Табиатдан фойдаланиш тадбирларини амалга оширишнинг иқтисодий самарадорлиги - Экология - Рефераты

Табиатдан фойдаланиш тадбирларини амалга оширишнинг иқтисодий самарадорлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB

Табиатдан фойдаланиш тадбирларини амалга оширишнинг иқтисодий самарадорлиги Режа: 1. Атроф муҳит ифлосланишининг иқтисодий оптимуми. 2. Табиатни муҳофаза қилиш харажатларини ижтимоий зарурий миқдорини баҳолаш. 3. Табиатни му ҳ офаза қ илиш харажатларининг таркиби. 4. Табиатни му ҳ офаза қ илиш харажатларининг и қ тисодий самарадорлигини ани қ лаш.

1. Атроф муҳит ифлосланишининг иқтисодий оптимуми. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш иқтисодиёти ва экологик хизматлар таркибини таҳлил этиш, биринчидан, табиатни муҳофаза қилиш харажатлари ва меъёрдаги иқтисодий зарар ўртасидаги оқилона нисбат қандай?, иккинчидан, табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг самарадорлигини қандай аниқлаш керак? деган икки масалани ҳал этишни талаб этади. жадвал Иқтисодиёт тармоқларида табиатдан фойдаланишнинг табиатга таъсири бўйича тавсифи Табиатдан фойдаланишнинг тармоқ ва турлари Табиат билан ўзаро муносабатлари хусусиятлари Табиат билан жуда яқин боғланган тармоқлар 1.1 Табиий ресурс тармоқлари – қишлоқ хўжалиги, ўрмон, сув хўжалиги, гидроэнергетика, тоғ-кон саноати ва табиатни ресурс манбаи сифатида ишлатувчи бошқа тармоқлар. Табиат меҳнат ва истеъмол манбаи, ҳамда уларни ишлаб чиқариш воситаси сифатида хизмат қилади. Бир вақтнинг ўзида табиий ҳудудлар инсон ўз фаолиятини амалга оширувчи макон ҳисобланади. 1.2 Ландшафтдан фойдаланиш тармоқлари - курорт соғломлаштириш фаолияти, туризм, дам олишни ташкил этиш, спортнинг ландшафт, тоғ ва сув турлари, қўриқхона – табиат муҳофазаси, илмий тадқиқот фаолияти, табиатни ўзининг жойлашиш макони сифатида ва унинг бу ерда келажакда ривожланишига асос бўлувчи фаолият турлари. Табиат 1.1 тармоқлардагига нисбатан камроқ ишлатилади ва ўзгаради, табиий кўриниш сақланади. Фақат айрим ҳолатларда табиат мослаштирилади – йўл ва коммуникация воситалари ётқизилади, канализация ўрнатилади, тупроқ мустаҳкамланади. Бу ишлар табиат ҳолати ва унинг ўзгаришига олиб келмайдиган лимитда қилинади. Табиат билан унча яқин боғлиқ бўлмаган тармоқлар 2.1 Табиат билан 1.1 тармоқлари Табиат, авваламбор, хомашё манбаи

орқали боғланган тармоқлар. Булар саноатнинг марказий тармоқлари деб аталувчи тармоқлар бўлиб, булар – металлургия, энергетика, химия ва қурилиш саноати, нефтни, газни ва йўлдош газларни, тош кўмир, ёғоч ва қишлоқ хўжалиги хомашёсини қайта ишловчи тармоқлар ҳисобланади. ва чиқиндиларни жойлаштириш макони сифатида хизмат қилади. Бунда, табиатдан қанча модда олиш ва унга қанча миқдорда таркиби бузилган, табиатда учрамайдиган моддаларни қайтариб чиқариб ташлаш мумкинлигин билиш муҳим аҳамиятга эга. 2.2 Хом ашё ва энергияни асосан қайта ишланган кўринишда қайта ишланган кўринишда қайта ишловчи, тақсимловчи ва истеъмол қилувчи тармоқлар. Бу қайта ишловчи саноатнинг ўзига хос юқори қаватлари, шунингдек транспорт ва инфраструктура тизимини ўз ичига олади. Бу турдаги тармоқлар учун табиат унчалик катта аҳамиятга эга эмас, лекин уларнинг ўзлари табиатга анчагина кучли таъсир ўтказади, чунки улар табиатгда учрамайдиган моддалрни ишлаб чиқаради. Манба: « Основ ы экономики природопользования», под. ред. В.Н.Холина, 51 – страница , С.Пб.: ”ПИТЕР”, 2005 г. жадвал Табиатдан фойдаланишга ёндошувлар классификацияси Табиий ресурс ёндашуви Хўжалик ёндашув Экологик ёндашув “Реципиент” ёндашув Минерал ресурслардан фойдаланиш – минерал хомашё ва турли хил ёқилғиларни қазиб олиш ва қайта ишлаш. Саноат табиатдан фойдаланишни нг ишлаб чиқаришни қазиб олувчи ва Табиий ресурс ва атроф-табиий муҳитни асосан ифлослантир Инсонлар, уларнинг саломатлиги, яшаш шароити ва фаолиятига хавфли табиатдан

