Ko’chatlar uchun joy tanlash va uning asosiy bo’limlari, urug’larni ekishga tayyorlash va ekish - Ботаника - Рефераты

Ko’chatlar uchun joy tanlash va uning asosiy bo’limlari, urug’larni ekishga tayyorlash va ekish

Загружено в:

05.04.2023

Скачано:

0

Размер:

65.4169921875 KB

Ko’chatlar uchun joy tanlash va uning asosiy bo’limlari, urug’larni ekishga tayyorlash va ekish Ko’chatzor uchun ajratilgan maydon har tomonlama qulay, katta yo’lga yaqin bo’lishi lozim. Natijada, ko’chatzorlarni qishloq xo’jalik mashinalari, o’g’itlar bilan ta’minlash va yetishtirilgan ko’chatlarni realizatsiya qilish ishlari ham yengillashadi. Shu bilan birga xo’jalik yetarli darajada suv bilan ta’minlangan, sizot suvi kamida 1,5–2 m dan past, yeri unumdor va sho’rlanmagan bo’lishi zarur. Ko’chat yetishtiruvchi xo’jaliklarda har xil mevali ko’chatlarga bo’lgan talabni to’liq qondirish uchun quyidagi bo’limlar bo’lishi lozim: 1. Kurtak va boshqa xil payvandlar uchun qalamchalar tayyorlanadigan maxsus ona bog’. 2. Qalamchadan ko’payadigan mevalar uchun uzumzor, anor zor, anjirzor kabi ona bog’lar tashkil qilinadi. 3. Olma, nok,behiurug’ini sepib payvandtaglaryetishtiradigan bo’lim. Danakli mevalarning danaklari to’g’ridan-to’g’ri niholzorlarga ekiladi, olma, behi, nok urug’ini esa dastlab gektariga 35– 40 s hisobidan urug’ sepib, bir yil nihol yetishtirilib, kelgusi yili ularni niholzorlarga siyrak qilib ekiladi. 4. l-dala ko’chatzori. 5. 2-dala ko’chatzori. 6. 3-dala ko’chatzori. 7. Pakana payvand ko’chatlar yetishtiriladigan bo’lim. 8. Ixota va ko’chatzorlar uchun manzarali daraxt ko’chatlari yetishtiriladigan bo’lim. 9. Payvandtaglar yetishtiriladigan niholzor. Ko’chatzorlarda almashlab ekish. Ko’chatzorlarning unumdorligini pasaytirib yubormaslik uchun ko’chat yetishtiruvchi xo’jalik larda ma’lum almashlab ekish tartiblarini joriy qilish zarur. Quyidag i tartiblar tavsiya etiladi:

