Бошқа ноанъанавий энергия манбалари - Экология - Рефераты

Бошқа ноанъанавий энергия манбалари

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Бошқа ноанъанавий энергия манбалари Режа: 1. Шамол энергияси. Шамол энергиясидан фойдаланиш 2. Геотермал сувлар энергиясидан фойдаланишнинг истиқболлари 3. Экзотермик жараёнлардаги иссиқлик энергияларидан фойдаланиш 4. Сув энергиясидан фойдаланиш 5. Дунё қўшимча энергиялар қидиришда давом этмоқда

Шамол энергияси. Шамол энергиясидан фойдаланиш Биз Шамоллар дунёси ва океан ҳавоси остида ҳаёт кечирамиз. Инсонлар Шамолнинг фойдаси ҳамда, унинг кўпгина қулай имкониятлари мавжудлигини англаб етганлар, лекин, узоқ вақтлар уни тушунтириб бера олмаганлар. Шамолга бўлган асосий қарашлар қадимги Грецияда вужудга келган. Эрамиздан аввалги 3-асрда Шамолнинг турли хил об-ҳаволарни сўриб олиб келиши маълум бўлган. Греклар Шамолнинг йўналишларини аниқлаганлар. Эрамиздан аввалги 100-йилларда қадимги Афинада «Шамол гуллари» номли минораларни қурганлар. «Шамол гуллари» деган атама сифатида лопаткалари мавжуд гулсимон вентилятор тушунилади. Бу қурилма Шамол йўналиши ва унинг тезлигини аниқлашда фойдаланилган. Бу қурилма Япония ва Хитойда ҳам мавжуд бўлиб, фақат «Шамол гуллари» аждарҳо кўринишида тайёрланган. Бу қурилмадан Шамол йўналишини аниқлашда фойдаланилган. Лекин, улар бу қурилмадан кўпроқ ёвуз руҳлар ва дайди Шамолларни қўрқитиш учун фойдаланишган. Шамол классификациясини баллар билан баҳоланган « Бофорт » шкаласидан билиб олиш мумкин. « Бофорт » шкаласида шамолнинг йўналиши ва тезлиги аниқ баллар билан баҳоланган. « Бофорт » шкаласида шамолнинг бир ҳолдан иккинчи ҳолга ўтишдаги ҳолатлари. жадвалда кўрсатилган. жадвал Балл Шамол номи Белгилари Тезлиги М/ С 0 Шамолсиз Иссиқ ҳаво вертикал ҳаракатланади. 0-0,2 1 Деярли Шамолсиз Иссиқ ҳаво деярли вертикал ҳаракатланади. 0,3-1,5 2 Энгил шабада Зўрға сезиларли Шамол. 1,6-3,3 3 Кучсиз Шамол Барглар ёки байроқ сезиларли қимирлайди. 3,4-5,4

4 Ўртача Шамол Дарахт шохлари қимирлайди, байроқ ҳам кучсиз қимирлайди. 5,5-7,9 5 Тоза Шамол Йирик дарахт шохлари қимирлайди, Шамол сезиларли нохушликларни вужудга келтиради. 8,0-10,7 6 Кучли Шамол Шамол шовқини эшитилади. 10,8-13,8 7 қаттиқ Шамол Унча катта бўлмаган дарахтлар қимирлайди, сув тўлқинланади. 13,9-17,1 8 Шиддатли Шамол Катта йўғон дарахтлар қимирлайди ҳаракатланиш қийинлашади. 17,2-209 9 қаттиқ бўрон Энгил жиҳозлар ағдарилади, том Черепитсаларини учиради. 20,8-24,4 10 Тўфон (шторм) Дарахтларни учириб юборади. 24,5-28,4 11 Кучли қаттиқ тўфон Уйларни бузади. 28,5-32,6 12 Ураган Маҳаллий жойдаги ҳамма нарсани учиради. Катта>32,6 Бу шамол кучларидан фойдаланишни инсонлар аллақачон ўйлаб қўйишган. Тўфон ва шу сингари кучли шамоллардан фойдали энергия манбаи сифатида унумли фойдаланиш мумкин. Шамолнинг эрдаги ўртача қуввати 4,4 триллион кВт дан юқори баҳоланади. Бу дегани электр энергиясидан 500 баробар фойдали демакдир.