қайта ишловчи тармоқлари. увчи табиатдан фойдаланиш фойдаланиш Ўрмондан фойдаланиш – ёғоч ва ёввойи ҳолда ўсувчи ўсимликлар(қўзиқорин, мева, доривор гиёҳлар) ни тайёрлаш, дам олиш , туризм, овчилик ишини, қўриқхона хўжалиги ишини ташкил этиш, табиат муҳофазаси ўрмонлари ,ўрмон полосалари ва ўрмон зоналарини яратиш. Қишлоқ хўжалигида – ўсимликчилик, чорвачилик ва бошқа ишларда табиатдан фойдаланиш. Табиий муҳит ва табиий ресурслар ҳолатини асосан бузувчи табиатдан фойдаланиш. Тирик табиатнинг қайта тикланиш ва махсулдорлигига, қайта тикланувчи ресурслар ҳолатига зарарли, уларнинг қашшоқлашиши ва деградациясига олиб келувчи табиатдан фойдаланиш. Сувдан фойдаланиш – саноат, маиший ва қишлоқ хўжалигида сув истеъмоли, сув транспорти, гидроэнергетика, балиқчилик, рекреация ва туризмни сув хавзалари ва оқар сувларда ташкил этиш. Коммуникацио н табиатдан фойдаланиш – ер усти ва ер ости, сув ва ҳаво транспорти ва бошқа коммуникация турлари(сув, газ, нефтъ, маҳсулот қувурлари, электр узатиш Табиий ресурс ва муҳит шароитларин и асосан миқдорий жиҳатдан камайтирувч и табиатдан фойдаланиш. Табиий тизим бутунлиги ва алоҳида ландшафтларнинг сақлаб қолинишига хавф туғдирувчи табиатдан фойдаланиш.

ва калализация линиялари). Ердан фойдаланиш – ишлаб чиқаришни жойлаштириш, одамларни кўчириш, шаҳар ва коммуникация воситаларини қуриш учун ердан фойдаланиш, яъни, ердан “ҳудудий базис” сифатида фойдаланиш, ердан қишлоқ хўжалиги, ўрмон хўжалиги, хунармандчиликда, фойдаланиш. Одамларни қишлоқ шаҳар ва шаҳар атрофи, рекрацион, курорт, вахта, ва бошқа аҳоли яшаш манзилларига жойлаштириш бўйича табиатдан фойдаланиш. Комплекс, кўп қиррали таъсир кўрсатувчи, умумий тарзда табиий ресурс ва атроф-муҳит нинг деградацияси га олиб келувчи табиатдан фойдаланиш. Глобал биосфера жараёнларининг мувозанатига(иқл имий, тупроқ, сув айланиши, рельеф таркиби) хавф туғдирувчи табиатдан фойдаланиш. Манба: « Основ ы экономики природопользования», под. ред. В.Н.Холина, 50 – страница , С.Пб.: ”ПИТЕР”, 2005 г. Атроф муҳитни муҳофаза қилиш иқтисодиётининг асосий ғояси кишилик жамиятининг табиатни муҳофаза қилиш фаолияти билан иқтисодий ривожланиш ўртасидаги ўзаро келишувини топиш ҳисобланади. Табиатни муҳофаза қилиш харажатлари ва иқтисодий зарар каби экологик харажатлар нисбатларини микроиқтисодий таҳлил этиш натижасида улар орасида бир оптимал нуқтанинг мавжудлиги кўринади. Бу нуқта атроф муҳит ифлосланишининг иқтисодий оптимуми деб номланади ва иқтисодий оптимум — табиатни муҳофаза қилиш харажатларининг муайян миқдорига муайян зарарнинг мос келишидир.

