Boshqa noan’anaviy energiya manbalari - Экология - Рефераты

Boshqa noan’anaviy energiya manbalari

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Boshqa noan’anaviy energiya manbalari Reja: 1. Shamol energiyasi. Shamol energiyasidan foydalanish 2. Geotermal suvlar energiyasidan foydalanishning istiqbollari 3. Ekzotermik jarayonlardagi issiqlik energiyalaridan foydalanish 4. Suv energiyasidan foydalanish 5. Dunyo qo’shimcha energiyalar qidirishda davom etmoqda

Shamol energiyasi. Shamol energiyasidan foydalanish Biz Shamollar dunyosi va okean havosi ostida hayot kechiramiz. Insonlar Shamolning foydasi hamda, uning ko’pgina qulay imkoniyatlari mavjudligini anglab yetganlar, lekin, uzoq vaqtlar uni tushuntirib bera olmaganlar. Shamolga bo’lgan asosiy qarashlar qadimgi Gretsiyada vujudga kelgan. Eramizdan avvalgi 3- asrda Shamolning turli xil ob-havolarni so`rib olib kelishi ma’lum bo’lgan. Greklar Shamolning yo’nalishlarini aniqlaganlar. Eramizdan avvalgi 100-yillarda qadimgi Afinada «Shamol gullari» nomli minoralarni qurganlar. «Shamol gullari» degan atama sifatida lopatkalari mavjud gulsimon ventilyator tushuniladi. Bu qurilma Shamol yo’nalishi va uning tezligini aniqlashda foydalanilgan. Bu qurilma Yaponiya va Xitoyda ham mavjud bo’lib, faqat «Shamol gullari» ajdarho ko’rinishida tayyorlangan. Bu qurilmadan Shamol yo’nalishini aniqlashda foydalanilgan. Lekin, ular bu qurilmadan ko’proq yovuz ruhlar va daydi Shamollarni qo’rqitish uchun foydalanishgan. Shamol klassifikatsiyasini ballar bilan baholangan « Bofort » shkalasidan bilib olish mumkin. « Bofort » shkalasida shamolning yo’nalishi va tezligi aniq ballar bilan baholangan. « Bofort » shkalasida shamolning bir holdan ikkinchi holga o’tishdagi holatlari. jadvalda ko`rsatilgan. jadval Ball Shamol nomi Belgilari Tezligi M/S 0 Shamolsiz Issiq havo vertikal harakatlanadi. 0-0,2 1 Deyarli Shamolsiz Issiq havo deyarli vertikal harakatlanadi. 0,3-1,5 2 Engil shabada Zo’rg’a sezilarli Shamol. 1,6-3,3 3 Kuchsiz Shamol Barglar yoki bayroq sezilarli qimirlaydi. 3,4-5,4 4 O’rtacha Shamol Daraxt shoxlari qimirlaydi, bayroq ham kuchsiz qimirlaydi. 5,5-7,9 5 Toza Shamol Yirik daraxt shoxlari qimirlaydi, 8,0-10,7

