Yuksak sporali o`simliklarga qisqacha tasnif. Moxsimonlar. Qirqquloqsimonlilar - Ботаника - Рефераты

Yuksak sporali o`simliklarga qisqacha tasnif. Moxsimonlar. Qirqquloqsimonlilar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. YUqori sporali o`simliklarga qisqacha tasnif. 2. Moxsimonlilar bo`limi. 3. Jigarsimon moxlar. 4. Poya va bargli moxlar. 5. Torf hosil qiluvchi moxlar. 6. Moxlarning yashash sharoiti. 7. Qirqquloqsimonlar bo`limi. 8. Qirquloqlar. O`rmon qirqqulog`i 9. Qirqbo`g`imlar. Dala qirqbug`imi. 10. Plaunlar. CHo`qmoqli plaun. 11. Yuqori sporali o`simliklarning kelib chiqishi Yuqori sporali o`simliklar .

www.arxiv.uz Tuban sporali o`simliklarning jinsiy organlari bir xujayrali, sodda tuzilgan. Tuban sporali o`simliklar organlarga bo`linmaydi. Yuqori sporali o`simliklarning ko`pchilik vakillari organlarga bo`linadi. Ba`zi bir vakillari organlarga bo`linmaydi. Jinsiy organlari ko`p xujayrali,murakkab tuzilgan. YUqori sporali o`simliklarga 2 ta tip kiradi. 1. Moxsimonlar 2. Qirqquloqsimonlar Moxsimonlar Bu tipga yuqori sporali o`simliklarning eng sodda tuzilganlari kiradi. Shunday bo`lsa ham ular tuban sporali o`simliklarga nisbatan yaxshi taraqqiy etgan bo`ladi. Moxlar quruqlikda yashashga moslashgan bo`lsa ham, ular asosan nam yerni yaxshi ko`radi. Moxlarni ariq bo`ylarida, botqoqliklarda, zax yerlarda uchratish mumkin. Moxlarning ba`zi bir vakillari organlarga bo`linmaydi. Mas:jigarsimon moxlar. Ko`pchilik vakillari organlarga bo`linadi. Bularda xaqiqiy tuzilgan barg, poya mavjud. Lekin ildiz bo`lmaydi. Ildiz vazifasini rizoidlar bajarib turadi. Rizoid - epidermisdan o`sib chiqqan mayda tukka o`xshaydi. Moxlarda yuqori o`simlik-larga nisbatan to`qimalari yaxshi taraqqiy etmagan. Moxlar-ning otaligini anteridiya,onaligi-arxegoniya deyiladi. Moxlarning jinsli nasli yaxshi taraqqiy etgan. Jinsli naslini gametofit deyiladi. Jinssiz nasli yomon taraq-qiy etgan. Jinssiz naslini sporofit deyiladi. Moxlar 3 xil yo`lda ko`payadi. 1. Vegetativ 2. Jinsli 3. Jinssiz Jinsli va jinssiz ko`payish gallanib turadi. Oldin jinsli, so`ngra jinssiz ko`payish bo`ladi. Jinsli ko`pa-yish natijasida spora xosil bo`ladi. Jinssiz ko`payganda yangi o`simlik xosil bo`ladi. Moxlar 2 sinfga bo`linadi: 1. Jigarsimon moxlar

