Ўсимлик ҳужайраси физиологияси - Ботаника - Рефераты

Ўсимлик ҳужайраси физиологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

26.8310546875 KB

Ўсимлик ҳужайраси физиологияси Режа: 1. Ҳужайра ўсимлик организмининг элементар структура ва функционал бирлиги. 2. Ҳужайра тузилишининг структура асослари. 3. Протоплазманинг физик кимёвий хоссалари. 4. Биоэнергетиканинг асосий тушунчалари. 5. Ҳужайранинг аденилат системаси.

Ҳужайра ўсимлик организмининг элементар структура ва функционал бирлиги. Бутун ўсимликларнинг асосий структура бирлигини ҳужайралар ташкил этади. Уларнинг тириклик хусусиятлари шу ҳужайраларда белгиланади. Чунки модда алмашуви деб аталувчи ассимиляция ва диссимиляция жараёнлари, уларнинг бирлиги фақат ҳужайрадагина содир бўлади. Ана шу иккала жараённинг бирлиги тириклик деб аталувчи материянинг ҳаракат формасини белгилайди. Яшил ўсимликлар ҳар хил органлар йигиндисидан иборат бўлиб, бу органлар ўз наватида тўқималар ва ҳужайралар бирлашмасидан тўзилган. Юксак тўзилишга эга бўлган ҳар бир ўсимлик организми мураккаб система сифатида бир-бири билан узвий равишда алоқада бўлган органлар ва функциялар йигиндисидан иборатдир. Бу бирликнинг асосини ҳужайралар ташкил этади. Тирик ҳужайра ярим ўтказувчанлик хусусиятига эга бўлган мембрана билан чегараланган бўлиб, ўзини қайта қуриш қобилятига эга. Табиатдаги организмлар икки группага бўлинади: 1-прокариотлар – ҳужайрасида шаклланган ядро бўлмайди, уларга бактерия ва кўк-яшил сувўтлари киради. 2- эукариотлар – ҳужайрасида албатта шаклланган ядро бўлади. Уларга ўсимлик ва хайвон организмлари киради (1-жадвал). Прокариот ҳужайрада шаклланган ядро бўлмаслиги билан бирга унда рибосомалар сони эукариот ҳужайрадагига нисбатан минг баробар кўп бўлади. Бундан ташкари прокариот ҳужайрани эукариот ҳужайрадан фарқи, унда органоидлари бўлмади, уларнинг вазифаларини цитоплазматик мембрана инвагинациялари бажаради. Ҳар бир ўсимлик ҳужайралардан тўзилган бўлиб, уларнинг тириклик хусусиятлари шу ҳужайраларда белгиланади. Модда алмашиниш жараёни фақат ҳужайрадагина содир бўлади. Бу жараённинг бирлиги тириклик материясининг ҳаракат формасини белгилайди.

Ўсимлик ҳужайралари кўриниши жихатидан 2 хил бўлиши мумкин, паренхиматик ва прозенхиматик. Паренхиматик ҳужайралари – уларнинг эни бўйига тенг бўлиб, кўпроқ квадратга ўхшаш бўлади. Прозенхиматик ҳужайралар – уларнинг бўйи энидан бир неча баробар катта бўлади. Ўсимлик ҳужайраларнинг кўриниши ва бажарадиган функциялари 1- ҳар хил бўлса ҳам, умумий тўзилишга эга. 1-жадвал Прокариот ва эукариот ҳужайралар тузилиши Прокариот ҳужайралар тузилиши Эукариот ҳужайралар тузилиши Ҳужайрақобиги полисаҳарид ва полипептид моддалардан тузилган Ҳужайра кобиги целюлоза, гемицелюлоза ва пектин моддалардан ташкил топган. Шаклланган ядроси бўлмайди. Шаклланган ядро элементлари мавжуд. Рибосомалари субмикроскопик тузилишга эга,ҳужайрада 100 тадан 10000тагача бўлади. Рибосомалари микроскопик тузилишга, ҳужайрада 20тадан 100тагача бўлади. Шаклланган органоидларга эга эмас, модда алмашиниш инециал таначаларда амалга ошади. Шаклланган органоидларга эга модда алмашиниш ана шу органоидларда амалга ошади. Бактериялар, цианобактериялар, бир ҳужайрали сувўтлари. Кўп ҳужайрали ва баъзи бир бир ҳужайрали сувўтлари, юксак ўсимликлар. 2. Ҳужайра тузилишининг структура асослари Ўсимлик ҳужайраларида даслаб ҳужайра қобиғини ва ички таркибий қисмини фарқлаш зарур. Ҳаётий хоссалар айнан ҳужайра ички қисми билан белгиланади . Ҳар бир вояга етган ҳужайрада пўст , цитоплазма , мембрана ,

