ҳ .к.лар. Банк ходимлари томонидан «Экологик таъ қ и қ рўйхати» ишлаб чиилган. Унга кўра банк ва унинг молиявий шериклари «ген инженерияси» лойи ҳ аларини атроф му ҳ итга генетик материалнинг тушишини олдини олиш, таъ қ и қ ланган пестицидларни ишлаб чи қ иш ва ундан фойдаланишни молиялаштиришдан воз кечишлари лозим бўлади. Банкнинг асосий эътибори ресурслардан ва энергиядан самарали фойдаланиш имконини берувчи объектларни сармоялашга қ аратилади. Масалан, Марказий ва Шар қ ий Европадаги газда ишловчи электростанцияларга ажратиладиган сармояларнинг орттирилиши, қў нгир кўмирлар билан ишлайдиган электростанцияларнинг камайишига ижобий таъсир кўрсатади. ХТТБнинг ёрдами (заём бериши) билан атроф муҳитни соғломлаштиришни сармоялашнинг миллий дастури таъсис этилган. Банк табиатни муҳофаза қилишнинг айрим талабларини бажарган мамлакатлар учун махсус имтиёзлар беради, яъни банк уларнинг ташқи қарзларининг бир қисмини ўз зиммасига олади. Ана шу ма қ садларда Жа ҳ он банки томонидан Экологик фонд ташкил этилган. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш Ўзбекистон

Республикаси ташқи сиёсатининг асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. Ўзбекистон табиатни муҳофаза қилиш борасидаги ташқи сиёсатида:  Орол денгизи ҳавзасида экологик вазиятни соғломлаштиришга;  Ўзбекистон Республикаси флораси ва фаунасининг генетик фондини са қ лашга;  сув, ер ресурслари ва атмосфера ҳ авосини ифлосланишининг олдини олишга;  экологик хавфсизликни са қ лаш;  хавфли чи қ индиларни, химиявий моддаларни атроф му ҳ итга кўрсатадиган зарарли о қ ибатларини камайтириш;  озон қ атламига салбий таъсир кўрсатувчи ма ҳ сулотларни ишлаб чи қ аришдан олиб ташлаш;  табиий ресурслардан самарали фойдаланишга устивор а ҳ амият берилади. 1995—2005 йиллар давомида Ўзбекистон Республикасида Орол денгизи муаммоларига ба ғ ишланган қ атор семинарлар, йи ғи лишлар, конференциялар ўтказилди. Қуйидагилар бунга мисол бўлади: Орол бўйи давлатларининг барқарор ривожланишига бағишланган БМТнинг халқаро Конференцияси (Нукус, сентябрь 1995 й.) ўтказилди, унда Нукус Декларацияси қабул қилинди ва Орол ҳавзасининг барқарор ривожланиши борасида Халқаро конвенция яратиш борасида қарор қабул қилинди; «Атроф муҳитни тиклаш» бўйича ОБСЕнинг Халқаро семинари ташкил этилди ва унда атроф муҳитни тиклашнинг ани тадбирлари белгиланди ҳамда жаҳон ҳамжамиятининг бу жараёнда иштирок этишининг шакллари аниқланди; Орол атрофидаги қуриётган ер усти ва сув экотизимларини баҳолаш ва моделлаштириш бўйича халқаро семинари ташкил этилди Унда ЮНЕСКО ҳамда Германия фан ва технология федерал вазирлиги томонидан амалга оширилаётган лойиҳа натижалари таҳлил этилди ва уни давом этгиришга келишиб олинди;

Орол денгизи атрофида экологик барқарор ривожланиш бўйича ташкил этилган Халқаро семинар ташкил этилди. Ўзбекистон Республикасининг Табиат давлат қўмитаси ва унинг илмий текшириш олийгоҳлари томонидан ЭНРИН лойиҳаси бўйича ЮНЕП/ГРИД— АРЕНДАЛ (Норвегия) ташкилоти билан «Ўзбекистонда экологик информация тизими» тўғрисида лойиҳа ва доклад тайёрланди. Япониянинг халқаро ривожланиш агентлиги ҳамкорлигида «Ўзбекистоннинг Оролбўйи ҳудудлардан 6 та йирик шаҳарнинг сув таъминоти тизими бўйича лойиҳанинг техник иқтисодий асоси ва асосий режаси ишлаб чиқилди ва тасдиқланди. 3. Ўзбекистан Республикаси ва халқаро ҳамкорлик. Швециянинг молиявий ёрдами билан мутасадди ташкилотларни сув сифатини аниқлашда қўл келадиган лаборатория жиҳозлари ва химиявий реактивлар билан таъминланди. Жаҳон банки ҳомийлигида табиатни муҳофаза қилиш ва Ўзбекистонни экологик ривожланишини таъминлаш борасида Миллий дастур ишлаб чиқилмоқда. Ўзбекистон:иқлим ўзгариши доирасидаги Конвенцияга (14 май 1993 йилдан); биоранг баранглик тўғрисидаги Конвенцияга (7 май 1996 йилдан); хавфли юкларни чегара ҳудудларида ташишни назорат қилиш борасидаги Базель Конвенцияси (7 май 1996 йилдан); Чўллашишга қарши кураш бўйича Конвенцияга (13 октябр, 1995 йилдан) аъзо бўлган. Бонн конвенцияси доирасида миграциядаги сувда сузувчиларни муҳофаза қилиш бўйича Халқаро келишув имзоланди (Гаага, 1995, июн). Ўзбекистон республикаси Давлат табиат қўмитаси конвенцияларда имзоланган мажбуриятларни бажариш юзасидан амалий ишлар қилмокда: Озон қатламининг бузилишига олиб келувчи зарарли моддаларни инвентаризация қилинмокда. Вена конвенцияси, Монреаль Протоколи

