Inson va texnika taraqqiyoti (2) - Экология - Рефераты

Inson va texnika taraqqiyoti (2)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Inson va texnika taraqqiyoti Reja: 1. Inson va texnika tara qq iyoti. 2. Respublikaning sanoati rivojlangan sha h arlari. 3. Chi q itsiz ishlab chi q arishni yaratish va nazorat. 4. «Atrof-mu h itni mu h andislik h imoyasi va uskunalari» fanining mo h iyati.

Tayanch iboralar: Ekologik halokat, ekstensiv, kompozision, konstruktiv . 1. Inson va texnika taraqqiyoti. Tabiiy muhitni muhofazalash, uning imkoniyatlaridan oqilona foydalanish hozirgi zamonning eng dolzarb muammolaridan biriga aylangandir. Turli xil sanoat korxonalarining rivojlanishi so’zsiz tabiiy muhitga salbiy ta‘sir ko’rsatadi. Bu ta‘sirni oldindan ko’ra bilib, tegishli chora tadbirlarni ko’rish, ularning salbiy oqibatlarini kamaytirish, foydali tomonlarini oshirishni boshlaydi. Islom Abdug’anievich Karimov o’zlarining “O’zbekiston XXI - asr bo’sag’asida, xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarlarida O’zbekistondagi ekologik muommolarga alohida e‘tibor berganlar. Asrlar tutash kelgan pallada butun insoniyat, mamlakatimiz aholisi juda katta ekologik xavfga duch kelib qoldi. Buni sezmaslik, qo’l qovushtirib o’tirish o’z - o’zini o’limga mahkum etish bilan barobardir. Ekologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o’zaro ta‘siriga oid bir qator muammolarni hal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz ko’lamida hal etish zarur. Ekologiya muammosi Yer yuzining hamma burchaklarida ham dolzarb. Faqat uning keskinlik darajasi dunyoning turli mamlakatlarida va mintaqalarida turlichadir.

Fan-texnika taraqqiyoti biz yashab turgan dunyoni tanib bo’lmas darajada o’zgartirib yubordi. Ekologik halokat, ayrim hududlarda qilingan taxminlarga qaraganda, oldini olib bo’lmaydigan darajada xavf tug’dirmoqda. Ammo uning tarqalishini kamaytirish texnogen va ijtimoiy - madaniy oqibatlar shiddatini to’xtatish zarur. Buning uchun turli soxa mutaxassislari o’zlarining ekologik bilimlarini oshirib, rejalashtirilayotgan ishlari bilan tabiiy muhiti shikastlamaslik choralarini ko’rmoqlari kerak. Salbiy ekologik oqibatlarning asosiy sabablaridan biri yer, suv, mineral xom-ashyolardan foydalanish printsiplarini buzilishidir. Aynan shu printsip xalq xo’jaligining kam samarali - ekstensiv yo’ldan borishi uchun qulay sharoitlar yaratdi, resurslarni tejaydigan texnika va texnologiyaning keng joriy qilinishiga to’sqinlik qildi, shuningdek, atrof muhitga zarar yegkazgan holda rejani bajarish kabi g’ayri ekologik yondashuvni keltirib chiqardi. Chang va tuzlar shamol bilan hududlarda yog’ilib, yomg’ir suvining minerallashuvini, yerlarning sho’rlanishini, tog’dagi muzliklarning erishini tezlatishga sabab bo’lmoqda. Markaziy Osiyo hududida quyosh haroratining yuqori bo’lishi inson organizmida qon almashinishish kuchaytiradi, ko’p miqdorda terlatib, ayrim kimyoviy moddalarning teri orqali so’rilishga, hatto me‘yornomada ko’rsatilgan eng kichik raqam ham halokatli zaharlanishga olib kelishi mumkin. Bunday sharoitda ruhiy (85%) va asab xastaligi (109%) ga, nafas olish a‘zolarini xastaliklari (108%) ga ko’payadi. Tarkibida nitrobirikmlar mavjud bo’lgan suv va oziq-ovqat mahsulotlarini uzoq