органоидлар каби структура элементлари бўлади . Ҳужайранинг ички қисми протопласт дейилади ва у цитоплазма ва унда жойлашган йирик органоидлардан иборат. Ҳужайра пўсти. У ҳужайрага механиқ мустахкамликни беради, протоплазматик мембранани гидростатик босимдан ҳимоя қилади. Ёш ҳужайраларда пўст ўсиш қобилиятига эга моддаларни ютилишида иштирок этади. У протопласт компанентларидан ҳосил бўлади. Она ҳужайра бўлинаётганида иккита ёш ҳужайра оралигида парда тўсиқ пайдо бўлади, у эски пўст билан қўшилиб кетади ва ҳосил бўлган иккита ҳужайра ҳам авалги қаттиқк пўстга ўралади. Ҳужайра пўстининг 100 мкм юзасида 10-30та плазмодесмалар учрайди. Ҳужайра пўсти таркибида целюлоза, гемицелюлоза ва пектин моддалари (30%, 40%, ва 25% нисбатда) учрайди. Ҳужайра пўсти уч қаватдан иборат. Асосан ички қават йўғонлашиши хусусиятига эга. Иккинчиси уч қатламдан иборат. Ҳужайра пўстида инвертаза, фосфотаза, аскорбатоксидаза каби ферментлар бўлиб, у ҳам энзиматик фаол 2 ҳисобланади. Маълумки ҳужайра пўсти сув ва сувда эриган моддаларни яхши ўтказдиради. Бироқ унинг ёғочлашиши ўтказувчанликни сезиларли камайтиради, пўкаклашиш эса ўтказувчанликни кескин камайтиради. Эндоплазматик тўр. Уни 1945 йилда Портер аниқлаган. У каналча, пуфакчалар ва цистерналарнинг ўзаро туташган мураккаб шохланган тур системасини ташкил қилади. Эндоплазматик тўр цитоплазмада кенг тарқалган ва мураккаб мембрана структурасига эга. Мембрананинг қалинлиги 5-7 нм атрофида, диаметри 30-50нм. Ички қисми суюқлик билан тўлган. Уларнинг юзаси силлиқ ёки донадор бўлади. Силлиқ мембранада асосан углеводлар, липидлар, терпеноидлар ҳосил бўлса, донадор мембраларда оқсил, ферментлар синтезланади. Унинг мембранаси ядро Мембранаси ва ички мухитдаги алмашинувни бошқаради. Эндоплазматик тўр бир-бирлари билан туташиб, моддалар алмашинувида иштирок этадилар.