2. Табиатни муҳофаза қилиш харажатларини ижтимоий зарурий миқдорини баҳолаш. Табиатни муҳофаза қилиш харажатларини ижтимоий зарурий миқдорини баҳолаш муҳит сифатини сақлаш учун кетган харажатларга нисбатан муносабатларни белгилашда кўринади. Гап уч услубий йўналишлар ҳ а қ ида кетмокда:  Экстенсив йўналиш тарафдорлари: «техноген экспансия му қ аррар табиатни му ҳ офаза қ илиш борасидаги ҳ ар қ андай ҳ аракатлар самарасиз, фойдасиз ва и қ тисодий ўсишни сусайтиради» деб фикр юритадилар. Бу технократик йўналиш деб юритилади  Иктисодий йўналиш тарафдорлари : табиатни му ҳ офаза қ илиш тадбирлари харажатларини ва қ тинча келишилган эмиссия ва бош қ а меъёриларни талаб асосидаги жорий и қ тисодий натижалар билан чеклайди. Бу ёндашув табиатни му ҳ офаза қилишда и қ тисодиётнинг реал ривожланиши имкониятларига мос равишда унча катта бўлмаган харажатларни назарий жи ҳат дан асосланишида кўринади. Бу ёндашувнинг мо ҳ ияти унча мукаммал бўлмаган, жуда узо қ даврларда самара берадиган экологик меъёрларнинг ишлаб чи қ илишида кўринади. Бундай ёндашувларда экологик но қ улайлик натижасида юзага келадиган и қ тисодий зарарга етарлича эътибор берилмайди. Айнан шу ёндашув доирасида ифлослантириш натижасида келадиган и қ тисодий зарарни ҳ исоблаш усули, табиий ресурслардан фойдаланганлик ва атроф му ҳ итга етказилган зарар учун тўловларни ҳ исоблаш усуллари ва табиатни му ҳ офаза қ илиш фаолияти мезонлари ишлаб чи қ илган.  Глобал ёндашув: жамиятнинг табиатни муҳофаза қилиш истиқболли стратегиясини ишлаб чиқишда ижтимоий—экологик, экологик ва иқтисодий жиҳатларни тўлиқ ҳисобга олиш, экологик — иқтисодий мувозанатлик зарур деган ғояга таянади. Бу ёндашувга кўра табиатни муҳофаза қилиш харажатларининг зарурий миқдори максимал кўрсаткичларга етади.

Мутахассисларнинг ҳисобларига кўра табиатни муҳофаза қилиш харажатларнинг зарурий миқдори ялпи ички маҳсулот (ЯИМ)нинг 8— 10%ини ташкил этиши зарур. Республикада юзага келган амалиётга биноан иқтисодчилар табиатни муҳофаза қилиш тадбирларига ажратилаётган маблағларнинг оқилона ҳажмлари ҳакидаги масалани кун тартибига кўйишади. Лекин бу маблағлар Ўзбекистон шароитида кутилган натижани бермайди. Иқтисодий ривожлантиришни таъминламайди ва пировард натижада аҳолининг моддий ва маънавий фаровонлигини оширишга олиб келмайди. Ўзбекистон республикасида муҳофаза қилиш тадбирларига ажратилаётган маблағларнинг миқдори бироз катта бўлиши талаб этилади. Республикадаги экологик вазиятнинг ўта жиддийлиги, экоцид ҳолатининг мавжудлиги, мазкур харажатларнинг кўпроқ ажратилишини ҳаётий зарурият қилиб қўяди. Маблағларнинг кам ажратилиши иқтисодий ривожланишнинг экологик жиҳатларига етарлича эътибор берилмаслигига олиб келади ва бундай ёндашув албатта ўзининг салбий оқибатларини кўрсатиши табиий. Ривожланган мамлакатларнинг кўп йиллик тажрибалари, харажатлар атроф мухитнинг экологик жиҳатдан барқарорлигини, биосферадаги жраёнларни ижобий кечишини ва устивор иқтисодий ривожланишни таъминлаши зарур бўлади. 3. Табиатни му ҳ офаза қ илиш харажатларининг таркиби. Табиатни муҳофаза қилиш харажатлари- табиатни муҳофаза қилиш тавсифидаги тадбирлар: атмосферани, сувни ифлосланишдан сақлаш, ерларни чиқиндилардан тозалаш ва рекультивация қилиш, ўрмон хўжаликларини юритиш ва бошқаларга кетадиган сарфларни билдиради. И қ тисодиёт амалиётида мазкур харажатларнинг икки тури ажратилади. Капитал ва жорий харажатлар буларга мисол бўлади.