www.arxiv.uz Bularning ba`zi vakillarining tashqi ko`rinishi jigarga o`xshash bo`ladi. Jigarsimon moxlar organlarga bo`linmagan. 2. Poya va bargli moxlar Bularda xaqiqiy poya va barg bo`ladi. Jigarsimon moxlar Jigarsimon moxlarga vakil qilib Marщansiyani olamiz. Marshansiya(jigarsimon mox). А-urug`chi tanasi, Б-changchi tanasi, В-tanachaning ko`ndalang kesimi, 1- og`izchaning ko`ndalang ko`rinishi, 2-epiderma, 3-xlorogilli hujayra, Г- og`izchaning ustki ko`rinishi. Marщansiyani 1 - marta fransuz vrachi Marщanse topgan va o`z nomiga qo`ygan. Marщansiya zax yerlarda, ariq bo`ylarida o`sadi.Uning tanasining tashqi ko`rinishi bargga o`xshash bo`ladi.Tanasining pastki tomonidan,ya`ni epidermisdan o`sib chiqqan rizoidlar yordamida yerga yopishib o`sadi. Marщansiyaning ko`ndalang kesimida tashqi tomoni epidermis bilan qoplangan. Epidermisda ustitsalar joylashgan. Ustitsaning ichkari tomonida xavo kamerasi bor. Assimilyatsion xamda zapas oziq moddalarni to`playdigan to`qimalar uchraydi. Assimiliyatsion to`qima xujayralarida xlorofil donachalari bor. Bu xujayralarda fotosintez protsessi bo`lib turadi. Marщansiya tanasining pastki epidermisidan rizoid o`sib chiqqan bo`ladi. Marщansiya 3 xil yo`lda ko`payadi. 1. Vegetativ 2. Jinsli 3. Jinssiz Vegetativ ko`payish kurtaklar yordamida bo`ladi. Kurtaklar marщansiyaning ustki tomoniga joylashgan. Kurtaklar shamol yordamida uzilib ketib: bu uzilgan kurtaklardan marщansiya o`sib chiqadi. Ya`ni kurtaklar marщansiya tanasiga aylanadi. Marщansiya 1 jinsli 2 uyli o`simlik xisoblanadi. Bitta marщansiya onalik ekzemplyar xisoblanadi. Otalik va onalik marщansiyalar bir birlaridan quyidagicha farq qiladi: Otalik marщansiyaning tanasining ustidan o`sib chiqqan plastinka kamroq qirqilgan. Onalik ekzemplyaridagi plastinka ko`proq qirqilgan. Otalik

www.arxiv.uz ekzemplyaridagi plastinka dastasi tuksiz va kaltaroq. Onalik ekzemplyaridagi plastinkaning dastasi tukli bo`ladi. Otalik va onalik ekzemplyaridagi plastinkalar ichida jinsiy organlar taraqqiy etadi. Otalik ekzemplyaridagi plastinka ichida bir nechta yumaloq shaklda anteridiya uchraydi. Onalik ekzemplyaridagi plastinka ichida arxegoniyalar taraqqiy etadi. Arxegoniya ikki qismdan iborat: 1. Arxegoniyaning bo`yni 2. Arxegoniyaning qorni. Arxegoniyaning qornida tuxum xujayra taraqqiy etadi. Marщansiyaning jinsli ko`payishi yog`ingarchilik vaqtida suvning yordamida bo`ladi. Anteridiyalar ishlab chiqargan spermatozoidlar (onalik ekzemplyaridagi) suvda suzib yuradi. Spermatozoidlar onalik ekzemplyaridagi arxegoniyaning uchiga kirib yopishadi. Natijada arxegoniyaning uchi yoriladi. Spermatozoidlarning kirishiga yo`l ochiladi. Spermatozoidlar arxegoniyaning bo`yni orqali kirib tuxum xujayrani otalantiradi. Otalanish bo`lib o`tgandan so`ng embrion xosil bo`ladi. Shu bilan jinsiy ko`payish tugaydi va jinssiz ko`payish boshlanadi. Sporogon avval arxegoniyaning qornida joylashgan bo`ladi. Sporogon yetilgandan so`ng uning bandi chuziladi, arxegoniyani yorib chiqadi. Sporalar yetilgandan so`ng sporogon ham yoriladi. Natijada juda ko`p sporalar va ellateralar chiqadi. Ellateralar-bu jinssiz xujayra. Sporalar qulay sharoitga tushib qolsa, o`sa boshlaydi. Sporalar marщansiyaga aylanadi. Sporalar tashqi ko`rinishi jixatidan bir xil bo`lsa ham, fizologik jixatdan har xildir. Bitta sporadan otalik marщansiya o`sib chiqsa, 2-sporadan onalik marщansiya o`sib chiqadi. Marщansiya oldin jigar kasalligiga ishlatilgan. Xozir esa meditsinada ishlatiladi. Poya bargli moxlar . Poya bargli moxlarda xaqiqiy poyasi va bargi bor. Barg poyali moxlar. А-kakku zig`iri, Б-"yon mevali" mox, В-torf moxi, 1-sporogon.

