Табиатшунослик фанининг мақсади, вазифаси, аҳамияти - Ботаника - Рефераты

Табиатшунослик фанининг мақсади, вазифаси, аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

261 KB

Табиатшунослик фанининг мақсади,вазифаси, аҳамияти РЕЖА: 1. Табиат илмини тарихи. 2. Табиатшунослик фани мақсади, вазифаси, аҳамияти. 3. Фаннинг келиб чиқиши, шаклланиши, муаммолари. 4. ТФКнинг ривожланиш босқичлари ва марказлари. 5. Марказий Осиё олимларининг ўлка табиатини ўрганишга қўшган хиссалари.

Қадим Марказий Осиё мамлакатларида дунёда биринчи бўлиб табиий фанларнинг тараққиёти. Авестода табиий фанлар ҳақида маълумот. Греция ва Римдаги антик давр олимлраи, уларнинг табиий фанлар ҳақида изланишлари. Табиий фанлар ва фалсафанинг боғлиқлиги, фаннинг ривожланиши, фан ва дин. Марказий Осиёлик алломаларнинг табиатшунослик фани ривожига қўшган ҳиссалари. Математика, астрономия, тиббиёт, география, фалсафа ва бошқа фанларни IX-XI асрлардаги ютуқлари, илмий асарлари. Ал Хоразмий, Ал Фарғоний, Ал Беруний, Ибн Сино, Ал Фаробий, Ал Жавҳарийларнинг фандаги хизматлари, Темурийлар даврида табиий фанларнинг ривожланиши. Улуғбекнинг астрономия фани ривожига қўшган ҳиссаси. Зижи Курагоний асарининг бугунги кундаги аҳамияти. Фан ўз ривожланиши давомидаги илмий инқилоблар ёрдамида фалсафани ривожлантиради. Коперник, Кеплер ва Ньютон ғоялари таҳлили, фалсафада муҳим ўрин тутади. Дарвин, Фрейд ва Вегнер каби номлар билан боғланадиган фанлар фалсафа муаммоларини келтириб чиқарди. 1-марказ . Фан марказлари ҳақида фикр юритганда фаннинг илк маркази Марказий Осиё мамлакатларидир деб тан оламиз. Чунки бунга илмий асосларимиз бор. Чунончи, антик даврда Хоразмда «Авесто» битикларида фаннинг бир неча йўналишлари, хусусан, математика, астрономия, тиббиёт, география, экология ва бошқа бўлимларга асос солинди. Уларга алоқадор тушунчалар қадимги илмий асаримиз ёки биринчи битикларимиз бўлган “Авесто”да 12 минг хўкиз терисига битилди. Эрамизгача бўлган VII-VI-асрларда Марказий Осиёни босиб олган Александр Македонский 12 минг ҳўкиз терисига ёзилган «Авесто» битикларини Македонияга олиб кетиб, ўзлари зарур деб билган математика, астрономия, тиббиёт, географияга оид бўлимларни грек тилига таржима қилдиради-да, қолганини ёқиб юборди. Дунё фанининг биринчи ёзувлари мана шу тарзда юнонлар қўлига ўтди, грециялик антик олимлар эса, бутун дунё фанининг асосчиси сифатида тарихга кирди. «Авесто» ва унинг битиклари дунё фанига XIX асрдагина маълум бўлди. Демак, дунё фанининг