Капитал харажатлар — экологик тавсифдаги асосий фондлар ва моддий айланма мабла ғ ларда ўз аксини топган воситалар (сув ресурслари, ҳ аво ҳ авзаси, ерларни, минерал ресурсларани ва ҳ айвонот ресурсларини му ҳ офаза қ илиш ма қ садидаги қу рилишлар учун ажратиладиган давлат капитал қ уйилмалари) ни ўз ичига олади. Табиатни муҳофаза қилиш фондларига ажратилаётган капитал қуйилмаларнинг миқдори аниқ вазиятга қараб катта бўлиши мумкин: масалан, газ ва чангдан тозалаш жиҳозларининг қиймати асосий техник жиҳозлар кийматининг 20% игача етиши мумкин. Табиатни муҳофаза қилиш: тадбирларига ажратилаётган давлат капитал қуйилмаларидан ташқари мажмуали тавсифдаги капитал қуйилмалар ҳам амалга оширилади. Булар корхона ва ташкилотларнинг умумиқтисодий йўналишидаги ва табиатни муҳофаза қилиш самарасини таъминлаш йўналишидаги харажатлар (техника ва технологияни такомиллаштириш харажатлари, хом ашёни мажмуали қайта ишлашни таъминловчи ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва санитар ҳимоя зоналарини яратиш харажатлар) ини ўз ичига олади. Экологик тавсифдаги капитал харажатларнинг катта кичиклиги ишлаб чиқаришнинг тармоқ хусусиятларига узвий борлиқ бўлади (айрим маълумотларга кўра бундай харажатлар кўрилишида умумий тавсифдаги капитал харажатларнинг 0,9%ини, қора металлургияда эса 4,6%ини ташкил этади). Капитал харажатларининг тақсимланиши ҳам муҳофаза қилинаётган объектларнинг хусусиятларига узвий боғлиқ бўлади. Кўпроқ маблағлар сув ресурсларини муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишга, атмосфера ҳавосини муҳофаза қилишга сарфланади. Харажатларнинг миқдори йиллар бўйича, тармоклар бўйича, табиий объектлар бўйича ва ҳудудлар бўйича ўзгариб туради. Жорий харажатларга табиатни муҳофаза қилиш тавсифидаги асосий фондларга хизмат кўрсатиш ва уни таъминлашга кетадиган сарфлар (хизмат кўрсатувчи персонал меҳнатига хақ тўлаш, жорий ва капитал таъмирлашга, амортизацион ажратмаларга, энергетика харажатлари), шу билан биргаликда

табиатни муҳофаза қилиш билан боғлик хизматлар (экологик аудит, экспертларни жалб этиш ва х.к.лар)га тўланадиган ҳақларни ҳам ўз ичига олади. Табиатни муҳофаза қилишга ажратилаётган жорий харажатлар товар маҳсулотлари ишлаб чиқаришга кетган харажатларнинг ичида 0,2 — 3 %ни ташкил этади. Капитал маблағларнинг умумий ҳажмига нисбатан жорий харажатлар деярли уч маротаба ортиқ бўлиб, атмосферани муҳофаза қилиш борасида бу кўрсаткич 5:1 ни, сув ресурслари бўйича 3:1 нисбатни ташкил этади. 4. Табиатни му ҳ офаза қ илиш харажатларининг и қ тисодий самарадорлигини ани қ лаш. Табиатни муҳофаза қилиш тадбирлари харажатларининг иқтисодий самарадорлиги уларни амалга оширишга кетган харажатлар билан эришилган иқтисодий натижа ўртасидаги нисбатга боғлиқ бўлади. Мутахассисларнинг ҳисобларига қараганда ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) дан табиатни муҳофаза қилиш тадбирлари ажратилган 1 — 2% харажат, ЯИМ га етказилиши мумкин бўлган 3 — 5% зарарнинг олдини олади. Табиатни муҳофаза қилиш харажатларининг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш ўзига хос хусусиятга эга бўлиб, у самарадорликнинг кўп кўринишлари ва уларни аниқлаш усуллари сифатида намоён бўлади. Самарадорликни аниқлашда куйидагиларни эътиборга олиш лозим бўлади:  Табиатни муҳофаза қилиш харажатлари фойданинг ортишига олиб келса, унинг самарадорлиги — олди олинган йўқотиш ва ифлосланиш натижасида юзага келадиган қўшимча харажатлар сифатида намоён бўлади.  Табиатни муҳофаза қилиш тадбири самарадорлигининг минтақавий тавсифи шу ҳудуддаги барча табиатдан фойдаланувчилар харажатларини қиёслашни талаб этади.