Хулоса қилиб айтганда, шамол энергияси ҳам чексиз имкониятлар ва чексиз энергия манбаи сифатида халқ хўжалигида ва жамиятимиз тармоқларида кенг фойдаланиш мумкин. Шамол-инсонлар томонидан ўзлаштирилган энг биринчи энг энергия манбаларидан бири ҳисобланади. Шамолсиз энергия манбалари дарёларнинг гидроэнергиясидан 100 баробар кўп, лекин, бугунги кунда дунё бўйича 107 МВт/соат энергия ишлаб чиқилади. Бу кўрсаткич дунё энергобалансини 0,001 фоизни ташкил қилади. Бутун дунё шамол энергиясидан фойдаланиш бўйича турли дастурлар ишлаб чиқилган. Шамол ускунасини ўрнатишдан олдин, шамол тезлиги аниқланади. Шамол тезлиги 5 км/ соатда юқори бўлиши лозим ва у қанотли ва чўмичли бўлиши мумкин. Шамол ускунаси қанотлари ўрнатилишига кўра, у кўндаланг ва тик турларга бўлинади. Шамол ускунасининг асосий унсурларига қуйидагилар киради: 1. Қанотлар, уларнинг узунлиги шамолнинг таъсир доирасидан келиб чиқилади. 2. Устун баландлиги тик йўналишдаги шамол ҳаракати тезлигидан келиб чиқилади. 3. Механик энергияни электр энергиясига айлантириб берувчи турли жиҳоз ва қурилмалар. Замонавий аэродинамик винтлар билан жиҳозланган. Шамол агрегатларида шамол ҳаракат тезлиги 6-8 км/соат шамол таъсири доираси 2,6 106 бўлганда 150 МВт энергия олиш мумкин.

Геотермал сувлар энергиясидан фойдаланишнинг истиқболлари Геотермал сувлар эр остининг унчалик чуқур бўлмаган 2-5 км даги вулқонлар отилиши ва бошқа геотермик жараёнлар натижасида ҳосил бўлади. У турли энергия талаб қилувчи инженерлик тармоқларида, яшовчи биноларни иситиш ҳамда иссиқ сув билан таъминлашда ишлатилади. Геотермал сувлар таркибининг кимёвий агрессивлаш ва бевосита саноат усулида ишлатишнинг мураккаблиги, ундан кенг кўламда фойдаланиш имкониятларини чегаралаб қўяди. Бугун дунёда геотермал сувлар энергетикаси фаол ривожланмоқда ва уларнинг қуввати 1995 йилда 4800 МВт ни ташкил қилди, шу жумладан АҚШда 2000, Филиппинда-930 Мексикада-500 Италияда-460 ва Японияда- 445 МВт ни ташкил қилади. Ўзбекистонда ҳам геотермак энергияни ривожлантириш истиқболли ҳисобланади. Геотермал энергия деганда- эр ички қатламларининг энергияси тушунилади. Вулқонларни отилиши курраи заминимизнинг ички ҳароратининг нечоғлик юқори эканлигини кўрсатади. Олимлар эр ядросининг ҳароратини цельсий шкаласи бўйича минг градусдан юқори эканлигини баҳолашади. Бундай юқори ҳарорат эр сатҳига яқинлашган сари камайиб боради. Геотермал энергия ресуслари жуда катта бўлиб, улардан оқилона фойдаланиш жуда узоқ тарихга эга. Эр иссиқлиги ҳозирги кунда замонавий энергетикани ривожланишига ҳисса қўшаётганига қарамасдан, бугунги кунда унинг иқтисодий ва экалогик мақбул энергия сифатида тўлиқ ўрганиб чиқилмаган. Шунинг учун ҳам бугунги кунда «айланма технология» деб аталувчи янги фан йўналишининг ривожланиши геотермал энергиядан кенг кўламда фойдаланиш имкониятларини яратади. Геотермал энергия иккита асосий усуллар ёрдамида ишлатилади. Электр энергиясини ишлаб чиқиш биринчи