Shamol sezilarli noxushliklarni vujudga keltiradi. 6 Kuchli Shamol Shamol shovqini eshitiladi. 10,8-13,8 7 qattiq Shamol Uncha katta bo’lmagan daraxtlar qimirlaydi, suv to’lqinlanadi. 13,9-17,1 8 SHiddatli Shamol Katta yo’g’on daraxtlar qimirlaydi harakatlanish qiyinlashadi. 17,2-209 9 qattiq bo’ron Engil jihozlar ag’dariladi, tom Cherepitsalarini uchiradi. 20,8-24,4 10 To’fon (shtorm) Daraxtlarni uchirib yuboradi. 24,5-28,4 11 Kuchli qattiq to’fon Uylarni buzadi. 28,5-32,6 12 Uragan Mahalliy joydagi hamma narsani uchiradi. Katta>32,6 Bu shamol kuchlaridan foydalanishni insonlar allaqachon o’ylab qo’yishgan. To’fon va shu singari kuchli shamollardan foydali energiya manbai sifatida unumli foydalanish mumkin. Shamolning erdagi o’rtacha quvvati 4,4 trillion kVt dan yuqori baholanadi. Bu degani elektr energiyasidan 500 barobar foydali demakdir. Xulosa qilib aytganda, shamol energiyasi ham cheksiz imkoniyatlar va cheksiz energiya manbai sifatida xalq xo’jaligida va jamiyatimiz tarmoqlarida keng foydalanish mumkin. Shamol-insonlar tomonidan o’zlashtirilgan eng birinchi eng energiya manbalaridan biri hisoblanadi. Shamolsiz energiya manbalari daryolarning gidroenergiyasidan 100 barobar ko’p, lekin, bugungi kunda dunyo bo’yicha 10 7 MVt/soat energiya ishlab chiqiladi. Bu ko’rsatkich dunyo energobalansini 0,001 foizni tashkil qiladi. Butun dunyo shamol energiyasidan foydalanish bo’yicha turli dasturlar ishlab chiqilgan.

Shamol uskunasini o’rnatishdan oldin, shamol tezligi aniqlanadi. Shamol tezligi 5 km/ soatda yuqori bo`lishi lozim va u qanotli va cho’michli bo’lishi mumkin. Shamol uskunasi qanotlari o’rnatilishiga ko’ra, u ko’ndalang va tik turlarga bo’linadi. Shamol uskunasining asosiy unsurlariga quyidagilar kiradi: 1. Qanotlar, ularning uzunligi shamolning ta’sir doirasidan kelib chiqiladi. 2. Ustun balandligi tik yo’nalishdagi shamol harakati tezligidan kelib chiqiladi. 3. Mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantirib beruvchi turli jihoz va qurilmalar. Zamonaviy aerodinamik vintlar bilan jihozlangan. Shamol agregatlarida shamol harakat tezligi 6-8 km/soat shamol ta’siri doirasi 2,6 10 6 bo’lganda 150 MVt energiya olish mumkin. Geotermal suvlar energiyasidan foydalanishning istiqbollari Geotermal suvlar er ostining unchalik chuqur bo’lmagan 2-5 km dagi vulqonlar otilishi va boshqa geotermik jarayonlar natijasida hosil bo’ladi. U turli energiya talab qiluvchi injenerlik tarmoqlarida, yashovchi binolarni isitish hamda issiq suv bilan ta`minlashda ishlatiladi. Geotermal suvlar tarkibining kimyoviy agressivlash va bevosita sanoat usulida ishlatishning murakkabligi, undan keng ko’lamda foydalanish imkoniyatlarini chegaralab qo’yadi. Bugun dunyoda geotermal suvlar energetikasi faol rivojlanmoqda va ularning quvvati 1995 yilda 4800 MVt ni tashkil qildi, shu jumladan AQSHda 2000, Filippinda-930 Meksikada-500 Italiyada-460 va Yaponiyada-445 MVt ni tashkil qiladi. O’zbekistonda ham geotermak energiyani rivojlantirish istiqbolli hisoblanadi. Geotermal energiya deganda- er ichki qatlamlarining energiyasi tushuniladi.

