Urug’li va danakli mevalar. Subtropik mevalar - Ботаника - Рефераты

Urug’li va danakli mevalar. Subtropik mevalar

Загружено в:

05.04.2023

Скачано:

0

Размер:

537.2470703125 KB

Urug’li va danakli mevalar. Subtropik mevalar MORFOLOGIK BELGILARI VA RIVOJLANISHINI KUZATISH Topshiriq: Mevali daraxtlarning tashqi (morfologik) tuzilishini o’rganish. Material va jihozlar: 1. Turli yoshdagi mevali ekinlarning ko’chatlari, ularning yer ostk i va yer ustki qismlarini ko’rsatuvchi jadvallar, gerbariy materiallari. 2. A. Ribakov, S. Ostrouxova. O’zbekiston mevachiligi. – T.: 1981, 80– 95-betlar. 3. T.E. Ostonaqulov va boshqalar. Meva-sabzavotchilik va po liz chilikdan amaliy mashg’ulotlar. – Samarqand. 2004. 169–172-betlar. Qisqacha tushuntirish: Mevali daraxtlar yer ostki (ildizlar) va yer ustki qismlarga bo’linadi. Meva va rezavor meva o’simliklari ildiz, poya va barglardan tashkil topgan asosiy uchta vegetativ organdan iborat. Mevali daraxtlarning ildizi ularning barcha yer ustida joylashgan qismlarini mahkam tutib turadi. Mevali daraxtlar ildiz tizimi ning vazifalari quyidagilardan iborat: – tuproq bilan o’zaro doimiy aloqada bo’lib, tuproqdagi suvni va unda erigan mineral moddalar va karbonat angidrid (СО 2 ) bilan birgalikda so’rib o’simlikka o’tkaziladi; – xlorofillning paydo bo’lish jarayonlarida qatnashadi; – o’simlik uchun zarur bo’lgan oziq moddalarni to’playdi, tup roq muhitiga mineral moddalar – qand, kislota, fosfor hamda kaliyning mineral birikmalarini va boshqalarini tayyorlab chiqaradi. Mevali daraxtlarning ildiz tizimi bosh va yon ildizlar, qo’shimcha ildizlar, popuk ildiz va tukchalardan tashkil topadi. Bosh yoki birinchi tartibli ildiz murtak ildizchasidan o’sib chiqadi. Bu ildiz faqatgina urug’li ko’chatlarda bo’ladi, vegetativ yo’l bilan ko’paytirilgan o’simlik

qo’shimcha ildiz chiqaradi. Bu ildiz ularning poya qismidagi qo’shimcha kurtakdan o’sib chiqadi. Bosh ildizda birinchi tartibli yoki yon ildizlardan ikkinchi tartibli yon ildizlar o’sib chiqadi. Asosiy va o’rtacha ildizlar qatoriga asosiy hamda uchinchi va to’rtinchi tartibda bo’lgan hamma yon ildizlar kiradi. Bu ildizlar uzun va yo’g’on bo’ladi. So’ruvchi ildizlar ildiz tizimining ko’p qismini tashkil qiladi. So’ruvchi ildizlar uzoq yashamaydi. O’tkazuvchi ildizlar oraliq ildizlarning davomi hisoblanadi. Ular asosan suv va mineral moddalarning so’ruvchi ildizlarini olib daraxtga o’tkazadigan jigarrang tusli ikkinchi navbatda hosil bo’lgan ildizlarning oz qismini tashkil qiladi. Mevali daraxtlarning yer ustki qismi bosh poyadan iborat bo’lib, u tana, butoqlar, shox hamda novdalardan iboratdir. Tana asosan bosh poyaning tik joylashgan qismi bo’lib, unga butoqlar birikadi. Tananing pastki qismi asosiy tana va uchigacha bo’lgan qismi esa markaziy o’tkazuvchi yoki lider ataladi. Asosiy tanadan chiqqan shoxlar bu birinchi tartibli shoxlar hisob lanadi. Bu shoxlardan ikkinchi tartib shoxlar, ulardan esa uchinchi tartib shoxlar o’sib chiqadi. Asosiy tanada o’suvchi va hosil shoxlar ham shakllanadi. hosil shoxlari meva kurtaklarining shakllanishiga asos soladi. Markaziy tana esa butoq shoxlari va hosillari bilan birga daraxtning shox-shabbasini tashkil qiladi. Mevali daraxtlar shox-shabbasining rivojlanishi ularning ildiz tizimiga bog’liqdir. Shox tiplari. Mevali daraxtlarning shoxlari asosan o’suv va hosil shoxlariga bo’linadi. О ’suv shoxlari baquvvat o’sadi va meva kurtaklari hosil qilmaydi. Meva shoxlari esa kalta bo’lib, sekin o’sadi va ularda meva kurtaklari shakllanadi. Meva shoxlari quyi dagilarga bo’linadi: – halqali shoxcha, nayza shoxchalar, nayzali ingichka novdalar, meva butoqchalari tipida (urug’li mevalarda); – gulli shoxcha, tup meva shoxcha, tizsimon shoxcha va aralash meva shoxchalari (danakli mevalarda).