www.arxiv.uz Ildizi bo`lmaydi. Ildiz vazifasini rizoidlar bajarib turadi. Bu sinfga vakil qilib "Kakku zig`iri, Kukushkin lyonni olamiz. Kakku zig`iri MDXning o`rmon zonasida, ba`zan botqoqliklarda o`sadi. Bo`yining uzunligi 40 sm gacha boradi. Bargi ko`ndalang kesimida tashqi tomonidan epidermis bilan qoplangan. Bargida mexanik va assimilyatsion to`qimalarni uchratish mumkin. Kakku zig`irida xaqiqiy poya va barg bor, ildiz bo`lmaydi, ildiz vazifasini rizoidlar bajarib turadi. Rizoidlar mineral moddalarni yerdan olish uchun yordam beradi. Kakku zig`iri 3 xil yo`lda ko`payadi. 1. Vegetativ 2. Jinsli 3. Jinssiz Vegetativ ko`payishlar rizoidlar yordamida bo`ladi. Oldin jinsli so`ngra, jinssiz ko`payish bo`ladi. Kakku zig`iri marщansiyaga o`xshash 1 jinsli, 2 uylik o`simlik hisoblanadi.1 ta ekzemplyarda arxegoniyalar taraqqiy etadi. 1 ta ekzemplyarda anteridiya taraqqiy etadi. Onalik kakku zig`irining bo`yi uzun, otalik kakku zig`irining bo`yi bir oz kaltaroq bo`ladi. Otalik ekzemplyarida anteridiyalarni o`rab turgan qizil bargchalar parafizalar bo`ladi. Bu qizil bargchalarni perianti deyiladi. Anteridiya uzun xaltachaga o`xshash bo`ladi. Anteridiyalar 2 xivchinli, xarakatchan spermatazoidlarni vujudga keltiradi. Arxegoniyaning shakli kolbaga o`xshash bo`lib, ular ham parafizalar bilan o`ralgan. Otalanish protsessi suvning yordamida bo`ladi. Suvda suzib yurgan spermatozoidlar kelib arxegoniyaga yopi-shadi. Bo`yni orqali kirib, tuxum xujayrani otalantiradi. Natijada embrion xosil bo`ladi. Embrion ko`p xujayrali sporogonga aylanadi. Sporogon band tashkil etadi. Shu xolicha u qishlaydi. Kelgusi yili sporogonning bandi cho`zilib ketib,poyadagi bargdan uzoqlashadi. Sporogonning yuqori tomonida qalpoqchasi bo`ladi. Bu qalpoqcha sporogonni sovuqdan va issiqdan saqlab turadi. Baxorda bu qalpoqcha tushib ketadi. Qalpoqcha ostidagi qalpoqcha esa sporogonning uchki tomonini yopib turadi. Sporogon ichida sporangiya xujayralari taraqqiy etadi. Sporangiya xujayralarning reduksion bo`linishi natijasida sporalar vujudga keladi. Sporalar yetilgandan so`ng

