Табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш сохасидаги халқаро муносабатлар - Экология - Рефераты

Табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш сохасидаги халқаро муносабатлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Глобал, худудий, миллий муаммолар ва халқаро ҳамкорликнинг шакллари. 2. Табиатни муҳофаза қилишни шартномалар ва конвенция оркали тартибга солиш йўналишлари. Халқаро ташкилотлар фаолияти. 3 Табиат муҳофазаси ва барқарор ривожланиш конвенцияси, халқаро молия институтларининг табиатни муҳофаза қилиш бўйича фаолияти. 4 Узбекистоннинг табиатини муҳофаза қилиш сохасидаги халқаро иқтисодий муносабатлар тизимидаги урни.

www.arxiv.uz 1. Глобал, худудий, миллий муаммолар ва халқаро ҳамкорликнинг шакллари. Глобал экологик муаммолар асосида инсоният цивилизациясининг яшаши асосларига таъсир курсатадиган глобал микёсидаги жараёнлар ва ходисалар етади ва уларнинг ечими бутун дунё хамжамиятининг иштирок этишини талаб килади. Баъзи худудлар ва табиий ресурслар, биринчи навбатда Дунё океани ва унинг ресурслари (худудий сувлардан ташкари), атмосфера, Антарктида, космос, уларнинг ресурсларидан фойдаланиш, уларни асраш ва муҳофаза қилиш сохасидагиҳаракатларни мувофиклаштириш (координациялаш) муаммосини кун тартибига куймокда. Дунё мамлакатлари ва халклари глобал, регионал ва миллий муаммоларни хал этишга халқаро ҳамкорлик асосида жавобгарлик ва масъулиятни сезган холда ёндашишлари зарур. Халқаро ҳамкорликнинг бир нечта асосий йўналишларни курсатиш мумкин: 1) Хужалик фаолияти таъсир курсатмаган ва планетар экологик мувозанатни куллаб-кувватловчи табиий тизимларни саклаш ва асраш. 2) Табиий ресурслардан окилона фойдаланиш (шу жумладан табиий мухитнинг ассимиляцияси потенцияли). 3) Самарали халқаро экологик масъулият (жабовгарлик) тизимини барпо этиш (шу жумладан харбий ҳаракатлар таъсирида атроф мухитнинг вайрон булиши учун жавобгарлик). Бу йўналишларни амалга ошириш куйидаги халқаро тадбирларни камраб олади: ривожланган мамлакатларнинг ривожланаётган мамлакатларга молиявий кумаклашуви ва техник ёрдам бериши, ресурсларни тежаш, ижтимоий эхтиёжни экологизациялаш муаммолари бўйича технологик ишламалар ишлаб чикиш, миллий иқтисодиётни структуравий кайта куриш, экологик йўналишдаги халқаро ташкилотлар ва форумларда вакиллик тизими, атроф мухитни муҳофаза қилиш сохасида халқаро масъулият (жавогарлик) механизмларнини барпо этиш, экологик соликка тортиш,

