Sitrus o’simliklar - Ботаника - Рефераты

Sitrus o’simliklar

Загружено в:

05.04.2023

Скачано:

0

Размер:

27.8671875 KB

Sitrus o’simliklar Sitrus avlodi rutedoshlar oilasiga kiradi va 33 avlod, 250 turni o’z ichiga oladi. Bular yovvoyi holda asosan Osiyodagi, Zond arxipelagi va boshqa yerlardagi musson shamoli esadigan joylarda o’sadi. Vakillari boshqa joylarda uchramaydigan o’ziga xos, rezavorsimon meva tugadi. Mevasi po’stli yoki qalin etli bo’ladi. Ular meva barglarining ichki devorlarida sersuv o’simliklar shaklida hosil bo’ladi. Madaniy sitrus o’simliklar mevasi uch qavatdan tu zilgan. Tashqi qavati qalin, tig’iz, zarg’aldoq rangda bo’lib, unda efir moylari saqlanadigan ko’p hujayrali bo’shliqlar mavjud. Ichki qavati (endokarniy) yoki mevaning eti pallaga bo’lingan va har bir pallasi po’stga o’ralgan. Bu pallalar urchuqsimon ko’pgina o’siqlardan hosil bo’ladi, bu o’siqlar shira xaltachalari deyiladi, ular guj shira massasini hosil qiladi. hujayra shirasi tarkibida shakar, organik kislotalar va boshqa moddalar mavjud bo’ladi. Bularga limon, apelsin, mandarin, greypfrut kiradi. Sitrus mevalarda urug’lar miqdori har xil bo’ladi. Ayrim navlari urug’siz, boshqa navlari esa juda serurug’ bo’ladi. O’zbekistonda sit rus o’simliklar har xil shakldagi usti yopiq joylarda ekib o’stiriladi. Ularni ikki asosiy tipga birlashtirish mumkin. Qish davrida isitilm aydigan usti yopiq joy va sovuq vaqtda isitiladigan usti yopiq joylarda yetishtiriladi. Issiqxonalarda isitish tizimi bo’lganligidan yil ning sovuq davrida sitrus o’simliklarini parvarish qilishning termik sharoitini tartibga solish mumkin. Transheyalarda qish oylaridagi termik rejim yerning va transheyalarda usti yopilgan konstruksiyalarning issiqlik berishiga qarab aniqlanadi. Sitrus o’simliklar transheyalarda issiqxonalarga qaraganda anchagina qattiq sharoitda o’sadi. Sitrus o’simliklarning guli barglar qo’ltig’ida yoki yosh novdalar uchida yakka yoki kichik shingil hosil qiladi. Avval uchida gul shakllanadi, so’ngra hosil novdasi o’sa borgan sari barglar qo’ltig’idagi gullar shakllanadi. Ancha kuchli o’sadigan novdalarda qo’ltiq

kurtaklar kam hosil bo’ladi. hosildor novdalar bargining hammasi meva kurtaklari yozilishidan oldin shakllanadi, vegetativ kurtaklarda esa kuzatilmaydi, hosildor va vegetativ novdalarning o’sishi, gul kurtaklarining oldinketin hosil bo’lishi va shakllanishi bir vaqtga to’g’ri keladi. Sitrus o’simliklarning bargi bir yildan uch yilgacha yashnab turadi. Qarigan barglar o’rnini asta-sekin yosh barglar egallaydi, shuning uchun ular doim yashil ko’rinishda bo’ladi. Bir yoshdan katta barglari hosil tugishida ko’proq ahamiyatga ega. Chunki ular zaxira moddalar to’planadigan joy hisoblanadi. Shuning uchun bunday barglarning saqlanib turishi mo’l hosil olishda juda muhim ahamiyatga ega. Qishlash davrida sharoit noqulay bo’lib, barglari to’kilib ketsa, o’simliklar yangi barg chiqaradi, lekin shu yili hosil bo’lmaydi. Sit rus o’simliklari usti yopiq joyda o’stirilganda ularning shox-shabbasining ixcham turishiga nisbatan qattiq talablar qo’yiladi. O’zbekistonda sitrus o’simliklar tarqalgan yildan boshlaboq R. Shreder nomidagi bog’dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tekshirish instituti Markaziy eksperimental bazasida, janubiy O’zbekistonda tajriba stansiyasida va uning Namangan tayanch punktida transheya va issiqxonalarda ilmiy amaliy ishlar olib boriladi. Yangi sitrus mevazorlarini barpo etishda navlarni ishlab chiqarish uchun tavsiya etiladigan nisbatda tanlash, ya’ni 70 foiz limon, 15 foiz apelsin, 10 foiz mandarin hamda boshqa sitrus mevalardan 5 foiz miqdorida ekish kerak. Limon navlari. Meyer navi eng serhosil, ertapishar navlardan biri hisoblanadi. Limonanj navi limon bilan apelsinning tabiiy duragayi hisoblanadi. 18-rasm. Limon. Mevasi o’rtacha yiriklikda, yumaloq «Meyer» navi. oval shaklda, tub tomoni biroz ingichka, biroz bo’rtib turadigan so’rg’ichi bor, so’rg’ichi ba’zan noksimon bo’yni uzun bo’ladi. Mevasi erta oktabr oxiri

