Tabiatshunoslik o`quv materiallarining mazmuni - Ботаника - Рефераты

Tabiatshunoslik o`quv materiallarining mazmuni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Reja: 1. Tabiatshunoslik bilimlarini o`zlashtirish jarayonlari – idrok, tasavvur, tushunchalarni shakllantirish. 2. Tabiatshunoslik tushunchalarini aniqlash borasidagi olimlarning ishlari. 3. 1-2 sinf «Atrofimizdagi olam» predmetining mazmuni. 4. 3-4 sinf «Tabiatshunoslik» predmetining mazmuni.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Umumta`lim va hunar maktablarining islohoti o`rta va hunar ta`limi tizimini o`zgartirdi. Bolalarni o`qitish bir yil oldin — olti yoshdan boshlanadi. Boshlang`ich maktabda o`qishning davomiyligi bir yilga ko`payadi, bu bolalarni o`qishga, yozishga va hisoblashga asosli ravishda o`rgatish, ularga oddiy mehnat ko`nikmalarini singdirishga imkon beradi. Boshlang`ich sinflarning (1—2 sinflar) o`quv rejasiga «Atrofimizdagi olam» nomli yangi o`quv predmeti kiritilgan bo`lib, uni o`rganishga haftasiga 1 soat ajratiladi. Atrof olam bilan tanishtirish bo`yicha kursning asosiy vazifalari atrofdagi hayotning, tabiatning jism va hodisalari to`g`risidagi bolalar tasavvurlarini to`plash va muntazamlashtirish, ularning axloqiy-odobiy tajribalarini boyitish, to`g`ri xulq-atvor (oilada, maktabda, ko`chada, jamoat joylarida, tabiatda) ko`nikmalarini shakllantirish, oila a`zolariga muhabbat va ular to`g`risida g`amxo`rlikni, atrofdagi odamlarga (tengdoshlarga, murabbiylarga va boshqalarga) e`tibor bilan munosabatda bo`lishni, inson mehnati bilan bunyod yetilgan narsalarga ehtiyotlik munosabatini, tabiatga mas`uliyat bilan munosabatda bo`lishni, jonajon o`lkaga - vatanga muhabbatni tarbiyalashdir. Kursini o`qitish ikki yo`nalishda olib boriladi. Birinchi yo`nalish, bolalarni kishilarining ijtimoiy hayoti va mehnati bilan tanishtirish, xulq-atvor madaniyatini tarbiyalashni nazarda tutadi. Bolalarni jamiyatimiz hayoti bilan tanishtirish formalari, metodlari va vositalari xilma-xildir: ekskursiyalar, atoqli kishilar bilan uchrashuv, korxona, muzey, teatr, klublarga borish, suhbat va kitoblar o`qish, kino film, diafilm va teleko`rsatuvlarni tomosha qilish, bayramlarga tayyorlanish va hokazolar. Olingan tasavvurlarni bolalar amaliy faoliyatida (o`quv mashg`ulotlari, didaktik va ijodiy o`yinlar, o`z-o`ziga xizmat qilish bo`yicha mehnat va boshqalarda) mustahkamlaydilar. Ikkinchi yo`nalish bolalarni tabiat bilan bevosita muloqotda bo`lishda tanishtirish, tabiiy ob`ekt va hodisalar to`g`risida tasavvurlar shakllantirish, ta biatga nisbatan mas`uliyatli munosabatni xulq-atvor madaniyatini tarbiyalashni, tabiat muhofazasi bo`yicha baholi qudrat faoliyat tashkil qilishni nazarda tu tadi. Tabiat bilan tanishtirish ekskursiyalar, o`quv sayrlari davomida va shuningdek amaliy ishlar