биринчи маркази Марказий Осиё, аниқроғи, Хоразм мамлакати деб айтишга илмий асослар етарли. Ўйлаймизки, «Авесто»шунос олимлар бу хатоларни тузатадилар. 2-марказ. Греция марказидир. Эрамизгача бўлган VI асрдаги биринчи олим грециялик Фалесдир. У биринчи бўлиб математик ҳисобларни кўрсатган олим, қадимги Грециядаги етти донишманднинг бири ва биринчи файласуф ҳисобланган. Грецияда эрамизгача бўлган VI - III асрларда астрономия, биология, геология ва физика фанлари шаклланди. Аристотель биология ва мантиқнинг асосчиси бўлса, Гекатей географиянинг, Гиппократ тиббиётнинг, Геродот тарихнинг асосчиси ҳисобланади. Бу олимлардан ташқари Евклид (эрамизгача бўлган III асрда) Гиппарх (Эрамизгача II асрда), Птоломей ( II асрда), Архимед ( III - II асрларда), Герон ( I асрда), Гален ( II - I асрларда) табиий фанлар ривожига муносиб ҳисса қўшишди. Эрамизгача бўлган VI ва I асрларда Греция фаннинг ривожланган иккинчи маркази ҳисобланади. Архимед ёки Евклиднинг математикада олиб борган илмий ишлари бугунги кунда ҳам ўз кучини йўқотгани йўқ. Евклиднинг «Бошланиш» номли асари дунё тилларига 1000 мартадан ортиқ таржима қилинган Евклид геометриясидаги аксиома, постулатн ва аниқлаш ҳозиргача фанда муносиб ўрин тутади. Дунёнинг геоцентризм моделини Платон, Евдокс, Аристотель, Птоломей ва Книдскийлар тузди. Пифагор эса Ернинг шарсимон эканлиги ҳақидаги ғояни биринчи бўлиб олға сурди. Ерда ҳаётнинг табиий равишда пайдо бўлиши ва одамнинг бошқа тирик организмлардан пайдо бўлганлиги ҳақидаги тушунчани ҳам грек олими Анаксимандр айтиб ўтди. Аристотель табиатдаги тирик организмлар бир-бирига ўзига хос зина шаклида боғлиқлигини тасвирлашга уринди. Қадимги Греция инсониятга фаннинг илк буюк алломалари ва йўналишларини тақдим этди. Бугунги кунда антик даврдаги содда тушунча

ва йўналишлар ривожланиб, ер шаридаги моддий ва руҳий ҳаётни юксалтириш имконини берди. Фаннинг, техника ва технологияларнинг ривожланиши инсоният ҳаёти ва иқтисодиёт тубдан ўзгаришга олиб келди. Фан Марказий Осиёда VIII - IX , X ва XI асрларда жуда катта ютуқларга эришди. IX асрдан бошлаб, Хоразмшоҳлар, Ғазнавийлар, Салжу қ ийлар ва Қорахонийлар даврида илм-фан янада тараққий этди. Самарқанд, Хива, Бухоро, Мовороуннахр маданият марказларига айланди. Бу шаҳарларда мадрасалар, академиялар ташкил топди, дунё фанининг қўлёзмалари ва буюк олимлар тўпланди. Марказий Осиёлик илм-фан фидойилари ҳам ўз она юртларида ва бошқа юртларда илм чироқларини ёқдилар, Бағдод шаҳрида биринчи илмий академияга асос солишди. 3-Марказ . Фаннинг учинчи маркази Европа ҳисобланади. XV асрнинг охирларигача Коинот ҳақида Птоломейнинг таълимоти ягона таълимот бўлиб келди. Аммо XIV - XV асрларда испаниялик ва португалиялик денгиз саёҳатчилари дунё харитасини ўзгартириб юборди. Ф.Магелланнинг (1480- 1521 й.й.) дунёни айланиб чиқиши ер шарсимон эканлигини мутлақо исботлади. Коинот ҳақида янги фикрни, яъни Қуёш ер атрофида эмас, балки ер Қуёш атрофида айланишини польшалик улуғ астроном Николай Коперник биринчи бўлиб айтди. Юлдузларни Қуёш ва ердан жуда узоқдаги ҳолатини ҳам ўрганди. Коперник таълимотини XVI асрнинг иккинчи ярмида (1548-1600 й.й.) италиялик олим Жордано Бруно давом эттирди. У ҳали ҳамма планеталар кашф қилинмаганини, Коинот чексиз ва чегарасизлигини таърифлади. XVI - XVII асрларда Галиле Галилей (1564-1642 й.й.) биринчи бўлиб юлдузларни ўрганадиган телескоп кашф этди, Қуёш ва ойдаги доғларни кўра олди. Юпитер планетасини фанга биринчи бўлиб киритди. XVII асрдан бошлаб, Италия, Буюк Британия ва Францияда илмий тажрибалар ўтказила бошланди. Бу ишларни В.Гильберт (1544-1603 й.й,

Буюк Британия), Г.Галилей (1564-1642 й.й, Италия), Э.Торичелли (1577-1644 й.й, Италия), О.Герике (1602-1682 й.й, Германия) бошлаб берди. Табиатшуносликнинг асосчиларидан бири Г.Галилей «Ҳар бир олим математика тили билан ёзилган табиат китобини ўрганиб, ундаги қонуниятлар ва сабабларни топиши лозим», дейди Г.Галилей, механиканинг асосчисидир. У биринчилардан бўлиб астрономик кузатишлар учун телескоп яратди, Юпитернинг йўлдошларини, ойдаги тоғларни ва Қуёшнинг ўз ўқи атрофида айланишини илмий исботлади. Табиатшунослик ривожланиш жараёни 6 -босқичга бўлинади. 1-босқич. Эрамизгача бўлган 8-6 асрларни ўз ичига олади. “Табиатшунослик” фани ривожланишининг биринчи босқичини шу кунгача айтилган барча фикрларни инкор қилган ҳолда “Авесто” маълумотларига асосланиб, “Авестони” астрономия, табиат, экология, қишлоқ хўжалиги ва табиат ҳақидаги илмлар биринчи бўлиб ёзиб қолдирилганини биламиз. “Авесто” фақат диний тушунчалар ҳақидаги битиклардан иборат эмас, балки юқорида қайд этилган фанларнинг дастлабки илдизлари ёзилган манба ҳамдир. Биз “Авесто” ҳақида билмаган, унинг ёдгорликлари ҳали инсониятга маълум бўлмаган пайтларда, ҳамма каби фаннинг ривожланишини Грециядан бошланган, деб ишонардик. Аммо ер юзи бўйлаб, айниқса Европада “Авесто”шунос олимлар пайдо бўлиб, улар грек-юнон олимлари табиий фанлар ҳақида дастлабки илмни “Авесто”дан кўчириб, грек-юнонгача таржима қилиб ўзлариники қилиб ўзлаштириб олганларини ёзиб қолдирганидан сўнг, дунёвий фанлар ривожланишининг биринчи босқичи ёки дастлабки илдизлари бизнинг юртимиз Марказий Осиёда деб айтишга ҳақлимиз. Бу ўринда таъкидлаш жоизки, фаннинг ривожланиши эрамизгача бўлган IV асрдан эмас, балки VIII- асрдан бошланган. Ҳали бу борада кўпгина фикрлар айтилиши аниқ. 2-босқич. Эрамизгача бўлган 5-1 асрларни ўз ичига олади. Маълумки, «Табиатшунослик» фани ёки дунёвий фанлар ҳақидаги илмий тасаввур ва

кузатишлар Грецияда ривожланди. Грек олимлари «Табиатшунослик» фанига илмий асос солдилар. Эрамизгача бўлган IV асрда Аристотель, Платон Евдокс, Книдский, Птоломей дунёнинг геомарказини туздилар, Эмпедокл, сабабсиз ҳеч нарча ҳосил бўлмаслигини ва ҳеч нарса изсиз йўқолиб кетмаслигини айтди. Левкинн, Демокрит, Эпикур дунёнинг атомлардан тузилганлиги ҳақида фаразни билдиришди. Пифагор дунёнинг Шарсимон эканлигини, Эратосфен эса ернинг радиусини аниқлади, Гипарх ердан Ойгача бўлган масофани ўлчади. Аристарх Самосский, Эратосфен, Гиппарх, Архимед ва Птоломейлар биринчи бўлиб юлдузлар биздан жуда олисда эканлигини маълум қилишди, ердан юлдузларгача, ердан қўёшгача бўлган масофаларни ўлчашди. Птоломей ернинг думалоқлигини исботлайдиган географик карта тузди, Аристотель эса анатомия, ботаника, систематика ва ҳайвонлар эмбриологиясини илмий асослади. Дунёда «Табиатшунослик» фанининг ривожланишига туртки бўлган асарлар жумласига Евклиднинг «Бошланиш»и ва Птоломейнинг «Буюк қурилиш» кабилар киради. Бу даврдаги олимлар табиатшунослик соҳасида катта тажрибалар олиб боришмаган бўлишсада, кузатиш ва фикрлаш асосида уни ривожлантирдилар. Қ адимги Греция инсониятга илм ва фаннинг буюк дарғаларини етказиб берди. Уларнинг кузатишлар натижасида ёзиб қолдирган айрим дурдона фикрлар ҳозиргача аҳамиятини йўқотган эмас. Орадан минг йиллар ўтганига қарамасдан уларнинг фикрлари одамларнинг дунёга бўлган муносабатида, маънавият ва маданиятида алоҳида ўрин эгалайди. Табиатшуносликка у даврларда кам эътибор берилган бўлса, ҳозир тараққиётни, табиатни, одамларни ва жамиятнинг қувватини белгилайдиган кучга айланди. 3-босқич. VIII ва XII асрларни ўз ичига олади. VIII асрларга келиб, Шарқда такроран фанга эътибор берила бошланди.

«Табиатшунослик» ривожига ҳисса қўшган илк олимлардан бири Аҳмад ибн Наср Жайхонийдир. VIII - IX асрларда бу улуғ инсон Марказий Осиё, Хитой, Хиндистон мамлакатларининг ўсимликлар ва ҳайвонот дунёси ҳақида қимматли илмий фикрлар, шунингдек, шу минтақаларда тарқалган ўсимлик ва ҳайвонлардан аҳоли томонидан фойдаланилиши ва уларнинг инсонлар ҳаётидаги аҳамияти ҳақида ёзиб қолдирилган. +омусий олимлардан бири бўлган Ал-Хоразмий VIII - IX асрларда яшади. Хивада туғилган бу олим, Ба ғ дод академиясининг асосчилари ва раҳбарларидан бири саналади. Хоразмий табиий фанлардан, «Астрономия» ва «География» фанлари ривожига катта ҳиса қўшган, у «Алгебра» фанининг асосчиси. «Алгебра» сўзи унинг «Ал-китоб ал мухтасар фи-ҳисоб алжабр ва ал муқобила» рисоласидан олинган. Абу Наср Форобий ҳам астрономия фанининг асосчиларидан бири. У Боғдодда биринчи обсерваторияни қурган ва илмий дарсликлар ёзган. Абу Наср Форобий табиий, илмий, ижтимоий, фалсафий билимларга бағишланган 150 дан зиёд асар ёзиб қолдирган. Аҳмад ал-Фарғоний шарқнинг IX асрларда яшаб, ижод қилган буюк алломаларидан бири бўлиб, математика, астрономия, география фанларининг асосчиларидан ҳисобланади, «Байт ул ҳикма» илмий марказининг ташкилотчиларидан бири. Абу Али Ибн Сино фақат тиббиёт илмининг асосчиси бўлиб қолмасдан, математик, астроном, файласуф, табиатшунос олим ҳамдир. Абу Райхон Беруний 160 дан зиёд асар ёзиб қолдирган. Улар астрономия, физика, география, геология, ботаника, тиббиёт, этнография, фалсафа ва бошқа фанларга оид асарлардир. Заҳириддин Муҳаммад Бобур «Бобурнома»сида Андижондан Ҳиндистонгача бўлган жойларнинг табиати, иқлими, ўсимликлари ва ҳайвонлари ҳақида маълумот берди.

Улуғбек Самарқандда илмий мадраса очиб, унинг бошчилигида астрономия фани ривожланди, юлдуз йилининг узунлиги 365 кун, 6 соат, 10 минуту 8 секундлигини аниқлади. Техника тараққий этган ҳозирги даврда аниқланган юлдуз йили узунлиги билан Улуғбек аниқланган бу муддат орасидаги бу фарқ бори-йўғи 1 минуту 2 секунддир. Ўрта асрларда Шарқда илм-фан жуда тезлик билан ривожланди. Шарқ олимлари юнон олимларининг илмий асарларини ўргандилар ва уларни ўз тилларига таржима қилдилар. Ўрта асрда биринчи араб университетлари ва академиялари очилди. Европа олимлари эса қадимги грек олимларининг асарлари билан арабларнинг таржималари орқали танишдилар, халос. 4-босқич. XV ва XVIII асрларда Коперник, Жордано Бруно, Г.Галилей, И.Ньютон, И.В.Ломоносов, П.С. Паллас, А.Г.Вернер, С.Гейлс, Ч.Дарвин, К.Вольф, Ж.Ламарк ва бошқалар томонидан табиатшуносликни ўрганиш борасида инқилоб ёки буюк кашфиётлар қилинди: илмий таржрибалар бошланди, муомалага «табиатни ўрганувчилар» атамаси кириб келди. Бу олимлар томонидан табиий фанлардан-химия, биология, физика, геологиянинг биринчи табиий-илмий пойдеворига асос солинди. Табиат ҳақидаги фанларнинг эмпирик қонуниятлари аниқланди. XVIII асрларда Европа мамлакатларида биринчи академиялар ва кенг қамровда билим берадиган университетлар очилди. Табиий фанларга қизиқиш доираси жуда кенгайди. Фан жамият ривожида ўзига хос ўрин эгаллади. Аммо техник фанларнинг ривожланиши ҳали жуда суст эди. Бу даврларда Европада табиий фанлар ҳақида дастлабки тўғри фикрларни айтган олимлар инкивизаторлар қаҳрига учраб, илмий ишлари учун жони билан тўлов тўладилар. Табиий фанлар асрдан-асрга шу тарзда ривожланиб борди. 5-босқич. XIX асрга келиб, табиий фанлар ҳар томонлама тараққий этди, энди ерда ҳаётнинг пайдо бўлиши, турлар, табиий танланиш, ўсимликлар систематикаси ҳақида илмий асарлар ёзилди, ҳужайра кашф

қилинди, макон ва замон ҳақида классик механикага асосланиб асосий фикрлар ишлаб чиқилди. Кўпгина илмий йўналишлар бўйича ишлар олиб борилиб, муайян хулосалар олинди, олимлар айрим кашфиётларни 2- мамлакатда бир-биридан бехабар тарзда кашф этдилар (Масалан Мендель ва Морган). Табиий фанларга қизиқиш секин-аста ниҳоятда кучайиб борди, барча фанлар бўйича табиий фанлар билан боғлиқ ҳолда изланишлар олиб борилди. XIX асрнинг иккинчи ярмида дунё мамлакатларидаги фан намоёндалари бир-бирлари билан ўзаро боғланишиб, ўз кашфиётларини ўргана бошладилар. Шу тариқа ўзаро ҳамкорлик бошланди. Ҳалқаро конгресслар ўтказилиб, оламшумул назария ва хулосалар биргаликда муҳокама қилинди. Бу даврдаги биринчи ҳалқаро конгресслар кимё фани бўйича 1860 йили Карлсруэда, география бўйича 1871 йили Антверпенда, геология бўйича 1878 йилда Парижда ўтказилди. Ч.Дарвиннинг буюк кашфиётларига она бўлган XIX аср «Дарвин асри» деб ҳам номланади. Фандаги самарали натижалар халқ хўжалигининг ҳамма соҳаларида қўлланилабошлади. Энди назариялардан амалий тажрибаларга таянган ҳолда хулосалар чиқаришга ўтилди. Бу борада кузатишар олиб бориладиган, лабораторияларга эга, техник, биологик йўналишдаги университетлар ташкил этилди. Ҳотин-қиз олималарга ҳам амалий фанлар билан шуғулланишлари учун қатор тажрибалардан сўнг имконият яратилди (София Ковалевская, Мария Кюри). XIX аср табиатшунослигида термодинамика ва электродинамика, энергиянинг сақланиш ва айланиш қонуни, турлараро табиий танланиш қонуни, фотосинтез, электрон ва квант нурланишлар, галактика ва ундаги юлдузлар, нептун планетаси, тирикдан тирик пайдо бўлиши каби назариялар кашф этилди.