ikki yil beda, uchinchi yili bir o’rimdan key in may oylarida yer haydalib, unga sabzavot yoki qovun-tarvuz ekilib, kuzda urug’li mevalarning urug’i sepiladi. To’rtinchi yili urug’li mev alarning payvandtaglari yetishtiriladi. Ko’chatzor uchun unumdor, havo o’tkazuvchanligi yaxshi, sho’rxok bo’lmagan, bo’z tuproqli yerlar ajratiladi. Sho’r va botqoq, sizot suvlari yuza joylashgan yerlarda zovur qazib melioratsiya ishlari o’tkazishga to’g’ri keladi. I.V. Michurin «Payvandtag – mevali daraxtlarning poydevori» degan edi. haqiqatan ham meva daraxtlarining kuchli yoki kuchsiz o’sishi, kech yoki barvaqt hosilga kirishi, uzoq umr ko’rishi, noqulay iqlim sharoitlariga moslashishi payvandtaglarga bog’liq. Sizot suvi yaqin, tosh, qum, shag’al sho’rxok tuproqli va tog’li tumanlar uchun suvsizlikka chidamli payvandtaglar tanlanib olinadi hamda ular payvand qilib ko’paytiriladi. Mevali daraxtlarni ko’paytirish va iqlimga moslashgan payvandtaglar tanlash sohasida birmuncha ishlar qilindi. Olma daraxtlarini yetishtirishda madaniy olma navlaridan Rozmarin, Qandil sinap, Parmen zimniy zolotoy kabi daraxtlarning mevasidan tayyorlangan urug’lar kuchli payvandtag hisoblanadi. Olmaning kuchli payvandtaglari asosan urug’dan ko’paytiriladi. Urug’dan ko’paytirilgan nihollarga asosiy standart olma daraxtlaridan qalamcha tayyorlab kurtak payvand qilinadi. O’zbekistonda olma urug’ini Tyan-shan tog’ qiyaliklarida yovvoyi holda o’sadigan olmazorlardagi Siversa olmasidan olinadi. Bu olma mevasining har donasi 10–100 g, mazasi nordon va shirin. Ko’chatlarning ildizi yer yuziga yaqin joylashganidan yerni muntazam o’g’itlab, begona o’tlardan tozalash va o’z vaqtida sug’orib turish kerak. Shu bilan birga ko’chat qator oralarini ishlash vaqtida ildizlarning shikastlanmasligi uchun maxsus mashinalar qo’llanishi mumkin. Payvandtag yetishtirish uchun bir–ikki yashar ildiz otgan paradizka va dusen ko’chatlari oldindan maxsus tayyorlangan bog’larga qator orasi 1,5–2,0 m, tup oralari esa 40–45 sm dan qilib ekiladi. Shunda gektariga 11–14 ming dona ko’chat ketadi. Bu ko’chatlarda 2–3 tadan kurtak qoldiriladi. Mana shu

kurtaklardan o’sib chiqqan novdalarning 2–3 sm ortiqchasi kesib tashlanadi. Qoldirilgan har bir kurtakdan 2–3 tadan yangi novda o’sa boshlaydi. Birinchi marta novdalardan o’sib chiqqan bir yillik novdachalar 20–25 sm ga yetganida, may oyida ikki marta, novdalarning o’sishiga qarab iyul, sentabr oylarida 1–2 marta tup roq tortiladi. Nok uchun yovvoyi o’rmon nokidan tashqari madaniy noklarning urug’idan chiqqan niholchalardan foydalaniladi. Yovvoyi noklarning bir necha xili Chimyon tog’laridagi o’rmonlarda va Olma-Ota atrofidagi tumanlarda o’sadi. Behi nokning pakana payvandtagi hisoblanadi. Behi nihollariga payvand qilingan noklar barvaqt hosilga kiradi. Biroq ko’p umr ko’rmaydi. Behiga payvand qilingan nokning hamma navlari ham yaxshi tutavermaydi. «Lesnaya krasavitsa», «Kyure», «Lyubimaya Klapa», «Qishki dekanka» kabi navlari behi nihollariga kurtak payvand qilinganda yaxshi tutib ketadi. O’zbekistonda va Markaziy Osiyoning boshqa respublakalarida gilosning asosiy navlari «Kamhastak»ka ulab ko’paytirilmoqda. Kamhastak gilos va olcha uchun qurg’oqchilikka chidamli kuchli o’sadigan payvandtag hisoblanadi. «Kamhastak»ka ulangan gilos ko’chatlarining ildizi yo’g’on bo’ladi, lekin mayda ildizlari ham uchraydi. O’rik navlari uchun mahalliy xashaki o’rik yaxshi payvandtag hisoblanadi. Xashaki nihollarga payvand qilingan o’rik navlari baland bo’yli bo’lib o’sadi, bir necha yil umr ko’radi. O’rikni shafloliga ham payvand qilish mumkin, lekin ko’p umr ko’rmaydi. Madaniy o’rik navlaridan xurmoyi va isfarak navlari yaxshi payvandtag hisoblanadi. Yeri sho’r bo’lgan maydonlarda oq payvandi va qizil payvandi o’rik navlaridan payvand uchun foydalanish mumkin. Shaftoli uchun mahalliy oq shaftoli eng yaxshi payvandtag hisoblanadi. Bodom uchun mag’zi ochiq oddiy bodom yaxshi payvandtag hisobl anadi. Yong’oq uchun oddiy yong’oq kuchli payvandtag bo’lib, barvaqt hosilga kiradigan «Ideal O’zbekiston» yong’og’i kabi yong’oqlar uchun kuchsiz payvandtag hisoblanadi. Xurmo navlari virgin va kavkaz xurmolariga payvand qilib ko’paytiriladi. Sepishga ajratilgan hamma urug’lar yangi va sifatli bo’lishi maqsadga muvofiq. Eskirib qolgan urug’ o’zining

