Arxegonial o`simliкlar yo`sinlar,

Arxegonial o`simliкlar yo`sinlar,

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Yuksak o`simliklar 2. Arxegonial o`simliklarning klassifikatsiyasi. 3. Moxsimonlar (yo`sinlar). 4. Plaunsimonlar. 5. Bo`g`imlilar. 6. Paporotniksimonlar.

www.arxiv.uz 1. Yuksak o`simliklar - Cormobionta. Yuksak o`simliklarning tuban o`simliklardan farqi tanasi to`qimalaridan tashkil topgan bo`lib, ildiz poya va barg hosil qiladi. Ular asosan quruqda o`sishga moslashgan bo`lib, evalusion nuqtai nazaridan suvo`tlaridan kelib chiqqan. Olimlar fikricha yuksak o`simliklarda xlorofill donachalarining mavjudligi, kraxmal hosil qilish xususiyatlari ularni yashil o`simliklardan kelib chiqqan degan fikr yuritishga asos bo`lgan. Yuksak o`simliklarda anteridiy va oogoniylarning hosil bo`lishi ularning qo`ng`ir suv o`tlaridan kelib chiqqanligini asoslaydi. (G.Shenk, L.Кursanov, К.Meyer). Yuksak o`simliklar Qizil suv o`tlaridan kelib chiqqan degan gipotizani ilgari suruvchi olimlar ham bor. (P. Van). Bu fikirlar yuksak o`simliklarni suvo`tlarining u yoki bu guruhlardan kelib chiqqanligini isbotlaydi. Yuksak o`simliklar suv o`tlaridan kelib chiqqan bo`lsada o`ziga xos morfologik xususiyatlarga ega 1. Кo`p hujayrali organizmlar bo`lib poya, barg hosil qiladi. 2. Suv o`tlaridagi qat- tana o`rniga ularda stela va epidermis hosil bo`lgan. 3. Yuksak o`simliklar rizoid va ildiz hosil qiladi. Yuksak o`simliklar ikkita katta guruhga bo`linadi. 1. Arxegonial o`simliklar. 2. Gullik o`simliklar. 2. Arxegonial o`simlikar, quyidagi 7 ta bo`limga bo`linadi. 1. Rinofitlar bo`limi. 2. Psilotlar bo`limi. 3. Moxsimonlar bo`limi. 4. Plaunsimonlar bo`limi. 5. Bo`g`imlilar bo`limi. 6. Paporotniksimonlar bo`limi. 7. Ochiq urug`lilar. Arxegonial o`simliklar uchun harakterli asosiy xususiyatlardan biri ko`p hujayrali arxegoniyning hosil bo`lishidir. O`simliklarning tarqalishi spora va urug` vositasida bo`ladi. Arxegoniyning asosiy vazifasi tuxum hujayrasini hosil qilishga

www.arxiv.uz xizmat qilishdir. Arxegonial o`simliklarning otalik organi anteridiy deb nomlanadi. Unda ko`p miqdorda spermatozoid hosil bo`ladi. Gulli o`simliklarning 250000 turi mavjud. Ular uchun harakterli xususiyat ko`payishga xizmat qiluvchi anteridiy va arxegoniyning qisqarib, o`rniga gulning hosil bo`lishidir. Guldagi tuxum hujayrasining otalanib rivojlanishidan urug` va meva hosil qiladi. Shuning uchun bunday o`simliklar yopiq urug`li o`simliklar deb nomlanadi. Gullik yoki yopiq urug`li o`simliklar ikkita sinfga bo`linadi. 1. Ikki pallalilar. 2. Bir pallalilar. 3. Moxsimonlar-Bryophyta . Moxsimonlar hayot kechirishi, ekologiyasi jihatidan suvo`tlariga yaqin guruh bo`lib, harakterli xususiyatlaridan biri ildizini bo`lmasligi, o`tkazuvchi naylar hosil qilmasligi va yog`ochlangan shakllarining bo`lmasligidir. Moxsimonlarga 35000 turdagi o`simliklar kiradi. Yer yo`zining barcha materiklarida turlicha tarqalgandir. Ayrim vakillari daraxt po`stloqlarida epifit hayot kechiradi. Moxsimonlar asosan shimoliy yarim sharning sovuq va o`rta mintaqasida keng tarqalgan. Ayniqsa, o`rmon va botqoq hududida ko`p uchraydi. Moxsimonlarning kelib chiqishi masalasi turlicha hal qilinadi. Filogenetik sistema asoschilari A. Taxtadjan, G. Gayekkel fikricha moxsimonlar psilofitlardan kelib chiqqan. Amerika biologlari G. Fray va A. Кlark moxsimonlarni ipsimon yashil suv o`tlaridan kelib chiqqan degan fikrni ilgari suradi. Bu fikrlar К. Meyer tomonidan ham tasdiqlangan. Moxsimonlar avtotrof o`simliklardir. Ularning tanasi poya va barg hosil qiladi, ildizi bo`lmaydi. Ildiz vazifasini rizoidlar bajaradi. Rizoidlar epidermisini o`sishi natijasida hosil bo`ladi. Moxsimonlarda o`tkazuvchi naylar bog`lami hosil bo`lmaydi. Moxsiomnlarning o`lchami 20-40 sm ni tashkil qiladi. Moxsimonlar jinssiz, jinsiy va vegetativ usulda ko`payadi. Jinssiz usulda ko`payish sporafit nasl deb nomlanadi. Sporangiyda yetilgan sporalar qulay sharoitga tushib protonema yashil o`simtani hosil qiladi.

