Ekologik xavfsizlikni ta‘minlashning umuminsoniy mohiyati - Экология - Рефераты

Ekologik xavfsizlikni ta‘minlashning umuminsoniy mohiyati

Загружено в:

14.09.2022

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Ekologik xavfsizlikni ta‘minlashning umuminsoniy mohiyati Reja: 1. Umumbashariy ekologik muammolarning vujudga kelishi. 2. Jamiyat, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy hayotining intensivlashuvi. 3. Ekologik xavfsizlik ilmiy kontseptsiyasining ustivor y ў nalishlari. 4. Markaziy Osiyo davlatlarining ekologik siyosiy munosabatlarini kuchaytirish shartlari. 5. Munozarali va hal qilinmagan masalalar.

Umumbashariy ekologik muammolarning vujudga kelishi Hozirgi davrda kishilik jamiyati rivojlanishi o’ zining g’oyat ma‘suliyatli davriga kirdi va insoniyat oldiga dolzarb muammolarni kundalang qilib q o’ ydi, ya‘ni Birinchisi– insoniyat ijtimoiy-iqtisodiy hayot faoliyatini shu tarzda davom ettirib, ekologik vaziyatni yanada keskinlashtirishi bilan yer yuzida barcha tirik organizmlarni, o’ zining tarixiy tsivilizatsiyasini halokatga mahkum etadi. Ikkinchisi esa – «tabiat-jamiyat-inson» majmuasining rivojlanish qonuniyatlarini anglagan holda, ekologik muvozanatni saqlab qoladi va inson hayot faoliyatini davom ettirish uchun imkoniyat yaratadi. Umumbashariy ekologik muammolarning vujudga kelish tendentsiyasi shuni k o’ rsatadiki, ular dastlab mahalliy, lokal xarakterga ega b o’ ladi va ta‘sir k o’ lamini uzluksiz kengaytirib borishi bilan jahonshumul ahamiyat kasb etadi. Masalan, Orol dengizi qurib borishi bilan bog’liq ekologik muammolar boshlanishida ma‘lum geografik n u qtalarda vujudga kelgan b o’ lsa ham, hozirgi davrga kelib uning Markaziy Osiyo respublikalari hamda boshqa davlatlarning hududlariga shiddat bilan yoyilishi, mintaqada ekologik siyosat sohasida xalqaro hamkorlikni tarixiy zaruriyatga aylantirmoqda. Shuning uchun ham O ’zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimov BMT ning 48 sessiyasida (1993 yil, sentyabr), Yevropa davlatlari xavfsizligi kengashining (YeDHK) Budapesht uchrashuvida (1994 yil, dekabr), Kopengagenda utgan Xalqaro konferentsiyasida (1995 yil, mart), Parijda YuNYeSKO Ijroya sessiyasida (1996 yil, aprel) va boshqa nufuzli minbarlardan turib s o ’zlagan nutqlarida Jahon hamkorligi e‘tiborini Orol dengizining qurib borishi bilan bog’liq olamshumul ekologik muammolarga jalb qilib, butun bir mintaqa aholisini halokatdan saqlab qolishga chaqirgan edi. Darxaqiqat, bu xududdagi ekologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar Milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan edi.