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz tashkil qilinganda o`tkaziladigan kuzatishlar asosida amalga oshiriladi. Tabiat va unda boradigan o`zgarishlarni har kuni kuzatib borishni tashkil qilish katta ahamiyatga ega. Odamlar mehnatini va bolalarning amaliy faoliyatini (ijtimoiy-foydali mehnat, o`yin faoliyatini) tashkil qilish bu ikki yo`nalishlarni bog`lovchi vositadir. Kursning mazmunini (1—2-sinflar) «Bizning uyimiz va jonajon tabiat», «Bizning maktab (bolalar bog`chasi) va jonajon tabiat», «Bizning shahar (qishloq) va jonajon tabiat», «Jonajon mamlakat» mavzulari ochib beradi. Bu mavzular atrof olam to`g`risidagi tasavvurlarni asta-sekin yaqindan uzoqqa borish asosida to`plab, boyitib va tizimga solib borish imkoniyatini beradi. O`qitish jarayonida olingan bilimlarni mustahkamlash uchun ham, bundan keyin ularni boyitish va rivojlantirish uchun ham yil davomida bir mavzuning o`ziga bir necha marotaba qaytish maqsadga muvofiqdir. Atrof olam bilan tanishtirish bo`yicha mashg`ulotlarning ko`p qismi maktab oldi uchastkasi, park, kutubxonada, ko`rgazma va shu kabilarda o`tkaziladi. 1—2- sinflardagi mashg`ulotlar asosan tanishtirish harakterida bo`ladi. Puxta o`zlashtirib olinishi uchun har bir sinfda faqat kichik doiradagi, o`quvchilarning bilim va uquvlariga bo`lgan asosiy talablarda ifodalangan masalalar ajratib olinadi. «Atrof olam bilan tanishtirish» predmeti boshlang`ich maktabning qolgan predmetlari bilan chambarchas bog`langan. Tabiat va jamiyat hayotini, kishilar mehnatini kuzatishlar, ona tili va rus tili, mehnat ta`limi kabi predmetlar bo`yicha o`quv materiallarini yaxshiroq tushunib olishga yordam beradi. O`quvchilarning boshqa darslarda atrof olam to`g`risida olgan tasavvurlari shu predmet bo`yicha mashg`ulotlarda kengaytiriladi, boyitiladi, katta amaliy yo`nalish oladi. Pedagoglar olti yoshlilar bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning xususiyati o`yin faoliyatidan keng foydalanilish ekanligini doim esda tutishlari kerak. Atrof olam bilan tanishtirish jarayonida o`yinlardan foydalanish bolalarda yangini bilishga tabiiy ehtiyojini rivojlantirishi, o`qishning har xil usullarini egallab olishga yordam berishi kerak. O`yinlar atrof olamni idrok qilishga, bolalarning jismoniy rivojlanishi va chiniqishiga, ularda chaqqonlikni, tezkorlikni va harakatini boshqarishni,

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz muvozanatni his qilishni, fazoda o`zining qaerdaligini aniqlay olish xislatlarini tarbiyalashga yordam beradi. Atrofni idrok qilishda mazmunli vazifali o`yin lar alohida ahamiyatga ega. Shuning uchun ham o`yin lar mazmuniga axloqiy mazmundagi bolalar yozuvchilarining asarlaridan, xalq ertaklaridan olingan holatlarni kiritish maqsadga muvofiq bo`ladi. O`yin lar bolalarni jamoat qoidalarini bajarishga, madaniy xulq- atvor ko`nikmalarini egallab olishga o`rgatadi. Didaktik o`yinlar bolalarning nutqiy hamda aqliy rivojlanishining muhim manbalaridan biri sifatida o`quv mashg`ulotlarida olingan bilimlarni mustahkamlaydi, yangini bilib olishga qiziqish uyg`otadi, sinchkovlikni rivojlantiradi. Atrof olam bilan tanishtirish jarayonida, bola lar tomonidan sinfdagi, maktabdagi, jamoat joylaridagi xulq-atvor qoidalarini o`zlashtirib olishlariga alohida e`tibor berish zarur. Bolalarga o`qituvchi, tarbiyachi, o`z o`rtoqlari bilan qanday aloqada bo`lishni ko`rsatishi kerak. Shunga ko`ra pedagoglar bo lalarga faqat u yoki bu qoidaning mazmuni haqida hikoya qilibgina qolmasdan, balki uni qanday bajarish kerakligini ham ko`rsatadi. Odamlarning har xil harakatlari (ish yuritishlari), ularning o`zaro munosabatlari ko`rsatilgan bolalar she`rlari va hikoyalarini sahnalashtirish xulq-atvor qoidalarini namoyish qilishning samarali uslubidir. Qoidalarni tushuntirish shakllari har xil bo`lishi mumkin: chunonchi, sinf hayotidan aniq misollar bo`yicha suhbat, unda harakatga ma`naviy baho beriladi: hikoyalar o`qish; diafilmlar ko`rish; o`qituvchiga o`quvchilar bergan savollarni muhokama qilish; bolalar jamoasida sodir bo`lgan ixtilofli vaziyatlarni tahlil qilish. Barcha tarbiyaviy ishlar bolada o`z o`rtoqlari bi lan muloqotdagi, mustaqil foydalanishdagi, har xil vaziyatlardagi xulq-atvor qoidalarini muvaffaqiyatli o`zlashtirishga imkon beruvchi faol pozitsiyani (yo`l tutishni) bunyodga keltirishi kerak Shunda bu qoidalar faqat o`qituvchining yoki ota-onalarning talabi sifatidagina emas, balki qoida sifatida qabul qilinadi, bolaning o`zi bunga amal qilishi kerak deb hisoblaydi va bu qoidalar faqat muvaffaqiyatli o`qishgagina emas, balki bolalar jamoasida yaxshi o`rtoqlik munosabatlarini vujudga kelishiga ham yordam beradi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Ko`pgina o`yin va mashg`ulotlar tabiatni idrok qilib olishga va unga ijobiy munosabatni shakllantirishga yordam beradi. Ular bolalarni tabiat hodisalari to`g`risidagi bilimlar bilan boyitish, ularning insonparvarlik va estetik xislatlarini rivojlantirishi kerak Bu jarayonda o`yin-viktorinalar, har xil jumhuriyatlarga ekskursiyalarni tasavvur qildiruvchi, o`yinlar, tabiatshunoslik bayramlari muhim rol o`ynaydi. 3—4 sinflardagi tabiatshunoslikning mazmuni Tabiatshunoslik «Atrof olam bilan tanishtirish» kursining davomidir. 3—4- sinflarda tabiatshunoslikni o`qitishning maqsadi — o`quvchilarning tabiat jismlari va hodisalari to`g`risidagi dastlabki bilimlarini kengaytirish, tushunarli misollarda tabiatdagi shuningdek odamlar bilan tabiat o`rtasidagi o`zaro bog`lanishlarni ko`rsatish, tabiatdan foydalanish va uni muhofaza qilish bo`yicha odamlar mehnati bilan tanishtirish, zarur amaliy uquvlarni rivojlantirish va shu asosda o`quvchilarda boshlang`ich ilmiy moddiy dunyoqarashni shakllantirish, ekologik, estetik, vatanparvarlik tarbiyasini amalga oshirishdir. Tabiatshunoslik kursining vazifasi faqat o`quv dasgurning bo`limlariga muvofiq yangi bilimlar bi lan qurollantirishgina emas, balki tabiat to`g`risidagi 1—2- sinflarda olingan tasavvurlarni chuqurlashtirish va umumlashtirish hamdir. Tabiatni hamda jamiyat hayotining kompleks tarzda idrok qilish jonsiz tabiat bilan jonli tabiatning aloqasini, tabiatga ehtiyotlik bilan munosabatda bo`lish zarurligini tushunishga imkon beradi. Ekologik ta`limning maqsadlariga binoan tabiatshunoslik eng muhim vazifalaridan biri qilib, o`quvchilarni odamning tabiatga ko`rsatadigan ta`siri bilan tanishtirishni, jamiyatning ma`naviy kuch manbai sifatida tabiat tushunchasini rivojlantirishni qo`yadi. Tabiatshunoslik darslarida o`quvchilarda odamlar mehnatiga hurmat tarbiyalanadi, ularga zarur mehnat ko`nikmalari singdiriladi. 3-sinf dasturi ikki: «Jonajon o`lka tabiati» va «Odam organizmi va uning salomatligini muhofazg qilish» bo`limlaridan iborat. Birinchi bo`limni o`rganish o`lkashunoslik tamoyili bo`yicha amalga oshiriladi. Shuningdek tizimlilik va mavsumiylilik qoidalarini bajarishga katta e`tibor beriladi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz O`rmon, yaylov, dala kabi jamoalar bilan tanishtirishda shu joy uchun harakterliroqla- oiga afzallik beriladi. Jamoada avval bir nechta misollarda tipik o`simliklarning tur jixatidan xilma-xilligi o`rganiladi. O`quvchilarni odam organizmi bilan tanishtirishda faqat muhim organlarning joylashishi, ularning ahamiyati va o`z organizmiga ehtiyotlik bilan munosabatda bo`lish qoidalariga oid dastlabki ma`lumotlarga to`xtash kerak. Har bir bo`limni o`rganishda hukumatning xalq va ayniqsa bolalar salomatligi to`g`risidagi g`amxo`rligi aks ettirilishi zarur. 4-sinf tabiatshunoslik kursida asosiy e`tibor o`quvchilarni Vatanimiz tabiatining turli-tumanligi bilan tanishtirishga qaratiladi. O`quvchilar joyning plani va uning shartli belgilari bilan tanishadilar, xarita to`g`risidagi oddiy bilimni o`zlashtiradilar, uning asosiy ifodalarini uqishga o`rganadilar, mamlakatimizning joylashishi, shimoldan janubga tomon tabiatning almashinishi haqida tasavvurlar oladilar. «Insonning tabiatdan foydalanishi va uni muhofaza qilishi» bo`limi tabiatshunoslik kursini oxiriga yetkazadi va o`quvchilar olgan bilimlarni umumlashtiradi. Bunda avvalo tabiatni muhofaza qilishdagi odamning roli ajralib turadi. O`quvchilar tabiat muhofazasi bo`yicha qonunchilik hujjatlari bilan tanishadilar, ularning bajarilishi har bir o`lka fuqarosi uchun majburiy ekanligini bilib oladilar. O`zlari uddalaydigan foydali ishlarni belgilaydilar, ularda faol ishtirok qiladilar. Tabiatshunoslik kursini o`rganishda tabiatdagi kuzatishlar, tajribalar, amaliy ishlar yetakchi o`rinni egallaydi. Tabiatga ekskursiya o`tkazishga, tabiiy sharoitda tabiat jismlari va hodisalarini o`rganishga katta ahamiyat beriladi. Shuningdek sinfdagi darslar ham ko`rgazmalilik asosida o`tkazilishi kerak. Shu munosabat bilan tabiatshunoslik darslarida predmetlilikning bo`lishiga alohida e`tibor beriladi. Tabiatshunoslikni o`qitishning o`lkashunoslik qoidalari Maktab o`lkashunosligining vazifasi - o`quvchilar tomonidan ta`lim-tarbiya maqsadida har xil manbalar bo`yicha va bevosita kuzatishlar asosida o`z o`lkasi territoriyasini har tomonlama o`rganishdir.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz O`lkashunoslik — hayot bilan bog`lanishning qudratli vositasidir. Ko`pchilik o`quvchilarning maktabni bitirganlaridan keyin mahalliy sanoat va qishloq xo`jaligi korxonalariga ishlash uchun borishlarini hisobga olinganda o`lkashunoslik alohida ahamiyat kasb etadi. O`lkashunoslik bevosita tabiat muhoazasi bilan bog`liqdir, chunki o`z o`lkasini bilish o`quvchilarga uni muhofaza qilish va o`zgartirish bo`yicha ishlarda ongli qatnashish imkoniyatini beradi. O`z o`lkasini o`rganish o`quvchilarning mustaqilligini rivojlantiradi, chunki ijtimoiy-foydali mehnatda baholi qudrat faol qatnashishga imkon beradi. O`lkashunoslik materialini o`rganish bo`yicha ish o`quv maqsadlariga javob berishi kerak. Shuning uchun ham uning mazmuni va xarakteri o`quv dasturi bilan belgilanadi. O`lkashunoslik ishlari tashkil qilinish shakllari bo`yicha sinfga va sinfdan tashqarida bo`lishi mumkin, faqat ular barcha o`quvchilar tomonidan bajarilsin. O`lkashunoslik qoidasi nazariy tabiatshunoslik kursining o`quvchilar o`z o`lkalari tabiati bilan bevosita muloqotda bo`lishida oladigan tasavvurlarga sistematik ravishda bog`lanishini nazarda tutadi. O`lkashunoslik bilimlaridan albatta foydalanish o`quv o`lkashunosligining bosh maqsadidir. Buning uchun o`qituvchi o`z ixtiyorida yetarli o`lkashunoslik materiallariga ega bo`lishi va darslar uchun o`quv materialini o`zlashtirish va tushunib olishga yordam beradigan mahalliy ma`lumotlarni tanlab olishi kerak. O`lkashunoslik qoidasi tabiatshunoslikni o`qitishda ko`pgina didaktik qoidalardan (o`qitishning ilmiyligi va ko`rgazmaliligi, aniqdan noanikqa, yaqindan uzoqqa borish kabilardan) foydalanishga imkon beradi. Mahalliy o`lkashunoslik materiallaridan o`qituvchi tabiatshunoslikni o`qitishda tushuntirish, taqqoslash va ko`rsatish uchun foydalanadi, o`quvchilar esa—ko`pgina tabiat hodisalarini bevosita idrok qilib olish uchun foydalanadi. O`lkashunoslik qoidasidan sistemali ravishda foydalanish olingan nazariy bilim va uquvlarni turmush (masalan, qishloq xo`jalik ishlarining mo``tadil, ya`ni optimal muddatlarini aniqlash uchun oldindan ob-havoni aytib berish, daryodan o`tishda xavfsizlikni ta`minlash maqsadida uning rejimini aniqlash, mahalliy qishloq xo`jaligi

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz tashkilotlari uchun o`simliklar yig`ish va h.) bilan bog`lashga yordam beradi. Shunday qilib, tabiatshunoslikni o`qitish «og`zaki sxemada» emas, balki haqiqatni kuzatish asosida quriladi. Bundan o`lkashunoslikdan tabiatshunos likni o`qitishda har kuni va uzluksiz foydalanish kerakligi ma`lum bo`ladi. Barcha darslar o`lkashunos lik printsipida tuzilishi kerak. O`quv o`lkashunosligini o`lkani o`rganish bo`yicha faqat yurish va to`garak ishlari tashkil qilish bilangina emas, balki har xil tabiiy hodisalarni sistematik kuzatishlar bilan, o`rganilayotgan hududning ajoyib tabiiy va esdalik joylarini tekshirish bilan hamda o`z kuzatishlarini umumlashtirish bilan ham bog`lash kerak bo`ladi. Darslardagi umumlashtirish o`rganiladigan dastur mavzulari bilan bog`liq holda borishi lozim. O`lkashunoslik printsipining moxiyati shundan ham iboratki, u o`quvchilarga tanish bo`lgan joyda tabiat hodisalarini kuzatish va haqiqiy tasavvurlar asosida tabiatshunoslik asoslarini tashkil qiluvchi tushunchalarni shakllantirish imkoniyatini beradi. Jonajon o`lkani o`rganish umumiy tabiatshunos lik kursini o`rganish bilan parallel holda olib borilmog`i lozim. 3—4-sinflardagi o`lkashunoslik tadqiqotlarining muhim qismi — tuproqqa, o`simlik va hayvonot dunyosiga tavsif berish, daryolar oqimining rejimi va xarakterini o`rganish, tabiat muhofazasidir. O`quvchilar o`zlarining shahar yoki qishloqlarida qanaqa daryo, suv havzalari, yashil ko`chatzorlar borligini va ularni ifloslanish va shikastlanishdan saqlashni bilib olishlari kerak. Hayvonlar haqida g`amxo`rlik qilish va ularni qirilishdan himoya qilish kerak. Qimmatli tabiat ob`ektlarining ta`rifini tuzish va ularni qo`riqlash, zararli tabiiy jarayonlarning (jarliklar, o`pirilishlar, yemirilishlardan hosil bo`lgan uyumlar kabilarning) odamning xo`jalik faoliyatiga ta`sirini o`rganish va ularning oldini olishda ishtirok qilish kerak. O`lkashunoslik printsipini o`quv-tarbiya ishlarida faqat maktab o`lkashunoslik burchagida mahalliy materiallarni sistematik ravishda to`plab borgan sharoitdagina amalga oshirish mumkin. Eng oddiy o`lkashunoslik kuzatishlari, boshlang`ich maktabda o`quvchilar chiqargan xulosalar ular ongida asta-sekin to`planib boradi va