Vulqonlarni otilishi kurrai zaminimizning ichki haroratining nechog’lik yuqori ekanligini ko’rsatadi. Olimlar er yadrosining haroratini tselsiy shkalasi bo’yicha ming gradusdan yuqori ekanligini baholashadi. Bunday yuqori harorat er sathiga yaqinlashgan sari kamayib boradi. Geotermal energiya resuslari juda katta bo’lib, ulardan oqilona foydalanish juda uzoq tarixga ega. Er issiqligi hozirgi kunda zamonaviy energetikani rivojlanishiga hissa qo’shayotganiga qaramasdan, bugungi kunda uning iqtisodiy va ekalogik maqbul energiya sifatida to’liq o’rganib chiqilmagan. Shuning uchun ham bugungi kunda «aylanma texnologiya» deb ataluvchi yangi fan yo’nalishining rivojlanishi geotermal energiyadan keng ko’lamda foydalanish imkoniyatlarini yaratadi. Geotermal energiya ikkita asosiy usullar yordamida ishlatiladi. Elektr energiyasini ishlab chiqish birinchi yo’nalish bo’lsa, keyingisi yashovchi uylar, jamoat binolari va sanoat korxonalarini isitish hisoblanadi. Energiyani qaysi maqsadda ishlatishimiz uning bizning ixtiyorimizga qaysi shaklda kelishiga bog’liq. Agar er ostidan otilayotgan suv toza «quruq» bug’ ko’rinishda bo’lsa, uni «quruq» bug’ uchun ishlatiladi. Bu jarayondagi kondensatsiyalangan bug’ni erga qaytarish, yaxshi sifatga ega bo’lganini esa yaqindagi suv manbaiga tashlash mumkin. Boshqa holatlarda esa bug’ suv zarrachalari bilan aralashgan holatlarda bo’lishi mumkin, bunday holatlarda bug’ suv maxsus qurilmalar yordamida suv zarrachalaridan ajratiladi va turbinani ishlatish uchun yuboriladi. Va nihoyat, juda ko’p geotermal manbalarda faqatgina qaynoq suv bo’ladi va uning yordamida izobutanni bug’ holatga keltirish hamda trubinani izobutanli bug’ yordamida aylantirib, elektr energiya olish mumkin. Bunday jarayonlarni binar tsikllar deb ataladi. Geotermal manbadan chiqayotgan qaynoq suv bilan bevosita ta`minlonuvchi uylar, jamoat binolari va sanoat korxonalarini markazlashgan issiqlik ta’minoti bilan ta`minlashda foydalaniladi.

Geotermal suvlar gaz holatidagi qo’shimchalar bilan chiqqani uchun ham uni ekalogik toza yoqilg’i turiga kiritish mumkin emas, chunki undagi oltingugurtli vodorod va radon xavfli hisoblanadi. Shuningdek, ishlatilayotgan issiq suvning tarkibida 20% gacha tuzlar bo’lib, elektr stantsiyadan qaytgan suvlarni toza ichimlik suviga qo’shish undagi «fauna» va «flora» ga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Geotermal issiqlik elektr stantsiyalari (Geo IES), 5km gacha chuqurlikda bo’lgan tabiiy bug’ni gidrotermallarining energiyasi hisobiga ishlatiladi. Bugungi kunda geotermal energetika AQSH, Fillippin, Mexsika, Italiya, Yaponiya, va Rossiya singari mamlakatlarda sezilarli darajada rivojlanmoqda. Bizning yurtimizda ham Namangan, Farg’ona va Toshkent viloyatlarida geotermal energiya manbalari mavjud. Amerika qo’shma shtatlarida qurilgan geotermal issiqlik stantsiyasi dunyodagi yirik stantsiyalardan biri hisoblanadi. Geotermal energiya zaxiralari qariyib 200 GVt ga teng bo’libgina qolmasdan, u er yuzida teng taqsimlanmagan va uning asosiy qismi tinch okeanida joylashgan. Ekzotermik jarayonlardagi issiqlik energiyalaridan foydalanish Kimyoviy ekzotermik jarayonlarda, kimyoviy muvozanatli maqsadli mahsulot olish tomoniga siljitish maqsadida qo’shimcha sistemada ajralib chiqayotgan issiqlik tashqi muhit yordamida (suv, havo, sovutuvchi agentlar yordamida va hokazo) utilizatsiya qilinadi (so’ndiriladi). Ammo bu issiqlik energiyasidan har doim ham maqsadli foydalanaverilmaydi. Bunga sabab kimyoviy texnologik balans mutaxassislarning yo’nalishi energotexnologiya yo’nalish bilan cambarchas bog’lanmaganligidir. Masalan: • Gomogen sistemalarda, ya`ni gazlar va suyuqliklar o’rtasida (G-G, GS, S-S) beradigan ekzotermik jarayonlarda ajralib ciqqan issiqlikdan foydalanish usullari birmuncha ishlab cqilgan. Ammo geterogen sistemalarda (G-K, S-K) reaktsiya issiqlikdan to’la foydalanish mukammal emas;