йўналиш бўлса, кейингиси яшовчи уйлар, жамоат бинолари ва саноат корхоналарини иситиш ҳисобланади. Энергияни қайси мақсадда ишлатишимиз унинг бизнинг ихтиёримизга қайси шаклда келишига боғлиқ. Агар эр остидан отилаётган сув тоза «қуруқ» буғ кўринишда бўлса, уни «қуруқ» буғ учун ишлатилади. Бу жараёндаги конденсацияланган буғни эрга қайтариш, яхши сифатга эга бўлганини эса яқиндаги сув манбаига ташлаш мумкин. Бошқа ҳолатларда эса буғ сув заррачалари билан аралашган ҳолатларда бўлиши мумкин, бундай ҳолатларда буғ сув махсус қурилмалар ёрдамида сув заррачаларидан ажратилади ва турбинани ишлатиш учун юборилади. Ва ниҳоят, жуда кўп геотермал манбаларда фақатгина қайноқ сув бўлади ва унинг ёрдамида изобутанни буғ ҳолатга келтириш ҳамда трубинани изобутанли буғ ёрдамида айлантириб, электр энергия олиш мумкин. Бундай жараёнларни бинар цикллар деб аталади. Геотермал манбадан чиқаётган қайноқ сув билан бевосита таъминлонувчи уйлар, жамоат бинолари ва саноат корхоналарини марказлашган иссиқлик таъминоти билан таъминлашда фойдаланилади. Геотермал сувлар газ ҳолатидаги қўшимчалар билан чиққани учун ҳам уни экалогик тоза ёқилғи турига киритиш мумкин эмас, чунки ундаги олтингугуртли водород ва радон хавфли ҳисобланади. Шунингдек, ишлатилаётган иссиқ сувнинг таркибида 20% гача тузлар бўлиб, электр станциядан қайтган сувларни тоза ичимлик сувига қўшиш ундаги «фауна» ва «флора» га салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Геотермал иссиқлик электр станциялари (Гео ИЭС), 5км гача чуқурликда бўлган табиий буғни гидротермалларининг энергияси ҳисобига ишлатилади. Бугунги кунда геотермал энергетика АҚШ, Филлиппин, Мехсика, Италия, Япония, ва Россия сингари мамлакатларда сезиларли даражада ривожланмоқда. Бизнинг юртимизда ҳам Наманган, Фарғона ва Тошкент вилоятларида геотермал энергия манбалари мавжуд. Америка қўшма штатларида қурилган

геотермал иссиқлик станцияси дунёдаги йирик станциялардан бири ҳисобланади. Геотермал энергия захиралари қарийиб 200 ГВт га тенг бўлибгина қолмасдан, у эр юзида тенг тақсимланмаган ва унинг асосий қисми тинч океанида жойлашган. Экзотермик жараёнлардаги иссиқлик энергияларидан фойдаланиш Кимёвий экзотермик жараёнларда, кимёвий мувозанатли мақсадли маҳсулот олиш томонига силжитиш мақсадида қўшимча системада ажралиб чиқаётган иссиқлик ташқи муҳит ёрдамида (сув, ҳаво, совутувчи агентлар ёрдамида ва ҳоказо) утилизация қилинади (сўндирилади). Аммо бу иссиқлик энергиясидан ҳар доим ҳам мақсадли фойдаланаверилмайди. • Бунга сабаб кимёвий технологик баланс мутахассисларнинг йўналиши энерготехнология йўналиш билан cамбарчас боғланмаганлигидир. • Масалан: • Гомоген системаларда, яъни газлар ва суюқликлар ўртасида (Г-Г, ГС, С-С) берадиган экзотермик жараёнларда ажралиб cиққан иссиқликдан фойдаланиш усуллари бирмунча ишлаб cқилган. Аммо гетероген системаларда (Г-К, С-К) реакция иссиқликдан тўла фойдаланиш мукаммал эмас; • Айрим ҳолларда юқори ҳароратли маҳсулот ҳаво ёрдамида совутишда ҳам иссиқ ҳаво атмосферага c иқарилади; • Моддаларнинг эритишда иссиқликдан кўп ҳолларда фойдаланилмай, аксинча аралаштиргич қурилмалар ёки аралашма сув ёрдамида совутилиб, оқава сувлар ҳосил қилинади. • Кўп ҳолларда саноат корхоналарида ҳосил бўладиган кислотали ва ишқорли оқавалар, ишқор кислота ёки бирор арзонроқ туз ёрдамида нейтралланиб, оқава сув ҳолатида сув манбаларига ташлаб юборилади. Бу ҳолларда ҳам кимёвий жараён энергиясидан фойдаланилмайди.