www.arxiv.uz sporangiya devori yoriladi. Sporogonning qopqoqchasi ochilib, sporalar tarqalib ketadi. Sporalar juda mayda, sariq rangli bo`ladi. Sporalar qulay joyga tushib qolsa, kakku zig`iriga aylanadi. Sporalar fiziologik jixatidan har xil. 1 ta sporadan otalik kakku zig`iri, 2-sporadan onalik kakku zig`iri vujudga keladi. Torf xosil qiluvchi moxlar . Sfagnum bir biriga o`xshash bo`lgan 300 dan ortiq turga ega. Asosan u MDX ning shimol va g`arbida,mineral moddalari kam bo`lgan suvlarda,nam va botqoqliklarda o`sadi.Tarkibida Sa++ tuzlari bor suvga chiday olmaydi. Shuning uchun ham oxakli tuproqda o`smaydi. Sfagnum namlikning 99% ini o`ziga shimib oladi. Natijada sfagnum o`sgan yer botqoqlikka aylanadi. Sfagnumning yuqori tomoni asta sekin o`sib boraveradi. Pastki tomoni esa asta sekin qurib boradi. Natijada qurigan tomoni yiqilib torf botqoqligiga aylanadi. Torf bakteriyalarni o`ldirish xususiyatiga ega. Shuning uchun u meditsinada yara bog`lovchi material ya`ni paxta sifatida ishlatiladi. Torf yoquv ashyosi xamda o`g`it sifatida qo`llaniladi. Qirqquloqsimonlar tipi. Qirqquloqsimonlar toshko`mir davrida yer yuzida ko`p tarqalgan o`simlik xisoblanadi. U davrda daraxtsimon paporotniklarning juda katta o`rmonlari bo`lgan. Bu daraxtlarning balandligi 20-30 m bo`lgan. Yerdan qazib olingan bu o`simliklarning toshga aylanib ketgan qoldiqlari va ularning toshko`mirga tushib qolgan aniq izlari toshko`mir davrining o`simligi ekanligini bildiradi. Xozirgi vaqtda ham Avstraliya, Novaya Zelandiya, Braziliya mamlakatlarida o`sadigan turlari uchraydi. Bularning tashqi ko`rinishi palmaga o`xshaydi. Qirqquloqsimonlilar moxlardan shu bilan farqlanadiki, ularning sporofit nasli yaxshi taraqqiy etgan.Ularda ildiz bo`lmaydi.qirqquloqsimonlilarda xaqiqiy ildiz bo`ladi. Qirqquloqsimonlilar quruqda o`ssa ham, ular soya-salqinni yaxshi ko`radi. Qirqquloqsimonlilar orasida suvda o`sadigani ham uchraydi. Mas: suv qirqquloqi. Qirqquloqsimonlilarning o`tkazuvchi to`qimalari yaxshi taraqqiy etgan. Ularda

www.arxiv.uz floema va ksilema elementlarini ko`rish mumkin. O`tkazuvchi to`qima elementlari konsentrik tuzilgan, ya`ni ksilema markazda joylashgan. Qirqquloqsi-monlilar 3 sinfga bo`linadi. 1. Qirqquloqlar 2. Qirqqbo`g`inlar 3. Plaunlar Qirqquloqsimonlilar quruqlikda o`ssa ham, ular soya salqin yerlarni yaxshi ko`radi. Qirqquloqsimonlilar orasida suvda yashaydigani ham uchraydi. Xozirgi zamonda uchraydigan qirqquloqlarning turlari 8000 dan oshadi. Qirqkuloqlar yer sharining cho`l zonasidan tashqari hamma yerda tarqalgan. Xavosi nam bo`lgan joylarda, o`rmonlarda ba`zilari tog`li joylarda uchraydi. Ba`zi qirqquloqlar madaniy o`simliklar orasida, begona o`t sifatida uchraydi. Mas.Gruziyada choy plantatsiyasida Orlyak deb atalgan qirqquloq uchraydi. Uning bargi shu darajada katta bo`ladiki, odam ko`rpa o`rnida yopib yotsa bo`ladi. Qirqbo`g`inlar poyasida bo`g`im va bo`g`im oraliqlari bo`lishi bilan xarakterlidir. Bo`g`imda mayda reduksiyalangan barglar bo`ladi. Qirqbo`g`imlar ariq bo`ylarida, nam yerlarda, madaniy o`simliklar orasida begona o`t sifatida uchraydi. Plaunlarning poyasi dixatomik ravishda shoxlanishi bilan boshqa sinflardan farq qiladi. Qirqquloqsimon-lilar 3 xil yo`lda ko`payadi: 1. Vegetativ 2. Jinssiz 3. Jinsli Vegetativ ko`payish ildizpoyalar yordamida bo`ladi. Jins-siz ko`payish sporalar yordamida,jinsli ko`payish jinsiy organlar yordamida bo`ladi. Qirqquloqsimonlilarda oldin jinssiz, so`ngra jinsli ko`payish bo`ladi. Moxlarda aksincha edi. Qirqquloqsimonlilarda jinsiy organlar o`simtalarda taraqqiy etadi. O`simtalar 1 uyli yoki 2 uyli 1 jinsli bo`lishi mumkin. Otalanish protsessi yog`ingarchilik vaqtida bo`ladi. Otalangan tuxum xujayradan jinssiz nasl-sporofit o`sib chiqadi. Sporofit - bu ildiz,poya,bargli xaqiqiy o`simlikdir. Jinssiz nasli- sporofitda sporangiya xujayralarning reduksion yo`lda bo`linishi natijasida