Рибосомалар . 1955 йилда Паллада очган. Булар рибонуклеопротеидли заррачалар бўлиб, мембранаси бўлмайди. РНК ва оқсилдан ташкил топган. Улар катта ва кичик бўлакчалардан тўзилган, каттасининг диаметри 12-15 нм кичиги 8-12 нм бўлади. У ядрочада синтезланади ва цитоплазмада эркин ёки эндоплазматик тўр сиртида жойлашади. Рибосома ядрода, хлоропластлар ва митохондрийларда учрайди ва оқсил синтезлайди. Гольджи аппарати. Мембрана билан ўралган цистерналар тўплами. Улар эндоплазматик тўрдан ўзилиб чиқиб кетадиган пуфакчаларнинг ўзаро қўшилиши ва ўзгарилишидан юзага келади ва ажралиб, диск ёки таёкча кўринишида тўпланади. Ҳужайрада 100 га якин Гольджи аппарати учраши мумкин. Гольджи аппаратининг мембранаси эндоплазматик тўр ва плазмолемма мембранаси билан туташган бўлади. Гольджи аппарати плазмолемма ва ҳужайра қобиғини шаклланишида иштирок этади, ҳамда шилимшиқ моддаларни чиқариб ташлашда иштирок этади. Пластидалар.Пластидалар шаклан овалсимон ёки элипссимон бўлади, икки қават мембрана билан ўралган. Ўсимликлар ҳужайрасида 20-50 тагача пластида учрайди. Улар уч хил бўлади: лейкопластлар (рангсиз), хромопластлар (рангли) ва хлоропластлдар (яшил рангда). Хлоропластлар таркибида хлорофилл ва каратиноид пигментлари бўлиб, фотосинтезда иштирок этади. Хромопластлар сариқ ёки ва зарғалдоқ рангда бўлиб, ўсимликнинг асосан гулларида ва мевасида учрайди. Уларда каротин, лютеин, виолаксантин пигментлари бўлади. Лейкопластларда пигмент бўлмайди, уларда запас озиқ моддалар тўпланади. Ёруғликда лейкопластлар хлоропластларга айланиши мумкин. Митохондрия. Қўш мембранали органоид, уларда энергетик жараёнлар кузатилади ва АТФ синтезланади. Ўсимликда митахондриялар думалок ёки гантелсимон бўлиб, ҳужайрада 50-2000тагача учрайда. Ички мембранаси кристалар ҳосил қилади. Ҳар 5-10 кунда митохондриялар янгиланиб туради.

Уларда ДНК, РНК ва рибосома бўлганлиги учун оқсил синтезлаш қобилиятига эга. Лизасома. Мембрана билан ўралган органоид, улар эндоплазматик тўр ёки Гольджи аппаратидан ҳосил бўлади. Уларда асосан гидролитик ферментлар жойлашади, булар нордон ферментлар бўлиб, моддаларни сув ёрдамида парчалайди. Пероксисома. Кейинги йилларда очилган органоидлардан бири бўлиб, уни 1968 йилда Толберт аниқлаган. Пераксисомада каталаза, гликолатоксидаза каби ёруғликда нафас олишда иштирок этувчи ферментлар учрайди. Улар баргда кўп бўлади ва хлоропластлар билан узвий боғлик бўлади. Глиоксисома. Улар униб чикаётган ёг тўпловчи уруғларда кўп учрайди. Глиоксисомаларда ёгларни углеводга айлантиришда иштирок этувчи ферментлар учрайди ва улар нафас олишнинг глиоксалат циклида иштирок этадилар. Сферасома. Улар аввал микросомалар дейилган. Думалок, ёруғликни синдириш имкониятига эга. Эндоплазматик тўрдан ҳосил бўлади ва ўзида липидларни тўплайди, шу туфайли липидли томчи деб ҳам аталади. Уларда липаза, эстераза, протеаза, РНКаза, ДНКаза ферментлари учрайди ва ёғ синтезида иштирок этади. Микронайчалар. Цитоплазманинг ташқи тахламида найчасимон органоид. Узунлиги 20-30 нм, қалинлиги 5-10 нм. Мембранаси йўқ, глобуляр оксил трубасидан ташкил топган, цитоскелетни ҳосил қилади ва цитоплазма ҳаракатини амалга оширади. Вакуола. Ўсимлик ҳужайраси учун ҳарактерли органоид. Унинг мембранаси тонопласт дейилади, ички суюклик ҳужайра ширасиданиборат. Ширанинг 96-98%ни сув ташкил этади, колгани органик кислоталар, оксиллар, аминокислота, углеводлар, алколоидлар, тузлар, ошловчи моддалар ва пигментлар. Вакуола эндоплазматик тўр пуфакчаларининг қўшилишидан ҳосил бўлади. Вакуола ҳужайранинг осматик хусусиятини