noyabr boshlarida yetiladi. Bu nav juda serhosil bo’lib, transheyada o’stirilganda 9–10 yoshli daraxtlari 200–300, ba’zan esa 500–600 dona meva tugadi. Sovuqqa juda chidamliligi bilan boshqa navlardan farq qiladi. Villa Frank. Bu limonning tupi o’rta bo’yli, shox-shabbasi yo yiq, serbarg va pishiq bo’ladi. Mevasining vazni o’rtacha 70–80 gramm keladi. Meyer limoniga ulangan Villa frank ekilgandan keyin uchinchi yili hosilga kiradi. hosildorligi o’rtacha bo’lib to’la yoshdagi tuplaridan 150–200 donadan limon olinadi. Apelsin navlari. Gamlin – apelsinning eng serhosil, ertapishar navi bo’lib, o’rta dengiz guruhiga kiradi. Bu transheyada o’stirish mumkin bo’lgan eng yaxshi nav. Mevasi o’rtacha yiriklikda, ba’zan mayda, vazni 100–130 gr keladi, shakli yassi yuma loq yoki sharsimon. Mevasining umumiy vazniga nisbatan 45–50 foiz sharbat chiqadi. Sharbatida 6,5–7 foiz shakar, 1–1,1 foiz kislota va 50–55 mg C vitamini bor. Vashington navi Amerikadan keltirilgan. Tupi o’rta bo’yli, bo’yi 3–4 mm ga yetadi, shox-shabbasi yumaloq shaklda, ba’zan keng yoyilgan, tikansiz bo’ladi. Mevasi yirik, vazni 130–150 g, ba’zilari 250–300 g va undan og’ir bo’ladi. Mevalarining ayrimlaridagina urug’ bo’ladi. Ko’pincha meva sining eti quruqroq, bu navning kamchiligi hisoblanadi. Sochinskiy navi Vashington Navel apelsinning kloni hisoblanadi. Mevalari yirik, vazni 150–200 gr yumaloq shaklda, bunda 45– 50 foiz sharbat ajraladi, uning kislotaliligi 0,9–1,1 foiz. Tarkibida 6,5–7 foiz shakar, S vitamini bor. Mandarin navlari. Italyanskiy yoki tolbargli mandarinning tupi kichik, shox-shabbasi qalin, serbarg, shoxlari ingichka, mevalari o’rtacha yirik, yassi sharsimon, vazni 65–75 gr. Mevasi tarkibida 20 tagacha urug’ bo’ladi. Italyanskiy mandarin navi transheyalarda o’stirilganda mevasining o’rtacha vazni 70–80 gr, po’stining og’irligi mevaning umumiy vazniga nisbatan 28–30 foizdir.