muddat iste‘mol qilish moddalar almashinuvi, tayanch harakat va asab tizimlari xastaliklarini, irsiy nuqsonlarni keltirib chiqardi. 2. Respublikaning sanoati rivojlangan shaharlari. Respublikada Chirchiq, Olmaliq, Ohangaron, Angren, Farg’ona, Marg’ilon, Navoiy va boshqa bir qator joylarda kimyoviy, neft-kimyoviy hamda mikrobiologik tarmoqlar korxonalarning, k o ’p quvvat va suv talab qiladigan ishlab chiqarish vositalarining k o ’pligi va rivojlanganligi tufayli ekologik sharoit keskinlashdi. Tojikistonning Tursunzoda shahrida joylashgan alyumin zavodining salbiy oqibatlari Surxondaryo viloyatining Sariosiyo, Denov, Sh o ’rchi va Oltinsoy tumanlarida sezildi. Natijada anor va xurmoning hosildorligi va sifati pasayib ketdi, aholi salomatligi esa yomonlashdi. «Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida» 1992 yil 9 dekabrda O’zbekistan Respublikasi Qonuni tasdiqlandi. Olim, mutaxassis va siyosiy arboblarni ekologiya va sog’lomlashtirish muammolariga jalb etish shuningdek, xalqning ekologik bilimini oshirish maqsadida 1992 yilda xalqaro Ekosan jamg’armasi tashkil etildi. Natijada ekologik nazorat kuchaytirilib, zamonaviy texnologiya va ishlab chiqarish usullariga utish hisobiga chiqindilar miqdorining kamayishiga erishildi. Tabiiy muhitni muhofazalash uchun sarflanadigan xarajatlar miqdori uni shikastlab, qayta tiklashga ketadigan xarajatlarga nisbatan kamdir. Shuning uchun xavfli holatlarni oldindan bilish, tegishli choralarni ko’rish, asosiy vazifalaridan biridir. Ekologiyaning barcha soha tarmoqlarini faqat bitta soha mutaxassisi o’zlashtirib olishi qiyin. Shuning uchun ular ekologiyaning

o’zlariga tegishli yo’nalishlarini o’zlashtirsalar va unga amal qilib ishlasalar, maqsadga muvofiq bo’ladi. Sanoatning rivojlanishi va ayniqsa, transport vositalarining o’sishi natijasida atmosferada karbonat angidrid, oltingugurt, azot birikmalari va organik yonilg’ilarni yonishi yoki chala yonishi natijasida ajralib chiqayotgan har xil birikmalar miqdori tobora ortib bormoqda. 3. Chi q itsiz ishlab chi q arishni yaratish va nazorat. Kelajakda atrof-mu h itni mu h ofaza q ilish muammosini eng avvalo tutash texnologik tsiklli chi q itsiz (ya‘ni chi q indilarni ekologizatsiyalash) ishlab chi q arishlarni yaratish y o’ li bilan h al q ilinadi. Buning uchun ayrim h ollarda butun texnologik jarayonni yoki uning bos q ichlarini tubdan o’ zgartirish, gazlardan zararli moddalarni ajratib olish va utillashtirish usullarini ishlab chi q ish, suv q aytarish sistemalarini qo’ llash lozim. Chi q itsiz ishlab chi q arishning kelajagi – bu h ududiy-sanoat komplekslari b o’ lib, ularda bir korxonaning chi q indisi ikkinchisi uchun xom-ashyo b o’ lib xizmat q iladi. Ba‘zi soxalar uchun ekologizatsiyalashning muayyan modellari ishlab chi q ilgan. Fan-texnika vositalari atrof-mu h itni zararli chi q indilar bilan ifloslanishini istisno etishga t o’ la imkon bermayotgan h ozirgi va q tda atrof-mu h itning kishilar, h ayvonlar va o’ simliklar dunyosi uchun xavfsizligini kafolatlovchi standartlarni ishlab chi q ish mu h im a h amiyatga ega. Ularni ishlab chi q ishda Standartlar xal q aro tashkiloti, uning q umitalari va ba‘zi mamlakatlarning standartlash idoralari mu h im rol o’ ynaydi. Sog ’ li q ni sa q lash xal q aro tashkiloti (VOZ) insonni sog ’ li q ni sa q lash darajasini nazorat q ilish uchun xal q aro xizmat