• Зарарли ёнувчи газ чиқиндилари ёқиб юборилади. Юқорида зикр этилган ҳолатлар реактор ўлчами энтальпияси, муҳитнинг (бўтқа ёки қовушқоқ қоришма, ёки ҳажмдаги газ ёки суюқлик) ноқулайлиги ва жараён босқичларининг мураккаблиги билан боғлиқ. Аммо барча нарсалардан кўра табиий ёқилғи заҳиралари чекланган бўлиб, келажакда қуёш, сув, шамол энергиялари қатори кимёвий жараёнлар энергиясидан тўлалигича фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга. Сув энергиясидан фойдаланиш Энергия ишлаб чиқаришда арзон тушадиган энергия манбаи сифатида сувни мисол келтириш мумкин. Денгиз тўлқинлари, дарёларнинг қуйилиш қисмлари, океан ва денгиз сувларининг ҳаракатланувчан қисмлари ҳам шулар жумласидандир. Сув қачонки маълум бир баландликдан ҳаракатланиб пастга тушар экан, унинг потенциал энергияси шунчалик даражада баланд бўлади. Натижада маълум миқдорда иш бажарилади. Баландлик фарқи сувнинг тушиши ёки унинг босими билан фарқланади. Бу манба эса шу томонлари билан ажралиб турадики, у доимо ҳаракатда бўлади ҳамда ҳеч қандай қўшимча энергия талаб қилмайди. Лекин бу энергия манбаидан батамом доимо бир хилда фойдаланиб бўлмайди, чунки жойнинг релъефи бунга таъсир кўрсатади. Юқорида айтганимиздек, сувнинг юқоридан пастга ҳаракатланиш ҳолатини ҳаётда кам учратишимиз мумкин. Шунинг учун инсонлар сунъий шаршараларни, яъни «ГЕС» иншоотларини барпо этишади. Сув энергиясидан 2000 йил аввал яқин шарқнинг тоғли аҳолиси унумли фойдаланишган. Уларда ишчи жиҳоз сифатида лопаткалари бор, валли ғилдирак асосий вазифани бажарган. Бу валли ғилдирак инсонлар эҳтиёжи учун зарур бўлган маҳсулотларни ишлаб чиқаришда асосий қурилмаларни