www.arxiv.uz биргаликда стратегия ва концепциялар ишлаб чикиш, айрим табиий ресурслардан фойдаланиш регламентациялаш ва бошқалар. Халқаро ҳамкорликнинг куйидаги асосий шакллари мавжуд: 1. Парламентлар ҳамкорлиги. У конун чикарувчилик фаолиятини координациялашга йўналтирилган булиб, давлатлараро экологик муаммолар ечимини тахминлайди ва экологик масалалар бўйича Моделли (тавсиявий) конунларни ишлаб чикишни кузда тутади. 2. Айрим давлатлар ижроия структураларининг узаро тахсирини тахминлаш. У БМТ хомийлигида экологик дастурларни ишлаб чикиш ва амалга оширишни координациялашга йўналтирилган. 3. Конвенция типидаги ҳамкорлик. Бу айрим худудлар ва объектларнинг аник экологик муаммоларни ечишга ягона ёндашувни кузда тутади. 4. Илмий-техник ҳамкорлик. У илмий характердаги ахборотларни узаро айирбошлаш, табиат муҳофазаси ишланмаларнинг биргаликдабажариш асбоб-ускуналардан комплекс фойдаланиш, илмий лойиҳалар, экспертизалар утказиш ва бошқаларга йўналтирилган. Ушбу асосий шакллар ижтимоий ташкилотлар, ишбилармонлар ҳамкорлиги, халқаро анологик форумлар утказиш ва бошқалар билан биргаликда кушиб олиб борилади. 2. Табиатни муҳофаза қилишни шартномалар ва конвенция оркали тартибга солиш йўналишлари. Халқаро ташкилотлар фаолияти. Атроф мухит муаммолари бўйича халқаро ҳамкорликнинг асосий шаклларидан бири шартномалар тузиш, конвенциялар қабул қилиш ва халқаро битимларнинг бошқа турлари хисобланади. Икки томонлама ва куп томонлама битимлар ва хакаро конвенциялардан турли мамлакатларнинг табиат муҳофазаси ишларини координациялаш учун фойдаланилади. Бундай битимларда одатда кушни мамлакатлар ёки регионлар табиий мухитни саклаш ва баъзи ресурслардан биргаликда фойдаланиш бўйича умумий манфаатларга эга булган давлатлар шерик (портнер) буладилар.

www.arxiv.uz 3. Конвенция типидаги ҳамкорлик. Бу айрим худудлар ва объектларнинг аник экологик муаммоларни ечишга ягона ёндашувни кузда тутади. 4. Илмий-техник ҳамкорлик. У илмий характердаги ахборотларни узаро айрбошлаш, табиат муҳофазаси ишланмаларнинг биргаликда бажариш асбоб-ускуналардан комплекс фойдаланиш, илмий лойиҳалар, экспертизалар утказиш ва бошқаларга йўналтирилган. Ушбу асосий шакллар ижтимоий ташкилотлар, ишбилармонлар ҳамкорлиги, халқаро анологик форумлар утказиш ва бошқалар билан биргаликда кушиб олиб борилади. 2. Табиатни муҳофаза қилишни шартномалар ва конвенция оркали тартибга солиш йўналишлари. Халқаро ташкилотлар фаолияти. Атроф мухит муаммолар бўйича халқаро ҳамкорликнинг асосий шаклларидан бири шартномалар тузиш, конвенциялар қабул қилиш ва халқаро битимларнинг бошқа турлари хисобланади. Икки томонлама ва куп томонлама битимлар ва халқаро конвенциялардан турли мамлакатларнинг табиат муҳофазаси ишларини координациялаш учун фойдаланилади. Бундай битимларда одатда кушни мамлакатлар ёки регионлар табиий мухитни саклаш ва баъзи ресурслардан биргаликда фойдаланиш бўйича умумий манфаатларга эга булган давлатлар шерик (портнер) буладилар. Табиат муҳофазаси бўйича халқаро ҳамкорлик тарихи бундан 100 йилдан ортикрок вактдан аввал бошланган, 1875 йтлда Австрия – Венгрия ва Италия кушларни муҳофаза қилиш тўғрисида декларация қабул килдилар. 1897 йилда Россия, Япония, АКШ Тинч океанида денгиз мушуклариданфойдаланиш ва уларни муҳофазалаш тўғрисида битим туздилар. Дунёда биринчи халқаро конвенция 1882 йилда Парижда кишлок хужалиги учун фойдали кушларни муҳофазалаш бўйича қабул қилинган. Балик овлаш, китларни овлаш ва бошқа денгиз хайвонларини овлаш- халқаро битимларнинг анъанавий сохасидир. 1882 йилда Шимолий денгизда