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz amaliy hayotda hamda tabiatni keyinchalik o`rganishda kerak bo`ladigan asosiy tabiatshunoslik tushunchalarini shakllantirish uchun baza bo`lib xizmat qiladi. Foydalanilgan adabiyotlar:

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 1.Belskaya Ye.M., Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. 3-sinf. T., 2003. 2. Belskaya Ye.M., Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. 4-sinf. T., 2003. 3. Grigoryans A.G. Tabiatshunoslikni o`qitish. T., 1992. 4. Grigoryans A.G. Atrofimizdagi olam. (1-sinf darsligi). T., 2006. 5. Grigoryans A.G. Atrofimizdagi olam. (2-sinf darsligi). T., 2005. 6. Grigoryans A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik (3-sinf darsligi). T., 2005. 7. Grigoryans A.G. va boshqalar. Tabiatshunoslik (4-sinf darsligi). T., 2003. 8. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o`qitish metodikasi. T., 2005. 9. http://ziyonet.uz

Похожие

Boshlang’ich maktablarda tabiatshunoslik fanining mazmuni, o`quv dastirini rejalashtirish tamoyillari

Tabiatshunoslik faniga kirish

Tabiatshunoslik darslarining tiplari

Tabiatshunoslik darslariga qo`yiladigan

Tabiatshunoslik fani bo`yicha o`quvchilar bilimlarini nazorat qilish va baholash