unib chiqish xususiyatini yil sayin yo’qotib boradi. Yong’oq urug’i bir yildan keyin o’zining unib chiqish xususiyatini yo’qotsa, danakli mevalar urug’li mevalarga nisbatan o’zining yerdan unib chiqish xususiyatini tezroq yo’qotadi. Urug’larni ekishga tayyorlashda mevali daraxt urug’i sabzavot urug’idan o’zining unib chiqish xususiyati bilan ajralib turadi. Ekila digan mevalar urug’i quritilganidan keyin bahorgacha qopda bino ichida saqlansa urug’lar to’liq unib chiqmaydi. Urug’larni yerga sepishdan oldin qumlash kerak yoki kuzda ma’lum chuqurlikka sepiladi. Urug’lar qumlash (stratifikatsiya) davrida yetiladi. Bu jarayon me’yorida o’tishi uchun urug’lar o’z vaqtida qumlanishi, ke rakli yerlarda saqlanishi, namlik bilan bir me’yorda ta’minlanishi katta ahamiyatga egadir. O’zbekiston sharoitida bir necha yillar mobaynida olingan ma’lumotlarga qaraganda olma va nok urug’i pishib yetilgan mevalardan ajratib olingandan keyin urug’larning to’liq yetilishi uchun 100–120 kun, yong’oq va bodom uchun 45–60 kun, behi urug’i uchun 60–70 kun, shaftoli va o’rik uchun 90–100 kun, kamh astak uchun 130–150 kun, tog’olcha danagi uchun 200–250 kun talab qilinadi. Mevali daraxt urug’lari 10–15-noyabrgacha ochiq maydonlarga ekilishi lozim. Kuzda ekilmasa, fevral va mart oylarida yer yetilishi bilan hali bo’rtmagan urug’ yetilgan yerga ekilaveradi. Og’ir tuproq larga olma, behi, nok urug’lari 2– 2,5 sm, yengil tup roq yerlarda 3–3,5 sm chuqurlikda ko’miladi, so’ngra ularning o’sishi albatta mulchalanadi. Mayda danakli meva urug’lari 5 sm, yirik da nakli mevalar 7–10 sm chuqurlikda ko’miladi. Olma, nok, behi urug’laridan unib chiqqan nihollar o’rik, shaftoli, tog’olcha kabi danakli meva urug’laridan unib chiqqan nihollarga nisbatan sust o’sadi. Shuning uchun meva urug’lari to’g’ridan-td’g’ri birinchi dala ko’chatzorlariga emas, balki alohida uchastkada bir yil payvandtaglar yetishtirilib, bu nihollar birinchi dalada ko’chatzorlariga ko’chirib ekiladi. Birinchi dalasiga ekish uchun sarflanadigan urug’lar me’yorlari (kg/ga); olma, nok, behi 35–40 kg/ga, o’rik 300–400 kg/ga, shaftoli 400–500, tog’olcha 150, olcha 100, gilos 100 kamxastak 70, bodom 200–300, yong’oq 800–1000,