www.arxiv.uz балик овлашни тартибга солиш тўғрисида Конвенция қабул қилинган эди. Бу сохада хозир 70дан ортик шартномалар амалда кулланилмокда. Денгиз сувлари ифлосланиши хавфининг кучайиши 1954 йилда (Лондон) 20 мамлакатнинг денгизнинг нефт билан ифлосланишининг олдини олиш бўйича Конвенция қабул қилишига сабаб булди. Бу шартнома киргокдан 80-250 км доирасида сувга нефт ва нефт қўшилмаларини тушишини таъқиқлади. Шундан кейин бу сохада янги Конвенция (Лондон, 1972, 1973) қабул қилиниб, улар Дунё океанига хар кандай чикитларни тукиш ва уларни кумишни (шу жумладан радиоактив моддалар) таъқиқлади. 1963 йилда 100 мамлакат ядро куролини атмосферада, космосда сув остида синаб куришни таъқиқлаш тўғрисида Москва Шартномасини имзоладилар. Табиий мухитга харбий ёки бошқа катта зарар курсатувчи воситаларни ман этиш тўғрисида муддатсиз конвенция қабул қилиниши катта аҳамиятга эга булди. Хозирги пайтда хавфли воситалар ва фаолиятлардан табиатни муҳофаза қилиш бўйича куйидаги халқаро Конвенция қабул қилинган: хавфли юкларни ташиш тўғрисида конвенция (Женева, 1989), авариядан ифлосланиш курбонларига компенсация тулаш тўғрисида келишув (Париж, 1989), атроф мухит учун хавфли фаолият окибатидаги зарар тўғрисидаги конвенция лойиҳаси (Брюссель, 1990) Трансчегараларда хавфли чикитларни ташиш ва чикарилишини назорат қилиш хакида Базель Конвенцияси, иқлимнинг узгариши ва биологик турларни саклаш тўғрисида конвенция (1994), Халқаро денгиз хукуки тўғрисида конвенция, азон катламини емирувчи хлорли ва фторли углеводородни атмосферага чикаришни камайтириш тўғрисида Монреал протоколи (1987), биологик хилма-хилликни саклаш тўғрисида конвенция (1992), йуколиб бораётган фдора ва фауна турлари билан халқаро савдо тўғрисида конвенция (1990), Антарктидада фойдали казилмаларни разведка қилиш ва казиб олишни таъқиқлаш тўғрисида халқаро битим (1991) ва бошқалар.

www.arxiv.uz Умуман давлатлар 178 дан ортик экологик битимлар туздилар, уларнинг 2Ғ3 кисми БМТнинг одамнинг яшаш мухити тўғрисидаги конференциясидан кейин қабул қилинган, қабул қилинган конвенциялар, битимлар глобал, регионал ва миллий микёсларда табиий мухитни яхштлашга хизмат килаётир. БМТ хузурида хукуматлараро ихтисослашган ташкилотларнинг тузилганлиги ва уларнинг фаолияти хам халқаро ҳамкорликнинг мухим шаклидир. БМТ (1945) узининг сессиялари ва ихтисослашган комитетларида табиатнимуҳофаза қилиш масалаларини куриб чикди. БМТ Бош Ассамблеяси (1962) «Иқтисодий ривожланиш ва табиатни муҳофазаси» резолюциясида БМТ ва унинг ихтисослашган муассасаларининг атроф мухитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги сиёсатини берган табиат муҳофазаси бўйича халқаро ҳамкорлик БМТ хомийлигида икки томонлама йўналишдан глобал микёсгача амалга оширилмокда. БМТ нинг Стокгольм конференцияси (1972) карорларига асосан конференция очилган кун - 5 июн халқаро атроф-мухит куни деб эълон қилинди. Ушбу конференция карорига асосан БМТнинг атроф-мухит дастури (ЮНЕП) қабул қилинди (штаб квартираси Найроби, Кения). У халқаро табиат муҳофазасининг хамма турларини координацияловчи орган хисобланади ва БМТ бюджети ва ЮНЕП фондидан молиявий таъминланади. ЮНЕП экологик буҳроннинг энг муаммолари билан шугулланади (ерларнинг чуллашуви, тупрок деграцацияси, урмонларни кесиш, чучук, сув захираларининг камайиши, океанлар ифлосланиши, биологик хилма- хилликнинг камайиши) ЮНЕПнинг энг мухим ишларидан бири-биосфера ҳолати ва узгаришларини дунё бўйича кузатиш тизимини барпо этишидир (мониторинг). БМТ нинг табиат муҳофазаси билан шугулланувчи ихтисослашган таълим, фан ва маданият масалалари билан шугулланувчи булими (ЮНЕСКО), (Лондон, 1946) хисобланади. Унинг табиий ва маданий меросдан фойдаланиш ва асраш бўйича фаолияти ЮНЕСКО нинг Жахон