белгилайди, бу эса ҳужайрани сўриш кучи, тургор босими ва сув режимини белгилайди. Ядро. Ирсий белгини сақловчи органоид кўриниши думалок, овал ёки ипсимон бўлади. Кўпинча битта, баъзан кўп миқдорда бўлади. Ядро икки қават мембрана билан ўралган, 1-6 ядрочаси бўлади. Унинг таркиби 80% оксил ва 15-16% РНКдан иборат. Ядрога РНКни тақсимланишида иштирок этади. Ядро ядро шираси-нуклеоплазма билан тўлдирилган бўлади, унинг таркиби асосан оксиллар 74%, ДНК 14% ва РНК 12% дан иборат, бундан ташқари ядрода яна липидлар, сув ва минерал элементлар мавжуд. Ядронинг асосий вазифаси ҳужайра, тўкима, орган ва бутун ўсимлик учун зарур бўлган барча физиологик, биокимёвий жараёнларни бошқариб туради ва информацион марказ ҳисобланади Ядро специфик оқсиллар синтез қилиш ва ирсий белгиларни сақлаб, авлоддан-авлодга бериш программаси билан ҳарактерланади. Бу мухим вазифанинг бажарилишида ДНК асосий роль ўйнайди, чунки унда барча 3 информация жойлашади. Биологик мембраналарнинг тузилиши. Ҳужайрани ташқи муҳит билан бўладиган алмашинув муносабатлари ва протопласт ичида рўй берадиган ҳаётий жараёнлар махсус мембрана системаси орқали амалга ошади. Ҳар бир органоид протоплазма сингари ўзининг мембранаси билан ҳарактерланади. Шу мембранаси орқали цитоплазмадан ажралиб туради. Протопластни ташқи томондан ўраб турувчи плазмоллема қавати ҳужайра мембранаси деб аталади. Ҳужайра мембранаси ярим ўтказгич хусусиятига эга бўлиб, сувни бемалол ўтказдиради. Лекин сувда эриган моддалар учун юқори даражада танлаб ўтказувчи тўсиқ вазифасини бажаради. Мембрананинг бундай хусусияти ҳужайра учун кераксиз моддаларни ўтказмай фақат зарурини ўтказишда муҳим аҳамиятга эга. Демак мембраналар ҳужайра метаболизми жараёнининг энг муҳим қисмларидан бири бўлган моддалар оқими ва энергиясини бошқаради.

Мембраналар асосан липопротеидли тизимлар бўлиб, 60% оқсил, 40% липидлардан, айниқса фосфолипидлардан иборат. Уларнинг қалинлиги 6-10 нм. Тузилишига кўра қўшаватли, оқсил липид молекулаларини орасида жойлашган бўлади. Мембрана шакилланишига гидрофоб боғга ўрин берилади: липид-липид, липид-оқсил, оқсил-оқсил. Мембранада яна ҳар хил функцияларни бажарувчи оқсиллар ҳам учрайди. Мембранада шакар ва аминокислотани ташувчи оксиллар топилган. Мембранада полесаҳарид ва нуклеин кислоталар ҳам учрайди. Оқсил таркибида жуда юқори даражада сезувчи система-рецепторлар жойлашган. Бу система орқали ҳужайра органоидлари ҳам функционал алоқада бўлади. Демак мембрана муҳим метаболитик функцияларни бажаради. Умуман биомембраналар барьерлик, транспорт, осмотик, энергетик, биосинтетик функцияларни бажаради. Протоплазманинг физик кимёвий хоссалари. Протоплазма ҳужайра ичидаги цитоплазма ва органоидлар билан бирга бир бутунни ташкил этади ва унда моддалар алмашинувининг реакциялари содир бўлади. Цитоплазма протоплазманинг асосий қисмини ташкил қилади ва у уч қаватдан иборат: Плазмолемма, яъни ташқи мембранаси; Мезоплазма қаватида барча фаол органоидлар жойлашади; Тонопласт ички қават бўлиб, вакуола билан чегараланиб туради. Цитоплазма шилимшиқ, тиниқ, рангсиз, ярим суюқ коллоид моддадир. Солиштирма огирлиги 1,055 га тенг. У қовушқоқлик, эластиклик хусусиятга эга. Протоплазмада хилма-хил органик ва анорганик бирикмалар учрайди. Тирик протоплазманинг 80-85 % сувдан иборат. Масалан карам барги мисолида, оқсиллар-60%, ёғлар-20%, углеводлар-10% ва минерал моддалар- 6%ни ташкил қилади. Тирик протоплазма доимо ҳаракатда бўлади, ёш

ҳужайра цитоплазмаси айланма ва оқимсимон ҳаракатланади. Ундаги органоидлар ҳам бирга қўшилиб пассив ҳаракатда бўлади. Плазмолемма ва тонопласт тинч туради. Айланма (ротацион) ҳаракат ҳам кузатилади, бунда протоплазма ҳужайра пўстига якин жойлашади. Окимсимон (циркуляцион ҳаракатда) протоплазма ингичкаингичка оқимлар холида ҳар томонга йўналган. Протоплазманинг ҳаракати бирламчи ва иккиламчи бўлиши мумкин. Бирламчи ҳаракат нормал шароитда, иккиламчи ҳаракат нокулай шароитда амалга ошади. Қовушқоқлик ҳужайранинг энг мухим хусусиятларидир, унинг фаоллигини кўрсатади. Қовушқоқлик цитоплазманинг структурасини ва коллоид заррачаларини тортишув кучини белгилайди. Эластиклик ҳам муҳим хусусиятлардан бири. Тирик протоплазманинг механик таъсири натижасида ўзининг аввалги холатига қайтиш хусусияти эластик деб аталади. Протоплазманинг маълум структуралари унинг эластиклигига сабаб бўлади. Биоэнергетиканинг асосий тушунчалари Маълумки ўсимлик организмларининг ҳаёт фолияти энергияни доимий истеъмол қилинишида содир бўлади. Қуёш радиацияси ўсимликлар томонидан органик моддаларни кимёвий энергиясига айланади. Органик моддаларнинг оксидланишини экзергоник жараёнлари, яьни диссимиляция манбалари ҳисобланади. Диссимиляцияни икки формаси мавжуд, булар нафас олиш ва ачишдир. Биологик моддаларни ҳосил бўлиши ёки эндергоник реакциялар ташқи мухитдаги моддаларни ўзлашириш учун энергияни сарф килиш билан кузатилади. Бунга яққол мисол килиб фотосинтезни келтириш мумкин. Табиатдаги барча организмлар энергияни истеъмол қилиш манбаларига қараб 3 гурухга бўлинади: 1. Хлорофил ўсимликлар – улар учун энергия манбаи бўлиб ёруғлик кванти (фотон) ҳисобланади.