kavkaz xurmosi 40–50, virgin xurmosi 10–20, chilonjiyda 80–150 kg/ga. Avgust, sentabr oylarida urug’li va danakli meva payvantaglariga respublikamizning har xil zonasidan tavsiya etilgan ertagi, o’rtagi va kechki navlardan qalamchalar qirqib olib kelib kurtak payvand qilinadi. Yetishtirilgan payvandtaglar asosan ikki davrda, ya’ni bahorda o’suvchi kurtak bilan va avgust–sentabr oylarida uyquda yotgan kurtagi bilan payvand qilinadi. Ertagi payvand may–iyun oylarida boshlanadi. Bu davrga kelib, payvandtag qobig’i tanasidan yaxshi ajratiladigan bo’ladi. Payvandtaglarni kurtak payvand qilishga tayyorlash. Kurtak payvand qilishdan oldin payvandning tanasi yer betidan 15–20 sm balandlikdagi qismi yon shoxchalaridan o’tkir bog’ pichog’ida yaxshilab tozalanadi va latta bilan artiladi, qatordagi kesaklar ariqqa tushirilib, payvand qilinadigan uchastka ketma-ket sug’oriladi. Payvandtag tanasida suv yurishi hamda po’stloqning ko’chishi tezlashadi. Payvandtaglar kurtak payvand qilinguniga qadar me’yorida o’sishi yerning puxta tayyorlanishiga bog’liq. Ayrim xo’jaliklarda payvandtag ekiladigan yerlar odatda 25–27 sm chuqurlikda haydaladi, urug’li, danakli meva urug’lari ekiladi. 25-rasm. Payvandtaglarni vegetativ yo’l bilan ko’paytirish (vertikal va gorizontal usulda). Ko’chat yetishtiruvchi xo’jaliklarda asosan kurtak payvand qilish yo’li bilan ko’chat yetishtiriladi. Qisman qishki payvand hamda yovvoyi daraxtlarning bir yillik shoxlariga iskana va kurtak payvand qilinadi. Bog’dorchilikda payvandlashning bir necha usullari mavjud. Kurtak payvand «okulirovka» so’zidan kelib chiqqan bo’lib, grekcha «okulis» ko’z demakdir. Shunday ekan bir yillik novdaning barg qo’ltig’ida

joylashgan ko’z olib payvand qilinadi. O’zbekiston sharoitida kurtak payvandni ikki davrda iyulning oxirgi o’n kunligidan to 15–20 sentabrgacha davom ettirish mumkin. Respublikamizning janubiy rayonlarida biroz ertaroq, shimoliy zonalarida esa kurtak payvand yoppasiga 1 avgustdan boshlanadi. Yong’oq iyun- iyul oylarida payvand qilina boshlanadi, xurmo apreldan sentabrning boshlarigacha payvand qilinishi mumkin. Akademik R.R. Shreder nomidagi mevachilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tekshirish institutida kurtak payvandning progressiv usullari ishlab chiqildi va qulay muddatlari aniqlandi. Kurtak payvand avgust oyidan oldin qilinsa, kurtak tez uyg’onishi mumkin. Ayrim paytlarda bundan ertaroq payvand qilinganda undan novda o’sib chiqa boshlaydi. Bu novda kech kuzgacha yaxshi chiniqib yetilishi uning uchi chilpib qo’yilishi zarurdir. Olmani iyun oyidan sentabrgacha kurtak payvand qilish mumkin. Bahorda payvand qilinadigan novdalar kuzda ma’lum daraxtlardan qirqib maxsus yerto’la yoki sovutgich xonalarida saqlanishi mumkin. Yozda kurtak payvand qilinganda qalamchalar ma’lum daraxtlardan ketma-ket olib tavyorlanadi. Qalamcha tavyorlanadigan bog’lardagi daraxtlar nihoyatda saralangan, serhosil, kasallanmagan, navlari aralashib ketmagan, aniq bo’lishi kerak. Olingan qalamchalar bog’-bog’ qilib bog’lanadi. Kurtak payvand qilingan qismiga taqib payvandtagning ortiqcha yer ustki qismini o’tkir tok qaychi yordamida qirqiladi. Bir yarim ikki hafta ichida payvandlangan kurtak payvandtag bilan tutashadi va 10–12 kundan keyin payvand ko’zdan novda o’sib chiqadi. Mana shu davrda boshlang’ich lenta qirqilib asta-sekin bo’shatib qo’yiladi. May oyiga kelganda unmay qolgan ortiqcha payvandtaglarni olib tashlash kerak. Yong’oqni kurtak payvand qilish boshqa mevali daraxtlardan birmuncha farq qiladi. Payvandlash uchun Bekichev pichog’ida 20–25 sm yo’g’onlikdagi yong’oq novdasidan kurtak po’sti bilan halqa shaklida kesib olinadi. Payvandtagning po’stlog’i ham doira shaklida kesilib, kurtakka qarama-qarshi tomoni uzunasiga tilinadi. halqasimon po’stloq payvandtagdan ehtiyotlik bilan ajratiladi. Novda kurtagi bilan ajratilgan payvandust tezda po’stlog’i kesilgan

