Chiqindilar muammosi. - Экология - Рефераты

Chiqindilar muammosi.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

C hi q indilar muammosi. Reja: 1 . Chi q indilar h a q ida tushuncha. 2. Axlatlarni yi g’ sh va olib chi q ib tashlash. 3. Sanoat chi q indilari va ularni q ayta ishlash. 4. Chet davlatlarda chi q indilardan foydalanish y o’ llari.

S’Ha h ar, posyolka va q ishlo q lardagi turar joylarni toza tutishning epidemiologik gigiyenik a h amiyati juda katta. Turar joylarning tozaligi, obodonligi, ari q lardan suvlarning o q ib turishi, daraxtzor va k o’ kalamzorlarni mavjudligi yu q umli kasalliklarning oldini olishga yordam beradi. Turar joylarni tozaligini sa q lash va tashkil q ilishda rejali, tashkiliy, sanitar – texnik va x o’ jalik tadbirlari ishlab chi q iladi. Bunday tadbirlarni amalga oshirishda sanitariya nazoratini t o’ g’ri uyushtirishning epidemiologik a h amiyati juda katta. A h oli turar joylarini toza tutish uchun chi q indi axlatlarni o’ z va q tida yi g’ ish, olib chi q ib ketish va zararsiz h olatga keltirish h amda ba’zi bir chi q indilarni q ayta ishlash uchun j o’ natish zarur. Shu bos q ichlardan birortasi bajarilmay q olsa, tozalikni sa q lash q iyin b o’ ladi. Chi q indilar uch xil b o’ ladi. 1. Q atti q h olatdagi chi q indilar – bular to g’ - kon sanoatidan chi q adi. 2. Suyu q h olatdagi chi q indilar – bularga a h oli turar joylaridan va ayrim sanoat tarmo q laridan chi q adigan chi q indilar kiradi. 3. Gaz h olatdagi chi q indilarga gaz konlaridan chi q adigan chi q indilar kiradi. Axlatlar tezda zararsizlantirilmasa, u tashqi muhitni ya’ni atmosferani, suv havzalarini, tuproqni, oziq – ovqatlarni, binolarni, korxonalarni va boshqalarni zararlaydi. Uy xo’jalik axlatlari, oziq – ovqat chiqindilari va boshqalar juda ko’p organik moddalarni ushlagani uchun tez chiriy boshlaydi, oqibatda turli gazlar: ammiak, serovodorod, metan, indol, stakol va boshqalar paydo bo’ladi. Yog’ingarchilik oqibatida yer yuzasidan yuvilib daryolarni, kichik ariq suvlarini ifloslantiradi. Suyuq chiqindilar hatto yer osti suvlariga sizilib o’tib ularni ifloslantirishi mumkin. Ayrim chiqindilar axlatlarida turli mikroorganizmlarning mavjudligi va ularning uzoq vaqt yashashi aniqlangan. Jumladan qorin tifi, paratif, ichburug’, sil, kuydirgi va boshqalar axlatlar tarkibida uchraydi. Bu chiqindilar bizning issiq iqlim sharoitida har xil kasallik tarqatuvchi mikroblarning tez ko’payishi uchun qulay muhit yaratadi. Ular hashoratlar, shamol yoki suv orqali tez tarqalib, odamlarni turli yuqumli kasalliklarga yo’liqtiradi.