www.arxiv.uz маданий ва табиий меросини муҳофаза қилиш Конвенциясида уз аксини топган. БМТ нинг атроф мухит ва ривожланиш бўйича халқаро комиссияси (1983) турли регионларда, энг аввало ривожланаётган мамлакатларда экологик ва ижтимоий-иқтисодий муаммоларнинг узаро алокаларини урганади. Глобал экологик муаммолар билан халқаро сиёсий партиялар, ижтимоий ташкилотлар, гурухлар, ҳаракатлар («яшиллар» ёки эколоргистлар) хам шугулланадилар. Улардан энг машхури «Гринпис» - «Яшил Дунё» экологик ташкилоти булиб, уларнинг фаолиятининг асосий йўналиши – биосферанинг радиактив ифлосланишидир. Шундай ташкилотлардан Узбекистонда «Экосан» фаолият курсатмокда. Халқаро табиатни ва табиий ресурсларни муҳофаза қилиш уюшмаси (ХТМУ), ЮНЕСКО ташаббуси билан ташкилэтилган (Фонтебло, 1948) булиб, у асосий нохукумат ташкилоти, Жахон табиатни муҳофаза қилиш ҳаракатининг асосчисидир. Унинг ташаббуси билан ноёб ва йуколиб бораётган сут эмизувчилар, кушлар, судралиб юрувчилар (рептилия), Амфибия турлари популяцияларининг ҳолати тўғрисида кизил китоб яратилди, хозир ер шарининг уникал ва ноёб ландшафтлари тўғрисидаги маълумотлар тупланган Яшил китоб тузилмокда. Умуман дунёда табиат муҳофазаси билан шугулланувчи 300 дан купрок ташкилотлар бор. 1992 йил Рио-де Жанейро (Бразилия) шахрида БМТ нинг атроф-мухит ва ривожланишига багишланган Конференцияси булиб, унда 178 мамлакатнинг давлат ва хукумат бошликлари катнашди. Унда барқарор ривожланиш стратегияси, цивилизациянинг экологик, макбул ривожланиши муаммолари мухокама қилиниб, мухим карорлар қабул қилинди. Конференцияда қабул қилинган карорлар конун кучига эга булди. Шу муносабат билан конференция катнашчилари хар бир давлат уз конунчилигини унинг карорларига мослаштириб тартибга солишлари керак. Конференция

www.arxiv.uz ҳаракатлар дастури « XXI -асрга кун тартиби» хужжатини қабул килди.Унинг карорларида табиатдан фойдаланишнинг хозирги даврдаги асосий хусусияти унинг миллий, миллатлараро манфаатларининг узаро якин алокалари эканлиги, соф иқтисодий максадлардан умуминсоний кадриятларнинг устун ва устивор эканлиги алохида кайд этилган. Барқарор ривожланиш БМТ нинг расмий позицияси сифатида қабул қилинди. 3. Табиат муҳофазаси ва барқарор ривожланиш консепцияси, халқаро молия институтларининг табиатни муҳофаза қилиш бўйича фаолияти. «Барқарор ривожланиш» (куллаб кувватловчи ривожланиш маъносида) тушунчаси 1987 йилда атроф мухит ва ривожланиш бўйича БМТ халқаро Комиссиясининг (Брундлад комиссияси) «Бизнинг умумий келажагимиз» маърузасида биринчи марта кулланилган. Унга кура «барқарор ривожлани келажак авлодларнинг уз эхтиёжларини таъминлаш имкониятларидан махрум килмай бугунги авлодларнинг эхтиёжларининг таъминлашдир». Барқарорлик якин келажакда ривожланишининг истикболини саклаш ва кенгайтиришини билдиради. Барқарор ривожланиш мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши модели булиб, уларга хозирги, куп холларида вайрон килувчи усиш ва ривожланиш жараёнларидан барқарор ривожланишга утишига имкон беради. Унинг асосий шартлари куйидагилар:  Микдор курсаткичларидан (сони. истеъмоли ) сиват курсаткичларининг (яшаш сифати) устиворлиги;  Биологик ва маданий хилма-хилликни саклаб колиш;  Табиатда фойдаланиш табиий жараёнларининг эволюцион даврийлиги билан мувофиклаштиришга. Унинг асосий мазмуни усиши сифатини узгартириб булиб, у камрок материал энергия хажми ва фойдани таксимлашда купрок адолатли булиш лозим. Агар иқтисодий рифожланиш заиф булса ва иқтисодиётни буҳронга махкум этса, бундай иқтисодий ривожланиш бекарор булади. Барқарорлик одамлар эхтиёжлари ва фаровонлигини хисобга олиш талаб килади, таълим