2.Одам ва ҳайвонлар – улар энергияни органик моддаларнинг (углевод, ёг, оксиллар) оксидланиши ҳисобига олади. 3.Микроорганизмлар – улар энергияни специфик бўлган органик ва анорганик моддаларнинг оксидланиши ҳисобига олади. Ўсимлик ва бошка тирик организмларда содир бўлувчи моддалар ва энергия алмашинуви физика ва кимёнинг қонунларига тўла бўйсинади, шунинг учун тирик системаларга бу қонун ва принципларни қўллаш мумкин. Термодинамика ёки энергетика фани системалардаги энергиянинг хилма- хил формаларини ўзаро алмашинуви ва миқдорий ўзгаришини ўрганади. Бу энергиялар-кимёвий, иссиклик, механиқ, электрик, ёруғлик формаларида бўлади. Система тушунчаси, катталиги, зичлиги, ҳарорат, босим, ранги, магнит ва электрик майдонлари бўлиши каби хоссалар билан ҳарактерланади. Система гомоген ва гетероген бўлади. Гетероген система эса иккита ёки бир қанча айрим фазалардан иборат бўлиб, улар бир-биридан юзалари билан ажралиб туради. Системалар очиқ ва ёпиқ бўлади. Ёпиқ системада масса ва энергия системани ўрганиш жараёнида кўпайиши ва камайиши мумкин эмас. Очиқ системада эса масса ва энергия камайиши ёки кўпайиши мумкин. Шунга кўра ўсимликлар очиқ системага киради. Агар системани таркиби ва хоссаси маълум узоқ вақт ичида ўзгармаса система мувозанат холатида турибди дейилади. Бироқ кимёвий мувозанат доимий эмас. Мувозанатбу реакцияни чапдан унга қандай тезликда ўтса, ўнгдан чапга ҳам шундай тезлик билан ўтиш холатидир. Термодинамиканинг биринчи қонуни. Бу энергиянинг сақлаш қонунидир, уни Гелмгольц1847йилда ифодалаб берди. А.Энштейн тенгламасига кўра E=MC 2 энергияни сақлаш қонуни, иш ва иссиқликнинг эквивалент қонунидир. Бунда энергиянинг ҳар хил формалари бир-бирига ўта бошлайди. Формулага кўра 1 грамм масса 9 10 20 эрг энергия бирлигига айланиши мумкин. Бу қонунга кўра ички энергия (Е)

фақат иссиқлик холида энергияни кўчириш жараёнида ёки иш бажарилганда ўзгариши кузатилади, бошқача қилиб айтганда энергияни яратиш ва йўқ қилиш мумкин эмас. Бажарилган иш механик, электрик ёки кимёвий (синтез) бўлиши мумкин. Ажратиб олинган системалар учун уларни ички энергиясини ўзгариши қуйидаги формула бўйича аниқланади – Е=QW, яьни системанинг ички эенергиясини кўпайиши унга берилган иссиқлик ва ташқи мухитни система устида бажарган ишни йиғиндисига тенгдир. Демак бу қонунга кўра энергия қайтадан ҳосил бўлмайди ва йўқолмайди фақат бир формадан иккинчи формага ўтади. Ажратиб олинган системанинг энергиясининг умумий миқдори доимий бўлади. Биринчи қонун тирик системаларга қўлланилиши мумкин. Термодинамиканинг иккинчи қонуни. Клаузиус томонидан айтилган фикрга кўра иссиқлик иссиқ танадан совуққа узатилади, тескарисибўлиши мумкин эмас. Фақат системага ташқаридан иш сарфланганда кузатиш мумкин. Бу термодинамиканинг иккинчи қонунини очилишига олиб келади. Иккинчи қонунга кўра барча системалар ўз-ўзидан ўзгариб мувозанат холатига интилади. М: сув юқоридан пастга оқади, эрувчи модда эритмада бир хил тақсимланади, тирик организмларда маълум ёшга етгандан кейин ўз-ўзидан қариш жараёни бошланади. Энтропия бу ички ўзгариш маъносини беради. Системани энтропияси эса, уни мувозанатга якинлашиш ўлчовидир. Энтропия (S) – бу системанинг холатини кўрсатгичидир ва уни энтропия бирликларида ифода қилинади кДж.К -1 мол -1 . Термодинамиканинг иккинчи қонуни бир вақтда энтропияни ва ҳароратни термодинамик шкаласини белгилайди. Муз эриганда, энтропия ошади, чунки унинг структураси соддалашади. Моддалар катта энергияли холатида энтропия ошади. М: кристал ҳолатдаги сувни энтропияси 11,5 энбр, суюк – 16,75, газ холатдаги – 45,11 эн.бр. Организмлар учун энтропияни