www.arxiv.uz sporalar xosil bo`ladi. Sporalar shamol yordamida tarqaladi. Agar sporalar bir xil bo`lsa, undan 2 jinsli o`simta o`sib chiqadi. Sporalar xar xil bo`lsa 2 uyli 1 jinsli o`simta o`sib chiqadi. Sporalar katta va kichik bo`lishi mumkin. Kichik sporalarni Mikrospora, katta sporalarni Makrospora deyiladi. Mikrosporalar mikrosporangiyalarda,makrosporalar esa makrosporangiyalarda taraqqiy etadi. Mikrosporadan otalik o`simtasi o`sib chiqadi. Bu otalik o`simtada Anteridiyalar taraqqiy etadi. Makrosporadan onalik o`simtasi o`sib chiqadi. Unda Arxegoniyalar taraqqiy etadi. O`rmon qirqquloqining ildiz poyasidan gijja xaydaydigan ekstrakt tayyorlanadi. Qirqbo`g`imnning poyasi siydik haydovchi dori sifatida ishlatiladi. Apteka plaunning sporasi detskaya pudra va pilyula tayyorlashda, bir biriga yopishib qolmasligi uchun sporadan sepiladi. Og`ir sanoatda metallarni quyishda,qolipga sporasi solib quyiladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. V.A.Burыgin.F.X.Jongurazov va boshqalar.otanika va o`simliklar fizologiyasi. T, "O`qituvchi" 1972 yil. 2. L.I.Kursanov.,N.A.Komarnitskiy V.F.Razdorskiy va boshqalar. Botanika I,II tom. T. «O`qituvchi» 1972 y. 3. F.Kamilova.,Jongurazov., Botanikadan amaliy mashg`ulotlar.T. "Mehnat" , 1986 yil. 4. I.Xamdamov.,I.Shukurullayev.,YE.Tarasova.,YU.Qurbonov., A.Umirzoqov. Botanika, asoslari.T., Mehnat 1990 yil. 5. V.G.Xrjanovskiy. Kurs obshey botaniki. Chast I,II.M. Iz-vo "Vыsshaya shkola "1982 god. 6. G.P.Yakovlev.,V.A.Chelombыtko.Botanika.M.Iz-vo "Vыsshaya shkola" 1990 god. 7. Xolida Mirfayoz qizi. Maxkamova. Botanika. T. «O`qituvchi»1995 yil. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Qirqquloqsimonlilar. Yuksak o`simliklar evolyutsiyasi. Ochio` urug`lilar

O`simliklar sistematikasi. Tuban o`simliklarga xarakteristika

Botanikadagi sistematik birliklar

Yuksak o`simliklarning umumiy tavsifi

Arxegonial o`simliкlar yo`sinlar,