www.arxiv.uz ва саломатлик иқтисодий категорияларни уз ичига олади. Лекин кишиларнинг яшаш сифатини яхшилаш атроф мухит Экотизмларнинг имкониятлари билан чекланади ва охир окибатда Ер шари аҳолисининг сони ва биосферанинг охирги имкониятлари билан белгиланади. Мавжуд лойиҳаларга кура, хозирги демографик тенденцияларда дунё аҳолиси 11,6 млрд киши микдорида стабиллашади. Хол буки хозирги пайтда дунё тизимининг биосфера ва ресурс моделининг илмий асосланган ишламаларига кура, Ер шари аҳолисининг йул куйиш мумкин булган чегараси биосфаре учун 1-2 млрд ва ресурслар учун 7-8 млрд кишига (жами 8-10 млрд кишига) баробар. Бундан куринадики, хозирги вактда дунё иқтисодиёти глобал экологик буҳрондан чикиш сценарияси бўйича эмас, балки уни инерцион чукурлаштирувчи сценариядан бораётир. Дунё тизими ривожланишининг барқарор модели биосфера, инсоният (дунё мамлакатлари) уртасида микдорий узаро алокаларга ва клобал бошқариш механизмини жорий этишга – халқаро ҳамкорликнинг марказий вазифасига асосланади. Шундай килиб, инсоният, дунё тизими, дунёнинг айрим мамлакатларининг барқарор ривожланиши – бу кишининг такомиллашуви дунёни асраб колишимизга йўналтирилган. Хозирги фаннинг олий ютуклари ва барқарор биосферага асосланган оптимал бошқариладиган ривожланишдир. Глобал бошқариш – бу услублар ва институтлар булиб, у атроф мухитдаги усиб браётган окимларни шундай назорат қилиш ва йўналтиришга имкон берадики, унда дунё хавфсизлигини таъминлаш учун кулай шароит ва мувозанатлашган ривожланишнинг яшаш мухитини саклаш билан бирга қўшилган ривожланишга эришилади. Халқаро молия институтлари – Халқаро ривожланиш ва реконструкция банки (ХРРБ), Европа ривожланиш ва реконструкция банки (ЕРРБ), Жахон банки (ЖБ) атроф мухитни муҳофаза қилиши уз фаолиятларининг асосий вазифаларидан бири сифатида белгилаганлар. ЕРРБ уз устувор йўналиш