Dunyo miqyosida ekologik xavfning mutassil keskinlashib borishi, uning ob‘ektiv va sub‘ektiv sabablarini ilmiy asosda tahlil qilib, konstruktiv amaliy bu vazifalarni barcha davlatlarning o ’zaro siyosiy hamkorligisiz hal qilish mumkin emas. Jamiyat, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy hayotining intensivlashuvi Turli mamlakatlarning o’ziga xos muqobil ekologik siyosatlari, ular o’rtasidagi ziddiyatlarni ifodalamaydi, aksincha, bu siyosiy qarashlar, tadbirlar umuminsoniy manfaatlar «chorraxasida» birlashadi. Darxaqiqat, ekologik xavfsizlikni ta‘minlashning umuminsoniy mohiyati, zaruriyati planetamizda tirik organizmlar, shu jumladan inson xayotini, avlodlar kelajagini saqlab qolish ehtiyojlari, kishilik jamiyati umumiy manfaatlariga mos keladi. Shuning uchun har qanday davlat miqyosida ekologik siyosat mahalliy yoki milliy manfaatlaridan yuqori qo’yilmog’i lozim. Lekin shuni ham aytish kerakki, davlatlarning milliy ekologik siyosati muammoga tabaqalashgan tarzda yondashishni istisno qilmaydi, aksincha, hududlarning, davlatlarning o’ziga xos ekologik muammolarning hal qilishda geografik, etnografik, iqtisodiy ishlab chiqarish samaradorligi belgilaydi. Shu bilan birgalikda, ekologik muammolarning umuminsoniy tavsifi davlatlar o’rtasidagi ekologik siyosiy munosabatlarni bosqichma – bosqich, izchil amalga oshirishni taqoza qilmoqda. Muayyan tarixiy davr xar bir davlatda ekologik xavfsizlikni ta‘minlash siyosatning o’ziga xos xususiyatlarini, yo’nalishlarini belgilab bergan. BMT ning Rio – de Janeyroda (1992 y iyun) bo’lib o’tgan tabiiy muhitni muhofaza qilishga bag’ishlangan xalqaro konferentsiyasida rivojlanayotgan mamlakatlarning ijtimoiy – iqtisodiy taraqqiyotida an‘anaviy bozor iqtisodiyoti modeli, murakkab ravishda. Ekologik vaziyati yanada keskinlashtirishga olib borishi qayd qilinib, ularning yo’lidan borish nomoqbul deb topilgan edi. Anjuman qatnashchilarining fikriga ko’ra, hozir rivojlanish yo’liga kirgan mamlakatlarni industrial taraqqiyotiga ekologik tadbirlar asosida mu‘tadil, bosqichma-bosqich olib kirish maqsadga muvofiqdir.

Ekologik xavfsizlik ilmiy kontseptsiyasining ustivor yo’nalishlari Markaziy Osiyo respublikalari o’rtasida O’zbekistonning geografik, demografik, etnografik, iqtisodiy ishlab chiqarish xususiyatlarini, siyosiy munosabatlardagi strategik ahamiyatini hisobga olgan holda ekologik xavfsizlik ilmiy kontseptsiyasini ishlab chiqarib, uning ustuvor yo’nalishlarini aniqlash milliy mustaqillikni mustahkamlash vazifalarini samarali hal qilishning zaruriy shartidir. Bular quyidagilarni o’ z ichiga oladi: - Tashqi iqtisodiy, texnik-texnologik aloqalar kuchayotgan davrda mamlakatimizga ekologik xavfli texnologiyaning, mahsulotlar kirib kelishining oldini olish maqsadida davlat va jamoatchilik nazoratini kuchaytirish; - Ekologik tadbirlarni amalga oshirishni moliyaviy ta‘minlashda byudjet, byudjetdan tashqari fondlar, korxonalar, ommaviy tashkilotlarning mablag’laridan foydalanish imkoniyatlarini qidirib topib, ulardan oqilona foydalanishni tashkil qilish; - Ekologik xavfli texnika vositalarini, texnologik jarayonlarni, xom- ashyolarni ishlab chiqarishdan olib zamonaviy chiqitsiz texnologiyani joriy qilishni, ikkilamchi resurslardan foydalanishni iqtisodiyotning ustivor y o’ nalishiga aylantirish; - Ekologik faoliyatni rag’batlantirish, antiekologik xatti-harakatlarni chegaralashning huquqiy, qonuniy, ma‘muriy, jamoatchilik fikri va boshqa nazorat mexanizmlarning kompleksligini ta‘minlagan holda ularning samaradorligini oshirish; - Insonlar ongiga mustahkam o’ rnashib qolgan tabiat boyliklariga egasizlik psixologiyasini, stereotiplarni bartaraf qilishning ijtimoiy, siyosiy, ma‘naviy-axloqiy, ta‘lim-tarbiya, targ’ibot-tashviqot majmuasini yaratish, har bir davlat miqyosida ekologik xavfsizlikni ta‘minlash va boshqalar.

