Биологик ресурслардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш - Экология - Рефераты

Биологик ресурслардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

44 KB

Биологик ресурслардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш Режа: 1. Биологик ресурслар тўғрисида тушунча. 2. Биологик ресурсларнинг асосий кўрсаткичлари ва улардан амалиётда фойдаланиш . 3. Биологик ресурслар ва биосаноат мажмуаси. 4. Биологик ресурсларни иқтисодий баҳолаш. 5. Ўзбекистон ҳудудидининг биологик ресурслари ва улардан унимли фойдаланиш муаммолари.

1. Биологик ресурслар тўғрисида тушунча. Биологик ресурслар деб жонли табиат: ўсимликлар, ҳайвонлар, ва микроорганизмларга айтилади. Улар барча табиий муҳит элементларида мавжуд бўлиб биосферанинг асосини ташкил қилади. Улар ўз-ўзини тиклаш қобилиятига эгадирлар. Биоресурслар мажмуали ресурс бўлиб, унинг таркибига қўйидагилар киради: а) продуцентлар – органик модда ишлаб чиқарувчи организмлар. б) консументлар- жонли органик моддани қайта ишловчи организмлар. в) редуцентлар(микроорганизмлар, замбуруғлар ва ҳайвонлар)-табиатда биологик модда ва энергия таъминловчи организмлар. 2. Биологик ресурсларнинг асосий кўрсаткичлари ва улардан амалиётда фойдаланиш . Биоресурслар тирик организмлар массасининг ресурслари, биологик модда айланишиниг ҳажми ва биологик махсулотнинг хажми билан характерланади.Тўпланган ресурслар- тирик органик массаларнинг мавжуд ресурсларидир. Биологик модда айланиши хажмига продуцент, рецудент ва консументларнинг ҳар йили пайдо бўладиган ялпи органик масса махсулоти, биологик махсулот хажмига эса органик массанинг йиллик ўсиши киради. Биологик ресурсларнинг функциялашуви асосида тўпланган ресурслар ҳажми биологик модда алмашинуви ва биологик маҳсулот ҳажми ҳамда тизими ўртасидаги алоқалар ётади. Моддаларнинг биологик айланиши жараёнида органик массанинг ҳосил бўлиши (тўпланиши) ва ўлиши содир бўлади. Тўпланган ресурсларнинг ўзгариши ушбу жараёнлар нисбатига боғлиқ. Ушбу нисбатлар барча биологик ресурсларда органик массанинг ҳажми ва тўкилиб тушиши нисбатларига боғлиқ ҳолда тўпланган ресурслар кўпайиши, турғунлашуви ва камайиши жараёнларида давом этиши мумкин. табиийшароитларда тўпланган ресурслар турғун бўлади ёки кўпаяди, уларнинг камайиши белгилангандан дан ташқарига чиқиш ҳисобланади.

Биологик ресурслар маҳсулдорлигини оширишни тартибга солиш мақсадида ўтказилган махсус тадбирлар бунда ҳисобга олинмаган. Иқтисодий нуқтаи-назардан биологик ресурслардан фойдаланишнинг натижаси биологик ресурсларни тайёрлаш ва атроф-муҳитни яхшилаш самараси ҳисобланади. Буларнинг ҳаммаси биологик ресурслардан фойдаланишни ташкил этишда алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, уларнинг самарадорлигини оширишнинг асосий тадбирларидан бири ҳисобланади, биологик ресурслардан фойдаланишни ҳисобга олиш учун зарур бўлган ўзига хос кўрсаткичларни топишнинг асосий йўналиши ҳисобланади. 3. Биологик ресурслар ва биосаноат мажмуаси. Биологик ресурслар инсон ҳаёти учун энг муҳим ресурс бўлиб, улар озиқ-овқат, ёқилғи ва турли маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун органик хомашёдир. Биологик ресурслар ишлаб чиқариш тизими доирасида биосаноат каттамажмуасининг хомашё қисми бўлиб, у агросаноат, ўрмонсаноат, балиқсаноат ва бошқа мажмуаларни ўз ичига олади. У ларнинг ҳар бири биологик ресурсларнинг у ёки бошқа туридан фойдаланиш билан боғлиқдир. Биологик ресурслар табиий ва ижтимоий тизимлар доирасида эса биоэкологик инфратузилманинг асосий элементидир. Улар табиат муҳофазаси ва аҳолини соғломлаштиришда катта аҳамиятга эга. Биохўжалик мажмуаси ишлашининг асосий натижаси-моддалар айланиши, биологик маҳсулот ва улардан фойдаланишнинг ҳар йиллик ҳажмидир. Хўжалик фаолиятининг мақсади - бу кўрсаткичларни улар ўртасидаги нисбатни модернизациялаш асосида кўпайтиришдан иборат. 4. Биологик ресурсларни иқтисодий баҳолаш. Биологик ресурсларнинг ҳолати ва улардан фойдаланишнинг асосий минтақалар бўйича кўрсаткичлари қуйидагича: биологик модданинг ҳажми,

