Ўсимликларнинг кўпайиши, усиши ва ривожланиш - Ботаника - Рефераты

Ўсимликларнинг кўпайиши, усиши ва ривожланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ўсимликлар кўпайишининг моҳияти . 2. Ўсимликларнинг вегетатив кўпайиши . 3. Ўсимликларнинг жинсий кўпайиши . 4. Ўсимликларнинг жинсиз кўпайиши .

www.arxiv.uz 1. Кўпайиш барча тирик организмларнинг асосий хусусиятларидан бири ҳисобланиб , унинг моҳияти ўзига ўхшаш насл қолдириш хусусиятидир . Натижада ҳар бир турнинг сақланишига, тикланишига ва кўпайишига сабаб бўлади. Турларни кўпайиши ҳаётида баъзи ўсимликларда бир марта айримларида бир неча марта бўлиши мумкин. Айрим бир хужайрали ўсимлилкар бир йилда бир неча марта кўпайса, айримлари икки йилда, айрим кўп йиллик ўсимликлар - бамбук, аговалар ҳаётида бир марта кўпаяди. Ўсимликларнинг кўпайишини қуйидаги турлари мавжуд. 1. Жинсиз кўпайиш. 2. Жинсий кўпайиш. 3. Вегетатив кўпайиш. 2. Вегетатив кўпайиш. Вегетатив кўпайишда янги организм вегетатив органларнинг ва вегетатив хужайранинг ҳисобига ҳосил бўлади. Вегетатив кўпайиш табиатда кенг тарқалган бўлиб, бир хужайрали организмларда хужайранинг тенг иккига бўлиниши, кўп хужайрали сув ўтларида толломини бўлинишдан, замбуруғларда мицейлининг бўлинишдан ҳосил бўлади. Кўп йиллик гулли ўсимликларда вегетатив кўпайиш куртакдан, илдиздан, поядан, баргдан ва уларнинг метаморфозидан вужудга келади. Табиатда гулли ўсимликлар: итбурун, печак каби ўсимликлар илдизлар воситасида, лола, лилия, чеснок, пиёз кабилар пиёзбошлар воситасида қулупнай, айиқтовон, ғозпанжа каби ўсимлилклар поялари, картошка туганаклари воситасида кўпаяди. Вегетатив усулда кўпайувчи ўсимлилкарнинг кўпчилиги қишлоқ хўжалиги экинлари орасида бегона ўт ҳисобланади. Пайвадлаш мевали ўсимлилкарни яхши навлик хусусиятини сақлаб турувчи асосий вегетатив кўпайтириш усулидир. Масалан: Олма, нок, шафттоли, гилос каби ўсимликлар пайвандлаш йўли билан кўпаяди. Ўсимликларнинг ёввойи турларига маданий навларни пайвандлаш асосида уларниг совуққа ва касалликка чидамлилиги ортирилади. Пайвандлаш 2 турга бўлинади: 1. Куртак пайванд. 2. Қаламча пайванд. Куртак пайвандда пайвандтак Т шаклида кесилиб унга куртак ўтказилади.

www.arxiv.uz Қаламча пайванднинг 100 дан ортиқ тур мавжуд бўлиб, қаламча 3-4 та куртакка эга бўлиши керак. Пайвандлашда бир турдаги ўсимликлар тезда тутиб кетади. Масалан: Сибир олмасини, ўрмон олмаси билан пайвандлаш. Ҳар хил оилага кирувчи ўсимликларни пайвандлашда ҳам яхши натижалар олинган. Масалан: мичурин лимон ва нокни пайвандлаб уни доимий яшил рангда бўлишига олиб келади. Н. В. Цицин акациянинг илдизига нўхотни пайванд қилган. Республикамизда янтоқ илдизига тарвуз уруғини экиб ундан ҳосил олиш мумкин. Жинсий ва жинсиз йўл билан кўпайиш бир бири билан узвий боғлиқ бўлиб, жинсиз кўпайишда турлар сони ортса, жинсий йўл билан кўпайганда турнинг сифати яхшиланиб боради. Кўпчилик ўсимликларда жинсий ва жинссиз усулда кўпайиш доимий равишда алмашиниб боради. 4. Жинссиз кўпайиш. Жинссиз йўл билан кўпайиш споралар ва зооспоралар ҳосил қилиш йўли билан амалга ошади. Улар муртакни ўзида сақлаган бўлиб, турлича келиб чиқади. Споралар қуруқликда ўсувчи ўсимликларга хос бўлиб, спорангийда ҳосил бўлади. Зооспоралар - зооспорангийда ҳосил бўлиб, унда ҳаракатни таъминлайдиган хивчини мавжудлиги билан споралардан фарқ қилади. Улар замбуруғлар сув ўтлари учун хосдир. Спора муғор замбуруғида споронгийда ҳосил бўлса, пенцилиум замбуруғида конидия бандида ҳосил бўлади. Спорани цитоплазмаси запас озиқ моддаларга бой бўлиб, спора пўсти қалин кутин моддаси билан тўйинган бўлади. Спора ва зооспоралар қулай шароитга тушганда жинсий жараёнсиз янги организм ҳосил бўлади. Жинсиз кўпайишнинг характерли хусусияти, бир организмда минглаб спора ҳосил бўлиб уларни турини ошишига олиб келади. Мохсимонларнинг жинсий ва жинссиз усулда кўпайиши. Мохсимонларнинг жинссиз кўпайиши спорангийда ҳосил бўлган споралар воситасида бўлади. Споралар қулай шароитга тушгач ундан яшил рангдаги протонема ҳосил бўлади. Унинг пастки қисмида ризоидлар ҳосил бўлиб,