• Ayrim hollarda yuqori haroratli mahsulot havo yordamida sovutishda ham issiq havo atmosferaga ciqariladi; • Moddalarning eritishda issiqlikdan ko’p hollarda foydalanilmay, aksincha aralashtirgich qurilmalar yoki aralashma suv yordamida sovutilib, oqava suvlar hosil qilinadi. • Ko’p hollarda sanoat korxonalarida hosil bo’ladigan kislotali va ishqorli oqavalar, ishqor kislota yoki biror arzonroq tuz yordamida neytrallanib, oqava suv holatida suv manbalariga tashlab yuboriladi. Bu hollarda ham kimyoviy jarayon energiyasidan foydalanilmaydi. • Zararli yonuvchi gaz chiqindilari yoqib yuboriladi. Yuqorida zikr etilgan holatlar reaktor o’lchami entalpiyasi, muhitning (bo’tqa yoki qovushqoq qorishma, yoki hajmdagi gaz yoki suyuqlik) noqulayligi va jarayon bosqichlarining murakkabligi bilan bog’liq. Ammo barcha narsalardan ko’ra tabiiy yoqilg’i zahiralari cheklangan bo’lib, kelajakda quyosh, suv, shamol energiyalari qatori kimyoviy jarayonlar energiyasidan to’laligicha foydalanish muhim ahamiyatga ega. Suv energiyasidan foydalanish Energiya ishlab chiqarishda arzon tushadigan energiya manbai sifatida suvni misol keltirish mumkin. Dengiz to’lqinlari, daryolarning quyilish qismlari, okean va dengiz suvlarining harakatlanuvchan qismlari ham shular jumlasidandir. Suv qachonki ma’lum bir balandlikdan harakatlanib pastga tushar ekan, uning potensial energiyasi shunchalik darajada baland bo’ladi. Natijada ma’lum miqdorda ish bajariladi. Balandlik farqi suvning tushishi yoki uning bosimi bilan farqlanadi. Bu manba esa shu tomonlari bilan ajralib turadiki, u doimo harakatda bo’ladi hamda hech qanday qo’shimcha energiya talab qilmaydi. Lekin bu energiya manbaidan batamom doimo bir xilda foydalanib bo’lmaydi, chunki joyning rel’efi bunga ta’sir ko’rsatadi. Yuqorida aytganimizdek, suvning yuqoridan pastga harakatlanish

holatini hayotda kam uchratishimiz mumkin. Shuning uchun insonlar sun`iy sharsharalarni, ya`ni «GES» inshootlarini barpo etishadi. Suv energiyasidan 2000 yil avval yaqin sharqning tog’li aholisi unumli foydalanishgan. Ularda ishchi jihoz sifatida lopatkalari bor, valli g’ildirak asosiy vazifani bajargan. Bu valli g’ildirak insonlar ehtiyoji uchun zarur bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarishda asosiy qurilmalarni harakatlantiruvchi manba sifatida qo’llanilgan. Bu usul Yevropadagi inson qo’l mehnatini yengillashtirish jarayonining asosiy omili bo’lgan. Hozirgi davrga kelib, elektr energiyasiz hayotni tasavvur etib bo’lmaydi. Jamiyatimizning elektr energiyasi kirib bormagan biron bir jabxasi qolmaganki, har bir sanoat korxonalari, yirik ishlab chiqarish muassalari barcha aholi elektr energiyasidan unumli foydalanadi. Elektr energiyasi esa asosan suv ishtirokida ishlab chiqariladi. Bunda «GES» larning ahamiyati benihoya katta bo’lib, ularning vazifasi bizga elektr energiyasi yetkazib berish hamda budan tashqari daryo oqimini toshqinlarni bir me`yorda ushlab turish kabi vazifalarni ham bajaradi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, suv energiyasidan unumli foydalana bilish natijasida biz jamiyatimiz taraqqiyotiga munosib hissamizni qo’shgan bo’lamiz. Dunyo qo’shimcha energiyalar qidirishda davom etmoqda Energiyadan foydalanish hayotiy tenglikning muhim ko’rsatkichlaridandir. Qadimgi davrlarda insonlarning ovqat tayyorlash uchun o’rmondan yemish axtarish, hayvonlarni ovlash uchun 8 MDj energiya sarflagan. Olov energiyasidan foydalanigach bu ko’rsatkich 16 MDj, oddiy qishloq xo’jaligida 50 MDj, bundan yuqori rivojlanish hollarida 100 Mdj ni tashkil qilgan. Har bir 100 yilliklar boshlanishida insonlarning energiyaga bo’lgan ehtiyoji avval sekinlik bilan keyin tezlikda o’sib bordi. 70 yillarda AQSH da bir kishi uchun bir kunga 1000 MDj energiya sarflanadi. Bu tendentsiyani quyidagi jadvaldan bilib olish mumkin. jadval Nomi 1950 1960 1 1 1 2