ҳаракатлантирувчи манба сифатида қўлланилган. Бу усул Европадаги инсон қўл меҳнатини енгиллаштириш жараёнининг асосий омили бўлган. Ҳозирги даврга келиб, электр энергиясиз ҳаётни тасаввур этиб бўлмайди. Жамиятимизнинг электр энергияси кириб бормаган бирон бир жабхаси қолмаганки, ҳар бир саноат корхоналари, йирик ишлаб чиқариш муассалари барча аҳоли электр энергиясидан унумли фойдаланади. Электр энергияси эса асосан сув иштирокида ишлаб чиқарилади. Бунда «ГЕС» ларнинг аҳамияти бениҳоя катта бўлиб, уларнинг вазифаси бизга электр энергияси етказиб бериш ҳамда будан ташқари дарё оқимини тошқинларни бир меъёрда ушлаб туриш каби вазифаларни ҳам бажаради. Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, сув энергиясидан унумли фойдалана билиш натижасида биз жамиятимиз тараққиётига муносиб ҳиссамизни қўшган бўламиз. Дунё қўшимча энергиялар қидиришда давом этмоқда Энергиядан фойдаланиш ҳаётий тенгликнинг муҳим кўрсаткичларидандир. Қадимги даврларда инсонларнинг овқат тайёрлаш учун ўрмондан емиш ахтариш, ҳайвонларни овлаш учун 8 МДж энергия сарфлаган. Олов энергиясидан фойдаланигач бу кўрсаткич 16 МДж, оддий қишлоқ хўжалигида 50 МДж, бундан юқори ривожланиш ҳолларида 100 Мдж ни ташкил қилган. Ҳар бир 100 йилликлар бошланишида инсонларнинг энергияга бўлган эҳтиёжи аввал секинлик билан кейин тезликда ўсиб борди. 70 йилларда АҚШ да бир киши учун бир кунга 1000 МДж энергия сарфланади. Бу тенденцияни қуйидаги жадвалдан билиб олиш мумкин . жадвал Nomi 1950 1960 1 970 1 980 1 990 2 000 Erdagi aholi 2,5 3,0 3 4 5 6,

soni. Mlrd.kishi ,6 ,4 ,2 1 Birinchi turdagi energiyalarda n foydalanish. Mlrd t.u.t 2,6 4,4 7 ,2 1 1,8 1 9,0 2 9,0 Kishi boshiga sarflanadigan energiya miqdori t.u.t/kishi 1,04 1,46 2 ,0 2 ,7 3 ,65 4, 75 1 t.u.t. * 2,93·10 10 dj

Адабиётлар: 1. “Халқ сўзи газетаси” 2013 йил, 5 апрел, 65-сони, 2-бет. 2. Каримов И. А. “Муқобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чоратадбирлари тўғрисида”ги Фармони “Халқ сўзи” газетасининг 2013 йил 1март. Тошкент 2013й. 3. Сафаров Н.М., Алиназаров А.Х., Обидов А.А., Жамалов А. “Чигитли пахтани қуритишда ноананавий энергиядан фойдаланиш афзалликлари. Қар.ДУ. Республика миқёсидаги илмий-амалий конференция. 26-28май. 2012йил. 4. Alinazarov A. Kh., Ikramov N.M. Solar Thermokchemical Treatment of AshCement Compositions. Namangan: NIPI, 2005. -51p. 5. Алиназаров А.Х., и др. “Солнечные сушильные установки с аккумулятором тепла //РЖ АН СССР «Гелиотехника». Ташкент, 1989, №2. –с.74-76. 6. Alinazarov A. KH., Mukhiddinov D.N. Solar Thermokchemical Treatment of Ash-Cement Compositions. Applied Solar Energy. Vol. 35, No.4 Allerton Press, Ins. /Nev York. 1999., p.p. 13-19. 7. Alinazarov A. Kh., Effekt of Solar Thermal Chemikal Treatment on Deformable Indices of Ash-Cement Compositions. Applied Solar Energy. Vol. 36, No.3 Allerton Press, Ins. /Nev York. 2000., p.p. 70-73. 8. Alinazarov A. Kh., Atamov A.A., Mukhiddinov D.N. Hudrophyisical Properties of Ash-Cement Compositions end their Effekt on Solar Thermal Chemikal Treatment. Applied Solar Energy. Vol. 37, No.2 Allerton Press, Ins. /Nev York. 2001., p.p. 44-48.

Похожие

Табиий энергия манбалари ва улардан фойдаланиш. Қуёш энергияси, биомассалар, шамол, дарё ва денгиз тўлқинлари

Сув манбалари ва уларни химоялаш

Экосистемаларда энергия оқими ва моддалар алмашинуви Энергия оқими. Биомасса. Озиқланиш занжири. Экологик пирамида. Экосистеманинг маҳсулдорлиги

Қишлоқ хўжалигида органик чиқиндилар биоконверсияси

Ekologiya va tabiatni muhofazasi tarixi. Tabiatni muxofaza qilish tushunchasi