Электрларнинг даврий тузилиши, атом ва молекула, моддалар тузилишининг кимёвий назарияси асослари, физик-кимё, органик ва анорганик моддаларнинг асоси бирлиги аниқланди. Бу асрда дунёнинг ҳозирги кўринишига тўлиқ таъриф берилди, геохронологик шкала ишлаб чиқилди, тупроқшунослик фан сифатида дунёга келди, дунё тупроқларининг тўлиқ таърифи ўрганиб чиқилди. Ҳужайра кашф этилди ва ҳужайрашунослик фан сифатида юзага келди, генетика фанининг илмий асоси шаклланди, ташқи муҳит ва унда яшовчи тирик организмларнинг бирлиги асосланди, асаб тизимининг бутун организмни бошқариши исботланди. Селекция, физиология, ўсимликшунослик, микробиология ва бошқалар ривожланиб, фан сифатида тўлиқ шаклланди. XIX аср бошларида биринчи автомобиль яратилди, паровоз, пароход яратилди, темир йўллар, шу асрнинг иккинчи ярмида ҳатто, метройўллари қурилиб ишга туширилди. Инсоният учун энг зарур бўлган электр токи ҳам, биринчи ёзув машинкаси, телеграф орқали узатиш, телефон ва бошқалар ҳам шу аср олимларининг изланишлари маҳсулидир. XIX асрни табиатшунослик ривожланишида бурилиш ясалган аср деб аташ мумкин. 6-босқич. Фан ва техника энг ривожланган бу асрда табиий фанлар сони кўпайди, дунё ҳақидаги фикрларимиз ўзгариб, ойдинлашди. Энг муҳим мавзу- дунёнинг пайдо бўлиши ҳақида бутун ер юзи олимлари маълум бир фикрга келдилар. Ўсимликлар ва ҳайвонларнинг келиб чиқиш марказлари аниқланди, биотехнология, синергитика, кибернитика фан сифатида шаклланди. Табиатдаги воқеаларнинг йўналишсиз ва аниқ қонунларсиз ўз ҳолигача ривожланиши, дунёнинг пайдо бўлишидаги глобаль эволюциянинг аниқланиши каби қонуниятлар илмий жиҳатдан амалий фанларда аксини топди. XX асрни тўлиқ ишонч билан фан ва техника асри, деб атай оламиз. Бу асрда фан ва техника йўналишларида биргаликда кашфиётлар қилинди,

изланишлар олиб борилди. Табиатшунослик фанлари қатор техник асбоб- ускуналар ёрдамида аниқ натижаларга эришди. Табиий фанлар лабораторияси радиотелескоп, компьютер техникаси, электрон микрокоплар ва энг аниқ асбоблар билан жиҳозланди. Буларнинг ҳамаси табиий фанларни замон талабига мос равишда равожланишига ёрдам беради. 1 - Машғулот бўйича хулоса 1. Табиий фанлар концепциясининг бош масаласи – табиат ва инсон ўртачидаги боғлиқликни, биологик эволюцияси табиий фанларнинг инсон ҳаётидаги ўрни, шунингдек, табиатдтаги ҳодиса ва жараёнларнинг шаклланишини ўрганиш ҳисобланади. Табиатни ўрганиш ва уни билиш зарурияти кишилар олдига қуйидаги муаммоларни қўяди: а) табиий фанларнинг инсон ҳаётидаги ўрни, фаннинг ривожланиши, фан ривожига хисса қўшган олимлар, фаннинг ривожланиш марказлари ва босқичларини билиш; б) табиатдаги тирик организимларнинг аҳамияти ва уларнинг шаклланишининг инсон ҳаётидаги аҳамиятини ўрганиш; в) фан–техника ютуқларини ва янги технологияларни жорий қилиб, ушбу ютуқларни табиатни асрашга ва инсоният фойдаси учун сарфлашга эришиш; г) кишиларни чуқур табиий билимлар эга бўлиши ва улардан фойдаланишга ўргатиш. 2. Табиий фанлар концепцияси фан сифатида шакллангунча босиб ўтган йўл ва унда вужудга келган ғоялар, оқимлар жуда мураккаб, аммо, улар эволюция жараёнида бугунги кунгача тўлиқ шаклланиб келди. 1.1-слайд