VIII - IX asrlarda YEvropa, Afrika va Osiyodagi ko’p mamlakatlarda to’kilgan axlatlar shunchalik ko’p yig’ilib ketganki, hatto odamlarning yurishi mushkul bo’lib qolgan va bu axlatlar tufayli o’lat, vabo kabi kasalliklar tez - tez tarqalib, o’n minglab yuz minglab odamlarni yostig’ini quritgan. Masalan: 1679 yilda birgina Vena shahrida 80 mingga yaqin kishi, 1687 yilda Pragada shunga yaqin kishi chumadan o’lgan. Bunday holat Germaniya, Italiya, Angliya shaharlarida ham sodir bo’lib turgan. S’Hu kunlarda h am sayyoramizning u yoki bu burchaklaridan yu q orida aytilgan ba’zi yu q umli kasalliklarning paydo b o’ layotganligi t o’g’ risida noxush xabar kelib turadi. Bu sanitariya va gigiyena q oidalariga amal q ilinmagan Afrika, Osiyo, Latin Amerikasining ba’zi joylarida sodir b o’ lib turadi. Sobi q SSSRning, shuningdek O’ zbekistonning k o’ pgina k o’ l, daryo va dengizlari t o’ kilgan axlatlardan shunchalik ifloslanib ketganki, sanitariya vrachlari bunday suv h avzalariga odamlarning ch o’ milishini ta ’q i q ilab qo’ yishgan. H ozirgi zamon sanoat korxonalari ishlab chi q arish texnologiyasi h ar q anday sharoitda juda k o’ p chi q indi - axlatlarni h osil b o’ lishiga sababchi, bu chi q indilar k o’ p va q tlar davomida kishi so g’ li g’ iga juda xavfli b o’ lib, tash q i mu h itning h amma ob’ektlarini ifloslantiruvchi omillardan h isoblanadi. S’Huning uchun h am dunyodagi sanoat korxonalarining asosiy masalalari texnologiya jarayonlarini takomillashtirib, korxonalarda chi q indilarning ajralishini kamaytirishdir ya’ni isrofgarchilikka y o’ l qo’ ymasdan chora – tadbirlarini ishlab chi q ish va h okazolar. Sanoat korxona chi q indilari ikkiga b o’ linadi, ya’ni biridan foydalanish mumkin va ikkinchisidan esa mumkin emas. Foydalanish mumkin b o’ lgan chi q indilar xal q x o’ jaligining turli so h asida ishlatiladi. Korxona chi q indilari o’g’ it, q urilish materiallari va ba’zi bir ma h sulotlarni tayyorlashda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Masalan, kimyo, neft sanoatlaridan chi q adigan shlam q oldi q q atlamlarining 1mln. tonnasi q ayta ishlansa, 4300 onna kobalt olinishi mumkin.

Dunyo mamlakatlari tajribasida foydalanish mumkin b o’ lmagan chi q indilarni yo q ish yoki q izdirish usullarini qo llab zararsiz h olatga keltiriladi va sanoat korxonalari uchun m o’ ljallangan poligonlarda k o’ miladi. Chi q indilarni termik, ya’ni issi q lik usullari bilan zararsizlantirishda maxsus o’ cho g’ larda 1000-1200 S da kuydiriladi, ammo ular yonishi o q ibatida paydo b o’ lgan za h arli gazlar gaz ushlagich moslamalarda, chang ushlagich q urilmalarida tutib q olinadi, bunda atmosfera h avosi ifloslanishdan h oli b o’l adi. Go h o sanoat korxona chi q indilarini x o’ jalik axlatlari bilan h am birga yo q ish mumkin. K o’ p va q tlar foydalanish mumkin b o’ lmagan sanoat chi q indilari maxsus ajratilgan joyda t o’ planadi. Masalan, Olmali q da joylashgan sanoat korxonalarining shu usul bilan yi g’ ilgan chi q indilari h ozirda taxminan 40 mln. tonnani tashkil q iladi, keyinchalik ularni q ayta ishlashga j o’ natiladi. Korxonalarda yi g’ iladigan chi q indilar juda zararli b o’ lsa, keyinchalik maxsus poligonlarda k o’ mib tashlanadi. Poligonga olib kelinadigan h ar bir chi q indining pasporti, texnik xarakteristikasi, mi q dori, tarkibi va ular bilan ishlash texnika xavfsizligini bajarish y o’ ri q lari k o’ rsatilishi kerak. Ayni q sa, ular q izdirilganda, yo qq anda e h tiyot choralarini k o’ rish zarur. Respublikamizning k o’ pgina sanoat sha h arlari chetlarida chi q indilardan iborat sun’iy to g’ lar paydo b o’ lgan. Bu sanoat chi q indilari 1 mlrd t ga ya q in b o’ lib, 10 ming gektardan orti q yerni egallagan. Ularning tarkibida nodir h amda rangli madanlar va bosh q a foydali q azilmalardan tash q ari, za h arli birikmalar h am mavjud. Bu chi q indilar tarkibidagi foydali moddalarni ajratib olib, bir q ismini q urilish yoki bosh q a ma q sadlarda foydalanilsa minglab gektar ekinzir, bo g’ lar, barpo etishga imkon tu g’ ilar edi. Respublikamizda yiliga komunal x o’ jaliklardan o’ rtacha 30 mln t. chi q indi chi q adi. Uning 29% i axlatxonalarga, jarliklarga, daryo va ari q larga t q kib yuboriladi. Chi q indi – bu xomashyodir. Ularning tarkibida makulatura, ozi q – ov q at chi q indilari, plastmassalar, latta – putta va bosh q a narsalar bor. Shuning uchun