12-rasm. Mevali daraxtlarning hosil shoxlari. Kurtak. Rezavor meva o’simliklarining yer ustki qismi – tanasi, shoxcha, gul, meva va boshqalarini kurtakdan rivojlantiradi. Kurtaklar o’sish va meva kurtaklariga bolinadi. O’sish kurtaklari amal davrida barglar bilan o’ralgan halqali qisqa shoxchalar va uzun novdalar paydo qiladi. hosil (reproduktiv) kurtaklarda esa gullar, keyin meva yoki rezavor meva shakllanadi. Olma daraxtlarning gul kurtaklari yozilganida birinchi galda 5–7 bargdan iborat to’pbarg, so’ngra esa g’unchalar paydo bo’ladi. Asosiy barg qo’ltig’ida o’suv va ba’zan gul kurtaklar hosil bo’ladi. To’p kurtaklar ana shu tarzda shakllanadi. Ishni bajarish tartibi: Talabalar mevali o’simliklar ko’chatlaridan, gerbariy, jadval va ma’lumotnomalardan foydalanib turli meva ekinlarining yer ustki va ostki qismlarini o’rganadilar. Mashg’ulot davomida mazkur mintaqada ko’p tarqalgan mevali daraxtlar ko’chatlaridan foydalaniladi. Talabalar mevali daraxtlar ning morfologik tuzilishi va belgilarini to’liq o’rganish uchun 4-jadvalni to’ldiradilar. 4-jadval Hosil beruvchi daraxt joylashgan manzil va tasnifi , , viloyat tuman xo’jalik , ,

araxt turi, avlodi ekish tartibi ekilgan yili , daraxtlar soni yozish muddati Talabaning f.I.Sh. SUBTROPIK MEVALAR Subtropik mevalarga anor, anjir, bodom, xurmo kabi o’simliklar kiradi. Anor bir tekis pishib yetilmaganidan bir necha marta bo’lib-bo’lib teriladi. Dumbulligida terilgan anor saqlash vaqtida pishib yetiladi va о ’ziga xos maza hosil qiladi. U qisqagina meva bandi bilan birga bog’ qaychida kesib terilib, savat, chelak, qoplarga solinadi. 2– 3 kun davomida soyada quritiladi, so’ngra saralanib 2 navga ajratiladi. Qutiga yog’och chirindi solib joylanadi.

13-rasm. Anor. «Qizil anor» navi. 14-rasm. Anjir. «Kadota» navi. Anjir. Anjirning yangi terib olingan mevalarini uzoq joyga tashish ham mumkin emas, chunki tez achib qoladi. Shuning uchun anjir ho’lligicha iste’mol qilinadi. Bir qismi qoqi qilish, qiyom pishirish va konserva tayyorlash uchun sarflanadi. Hosil bir vaqtda yetilmaganligidan har 2–3 kunda terib turiladi. Mevaning yashilligi yo’qolib, po’stining qahrabo rangga kirishi yetilganligini ko’rsatadi. hosil tamom yetilmagan holda, ya’ni qattiqligida teriladi. Anjirning yetilganligini to’g’ri aniqlash g’oyat muhim, chunki meva daraxtda 1–2 kun ortiq turib qolsa, yumshab qayta ishlashga yaroqsiz bo’lib qoladi. hosil meva bandini pichoq bilan kesib teriladi. Mevalar savatcha yoki 16 kg li qutilarga 3–4 qavat qilib joylanadi. Qavatlar orasiga anjirning qalin barglari solinadi. Ba’zan shirasi oqib chiqqanda ham bu barglar achishiga imkon bermaydi va qo’shni qavatdagi mevalarni buzilishdan saqlaydi. Anjirning ko’p qismi qoqi qilinadi. Bodom . Bodom tamom yetilgandan keyin iyulning oxiri va avgust boshlarida teriladi. Uning yetilganligi meva qati ning yoril ganligiga qarab aniqlanadi. Bodom daraxti yerga qoqib teriladi. Shoxlarida qolganlari qo’lda teriladi. Tayoq bilan qoqish mumkin emas, chunki daraxt shoxlari qattiq shikastlanadi. Terilgan bodom savat, quti yoki qoplarda solinib, meva joylash bostirmasiga keltiriladi va bu yerda 50 sm qalinlikda yerga to’kiladi. 2–3 kun o’tib meva po’sti yong’og’idan osonlik bilan ajrala boshlagandan keyin po’stidan tozalashga kirishiladi. Tozalangan bodom bostirma tagiga yoki soya joyga yupqa yoyilib yaxshilab quritiladi.