ошишига олиб келувчи жараёнларни тенглатиш ва уларни камайтирувчи алмашинув жараёнлари характерлидир. Энтропия тушунчаси билан ўсимлик организмини бутун ҳаёт фаолиятини ҳарактерлаш мумкин эмас, бироқ сув алмашинуви нафас олиш, фотосинтез жараёнларига қўллаш мумкин. Ўсимлик ҳужайраларида ферментлар иштирокида экзергоник реакциялар ўз-ўзидан кетиши мумкин, улар кимёвий потенциалини манфий ўзгариши билан ҳарактерланади. Шу билан бирга ҳужайраларда эндергоник жараёнлари содир бўлади, яъни оддий моддалардан мураккаб моддаларни синтези, унда энергия талаб қилинади ва у энергияни бир-бирига боғланган экзергоник жараёнлардан олади. Демак, Гиббсни эркин энергияси тушунчаси ушбу жараённи ўз-ўзидан кетиш кетмаслигини беради. Агар доимий ҳарорат ва босимда эркин энергияни ўзгариши маълум бўлса, жараённи ўз-ўзидан кетишини аввалдан айтиш мумкин. Ички энергияни камайиши ва энтропияни ошиши эркин энергияни камайишига олиб келса ички энергияни ортиши ва энтропияни камайиши эркин энергияни ошишига олиб келади. Бу хол биологик системаларда яққол кузатилади, уларнинг масса ва энергияси ошади ва камаяди. Дастлаб ер юзида ҳаёт пайдо бўлгунга қадар қуёшдан келаётган бутун эркин энергия фойдасиз иссиқлик холида тарқала бошлаган ва космик фазода нурланган. Кейинчалик ҳаёт пайдо бўлиши билан тирик системалар бу эркин энергияни маълум қисмини ютиб ўз фаолиятини давом эттирган ва бир қисмини тарқатган. Натижада тирик организмни стационар системаси эркин энергияни бир қисмига эга бўлади ва уни биосферада тутиб туради. 6 5. Ҳужайранинг аденилат системаси. Тирик организмларда энергия алмашинувида марказий ўринни аденилат системаси эгаллайди. Буларга АТФ, АДФ, АМФ ва Mg+ 2 , H 3 PO 4 киради. АТФ-термодинамик турғун бўлмаган бирикмадир у АДФ ёки АМФ ҳосил қилиш йўли билан гидролизланади. АТФ юқори кўчириш потенциалига эга,

бу эса уни кимёвий кўчириш функциясини бажаришга имконият беради. Натижада ҳужайрани энергияга бўлган талабини қондиришига маълум сезиларли даражада имконият беради. АТФ молекуласида пирофосфат боғ (фосфоангидрид) АДФ ва Н 3 РО 4 шилиши натижасида ҳосил бўлади. Бундай фосфорланиш реакцияларни хлоропласт, митохондрий ва бактерияларни мембраналарида кузатиш мумкин, бу жараёнлар О 2 ни ютилиши билан кузатилади. АМФни АДФга айланиши фосфарил группасини АТФ дан АМФ га кўчирилиши йўли билан ҳосил бўлади. Бу реакцияни барча ҳужайраларда учровчи аденилаткиназа ферменти катализлайди. Аденилат системасининг реакцияларини тезлиги Mg ++ ионларини концентрасиясига боғлик.

Адабиётлар: 1. James E.Bidlach, Snelly H. Jansky. Stern's introductory Plant biology. – USA: McGrow-Hill, 2008, 622 p. 2. Lincoln Taiz, Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University of California, Los Angels, 2002. 3. Hans-Walter Heldt. Plant Biochemistry. Elsevier Academic Press, 2005. – 625 рр. 4. Алимова Р.А. Қишлоқ хўжалик ўсимликлари биокимёси фанидан лаборатория машғулотлари: ўқув қўлланма. – Тошкент: ТошДАУ, 2000. – 95 б. 5. Алимова Р.А., Сагдиев М.Т. Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси: ўқув қўлланма. – Тошкент, 2013. – 320 б. 6. Бекназаров Б.О. Ўсимликлар физиологияси: дарслик. – Тошкент: ЎзМУ, 2009. – 480 б.

Похожие

Ўсимлик ҳужайраси

Ўсимлик органларининг ҳосил бўлиши

Ўсимлик тузилишининг асоси углеводлар

Ботаниканинг бўлимлари. Ўсимликларнинг аҳамияти

Ўсимликдаги сув мувозанати