payvandtagga ulanadi, ulangan joy bog’ moyiga botirib olingan doka bilan zichlab bog’lanadi. Payvand uchun kerakli ona daraxtlardan bir yillik novdalar qirqib keltiriladi va payvand qilish uchun 4–5 mm uzunlikda barg bandi qoldirilib, qolgan qismi olib tashlanadi va namlangan lattalarga o’raladi. Ko’chatlarni qazib olish. Standart talablarga javob beradigan bir yashar mevali daraxt ko’chatlari defoliatsiya qilingandan keyin oradan 8–10 kun o’tgach, maxsus ko’chat qaziydigan plug yordamida oktabr oyining oxiri, noyabr oyining boshida qaziy boshlanadi. Ko’chat qazishdan oldin ko’chatzor sug’oriladi va yer yetilishi bilan plug DT–75 yoki shu kuchga ega bo’lgan boshqa traktorlarga tirkab ko’chat qazishga kirishiladi. Ko’chat qazishda plug yaxshilab tekshirilishi lozim. Bunda ko’chatlar ildizining uzunligi 28–35 sm bo’lishi zarur. Qazib olingan ko’chatlar bir yerga to’plangach, ular ning ildizi ketma-ket qirqilib tezda saralanadi va maxsus uchastkaga olib borilib ko’miladi. Qazib olingan ko’chatlar 25–50 tadan bog’-bog’ qilib boylanadi. Meva navlari taxtachalarga qora qalamda yoziladi, ко ’chat ko’miladigan joyga jo’natiladi. Ko’chatlarni tashishda ularning shox-shabbalari shilinishiga yoki sinishiga va ildizining shamollashiga yo’l qo’yilmaydi. Ko’chatlar maxsus transportlarda tashiladi. Ko’chatlarni ko’mish. Ko’chatlarni ko’miladigan yer keng roq bo’lishi kerak, har xil transportlarda tashib kelingan ko’chatlar rejalashtirilgan yerga tushiriladi. Ko’chat ko’miladigan yer ko’chatlarni tarqatishdan oldin fumigatsiya qilinadigan binolarning oldida tashkil qilinadi. Kuzda yer quruqroq bo’lsa, albatta bog’ qator oralariga suv qo’yiladi va yer yetilishi bilan sharqdan g’arbga qaratib, chuqurligi 50–60 sm bo’lgan ko’chat ko’miladigan xandaqlar qaziladi. Xandaqlarning janubiy tomoni 45 daraja nishabroq qilinadi va sug’oriladi. Meva tur va navlari xandaqlarga qat’iy reja asosida ko’miladi. har bir meva navini ko’mishda qoziqlar qoqiladi, unga taxtacha osilgan bo’lib, meva navlarining nomi qora qalamda yozilib qo’yiladi. Ko’chat