h am A Q S’H va bosh q a rivojlangan mamlakatlarda bunday chi q indilar sotib olinadi. Umuman a h oli turar joyida t o’ planadigan axlatlarni axlatxonalarga tashlash alla q achonlar gigiyena fani tomonidan q oralangan. Bu i q tisodiy ji h atdan samarasiz, iflosgarchilikka y o’ l qo’ yiladigan usuldir. Axlatlarni 2 y o’ l bilan zararsizlantirish va ulardan foydalanish mumkin: a) biotermik usul – ya’ni axlatni kompost q ilish, issi q xonalarda foydalanish va mukammallashtirilgan axlatxonalarda zararsiz h olatga keltirish; b) axlatlarni kuydiriladigan, sortlaydigan zavodlarida zararsizlantirishdir. Biotermik usul tupro q bilan zararsizlantirish usuliga o’ xshaydi, asosan organik moddalarning bioximik parchalanish jarayonlari mikroorganizmlar h isobiga b o’ ladi, ammo jarayon yu q ori h aroratda jadalro q o’ tib, tezro q ni h oyasiga yetadi. Keyingi va q tlarda axlatlarni mexanizmlar yordamida q ayta ishlash uchun zavodlar q urilmo q da. Masalan, h ar yili 65000 tonna axlatni q ayta ishlash zavodi Sankt – Peterburgda q urildi. Bu zavodni loyi h alashda G’ arbiy YEvropa mamlakatlari loyi h alaridan va tajribalaridan foydalanilgan. Zavod organik azotli g’ itlarni q ishloq x o’ jalik e h tiyoji uchun ishlab chi q adi. Zavodda axlatlarni q abul q ilish, h amda axlatlarni sortga ajratish, nazorat q ilish b o’ linmalari bor. Zavodga axlat temir, tosh va bosh q alardan ajratilgach, aylanuvchi barabanlarga (diametri 4 m, uzunligi 60 metrli) solinadi. Barabanlarda axlatlar aralashtiriladi 1–3 kundan s o’ ng ma’lum darajada namlik berilgach, chi q indilar q izishib ularning h arorati 50 – 60 S ga yetadi, bu bioximik jarayonlarni keltirib chi q aradi. H arorat 50 – 60 s ga yetganda patogen mikrofloralar, gelmint tuxumlari q irila boshlaydi. Shu y o’ l bilan axlat kompostga aylanadi. Tsivilizatsiyalashgan mamlakatlardagi sha h ar va q ishlo q k o’ chalarining bir joyida axlatning t o’ kilib yotganini k o’ rmaymiz. R o’ z g’ or va korxonalardan chi qq an chi q indilar maxsus joylarga t o’ kilib, o’ z va q tida q ayta ishlovchi zavodlarga olib boriladi. Bu zavodlarning texnologiyasi h am ekologik ji h atdan so g’ lom, ya’ni ularning trubalaridan za h arli tutun emas, toza bu g’ chi q adi. Tsexlari