доирасида озон қ атламини му ҳ офаза қ илиш бўйича Миллий дастурни тайёрламокда. Биоранг – баранглик Ковенцияси доирасида биоранг – баранглик са қ лашнинг Миллий дастури ишлаб чи қ илмокда. Ҳ озирги пайтда ҳ укумат томонидан Ўзбекистон республикасини БМТнинг Европа и қ тисодий комиссияси Конвенцияларига қў шилиш масалалари ҳ ал этил ган :  Чегара ҳ удудларида атроф му ҳ итга таъсирини ба ҳ олаш тўғрисида (Эспо, 1994 й.);  Чегара ҳ удудларида катта масофаларда ҳ авонинг ифлосланиши (Женева, 1979 й.);  Саноат ҳ алокатларининг чегара ҳ удудлари бўйлаб таъсири (Хельсенки, 1992 и.);  Чегара худудларида сув ва к ў лларни муҳофаза қилиш (Хельсенки, 1992 и.). Ўзбекистон республикаси табиатни муҳофаза қилиш, табиатдан фойдаланиш ва икки томонлама ҳамкорлик тўғрисида жуда кўп шартномаларни имзолади. Буларга Туркия республикаси билан (8 май 1996 и.), Хитой хал қ , республикаси билан (11 декабрь 1997 йил). Нидерландия қ ироллиги, Венгрия, Словакия республикаси, Исроил, Люксембург, Литва давлатлари билан шартномалар имзолани лди . Таш қ и ишлар вазирлигининг Германия ва Европа иттифо қ и билан табиатни му ҳ офаза қ илиш со ҳ асида ҳ амкорлиги тўғрисидаги таклифлари қ абул қ илинди. Ўзбекистон республикаси табиат давлат қў митаси Хал қ аро Экологик кенгаш (ХЭК) нинг аъзоси ҳ исобланади. ХЭК ташкил этилгандан буён 8 та сессия ўтказилди (3 - сессия Тошкентда 1993 й. Май ойида). Уларда экология со ҳ асига оид келишувлар ва низомлар қ абул қ илинган. МД Ҳ давлатлари дорасида ҳ ам кўп икки томонлама келишувлар имзоланган. Уларга Тожикистон, Қ озо ғ истон, Қ ир ғ изистон, Туркманистон, Грузия билан имзоланган шартномалар мисол бўлади. Украина ва

Белоруссия билан икки томонлама шартнома имзолашга келишиб олинган. Ўзбекистон, Қ ОЗО Ғ ИСТОН , Қ ир ғ изистон республикалари билан уч томонлама шартнома ҳ ам имзоланган. БМТ ер Хартиясини тасди қ лади. Бу хартиянинг биринчи му ҳ окамаси Тошкентда Бар қ арор ривожланиш бўйича Ўзбекистон республикасининг Миллий комиссияси томонидан ўтказилган. Бу хартия ўз олдига хавфсиз ривожланиш, экотизимларнинг бар қ арор ривожланишини таъминлаш, атроф му ҳ итга бўладиган салбий таъсирга йўл қў ймаслик ва ҳ .к.ларни ўз олдига ма қ сад қ илиб қў яди.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пироворд мақсадимиз.-Т-.: 2000. 2. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз.Т.: 2001. 3. Глушкова В.Г., Макар С.В. «Экономика природопользования» учебное- пособие М:, Гардораки 2005. 4. Холина В.И. «Основы экономик и природопользования» Питер 2005. 5. Галыцин А.Н. «Основы промышленной экологии» Академия 2004. 6. Муҳофаза-2004й. №10 37-43 бет. 7. Ҳаёт ва қонун-2003й. №4. 38 бет. 8. Жамият ва бошқарув-2003й. №1. 65 бет. 9. Эко-2003й. №26-27. июн. 6 бет. 10. Проблемы питьевого водоснабжения и экологии. Т. Университет. 2002. 11. Кудрявцева О.В. Экологический аудит. МГУ: 2000. 12. Снакин В.В. «Экология и охрана природы». Словарь-справочник. М.: Academia , 2000.

Похожие

Экология ва халқаро ҳамкорлик

Табиатни муҳофаза қилишдаги халқаро ҳамкорлик ва уларнинг амалдаги фаолияти

Табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш сохасидаги халқаро муносабатлар

Табиатдан фойдаланишнинг экологик-иқтисодий хусусиятлари

Бозор иқтисодиёти ва табиатдан фойдаланиш