Miagava Vase – past bo’yli mandarinlar naviga kiradi. Tupi kichikroq, bo’yi 1,5–2 metrgacha yetadi. Mevalari o’rtacha yirik, vazni 80–100 gr keladi, yumaloq shaklda. Kovano Vase – past bo’yli mandarin navi. Tupi kichikroq, shox-shabbasi ixcham, bo’yi 1,5–2 metrga yetadi. Mevalari yumaloq, o’rtacha yirik, vazni 120– 140 g keladi. Po’sti to’q sariq, mazasi achchiq-chuchuk. Sharbati tarkibida 0,5– 0,8 foiz kislota, 6,5–7 foiz shakar, 15–20 foiz S vitamini bo’ladi. Ekilganidan keyin 5–6-yili ayrim turlaridan 12–15 kg gacha hosil olish mumkin. Sitrus o’simliklar urug’idan va vegetativ yo’l bilan ko’payadi. Payvandtag yetishtirishda va seleksiya ishlarida asosan urug’idan ekib ko’paytiriladi. Navdor ko’chatlar vegetativ yo’l bilan yetishtiriladi. Ishlab chiqarish sharoitda sitrus ко ’chati vegetativ yo’1 bilan ko’payadi yoki qalamchadan yoki kurtak payvand qishlash yo’li bilan yetishtiradi. Qalamchadan ko’paytirishda bir yilda payvand qilib ko’paytirilganda 2 yil, ba’zan 3 yilda standart ko’chat olish mumkin. Greypfrut. Sok tayyorlash uchun ekiladi, hosildorligi nihoyatda yuqori. Bir dona mevasining vazni 500 g dan 1 kg gacha. Navlari yo’q. Mahalliy formalari mavjud. Limonga payvand qilish yo’li bilan ko’paytiriladi. Ko’chatining atrofida ildiz o’sishi hisobga olingan holda yil sayin kengroq joy qoldirilishi zarur. Sitrus o’simliklar issiqxonada qalamchadan ko’paytiriladi. Bu yerlarda yil bo’yi qalamcha olish mumkin, lekin bahor va erta kuz Meyer limoni qalamchadan ekiladigan eng yaxshi muddat hisoblanadi. Erta bahorda qalamcha qilinganda eng ko’p, ya’ni 80–90 foiz tutadi. Bahorda ekish uchun pishgan va chala pishgan, po’stlog’i yashil va 4–5 mm li o’tgan yilgi novdalar qalamcha qilinadi. Novdalarni tayyorlash, qalamcha kesish va ularni ishlash vaqtida qurib qolmasligi uchun vaqt-vaqti bilan suv purkab turish va ustini yopib qo’yish kerak. Sitrus o’simlik ko’chatlari ekiladigan maydon suv bilan ta’minlangan, sug’orish uchun qulay, o’rtacha zichlikdagi unumdor tuproqli, shamoldan, ayniqsa, garmseldan to’silgan joy bo’lishi kerak.

Bunday yerlarni kuzda chuqur shudgorlash, har gektariga 20 t gacha go’ng va 5000 kg gacha superfosfat solinadi. Ko’chat ekishdan oldin 70 sm li egatlar olib keyin sug’oriladi. Sitrus o’simliklarning urug’i unuvchanligini tez yo’qotadi. Shuning uchun mevadan ajratib olinishi bilan ularni tezda yerga yoki nam qumga ekish kerak. Vegetatsiya davrida yer sug’oriladi, yumshatiladi va begona o’tlar yo’qotiladi. Birinchi marta o’sa boshlaganda va ikkinchi marta iyul oyida qo’shimcha oziqlantiriladi: bunda har safar gektariga 60 kg dan azot solinadi. Kuzda ko’chatlar tuprog’i bilan ko’chirib olinadi, transheyadagi doimiy joyga ekiladi yoki bahorgacha ko’mib qo’yiladi. Doimiy joyga ekish uchun ko’chatzordan olinadigan sitrus o’simliklarning standart ko’chat tupining diametri 0,7–1 sm bo’lishi va yaxshi rivojlangan 3–4 ta birinchi tartibda shoxi bo’lishi kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Ампелография, малораспространенные сорта. – Москва, «Колос». – 1966, 627-bet. 2. «Bog’, tokzor va sabzavot-poliz ekinlarini zararkunanda hamda kasalliklardan himoya qilishga oid spravochnik». – Toshkent, Uzdavnashr. – 1962, 318–337-bet. 3. Bo’riyev X. «havaskor bog’bonga qo’llanma». – Toshkent. «Sharq» NMAK. – 2002, 208-bet. 4. Mirzayev M. va boshqalar. «Bog’ va tokzorlardan yuqori hosil olish omillari». – Toshkent. – 1998, 21-bet. 5. Mirzayev M.M., Sobirov M.K. «Bog’dorchilik va tokchilik». – Toshkent, O’qituvchi. – 1975, 190-bet. 6. Mevachilik. – T.; Ma’ruzalar matni. – 1993. 7. Ostonaqulov T.E. va boshq. Meva-sabzavotchilik va polizchilikdan amaliy mashg’ulotlar. – Samarqand. – 2004, 260bet. 8. Ribakov A.A. va boshq. O’zbekiston uzumchiligi. – Toshkent, «O’qituvchi». – 1969, 214-bet. 9. Ribakov A.A., Ostrouxova S.A. «O’zbekiston mevachiligi». – Toshkent, «O’qituvchi». – 1981, 508-bet.

Похожие

Sitrus ekinlarining karantin kasalliklari

O’simliklar olami

O’simliklar fiziologiyasi fani

O’simliklar sistematikasining qisqacha rivojlanish tarixi

Yuksak o’simliklar dunyosi – embryophyta (embryobionta)