gigiyenik ji h atdan toza, ishchilar maxsus orasta kiyintirilgan. Eng asosiysi ularga t o’ lanadigan ish h a q i bosh q a korxonalardagiga q araganda yu q oridir. K o’ pgina chet mamalakatlarda sha h ar va q ishlo q larni orasta b o’ lganligining asosiy sababi u mamlakatlarda bu borada mukammal q onunlarning mavjudligi va ularni h ayotga izchil tadbi q etilayotganligidir. Masalan, Singapurda sigareta q oldi g’ ini maxsus k o’ rsatilgan joyga tashlanmasa, 500 dollar jarima t o’ lanadi. Agar axlatni t o’g’ ri kelgan joyga t o’ kkanda 1000 dollar jarima solinadi. Shvetsariyada tabiatni buzish borasida biror noj o’ ya ish q ilinsa, uni k o’ rgan kishi tezlik bilan tabiatni mu h ofaza q ilish tashkilotiga xabar q iladi. O’ t o’ chiruvchilar q anday ishlasa, ular h am shunday tezkorlik bilan ish tutadilar. Aybdorlar ani q lanib, katta jarima solinadi. Shu usullar or q ali sha h ar ma h allalari, k o’ chalarini ekologik ji h atdan toza, orasta sa q lashga erishiladi. Bizda h am shunday tartib o’ rnatilsa, atrof-mu h it toza va pok sa q langan b o’ lar edi. Chi q indilarni q ayta ishlovchi zavod h ozircha respublikamizning h amma viloyatlarida y o’q ligi uchun axlatlarni maxsus joylarga t o’ kib, k o’ mib tashlash davom etmo q da. Axlatxonalar manzilgo h lar va daryolarning o’ zanlari, ari qq lar ya q iniga joylashtirilishi aslo mumkin emas. Ular devor yoki sim setkalar bilan o’ ralib qo’ yilishi kerak. Axlatlarni t o’ kish uchun chu q urligi 3- 4 m ga yetkazib xandak q azish va ularga t o’ kilgan axlat ustidan xlorli o h ak sepib qo’ yish lozim. Xandaklar t o’ lgach, ular k o’ mib tashlanadi. Q arshi sha h rining shimoli shar q ida ya’ni K o’ n g’ ir to g’ i etagidagi axlatxona sha h ardan chetro q da b o’l sa, h am aytilgan talablarga t o’ li q javob bermaydi, axlatlar pala – partish t o’ kib tashlanadi, xlorli o h ak o’ z va q tida sepilmaydi. Sha h arning markaziy k o’ chalarini toza sa q lash b o’ yicha nazorat q atti q b o’ lsa ha m, chetro q dagi k o’ p k o’ chalarda a h vol yomon, k o’ p joylarda axlatlar t o’ dasi k o’ zga tashlanib turadi. Ba’zi ma h allalardagi axlat t o’ kiladigan maxsus h andaklar h am doimo o’ z va q tida tozalanib, chi q indilar olib ketilmaydi. Bizda chi q indi va axlatlarning joylarda t o’ planib q olayotgani bilan xorijiy mamlakatlarning ishbilarmonlari q izi q mo q dalar. Masalan, chi q indilarni qa yta ishlashda nemislar bilan h amkorlik

yuzaga kelmo q da. Ispanlar Angren k o’ mir h avzvalarida t o’ planib q olgan chi q indini ishlatishdan manfaatdor ekanliklarini bildirishgan. S’Hunday q ilib, chi q indilar masalasi ekologiyadagi mu h im muammolardan biri b o’ lib, ularni yi g’ ishtirib q ayta ishlash yoki gigiyenik talablar b o’ yicha sarishta q ilinsa nafa q at i q tisodiy ji h atdan foyda k o’ ramiz, balki yerni, h avoni suvni, ozi q – ov q at ma h sulotlarining ifloslanishi oldi olinardi, kishilar so g’ li g’ ini mu h ofaza q ilishda katta a h amiyatga ega b o’ lar edi.

Похожие

Maishiy chiqindilar muammosi

Qishloq xo’jaligida organik chiqindilar biokonversiyasi

Tuproqlarning zaharli moddalar va texnogen chiqindilar bilan ifloslanishi

Zaharli kimyoviy moddalar va texnogen chiqindilar bilan ifloslanishning oldini olish tadbirlari

Atrof-muxitni muxofaza qilishning umumiy muammolari. Chiqindilarning atrof muhitga va inson organizmiga ta`sir