т, га, биологик модда айланиши, массаси, маҳсулот массаси, маҳсулотдан фойдаланиш, мажмуанинг минтақалар тузилмаси, агросаноат, ўрмонсаноат, балиқсаноат ва бошқалар. Биологик ресурсларни иқтисодий баҳолаш ҳосил бўлган органик хомашёнинг барча турлари ва ресурсларини муҳофазалаш ва ижтимоий функциялари бўйича амалга оширилади. Биологик ресурслар ҳудудлар билан боғлиқ баҳолаш минтақаларнинг майдон бирлигига нисбатан ресурслар ва уларнинг айрим элементлари бўйича амалга оширилади. Бунда айрим компонентлар ҳар йили ҳосил бўлган органик хомашёни ва уларни муҳофазалаш аҳамияти бўйича ва бошқа компонентларга таъсирини ҳисобга олиш баҳоланади. Баҳолаш жараёнида биологик ресурсларни максимал ва амалдаги тизими катталиги ва максимал кўрсаткичларга эришиш бўйича асосий тадбирлар кўрсатилиши керак. Уларни баҳолашда фойдаланишнинг оптимал тизими ва рағбатлантириш кўзда тутилмоғи лозим. Аксинча, ресурслардан фойдаланишнинг ноунимли ҳолларда иқтисодий жарима санкцияларини қўллаш лозим. 5. Ўзбекистон ҳ удудидининг биологик ресурслари ва улардан унимли фойдаланиш муаммолари . Ўзбекистон ҳудудида чўл, адир, тоғ олди, тоғ, баланд тоғ, баландлик зоналарида ўсимлик қоплами тарқалган. Республика ҳудудида 4000 дан ортиқ ўсимлик тури бўлиб, шулардан 10-12 фоизи муҳофазага муҳтож. Ўзбекистон “Қизил китоби” га йўқолиб кетиш хавфи бўлган ўсимликларнинг 42 оила, 3 авлодга кирувчи 301 тури киритилган. Буларнинг кўпи қимматбаҳо доривор ўсимликлардир. Ўсимлик дунёсига антропоген таъсирининг оқибатлари тутзорлар, тоғ ўрмонлари майдонининг камайиши, чўлда саксавул , тоғларда арча каби қиматбахо дарахт ва бута ўсимликларнинг кўплаб кесилиб кетганлиги , яйловлардан

нотўғри фойдаланиш оқибатида ўсимлик қопламлари табиий холатнинг салбий ўзгаришларга учраганли ва бошқаларда яққол кўринади. Ўзбекистон фаунаси ўсимликлар каби , сўнги ўн йиларда муҳофазага мухтож бўли қолди. Фауна таркиби 99 еввойи хайвонлар, 410 турдаги қушлар 79 турдаги балиқлардан иборат. Ҳар йили 60 мингдан ортиқ сувда сузувчи қушлар, 2 минг қирғавул, 13 минг каклик, 500 бош ёввойи тунғиз, 10 мингтагача сайғоқлар , 50 мингдан 00 минггача тошбақа, 0 мингдан 100 минггача қурбақалар овланади. Республика сув ҳавзаларида 4-6,5 мингтонна балиқ овланади. Сўнгги йилларда инсон ҳужалик фаолияти таъсирида табиий муҳитнинг ёмонлашуви фаунага салбий таъсир кўрсатмоқда. Ўзбекистон “қизил китоби “га умуртқали ҳайвонларнинг нодир ва йўқолиб бораётган жами 63 тур ва кенжа сут эмизувчи ҳайвон турлари киритилган булиб , улар орасида 22 тур сут эмизувчи хайвон ва 5 тур балиқ бор. Республика экологик вазиятни соғломлаштириш асосида жонли табиатни бутун табиий генафондини асраш, муҳофазалаш, маданий экинлар ва ҳайвонларнинг янги турларини кўпайтириш ҳисобига уларни бошланғич база сифатида сақлаб қолиш муҳим илмий –амалий вазифадир.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пироворд мақсадимиз.-Т-.: 2000. 2. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ керак.Т.: 2002. 3. Алимов Т.А., Хаскин В. В. Экология. У чеб.пособ . М., 1998. 4. Глушкова В.Г., Макар С.В. «Экономика природопользования» учебное- пособие М:, Гардораки 2005. 5. Макар С. В. Основы экономики природопользования. М. ИМИЭ, 1998. 6. Нестеров П.М., Нестеров А.Н. Экономика природопользование и рынок. М., 1997. 7. Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги-2003. №8. 31-32 бет. 8. Ҳаёт ва қонун-2003й. №4. 38 бет. 9. Проблемы питьевого водоснабжения и экологии. Т. Университет. 2002. 10. Рафиқов А.А. Геоэкологик муаммолар Т. Меҳнат. 1997 йил.

Похожие

Биологик ресурслардан фойдаланиш

Табиатдан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш

Сув ресурсларидан самарали фойдаланиш ва муҳофаза қилиш

Ер ресурсларидан самарали фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш

Рекреация ресурсларидан унумли фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш