Макроиқтисодий сиёсат ва атроф-муҳит - Экология - Рефераты

Макроиқтисодий сиёсат ва атроф-муҳит

Загружено в:

24.11.2022

Скачано:

0

Размер:

19.9375 KB

Макроиқтисодий сиёсат ва атроф-муҳит Режа: 1. Макроиқтисодий сиёсат ва унинг табиатдан фойдаланишга таъсири 2. Экологик экспертиза

1. Макроиқтисодий сиёсат ва унинг табиатдан фойдаланишга таъсири Макроиқтисодий сиёсат мамлакатда табиий ресурслардан фойдаланиш ва атроф-муҳит аҳволига кенг қамровли таъсир кўрсатади. Иқтисодий ўсишни таъминлашга йўналтирилган миллий сиёсат, муваффақиятли ёки муваффақиятсизлигига боғлиқ бўлмаган ҳолда аҳоли даромади, давлат даромадлари ва харажатлари, инновацион сиёсат ва бошқалар орқали атрофмуҳитга бевосита таъсир кўрсатади. Макроиқтисодий сиёсат тадбирлари икки вақт горизонларида намоён бўлиши мумкин. Макроиқтисодий барқарорлаштириш дастурлари талабни бошқариш сиёсати орқали макроиқтисодий мувозанатни жадал тарзда тиклашга йўналтирилади. У ўз ичига фискал, монетар ва бошқа кўплаб дастакларни олиши мумкин. Таркибий ислоҳотлар дастурлари узоқ мақсадларни кўзлаган ҳолда - ташқи савдо ва ички нархлар сиёсатини либераллаштириш орқали ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш, институционал ислоҳотларни амалга ошириш орқали иқтисодий ўсишни таъминлашга қаратилади. Иқтисодиётни таркибий қайта қуришни тартиблашда қисқа муддатли, ўрта ва узоқ муддатли мақсадлар ўртасида зиддиятлар келиб чиқиши мумкин. Барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш учун қисқа ва ўрта муддатли мақсадлар ўртасидаги зиддиятлар бартараф этилиши зарур. Шунингдек, экологик сиёсатнинг самарадорлиги табиий ислоҳотларни амалга оширишдаги хатолар билан боғлиқ бўлади. Кўпгина экологик муаммоларни ҳал қилиш учун мамлакатларда ривожланган бозор инфраструктураси мавжуд бўлиши керак. Баъзи бир ҳодисаларда давлат институтлари ҳам атроф муҳитни муҳофаза қилиш тадбирлари самарасини пасайтириши мумкин. Лекин атроф- муҳитга макроиқтисодий сиёсатнинг таъсири тўғрисида аниқ бир жавоб бериш қийин. У кўпгина ўзига хос омиллар билан боғлиқ давлат бошқаруви

таркиби, характери, бозор институтлари, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш сиёсати каби омиллар шулар жумласига киради. Макроиқтисодиётни қисқа муддатли барқарорлаштириш дастурлари юқорида таъкидлаб ўтилганидек, ялпи талабни тез ўзгартиришга қаратилган. Иқтисодий тартиблашнинг бир қанча асосий соҳаларини ажратиб кўрсатиш мумкин: жамоат сектори харажатларини қисқартириш, солиққа тортишдаги ўзгаришлар, кредитлаш ставкасининг ўзгариши, айрибошлаш курсининг девалвацияси кабилар шулар жумласидандир. 1. Жамоат сектори харажатларини қисқартириш. (ЖСХҚ) нинг асосий сабабларидан бири, давлат бюджета ёки ташқи савдо тақчиллигини пасайтиришдан иборат. 2. Солиқ сиёсати. Солиқ ва субсидиялар ресурсларнинг нисбий нархларига таъсир кўрсатади. Улар, шунингдек, давлатнинг табиатни муҳофаза қилиш лойиҳаларини молиялаштириш учун мўлжалланган маблағлар реал ҳажмига таъсир кўрсатади. 3. Кредит-пул (монетар) сиёсати. Кредитлаш ставкаси монетар сиёсатнинг асосий дастаги ҳисобланади, унинг самарали фоиз ставкасини ошириш натижасида истеъмол ва хусусий инвестицияларнинг қисқариши орқали ялпи талаб камайтирилади. 4. Айрибошлаш курси сиёсати. Монетар ва фискал дастаклар талабини камайтиришга каратилган бўлиб, ҳар доим ҳам давлат бюджети ва тўлов баланси муваффақиятга олиб келавермайди. Бунинг учун миллий маҳсулотларга бўлган талабни ошириш учун қўшимча дастак керак бўлади. Давлат бюджетининг баланси ички баланс, тўлов баланси эса ташқи баланс ҳам деб юритилади. Ташқи ва ички балансларни бошқариш эса турли хил дастаклардан фойдаланишни тақозо этади. Айирбошлаш курси сиёсатини шулар жумласига киритиш мумкин. Лекин бу жуда мураккаб вазифа бўлиб, ривожланган давлатларда ҳам жуда қийин амалга ошади.

5. Тармоқ сиёсати. Тармоқларни ривожлантириш дастурлари ўзига хос хусусиятларга эга бўлади ва уларни амалга ошириш жараёни давлатнинг макроиқтисодий ривожланишига жиддий таъсир ўтказиши мумкин. Узбекистан юқори иқтисодий, ижтимоий ва маънавий салоҳиятга эга. Бу ўлка қадимги цивилизация ва маданият маркази бўлиб, табиий иқлимий шарт-шароитлари ниҳоятда қулай. Мамлакатнинг иқтисодий ривожланишида бой минерал хом ашёлари муҳим ўрин тутади. Олтин захирасига кўра, республика ҳамдўстлик мамлакатлари ичида иккинчи ўринни; қумуш, мис, қўрғошин ва вольфрам захираси бўйича учинчи ўринни эгаллайди. Шунингдек, газ, кўмир, нефт ва бошқа хом ашё захиралари ҳам саноат учун катта аҳамиятга эга. Бундан ташқари, республика табиий тола ишлаб чиқаришда, мева-сабзавот етиштириш ва экспорт қилишда етакчи мақомга эга. Мамлакатда пахта териш машиналари қишлоқ хўжалиги техникалари ишлаб чиқарилади. Республиканинг мустақилликка эришиши янги ишлаб чиқариш тармоқларининг шаклланишида муҳим омил бўлди. Жумладан, енгил автомобиллар, автобуслар, маиший хизмат техникаларини ишлаб чиқариш йўлга қўйилди. Мамлакат қишлоқ хўжалигининг суғориладиган деҳқончиликка асосланганлиги сабабли республика сув хўжалиги жуда мураккаб муҳандислик тизимига эга. Каналларнинг умумий узунлиги 171 минг км. 53та катта-кичик сув омборларининг умумий сув сиғими 16 млрд. куб. м. Чорвачилик қўйчиликка йўналтирилган ва гўшт-сут чорвачилиги, паррандачилик ва балиқчилик ривожланган. Шу билан бирга қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг ривожланишига сув ресурсларининг чегараланганлиги сезиларли таъсир кўрсатади. Бу ўз навбатида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришда жуда катта қийинчиликларни келтириб чиқаради. Республика аҳолиси Марказий Осиёдаги бошқа республикаларга нисбатан анча кўп. Етиштирилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари жон бошига истеъмол қилиниши лозим бўлган физиологик

меъёр йиғиндисидан анча кам. Бундан ташқари, яқин ўтмишдаги суғориладиган ҳудудларнинг кўпайиши ва ўз вақтида табиатни муҳофаза қилиш чора-тадбирларининг қўлланилмаганлиги экологик муаммоларнинг ортиб боришига олиб келди. «Орол фожеаси»ни худди шундай муаммолар қаторига киритиш мумкин. 2. Экологик экспертиза Экологик экспертиза атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тизимининг асосий таркибий қисмларидан бири ҳисобланади. Атроф-муҳитга бўлган салбий таъсирни баҳолаш тамойили дастлаб 70-йилларда АҚШда ишлаб чиқилган ва ҳозирги кунда кўпчилик ривожланган мамлакатларнинг тажрибаларида қўлланилиб келинмокда. Ўзбекистонда ҳам бу тажриба ўз ўрнини топди ва ривожлана бошлади. Ўзбекистон Республикасида давлат, давлат санитария-экология ва жамоатчилик асосидаги экология экспертизалари амалга оширилади. Давлат экология экспертизаси хўжалик қарори қабул қилинишидан олдин ўтказилиши шарт бўлган атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш тадбиридир. Давлат экология экспертизасини Ўзбекистон Республикаси, Қорақалпоғистон Республикаси Давлат қўмиталарининг, вилоятлар ва Тошкент шаҳар табиатни муҳофаза қилиш қўмиталарининг эксперт органлари амалга оширади. Давлат экология экспертизасининг мақсади мўлжалланаётган ёки амалга оширилаётган хўжалик фаолияти ва ўзга фаолиятнинг экологик жиҳатдан кай даражада хавфли эканлигини аниқлаш, бу хилдаги фаолият табиатни муҳофаза қилиш қонунларининг талабларига қанчалик мувофиқлигини баҳолаш, лойиҳаларда назарда тутилаётган табиатни муҳофаза қилиш тадбирларининг қай даражада етарли ва асосли эканлигини аниқлашдан иборат. Давлат экология экспертизасининг объектлари:

1. давлат дастурлари, концепцияларининг, ишлаб чиқариш кучларини, халқ хўжалиги тармоқларини жойлаштириш ва ривожлантиришнинг асосий схемаларининг лойиҳалари; 2. қурилишнинг барча турлари учун материаллар танлаш, режа олди, лойиҳа олди ва лойиҳа ҳужжатлари; 3. хўжалик фаолиятини ва уларни табиий ресурслардан фойдаланиш меъёрларини белгилаб берувчи йўриқнома-усул ва меъёрий- техник ҳужжатларнинг лойиҳалари; 4. янги техника, технология, материаллар ва моддалар яратиш ҳамда хориждан сотиб олиш бўйича лойиҳа ҳужжатлари, маҳсулотларга стандартлар; 5. Ўзбекистон Республикасига келтирилаёттан ва ундан олиб кетилаётган маҳсулотлар; 6. кимёвий моддалар; 7. алоҳида минтақалар, ҳудудлар ва объектларнинг экологик вазияти; 8. атроф-муҳитга салбий таъсир кўрсатаёттан корхоналар ва бошқа объектлар киритилади. 2003 йилда давлат экологик экспертизаси тизимида салкам 100 нафар ходим ишлади ва ўта муҳим муаммоларни экспертиза қилишда республиканинг 300 дан ортиқ йирик олимлари иштирок этди. Натижада, экспертиза қилинадиган объектларнинг салмоғи тадрижий равишда ортиб борди. Мазкур муаммоларни ҳал этиш мақсадида мустақил эксперт кенгашлари ташкил этилмоқда. Ўзбекистон Республикасида «Давлат экологик экспертизаси ва унинг сифатини баҳолаш мезонлари» тасдиқланган. Экспертдан ўтказилган объектлар мазкур мезонлар асосида танлаб текшириб турилади. Давлат санитария-экология экспертизаси атроф-муҳит ифлосланишининг аҳоли саломатлигига салбий таъсири даражасини аниқлаш

мақсадларида ташкил этилади. Давлат санитария-экологик экспертизаси Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, унинг қошидаги Давлат санитария ва эпидемиология департаменти ҳамда жойлардаги органлари, Табиатни муҳофаза килиш Давлат қўмитаси ташаббусларига биноан ташкил этилади. Жамоатчилик асосидаги экология экспертизаси эса мустақил мутахассислар томонидан ижтимоий бирлашмалар, лойиҳаларнинг муаллифлари ва хўжалик фаолияти ташаббускорларининг хоҳишига кўра амалга оширилади. Глоссарий Экологик экспертизанииг асосий мақсади - хўжалик фаолиятини амалга ошириш жараёнида юзага келадиган атроф-муҳитнинг ҳолатига ва аҳоли саломатлигига таъсир этадиган хавф ва оқибатларни аниқлашдир. Қўшимча маълумотлар XX аср фан-техника инқилоби босқичида барча мамлакатлар иқтисодиётида, жумладан, саноат ва қишлоқ хўжалиги ривожланишнинг янги босқичига чиқди. Қишлоқ хўжалиги ва саноат ишлаб чиқаришнинг комплекс ривожланиш хусусиятлари намоён бўлди. Масалан, бугунги кунда қишлоқ хўжалигини минерал ўғитларсиз тасаввур этиш қийин. Охирги йилларда дунё миқёсида минерал ўғитлар ишлаб чиқариш 500 млн. тоннага етди ва етакчи мамлакатлар сифатида Хитой, АҚШ, Ҳиндистон, Россия, Канада, Германия, Индонезияни қайд этиш лозим. Дунё бўйича ишлаб чиқариладиган калийли ўғитларнинг 75 фоизи ва экспортининг 70 фоизи Хитой, АҚШ, Ҳиндистон, Россия ҳиссасига тўғри келади. XX асрнинг иккинчи ярмида кимё саноати жадал суръатлар билан ривожланди. Полимерлар ишлаб чиқаришдаги 3 та асосий минтақа — бу Шарқий Осиё, Ғарбий Европа ва Шимолий Америка бўлиб, бу минтақалар ҳиссасига пластмасса материалларининг 90 фоизи синтетик каучукларнинг

80 фоизи тўғри келади. Мамлакатлар ичида АҚШ, Германия ва Япония етакчичик қилади. Кимёвий толаларнинг эса 60 фоизи Осиёда ишлаб чиқарилади. Кимёвий толалар дунё тўқимачилик саноати хом ашёсининг 50 фоизини ташкил қилади. Юқори даражада ривожланган АҚШ ва Япония, Хитой, Тайван, Корея Республикаси, Ҳиндистон, Индонезия, Таиланд, Туркия, Мексика каби мамлакатлар ичида етакчилик мақомини сақлаб қолади.

Адабиётлар 1. Бобьшев С.Н., Ходжаев А.Ш. Экономика природопользования. - М.: ТЕИС, 1997. 2. Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природных ресурсов. -М.: Аспект- Пресс, 1998. 3. Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природопользования. -М.: Аспект- Пресс, 1995. 4. Набиев Э., Қаюмов А. Ўзбекистоннинг иқтисодий салоҳияти. -Т.: «Академия», «Университет», 2000. 5. Нестеров П.М., Нестеров А.П. Экономика природопользования и рынок: Учебник. - М.: Закон и право, ЮНИТИ 1997. 6. Природопользование (Экономика природопользования): Учеб. пособие / под. Ред. Е.А. Силкина. - Казань: Изд. КФЭИ, 1999. 7. Хаустов А.П., Редина М.М. Экономика природопользования: диагностика и отчётность предпрятий: Учеб. пособие. - М

Похожие

Урбанизация ва атроф муҳит

Урбанизация ва атроф муҳит

Дунё аҳолиси сонининг ўсиши ва атроф муҳит

Атроф муҳит мухофазасининг ҳуқуқий ва ташкилий асослари

Ташқи муҳит омиллари