 Ижтимоий натижаларнинг катта қисмининг қийматини баҳолаш қийин кечади. Амалдаги услубиётга кўра атроф муҳитни муҳофаза қилиш тадбирларининг дастлабки ва пировард ижтимоий — иқтисодий самарасини фарқлашади: Дастлабки самара —атроф муҳитнинг ифлосланишини камайиши ва уни ҳолатини ижобий томонга ўзгаришида кўринади. Мазкур ҳолат атмосфера, сув ва ердаги зарарли бирикмаларнинг концентрацияларини, ифлосланиш ҳажмининг пасайишини билдиради. Агар корхоналарнинг иқтисодий ва экологик манфаатларини эътиборга оладиган бўлсак, дастлабки самара маҳсулот ҳажмининг экологик меъёрларга амал қилган ҳолда ортишини тушунилади.  Пировард самара—.аҳоли турмуш даражаси ва ишлаб чиқариш самарадорлигининг ортишида кўринади. Мазкур ҳолатда иқтисодий натижалар соф маҳсулот ҳажмининг ортишида, хом ашё ва моддий ресурслар исрофгарчилигининг камайишида, номоддий соҳада харажатларнинг камайишида, шахсий маблағлардан кетаётган харажатларнинг қисқартиришда кўринади.  Ижтимоий самара аҳоли касалланиш даражасининг камайишида, дам олиш шароитларининг яхшиланишида, эстетик табиий ресурсларни сақлашда кўринади. Ижтимоий самаранинг ўзига хос хусусиятларидан бири — ундаги сифат характеристикаларининг устиворлигидадир. Ижтимоий самара қ уйидаги и қ тисодий кўрсаткичларда ўз аксини топади: даволаниш учун харажатларни тежаш, касаллик вара қ алари учун тўловлар ва бош қ алар. Ўзбекистон Республикаси ижтимоий йўналтирилган бозор муносабатларини шакллантириш йўлидан борар экан табиатни муҳофаза қилишнинг ижтимоий самарасига алоҳида эътибор беради. Ҳ озир Республикада 25 млн дан ортиқ а ҳ оли исти қ омат қ илади. Охирги 10—15 йиллик маълумотлар а ҳ оли касалланиш даражасининг кўпайиб бораётганлигини кўрсатмокда. Катталар ва ўсмирлар орасидаги касалланиш

1996 йилда 1985 йилдагига нисбатан 1,3 маротаба ортганлигини кўрсатмокда. Айни қ са, Оролбўйидаги, Сариосиёдаги ва пестицидлар кўп кўлланиладиган ҳ удудлардаги экологик вазиятнинг ёмонлиги а ҳ оли саломатлигига жиддий таъсир кўрсатмокда. Мутахассисларнинг ҳисобларига қараганда Хоразм вилоятида 37%, Қорақалпоғистон республикасида 45% текширилганлар касалланиш гуруҳининг хавфли даражаларига киритилди ёки Хоразм вилоятида 72,3% аҳоли, Қорақалпоғистонда 70% аҳоли касалланишга ўта мойиллиги аниқланди. Оролбўйи минтақасида аҳолининг сил, ошқозон раки, қон касалликлари ва бошқа касалликлар билан оғриши даражаси бошқа минтақаларга нисбатан юқорилиги исботланди. Сариосиёда Тожикистон алюминий заводининг салбий таъсири натижасида аҳолининг умумий касалланиш даражаси 2 маротабага ортди. жадвал Республикадаги ўлим коэффициенти (100 000 киши хисобига). Ўлим сабаби 1996 1997 2005 Барча сабаблардан 623,6 (632,7) 580,5 (599,0) 584,3 (616,2) Қ он айланишининг бузилишидан 291,3 (197,5) 274,3 (192,0) 291,9 (190,3) Зарарли ўсимликлардан 42,2 (50,5) 39,5 (46,1) 39,5 (46,9) Эслатма: Қавс ичида Қорақалпоғистон Республикаси кўрсаткичлари. Илмий тадқиқот ишлари натижасида республиканинг 24 ҳудудида пестицидларнинг фаол кўлланилиши натижасида аҳолининг бошқа ҳудудларга нисбатан касалланиш даражасининг 2 — 3 маротабага ортиши кузатилди.

Мутасадди ташкилотлар томонидан ўтказилган текиширувлар натижасида санитар талабларига республикадаги 80% саноат корхоналари, 79 % коммунал объектлар, 82 % болалар муассалари ва 81 % умумий овқатланиш корхоналари жавоб бермайди. Юқоридаги фактлар табиатни муҳофаза қилиш тадбирларига етарлича маблағларни ажратилмаётганлиги ёки ажратилаётган маблағларнинг самараси талаб даражасида эмаслигини кўрсатмокда. Буларнинг барчаси табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг ижтимоий самарасининг пастлигини исботлайди. Табиатни муҳофаза қилиш самарадорлигини аниклаш услубиёти умумий (мутлақ) ва қиёсий иқтисодий самарадорликни ҳисоблашни назарда тутади. Мутлақ самарадорлик турли даражалар (давлат, минтақа, тармоқ, корхона) да табиатни муҳофаза қилиш тадбирлари харажатларининг иқтисодий натижали эканлигини аниқлаш мақсадида амалга оширилади. Қиёсий самарадорлик табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг оптимал вариантларини иқтисодий асослаш, саралаш ва танлаш учун керак бўлади. Табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг умумий (мутлақ) иқтисодий самарадорлиги тадбирларини амалга оширишга сарфланган харажатлар ва уларнинг тўлиқ иқтисодий самарага нисбати билан аниқланади. Тўлиқ иқтисодий самара олди олинган зарарни ҳисобга олиш асосида, тадбирларни ўтказганга қадар ва ўтказгандан кейинги иқтисодий зарарнинг нисбати билан ўлчанади. Табиатни муҳофаза қилишнинг юқорида кўрсатилган вариантлари экологик тоза маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига ва атроф муҳит сифатининг меъёрий кўрсаткичига қараб қиёсланмоғи керак бўлади. Таққосланаётган вариантларнинг иқтисодий самарадорлиги кўрсаткичи ялпи харажатлар (ишлаб чиқариш ва табиатни муҳофаза қилиш тавсифидаги) минимуми ҳисобланади.

Атроф-му ҳ ит сифатининг и қ тисодий оптимуми. Иқтисодий ёндашувга кўра, хўжалик юритувчи субъектлар, табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг шундай вариантини танлаш ва амалга ошириш керакки, унда олинган самара (олди олинган зарар) қиймати билан табиатни муҳофаза қилиш тадбирларига сарфланган харажатларнинг ўртасидаги фарқ — максимал бўлишига интиладилар. Бу борадаги энг қ улай вариант атроф — му ҳ ит сифатининг и қ тисодий оптимуми деб аталади. Унчалик катта бўлмаган экологик бузилишлар шароитидаги табиатни му ҳ офаза қ илиш харажатларининг ортиши, улардан келадиган и қ тисодий зарарнинг камайишига тенг келади. Амалиётда табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг миқёсларини белгилашда: мамлакат иқтисодий салоҳиятининг даражаси, давлатнинг табиатни муҳофаза қилишни молиялаштириш борасидаги имкониятлари, атроф-муҳит ифлосланишининг даражаси ва бозор омиллари таъсир кўрсатади.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз.Т.: 2001. 2. Каримов И.А. Биз танлаган йўл демогратик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли.Т. 2003. 3. Глушкова В.Г., Макар С.В. «Экономика природопользования» учебное- пособие М:, Гардораки 2005. 4. Холина В.И. «Основы экономик и природопользования» Питер 2005. 5. Галыцин А.Н. «Основы промышленной экологии» Академия 2004. 6. Кормилицин В.И. и др. «Основы экологии» М. «Интерсталь» 2001. 7. Алимов Т.А., Хаскин В.В. Экология. Учеб.пособ. М., 1998. 8. Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси-2004 й. №9-10. 49 бет. 9. Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги-2002. №1. 52 бет. 10. Жамият ва бошқарув-2003й. №1. 65 бет. 11. Кудрявцева О.В. Экологический аудит. МГУ: 2000.

Похожие

Табиатдан фойдаланишнинг экологик-иқтисодий хусусиятлари

Бозор иқтисодиёти ва табиатдан фойдаланиш

Табиатдан фойдаланишнинг иқтисодий тамойиллари ва иқтисодий механизм элементлари

Табиатдан фойдаланишнинг иқтисодий тамойиллари ва иқтисодий механизм элементлари

Табиатдан фойдаланишнинг экологик-иқтисодий худудий бирлиги