www.arxiv.uz Jinsiy ko`payish moxsimonlarda anteridiy va arxegoniynnig hosil bo`lishi bilan boshlanadi. Jinsiy nasl gametofit deb nomlanib, o`zida sporofit naslni saqlash xususiyatiga ega. Vegetativ ko`payish vegetativ tananing biror bo`lagi bilan amalga oshadi. Кlassifikatsiyasi. Moxsimonlar 3 ta sinfga bo`linadi. 1. Sinf Jigar moxlari - Hepaticae 2. Sinf poya bargli moxlar - Musci 3. Sinf antoserotlar - Anthocerotales. Jigar moxlar sinfi. Bu sinfni shunday nomlanishga sabab sinf vakillaridan biri morshansiya avlodi tallomidan XIX asrda Yevropada jigar kasalligini davolashda foydalanilgan. Jigar moxlar vakillari tanasi dorzoventral tuzilishda bo`lib, tanasining usti ostiga o`xshamaydi. Tallomlari, shakllari plastinkasimon bo`lib, poya va bargga bo`linmagan. Morshansiya ikki uyli o`simlik bo`lib, bir tallomida arxegoniy, ikkinchi tollomida esa anteridiy yetishadi. Marshansiya jinsiy, jinssiz va vegetativ usullarda ko`payadi, zax va soya yerlarda ya`ni o`rmonlarda va ariq bo`ylarida o`sadi. Barg poyali moxlar sinfi. Asosan tanasining poya va bargga bo`linganligi, rizoidlarining ko`p hujayrali hamda sershox bo`lishi bilan jigar moxlardan farq qiladi. 3 ta tartibga bo`linadi. 1. Yashil moxlar, 2. Sfognum moxlar, 3. Andera moxlari. Yashil moxlar tartibiga kakku zig`iri va respublikamiz hududida uchraydigan funariya moxi kiradi. Кakku zig`iri ko`p yillik bo`yi 20 - 40 smga yetadigan o`simlik. 4. Plaunsimonlar. Lycophyta . Yer yuzida tarqalgan yuksak o`simliklar orasida eng qadimiysidir. Plaunsimonlar toshko`mir davrida keng tarqalgan bo`lib, daraxtsimon vakillarining bo`yi 30 metrga yetgan. Hozirgi vaqtda bu bo`lim ko`p yillik o`tsimon past bo`yli yashil (plaun, selaginella) o`simliklarni eslatadi. Daraxtsimon vakillari toshko`mir qoldiqlarini hosil qilishda juda katta rol o`ynagan. Plaunsimonlar bo`limi ikki sinfga: plaunlar va lepidodendroplarga bo`linadi. Plaunlar sinfi ikkita tartibni o`z ichiga oladi: plaunsimonlar-teng sporalilar va selaginallar har xil sporalilar.