Ҳозирги замон табиий билимлар концепцияси фанининг асосий шакллантирувчи омиллари ТАБИАТ Нотирик организмларТирик организмларИнсон

1.2-слайд Табиий-илмий ва гуманитар фанлар орасидаги фарқ Критерийлар фарқи Табиий фанлар Гуманитар фанлар Умумлаштирувчи Текшириш объекти Табиат Асосий вазифаси Тушушинтириш Методологик харак тери Қийматни таъсири Идеологик юклама Субект ва объектни ўзора боғланиши. Миқдорий ва сифат Характеристикаси. Экспериментал усул ларнинг қўлланиши. Текшириш объектла- рининг характери Инсон, жамият Тушуниш(хақиқатни тушунтириш) Индивидуаллаштириш Очиқ муқаррар Идеологик бандлик Моддийга нисбатан идеал кўп Нисбатан ўзгарувчан Кишилар онги ва жамиятга боғлик холда шаклланади Вақт ва даврга боғлик Сиёсий ва иделогик бетарафлик Чегаралари аниқ, Кузатувлар асосида иш юритади Амалиётда қўлланилади. Аниқ ўрганувчи объект лари бор Барча фанларнинг асоси хисобланади Хулосалари давр ва вақтга боғлик эмас

1.3-слайд 1.4-слайд Табиий фанлар ривожидаги энг буюк кашфиётлар Геоцентрик ва гелиоцентрик кашфиётлар Нисбийлик назарияси Глобал эволюционизм Дунёнинг табиий илмий тавсифи

1.5-слайд Ҳозирги замон табиий билимлар концепцияси фанининг босқичлари Авесто босқичи Грек-юнон босқичи Марказий осиёлик алломалар Уйғониш даври ёки Европа XV - XVIII аср XIX асрда табиий билимларнинг шаклланиши XX асрнинг 2 ярми. Фан ва техника инқилоби Нонотехно- логия ГлобаллашувТабиий фанларнинг таркибий қисмлари Табиий фанларнинг ривожланиш босқичлари

Адабиётлар 1. Г.И.Рузалин. Концепция современного естествознания. 1997. 2. Д.Ёрматова. Табиий фанларнинг замонавий концепцияси. Тошкент. Алоқачи. 2008. 3. Д.Ёрматова. Табиий фанлар концепцияси. Фарғона. 2008. 4. Ё.Тўрақулов ва бошқалар. Умумий биология.Т. Шарқ. 2002. 5. М.Валихонов.Табиий фанларнинг концепцияси. Тошкент. 2006. 6. И.Хамдамов. Табиий фанларнинг замонавий концепцияси. Тошкент. Файласуфлар миллий уюшмаси. 2007.

Похожие

Табиатшунослик фанига кириш

Ўсимликлар эмбрологияси фанининг предмети, методлари ва аҳамияти

Вегетатив аъзолар. Илдиз ва унинг вазифаси

Ботаниканинг бўлимлари. Ўсимликларнинг аҳамияти

Ботаника фанининг қисқача ривожланиш тарихи