Markaziy Osiyo davlatlarining ekologik siyosiy munosabatlarini kuchaytirish shartlari Markaziy Osiyo davlatlarining ekologik muammolardagi umumiylik manfaatlari birligi regional miqyosida ekologik siyosiy munosabatlarni kuchaytirishni taqoza qilmoqda. Buning uchun esa, birinchidan har bir respublikaning aniq ekologik vaziyatini, biosfera muvozanatiga putur yetkazayotgan antropogen sabablarni, ekologik xavfsizlikni ta‘minlashning potentsial imkoniyatlarini aniqlash uchun xalqaro ekologik muammolarni urganish markazini tashkil qilish kerak. Ikkinchidan, davlatlararo ekologik munosabatlarni muqobillashtirish, muvofiqlashtirish maqsadida ishlab chiqarishni ekologik talablar asosida loyihalashtirish, qurish va quvvatlarni joylashtirish, uning ekspertizasini utkazish uchun xalqaro ilmiy-amaliy nazorat inspektsiyasini tashkil etish lozim. Uchinchidan, xalqaro ekologik tadbirlarning dasturlarini, rejalarini amalga oshirishdagi kelishuvlarini, shartnomalarini o’ z vaqtida, sifatli bajarilishi huquqiy- qonuniy mexanizmlarni takomillashtirish, mamlakatlarning ekologik ma‘suliyatlari va majburiyatlarini nazorat qiluvchi ma‘muriy-huquqiy organlarning faoliyatini muvofiqlashtiruvchi xalqaro ekologik tribunal tuzish zarur. Turtinchidan, umuminsoniy ekologik dasturlarni, rejalarni amalda joriy qilishni iqtisodiy, moddiy, texnik, texnologik, intellektual jihatlardan moliyaviy ta‘minlashni kuchaytirish maqsadida markazlashgan xalqaro ekologik fond tuzib, dunyodagi turdosh fondlar bilan munosabatlarni o’ rnatish maqsadga muvofiq. Beshinchidan, ekologik statistik axborotlarni markazlashtirish, tartibga solish, tahlil qilish hamda mutasaddi tashkilotlar o’ rtasida ayriboshlashni tezkorlik bilan tashkillashtirish uchun xalqaro ekologik axborotlar banki tasis qilish zarur. Oltinchidan, mintaqadagi ekologik vaziyat ustidan nazorat-monitoringni kuchaytirish, uning samaradorligini oshirish uchun zamonaviy asbob-uskunalar, EHM kompyuterlar bilan jihozlashdan tashqari xalqaro ekologik kosmik nazorat tizimiga a‘zo b o’ lib kirish kerak.

BMTning atrof muhit va rivojlanish b o’ yicha Konferentsiyasining (Rio—de — Janeyro, 1992y.) ochilishida uning Bosh kotibi Moris Strong afsuslanib ta‘kidladiki, dunyo jamoatchiligining 1972 yil Stokgolm konferentsiyasi qarorlari bilan tug’ilgan ishonchlari ma‘lum darajada amalga oshmay qoldi — tabiiy muhitdagi global buzilishlar k o’ payib bormoqda. «Biz shug’ullanishimiz zarur b o’ lgan, muammoning markaziy masalalaridan biri b o’ lib, dedi Moris Strong: dunyoning sanoati rivojlangan qismidagi, Yerdagi hayotni quvvatlab turuvchi tizimlarini buzuvchi ishlab chiqarish va is - te‘molning xarakteridir». Konferentsiya, o’ zagi barqaror rivojlanish kontseptsiyasi b o’ lgan, atrof- muhit va rivojlanish haqidagi Deklaratsiyani qabul qildi. Insoniyat barqaror rivojlanish y o’ liga o’ tishga erishdi. Oxirgi ikki o’ n yillikda odamlar, dunyoning qaerida k o’ p ehtiyoj b o’ lsa va tabiiy muhit shiddat bilan yomonlashib borsa, sog’lom jamiyat va idrokli rivojlanish b o’ lmasligini tushuna boshladilar. Dunyo x o’ jaligi, ijtimoiy disparitetni qisqartirmasdan va atrof- muhitni faol va o’ ylamasdan buzishni t o’ xtatmasdan turib, rivojlanishning xavfsiz y o’ liga chiqa olmaydi. Yaqin yillardagi vazifa bu tushunchani amaliy ishga aylantirish, nihoyat, xalq x o’ jaligini barqaror rivojlanish shakliga va oqilona hayot tarzida o’ tishdan iborat. Inson har doim o’ zini tutishini va ayni paytdagi ehtiyojining qondirilishi kelgusidagi kungilsizliklardan muhim degan nuqtai nazarini oqlashga k o’ p sabablarni topadi. Buning ustiga u har doim o’ z – o’ zidan ularni tuzatish mumkin deb o’ ylaydi. Afsuski, bu undoy emas. Barqaror rivojlanish muammolarini faqat birgalikda, va faqat har birimizning faol ishtirokimiz bilangina hal qilish mumkin. Muammolarning ichida eng murakkabi axloqiy -etik muammo, o’ zimizning shaxsiy tasavvurimizdagi yaxshilik va yomonlik, foydali va zararli hamda har qanday mumkin b o’ lgan holatlarda hayotiy ustivor vazifalarni tanlash muammosi mavjud va shunday b o’ lib qolaveradi. Texnikaviy muammolarning alohida murakkabligi shundan iboratki, ekologik talablarni hisobga olmasdan yoki yetarlicha hisobga olmasdan qurilgan korxonalarning ishlab chiqarish quvvatlari yana uzoq vaqt ishlaydi, hatto bir qator