Anor. Anor, anjir sovuqqa chidamsizligi bilan boshqa mevalardan ajralib turadi. Ular O’zbekistonda va boshqa respublikalarda qishda tuproqqa ko’miladi. Xurmo. Xurmoning 800 dan ziyod navi bor. O’zbekiston sharoitida yetishtiriladigan xurmo daraxtining bo’yi 5–10 m ga yetadi. Xurmoning mevasi yirik bo’ladi. Bir dona mevasining vazni 100–400 gr gacha bo’ladi, silindrsimon shakldan yassi yuma loq shaklgacha, uchi kalta gumbazsimon yoki botiq, zalg’ildoq yoki qizil rangda bo’ladi. Xurmo daraxti 100 yil va undan ortiq yashaydi. Ekilgandan keyin 4- yili hosilga kiradi. O’zbekiston sharoitida bir gektardan 120–150 sentner hosil beradi. hiakumi, Zendji Maru va Vaxsh kabi navlar keng tarqalgan. Rezavor meva o’simliklari. 15-rasm. Xurmo. «hiakumi» navi. O’zbekistonda o’stiriladigan rezavor meva o’simliklari ichida qulupnay ko’p tarqalgan o’simlik hisoblanadi. Mamlakatimizning tuproq-iqlim sharoitida qulupnay may oyining birinchi o’n kunligida pishadi. Mevasining mazasi, parhez uchun iste’mol qilinishi, texnolo giya sifati va rangining chiroyliligi jihatidan yuqori baholanadi. Qulupnay mevasining tarkibida 4–11 foizgacha qand, 0,3–1,6 foizgacha kislota, 0,1–0,4 foiz oshlovchi va bo’yoq moddalar bo’ladi. Qulupnayning 450 ga yaqin turi mavjud. O’zbekistonda esa uning 42 turi hamda jaydari turlari ekiladi va keng tarqalgan navlarga quyidagilar kiradi: Zengazengana, Kulver, Madam Muto, festivalniy, Dilbar, Uzbekistanskaya, Pamyat Shredera va boshqa mahalliy navlar.

16-rasm. Qulupnay. «Kulver» navi. 17-rasm. Qulupnay. «Madam Muto» navi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Ампелография, малораспространенные сорта. – Москва, «Колос». – 1966, 627-bet. 2. «Bog’, tokzor va sabzavot-poliz ekinlarini zararkunanda hamda kasalliklardan himoya qilishga oid spravochnik». – Toshkent, Uzdavnashr. – 1962, 318–337-bet. 3. Bo’riyev X. «havaskor bog’bonga qo’llanma». – Toshkent. «Sharq» NMAK. – 2002, 208-bet. 4. Mirzayev M. va boshqalar. «Bog’ va tokzorlardan yuqori hosil olish omillari». – Toshkent. – 1998, 21-bet. 5. Mirzayev M.M., Sobirov M.K. «Bog’dorchilik va tokchilik». – Toshkent, O’qituvchi. – 1975, 190-bet. 6. Mevachilik. – T.; Ma’ruzalar matni. – 1993. 7. Ostonaqulov T.E. va boshq. Meva-sabzavotchilik va polizchilikdan amaliy mashg’ulotlar. – Samarqand. – 2004, 260bet. 8. Ribakov A.A. va boshq. O’zbekiston uzumchiligi. – Toshkent, «O’qituvchi». – 1969, 214-bet. 9. Ribakov A.A., Ostrouxova S.A. «O’zbekiston mevachiligi». – Toshkent, «O’qituvchi». – 1981, 508-bet.

Похожие

Urug’li mevalar

Urug’. Urug’ning tuzilishi. Meva xillari

Mevali va rezavor mevali o’simliklarning kelib chiqishi, botanik ta’rifi va umumbiologik xususiyatlari

Mevachilik va uzumchilikning xalq xo’jaligidagi ahamiyati

Ko’chatlar uchun joy tanlash va uning asosiy bo’limlari, urug’larni ekishga tayyorlash va ekish