yaratildi. Nazorat stantsiyalarining tarmog ’ i respublika mi q yosida, atrof- mu h itning ifloslanishi, i q tisodiyot va urbanizatsiya darajasi bilan belgilanadi. O ’zbekistonda atmosfera h avosining, suv h avzalari va tupro q ning h olati atrof-mu h it ifloslanish darajasini kuzatish va nazorat q ilish umumdavlat xizmati barpo etilgan. Davlat sanitariya nazorati xizmati, gaz tozalash va chang tutish q urilmalari ishini naz o rat q ilish b o ’yicha Davlat inspektsiyasi, regional inspektsiyalar, idoralar, korxonalar, korxonalardagi sanitariya laboratoriyalari va bosh q a xizmatlar tomonidan nazorat q ilinadi. Tash q i mu h itni nazorat q ilish va kuzatish Davlat xizmatiga O ’zbekiston Respublikasi gidrometeorologiya va tabiiy mu h itni nazorat q ilish Davlat q umitasi boshchilik q iladi. Mazkur q umita q oshida atmosfera h avosini ifloslanishdan mu h ofaza q ilish b o ’yicha Davlat inspektsiyasi yaratildi. Tabiiy muhitni o’rganish va ifloslanishini nazorat qilish bo’yicha markazlar bor. Respublikaning ko’pgina shaharlarida suv havzalarining ifloslanishini avtomatlashtirilgan sistemalar yordamida nazorat qilinadi. 4. «Atrof-muhitni muhandislik himoyasi va uskunalari» fanining mohiyati. Respublikamiz kimyogarlari va ekologlari oldida hali o’z yechimini kutayotgan ulkan muammolar turibdi. Bu muammolar jumlasiga sanoat va qishloq xo’jaligi chiqindilarini qayta ishlash natijasida xalq xo’jaligi uchun muhim bo’lgan materiallar olish, chiqindisiz va kam energiya talab etadigan texnologik jarayonlarni

ishlab chiqish, atrof-muhit va inson salomatligi uchun zararli hamda kam miqdorda sarflanadigan o’simliklarni himoya qilishning kimyoviy vositalarini yaratish, sanoat oqova suvlarini tozalash uchun samarali sirt- aktiv birikmalarni tanlash, tegishli xossalarga ega bo’lgan kompozitsion, konstruktiv yangi materiallar va elektr o’tkazuvchan polimerlar olish va h.k.larni kiritish mumkin. Demak, «Atrof-muhitni muhandislik himoyasi va uskunalari» fanining asosiy maqsadi atrof-muhitni ifloslantiruvchi manbalar, ya‘ni sanoat korxonalari ajratmalari, qattiq va suyuq moddalar hamda boshqa turdagi moddalarni atrof-muhitga yetkazadigan zararlarini, himoyalanish chora-tadbirlarini, shuningdek qo’llaniladigan zamonaviy texnika va uskunalarning turlari, ularning ishlash printsiplari, tuzilishlarini muhandislik nuqtai nazaridan turib o’rganishdi. Keyingi yillarda inson va tabiat o’rtasidagi muvozanatni to’g’ri belgilash, tabiat boyliklari va ob‘ektlarini muhofaza qilish, aholining kafolatlangan atrof-muhitga egaligini ta‘minlash- har qachongidan ham muhim va dolzarb masala bo’lib qolmoqda.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов, «Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида, хавфсизликга таҳдид ва барқарорлик шартлари», Тошкент, 1997. 2. Э.В.Қодиров ва бошқалар «Табиий муҳитни муҳофазалашнинг геоэкологик асослари» Т. Ўзбекистон. 1999й. 3. 3.Абдуллаев Экологические отношения и экологическое сознание. Т. Фан. 1990. 4. С.С.Саидаминов «Основы охрана окружающей среды» Т. Ў қ итувчи. 1989. 5. З.Салимов «Кимёвий технологиянинг жараёнлари ва қ урилмалари», Т. Ў қ итувчи. 1989. 1-кисм 6. Н. Жабборов, Химия ва атроф-му ҳ ит, Тошкент, « Ў китувчи», 1992. 7. И.И.Дедю Экологический энциклопедический словарь. Кишинев.: Гл. ред. Молдавской сов. энциклопедии, 1989, 406 с. 8. Е.В.Миланова, А.И.Рябчиков Использование природных ресурсов и охрана природы. М. Высшая школа, 1986. 9. А. Ишмуќамедов Малоотходная технология и окружающая среда. Т. Мехнат, 1988. 10. Л.В. Гетов, А.В.Сучева, Охрана природы. М. Стройиздат, 1989 год. 11. П.С. Белов, И.А.Голубева, С.А.Низова Экология производства химических продуктов и углеводродов нефти и газа. М. Химия, 1991. 12. Г.П. Беспамятное, Ю.А. Кротов Предельно допустимые концентрации химических веществ в окружающей среде. Справочник. Л. Химия, 1985.

Похожие

Fan texnika taraqqiyotining jamiyat, tabiat, inson va atrof muhitga ta’siri

Inson va biosfera

Ekologiya va inson

Olam, tabiat va inson

Inson ekologiyasi va adaptatsiya