ko’miladigan yer qattiq shamollardan xoli, sizot suvi chuqur joylashgan va sho’rlanmagan bo’lishi kerak. Ko’chatzor daftari va rejasi. Yangi barpo qilinadigan meva bog’larni serhosil, xo’jalikka katta daromad keltiruvchi bog’larni yaratish, ko’chatzorlarda mevali daraxt ko’chatlarini aralashtirib yubormasdan ularni rejali ravishda ko’paytirishga bog’liq. Ko’chatzorda kurtak payvand qilishda quyidagi qoidalarga qattiq rioya qilish lozim. Masalan: olmaning bir necha ertangi, o’rtagi va kechki navlari bor. Payvand qilishni uyushqoqlik bilan o’tkazish uchun ko’chatzorning bir gektaridagi bir meva navi kurtak payvand qilib bo’lganidan keyin ikkinchi bir navni payvand qilish lozim. Agronom yoki brigadir har bir payvand va bog’lovni qaysi kunda bajarilgan hamda bir qator kurtak payvand qilinmagani va qilinganini yozib qo’yadi. Xuddi shunday ma’lumotlar ko’chatzor daf tariga ham yozib qo’yiladi. Ko’chatlarni ko’chatzordan qazib olishda meva tur va navlari birin-ketin qaziladi, saralanadi. Ko’chatlar 25–30 tadan bog’bog’ qilib tol novdasi bilan yaxshilab bog’lanadi. har bir ko’chat bog’i navining nomi va soni yozilib kerakli yerlarga yuboriladi. Ayrim meva ko’chatini qishda ko’mish lozim bo’lsa, maxsus mashinalardan foydalanish tavsiya etiladi. Meva daraxtining ko’chatlarini boshqa yerlarga yuborish. Ko’chatlar kuzda qazilgach, yaqin yerlarga olib borib ko’miladigan bo’lsa, odatda arava yoki mashinalarda tashiladi. Qiya qilib bir to- monga taxlaganda, albatta, ко ’chat tanasining mashina yoki arava chetiga teg’ib shilinmasligi uchun o’sha tomonga poxol ko’proq tashlanadi. Ko’chatlar mashina va aravaga ortilganda uning ildizini yo’lda shamollatmaslik uchun ustiga bir tekisda nam poxol tashlanadi. Ko’chatlar mashinaga belgilangan balandlikda taxlab chiqilgandan keyin ustidan chodir yoki brezent tortib boylanishi lozim. Ko’chat qancha tez va urintirilmasdan olib borib ekilsa u shuncha yaxshi ko’karadi. Mashina yoki aravaning tagiga ho’l poxol tashlash maqsadga muvofiqdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Ампелография, малораспространенные сорта. – Москва, «Колос». – 1966, 627-bet. 2. «Bog’, tokzor va sabzavot-poliz ekinlarini zararkunanda hamda kasalliklardan himoya qilishga oid spravochnik». – Toshkent, Uzdavnashr. – 1962, 318–337-bet. 3. Bo’riyev X. «havaskor bog’bonga qo’llanma». – Toshkent. «Sharq» NMAK. – 2002, 208-bet. 4. Mirzayev M. va boshqalar. «Bog’ va tokzorlardan yuqori hosil olish omillari». – Toshkent. – 1998, 21-bet. 5. Mirzayev M.M., Sobirov M.K. «Bog’dorchilik va tokchilik». – Toshkent, O’qituvchi. – 1975, 190-bet. 6. Mevachilik. – T.; Ma’ruzalar matni. – 1993. 7. Ostonaqulov T.E. va boshq. Meva-sabzavotchilik va polizchilikdan amaliy mashg’ulotlar. – Samarqand. – 2004, 260bet. 8. Ribakov A.A. va boshq. O’zbekiston uzumchiligi. – Toshkent, «O’qituvchi». – 1969, 214-bet. 9. Ribakov A.A., Ostrouxova S.A. «O’zbekiston mevachiligi». – Toshkent, «O’qituvchi». – 1981, 508-bet.

Похожие

Geografiya maydonchasi, o`quv- tajriba maydonchasi va tirik tabiat burchagini jihozlash va ularda mashg`ulotlarni tashkil qilish

Sitrus o’simliklar

O’zbekistonda chegaralangan holda tarqalgan begona o’tlarga qarshi uyg’unlashgan kurash choralari

O’simliklar dunyosi. Botanika fani, uning bo’limlari, rivojlanish tarixi

Fungitsidlar. Urug’larni dоrilashda qo’llaniladigan preparatlar