www.arxiv.uz устки қисмида баргли поя ҳосил бўлади. Споралар морфологик жиҳатдан бир хил бўлсада физиологик жиҳатдан фарқ қилганидан айримлари антеридийли, бошқалари архегонийли ўсимликлар ҳосил қилади. Архегонийда тухум хужайраси ҳосил бўлса, антеридида хивчинли сперматозоидлар ҳосил бўлади. Сперматозиднинг тухум хужайрасига тушиши натижасида оталаниб загота ҳосил бўлади. Спорадан зигота ҳосил булгунгача бўлган давр гаметофит насил деб номланади. Зиготанинг ривожланишидан жинсиз насл ҳосил бўлиши бошланади. Зиготанинг ўсиши спорангийни ҳосил бўлишига сарфланиб у қутича, оёқча ва қопқоқчалардан иборат бўлади. Қути-чанинг ичида кўп миқдорда споралар етилиб қулай шароитга тушса ривожлана бошлайди. Бу наслга жинссиз насил - спорофит дейилади. Попоротникларнинг жинсий ва жинссиз усулда кўпайиши. Попоротникларда спорофил насли устунлик қилади. Спора қулай шароитга тушиб, ундан 3-5 мм катталикдаги яшил ўсимта ҳосил бўлади. Шакли юраксимон кўринишда бўлиб, ризоид воситасида тупроқка бирикади. Яшил ўсимтада антеридий ва архегоний ҳосил бўлади. Сув томчиси мавжуд бўлганда сперматазоид тухум хужайраси-ни оталантириб зиготани ҳосил қилади. Зиготани ривожланишидан спорофит ҳосил бўлади ва унинг ривожланишидан маълум вақтга етгандан кейин баргнинг орқа томонида соруслар ҳосил бўлади. Соруслар ташқи томонидан индизий қатлами билан ўралган бўлиб, унинг ичида археспорали тўқима ҳосил қилади. Археспорада ҳосил бўлган спора ривожланиб, юраксимон ўсимтани ҳосил қилади. Шундай қилиб гаметофит ва спорафит насл алмашиниб боради.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Бурыгин. В. А. Жонгуразов. Ф. Х. Ботаника “Ўқитувчи” Т.: 1977. 2. Курсанов. В. А. Камарницкий Н. А ва бош.- Ботаника “Ўқитувчи” 1977. I II том. 3. Ҳамдамов И, Шукруллаев П ва бошқалар- ботаника асослари “Меҳнат” Т.: 1990. 4. Сохабиддинов. С. “Ўсимликлар систематикаси” I II боб. “Ўқитувчи” Т.: 1976. 5. Ҳамидов “Ўсимликлар географияси” “Ўқитувчи” Т.: 1984. 6. Белолипов. И. В. Шералиев. А. Ахадова. М. А. “Ўрта Осиё ўсимликлари марфалогияси” ЦОП, ТИПО, Т.: 1991. 7. Ҳолдаров. Х. Хожиматов. К. Х.“Ўзбекистон ўсимликлари”, “Ўқитувчи” Т.: 1992. 8. www . ziyonet . uz

Похожие

Ўсимликларнинг кўпайиши 2

Гулли ўсимликларнинг кўпайиши

Ўсимликларнинг кўпайиши ва қайта тикланиши

Ўсимликларнинг уруғ маҳсулдорлиги ва унувчанлиги

Ўсимликларнинг экологик гуруҳлари ва ҳаётий шакллари