hollarda ular k o’ payadi ham. Bu korxonalarning faoliyatini t o’ xtatib q o’ yishning iloji y o’ q, ularning ishini aylanma yopiq tsiklga o’ tkazish esa anchagina qiyinchiliklar va qayta jihozlashga katta mablag’lar sarflanishi bilan bog’liq. Bunday holatdan chiqish uchun, korxonalarda hosil b o’ layotgan chiqindilarni tovar mahsulot darajasiga yetkazish yoki ular uchun o’ sha korxonaning o’ zida yo b o’ lmasa boshqa tarmoqda xom-ashyo sifatida foydalanish kerak. Shunday qilib, sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirishning bosh y o ’nalishi b o ’lib, eski korxonalarni tubdan qayta jihozlash va chiqindisiz yoki toza ishlab chiqarish tamoyilida ishlovchi yangi korxonalarni qurish, mintaqalar yoki hududiy ishlab chiqarish komplekslari miqyosida moddalarning texnogen aylanishini boshqarishni yaratish, kelajakda esa — biosfera faoliyatini barqaror tashkil etish (aniqrog’i u shlab turish) maqsadida butun xalq x o ’jaligini chiqindisiz yoki toza ishlab chiqarish usuliga utkazish hisoblanadi. Munozarali va hal qilinmagan masalalar: 1. Hamma yoki ma‘lum fuqarolar toifasi uchun barqaror rivojlanishning ijtimoiy qulay kontseptsiyasi (yoki kontseptsiyalari). 2. Tabiatni muhofaza qilish faoliyatini rag’batlantirishning ma‘naviy— etikaviy usullari. 3. Atrof- muhitdagi o’zgarishlarni miqdoriy (iloji bo’lsa umumiy) baholash va ularning xo’jalik faoliyati bilan bog’liqligi. 4. Atrof- muhit ifloslanishining aholi sog’ligiga ta‘sirini miqdoriy baholash. 5. Mintaqaning atrof - muhitiga tushadigan, yo’l qo’yiladigan ekologik og’irliklarni vo antropogen ta‘sirlarini unga mos cheklanishlarini, turli omillarning zararli ta‘sirlari yig’indisini hamda yuz berishi mumkin b ў lgan ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarni hisobga olgan holda aniqlash. 6. Moddalarning biokimyoviy almashinuvida (jumladan uglerodning) antropogen ta‘sirning hissasini kamaytirishning iqtisodiy va ijtimoiy maqbul usullari. 7. Moddalarning texnogen va biokimyoviy almashinuvlarini turli darajada (mintaqa, davlat, Yer) kombinatsiyalashning samarali mexanizmlarini yaratish.

8. Tabiatdan foydalanishning turli shakllarini va ularning samaradorligini aniqlash mezonlarini ekologik — iqtisodiy baholash tamoyillari. 9. Chiqindisiz yoki toza ishlab chiqarish kontseptsiyasiga muqobil kontseptsiya. 10. Ishlab chiqarishning chiqindisizlik darajasini energiyadan foydalanishni hisobga olgan holda miqdoriy baholash. 11. Tuzlarning kontsentratsiyalangan eritmalarini qayta ishlashning samarali usullari. 12. Maishiy va zaharli chiqindilarni qayta ishlash va zararsizlantirishning samarali usullari. 13. Avtotransport ishlaganda vujudga keladigon ekologik muammolarning samarali va ijtimoiy qulay yechimlari. 14. Turmushda suv va energiyadan samarali foydalanishni rag’batlantirishning samarali va ijtimoiy qulay usullari.

Похожие

Muhit. Ekologik omillar. Ekologik sistemalar

Ekologik ekspertiza va ekologik monitoring

Ekologik tizimlar

Ekologik omillar

Ekologik ekspertiza