www.arxiv.uz сифатида куйидаги йўналишларни белгилаган биринчи Халқаро Молия институтидир.  Мамлакатларга экологик сиёсатни шакллантириш операцияларида, самарали хукукий ва норматив хужжатларни ишлаб чикишни хам кушиб, ёрдам бериш, шунингдек Мониторингни таъминлаш ва стандартларга риоя қилишни таъминлаш учун кадрлар тайёрлаш ва ташкилий шароитларни яратиш:  Миллий экологик дастурларни бошқаришда бозор услубларининг куллашга ёрдамлашиш:  Мамлакатларда экологик товарлар ва хизматлар бозорда операцияларнинг ривожлантиришнинг шунингдек атроф мухитнинг асраш, саклаш ва яхшилаш бўйича лойиҳаларга инвестицияларни рагбатлантириш;  Аҳоли, ишбилармонлар, банкирлар ва бошқаларга экологик таълим бериш бўйича махсус дастурлар ва тадқиқотларни ташкил этиш ва куллаб кувватлаш;  Экологик бахолаш, режалаштириш, бошқариш, аудитлаш ва банк операциялари ва лойиҳалари мониторинги билан боглик экологик процедураларни утказиш. ЕРРБ экологик сиёсатини амалга оширишни асосий инструментлари куйидагилар: атроф мухит сохасида тадқиқотлар; Экологик лойиҳа ва дастурларни куллашга йўналтирилган техник ёрдам; Экологик лойиҳалар ва бошқаларни молиялашни таъминлайдиган кредитлар, кафилликлар (гарантия), инвестициялар. Банк мутахассислари хозирги пайтда «Экологик таъқиқловчи руйхат» ишлаб чиқмоқдалар. Унга мувофик банк ва унинг молия уртада турувчилар генетик. Материал атроф мухитга тушиш хавфи булган «ген инженерияси» лойиҳаларини, таъқиқланган нестицидларини ишлаб чикариш ва сотишни молиялашдаш тийилишлари керак. Банк энергетик ва ресурслардан сезиларли самара берадиган фойдаланишни амалга оширадиган ва экологик таъсир самарасини

www.arxiv.uz оширадиган объектлар инвестициясига катта аҳамият бермокда. 1990 йилда Жахон банки Экологик фонд ташкил этди. 4. Узбекистоннинг табиатни муҳофаза қилиш сохасидаги халқаро иқтисодий муносабатлар тизимидаги урни. Узбекистон Республикаси атроф мухитнинг деформация тарихи ва айни пайтда экологик муаммолари билан глобал муаммоларда маълум уринга эга ва республика учун халқаро ҳамкорликнинг аҳамияти катта. Хозирги пайтда Оролнинг куриб бориши, чулланиш жараёнларнинг кучайиб бориши, сув муаммоси, ерларнинг шурлашиши, эрозияси, биологик хилма-хилликни камайиб бориши, тог тизимларнинг декрацияси ва бошқалар муносабати билан халқаро, кенг кўламли аҳамиятга молик экологик, ижтимоий-иқтисодий, демографик муаммоларни мураккаб мажмуи вужудга келди. Марказий Осиё давлатлари Орол денгизи танглигини биргаликда хал этиш юзасидан ҳаракат қилиш тўғрисида Битим имзоладилар. Орол денгизи муаммолари бўйича Давлатлараро Кенгаш ва унинг ишчи органи-Ижроия қўмитаси, шунингдек Оролни қутқариш фонди ташкил этилди, аник ҳаракатлар дастури (1994 й.) тасдиқланди. Марказий Осиё давлатлари ва Халқаро ташкилотларнинг Орол денгизи ҳавзасининг барқарор ривожлантириш муаммолари бўйича Декларацияси қабул қилинди. Шунингдек Узбекистон куплаб халқаро шартномалар ва конвенцияларга қўшилди, МДХ мамлакатлари билан ҳамкорликни кучайтирмокда. Чет мамлакатлар билан Узбекистоннинг табиат муҳофазаси бўйича ва унинг иқтисодий механизмларини амалга ошириш бўйича истикболли йўналишлари куйидагилар: мамлакатлар уртасида ички манбалардан фойдаланиш, бошқарув Халқаро глобал экологик фонд, халқаро банкларнинг маблағларидан экологик муаммолар ечимини топишда фойдаланиши.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. И . А . Каримов . Узбекистон XXI аср бусагасида : хавфсизликка тахдид , бар қ арорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари . - Т .: “ Узбекистон ”, 1997. 2.. Т.А..Алимов, В.В.Хаснин. Экология: учеб.пособ. -М.,1998. 3. www . ziyonet . uz

Похожие

Табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш

Биологик ресурслардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш

Табиатдан фойдаланиш тамойиллари, устивор йуналишлари ва уни оқилоналаштириш

Табиатдан фойдаланиш тамойиллари, устивор йўналишлари ва уни оқилоналаштириш

Табиатдан фойдаланиш тамойиллари, устивор йуналишлари ва уни оқилоналаштириш