970 980 990 000 Erdagi aholi soni. Mlrd.kishi 2,5 3,0 3 ,6 4 ,4 5 ,2 6, 1 Birinchi turdagi energiyalarda n foydalanish. Mlrd t.u.t 2,6 4,4 7 ,2 1 1,8 1 9,0 2 9,0 Kishi boshiga sarflanadigan energiya miqdori t.u.t/kishi 1,04 1,46 2 ,0 2 ,7 3 ,65 4, 75 1 t.u.t. * 2,93·10 10 dj

Adabiyotlar : 1. “Халқ сўзи газетаси” 2013 йил, 5 апрел, 65-сони, 2-бет. 2. Каримов И. А. “Муқобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чоратадбирлари тўғрисида”ги Фармони “Халқ сўзи” газетасининг 2013 йил 1март. Тошкент 2013й. 3. Сафаров Н.М., Алиназаров А.Х., Обидов А.А., Жамалов А. “Чигитли пахтани қуритишда ноананавий энергиядан фойдаланиш афзалликлари. Қар.ДУ. Республика миқёсидаги илмий-амалий конференция. 26-28май. 2012йил. 4. Alinazarov A. Kh., Ikramov N.M. Solar Thermokchemical Treatment of AshCement Compositions. Namangan: NIPI, 2005. -51p. 5. Алиназаров А.Х., и др. “Солнечные сушильные установки с аккумулятором тепла //РЖ АН СССР «Гелиотехника». Ташкент, 1989, №2. –с.74-76. 6. Alinazarov A. KH., Mukhiddinov D.N. Solar Thermokchemical Treatment of Ash-Cement Compositions. Applied Solar Energy. Vol. 35, No.4 Allerton Press, Ins. /Nev York. 1999., p.p. 13-19. 7. Alinazarov A. Kh., Effekt of Solar Thermal Chemikal Treatment on Deformable Indices of Ash-Cement Compositions. Applied Solar Energy. Vol. 36, No.3 Allerton Press, Ins. /Nev York. 2000., p.p. 70-73. 8. Alinazarov A. Kh., Atamov A.A., Mukhiddinov D.N. Hudrophyisical Properties of Ash-Cement Compositions end their Effekt on Solar Thermal Chemikal Treatment. Applied Solar Energy. Vol. 37, No.2 Allerton Press, Ins. /Nev York. 2001., p.p. 44-48.

Похожие

Yerning energiya zahiralari

Tabiiy energiya manbalari va ulardan foydalanish. Quyosh energiyasi, biomassalar, shamol, daryo va dengiz to’lqinlari

Mineral va energetik resurslar va ulardan oqilona foydalanish

Ekologiya huquqining tushunchasi, predmeti va manbalari

Tuproqlarni og‘ir metallar bilan ifloslanish omillari va manbalari