www.arxiv.uz 5. Bo`g`imlilar - Sphenophyta. Bu bo`limning bo`g`imlilar deb nomlanishiga sabab poyalari bo`g`im va bo`g`im oraliqlarga bo`lingan, qolaversa, barglari mayda bo`lib, reduksiyalangan poyasiga xalqasimon shaklida birikkan bo`ladi. Кo`payish uchun xizmat qiluvchi sporafit ham boshoqchada doira shaklda joylashgan. Bo`g`imlilar devon davrida yashagan. Toshko`mir davrida juda barq urib o`sgan. Baland daraxtsimon turlari yer yuzini qoplashda katta rol o`ynagan. Hozirgi vaqtda ko`p yillik vakillaridan faqat qirq bo`g`imlar saqlanib qolgan. Bu bo`lim uch sinfga: giyeniyasimonlar, bo`g`imlilar va qirq bo`g`imsimonlarga bo`linadi. Yuqoridagi ikki sinf vakillari allaqachonlar yo`qolib ketgan. Faqat qirq bo`g`imlar oilasi vakillari soqlanib qolgan. Qirqbo`g`imsimonlar sinfi. Bu sinf bo`g`imlilar bo`limining boshqa sinflardan poyasining ichi kovak bo`lishi hamda o`simliklarning deyarli hammasida barglar doira shaklida joylashishi bilan farq qiladi. Bular spora yetishtirish yo`li bilan ko`payadi. Sporalar sporangiylarda yetishib, sporangiyalar shakli o`zgargan barg hisoblanadi. Sporafillar qalqon shaklida bo`lib, poya uchidagi xalqalarda joylashadi. Ba`zi yo`qolib ketgan avlodlari ikkilamchi yo`g`onlanish xususiyatiga ega bo`lgan. Dala qirqbo`g`imi Markaziy Osiyo florasida ko`p uchraydi. 6. Paporotniksimonlar - Pterophyta. Bular qadimiy o`simliklar bo`lib hisoblanadi. Qadimiyligi bilan ular riniofit va plaunsimonlardan keyin turadi. Geologik kelib chiqishi taxminan qirqbo`g`imsimonlar bilan bir davrga to`g`ri keladi. Poporotniklar 300 avlod va 10000 to`rni o`z ichiga oladi. Bular cho`l, dasht, bot- qoqlik, ko`llar, sho`r suvlar va o`rmonlarda hayot kechiradi. Tropik iqlim sharoitida o`suvchi vakillarinnig balandligi 25 - 30 m ga, tanasining diametri 50 sm ga yetadi. Mayda vakillari bir necha mm ni tashkil qiladi. Paporotniklar barglari yirik patsimon bo`lib, ular yer usti poyasida va yer osti ildiz poyasida spiral shaklida joylashadi.

www.arxiv.uz Poporotniksimonlar sporadan ko`payadi. Sporalar sporangiyda, barglarda to`p-to`p bo`lib joylashgan soruslarda yetishadi - sporalar paydo bo`lish oldidan reduksion yo`l bilan bo`linadi. Sporalardan yangi yuraksimon o`simta rivojlanadi. Bu o`simtalardan urg`ochi jinsiy organ-arxegoniy va erkak jinsiy organ-anteridiy vujudga keladi. Urug`lanish nam yoki kuchli yomg`ir, shudringda ro`y beradi. Paporotniklar, suvda urug`lanadi. Paporotniksimonlar 2 sinfga: dastlabki paporotniklar va chin paporotniklarga bo`linadi. Dastlabki paporotniklar sinfi vakillari faqat qazilma holda topilgan. Ular hozirgi paporotniklardan kalta bo`yi, barglarining maydaligi, poyasining yaxshi o`smaganligi bilan farq qiladi. Hozir dastlabki paporotniklarning 60 ga yaqin turlari borligi aniqlangan. Chin poporotniklar sinfi. Bunga qazilma holldagi va hozirgi vaqtda uchraydigan paporotniklar kiradi. Polebotanika fani chin paporotniklar yuqori perm davrida paydo bo`lgan deb hisoblaydi. Chin paporotniklar sinfi 2 ta tartibga bo`linadi: chin yoki teng sporali hamda suv paporotniklar yoki har xil sporali paporotniklar.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. К. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Yo`sintoifalar bo`limi – bryophyta

Ochiq va yopiq urug`li o`simliklar

O`zbekistondagi dorivor o`simliklar

O`zbekiston o`simliklarini muhofaza qilish

O`zbekistonga o`tish xavfi bo`lgan begona o`tlar