Plauntoifalar bo’limi - Ботаника - Рефераты

Plauntoifalar bo’limi

Загружено в:

15.12.2022

Скачано:

0

Размер:

142.7373046875 KB

Plauntoifalar bo’limi Reja: Plaunsimonlar ajdodi.  Plaunsimonlar qabilasi  Selaginellanamolar qabilasi  Polushniknamolar qabilasi

Plauntoifalar bo’limi – lycopodiophyta Mazkur bo’lim vakillari yuksak o’simliklar orasidagi qadimgi o’simliklardan bo’lib, Paleozoy erasining oxirlarida Yer sharida yaxshi taraqqiy etgan. Hozirgi paytda ularning Yer sharida mingdan ziyod o’tlardan iborat turlari uchraydi. Qazilma turlari orasida yirik daraxtlar ham bo’lgan. Plaunlarning ayrimlarida yer osti organlari tipik ildizpoya shaklida bo’lib, unda metamorfozlashgan barglar va qo’shimcha ildizlardan tashqari rizoforalar ham bor. Plaunlarning yer usti va yer osti qismlari dixotomik shoxlangan. Ko’pchilik plaunlarning barglari ketmaket, ayrimlarida esa qarama-qarshi yoki halqasimon joylashgan. Plaunlarning ildizlari va poyalari uchki meristema yordamida o’sadi. Sporofillari spora boshoqlarida o’rnashgan. Plaunlarning vakillari jinssiz, vegetativ va jinsiy yo’llar bilan ko’payadi. Vegetativ ko’payishi yotib o’suvchi vakillarida yerga yopishgan qismidan ildiz otib, ayrimlari esa ildizpoyalari yordamida ko’payadi. Plaunlar orasida teng va har xil sporali vakillari bor. Bunday izo- va geterosporalar jinssiz ko’payish jarayonida spora boshoqlarida yetiladi. Bu teng va har xil sporalardan o’sgan gametofitlar bir-biridan kattaligi, shakli jihatidan keskin farq qiladi. Teng sporalardan o’sgan gametofitlar ikki jinsli bo’lib, yer osti yoki yarim yer ustida o’sadi. Ular saprofit yoki yarim saprofit hayot kechiradi va 10-15 yil mobaynida yetiladi. Makro- va mikrosporali vakillarida har xil sporalardan hosil bo’lgan gametofitlar juda kichik hamda bir jinsli bo’lib, bir necha xafta ichida yetiladi. Ikki jinsli gametofitlarida arxegoniy va makrosporadan hosil bo’lgan gametofitda arxegoniy, mikrosporadan o’sgan gametofitda esa anteridiy ikki yoki ko’p xivchinli spermatozoidlar yetiladi. Arxegoniyning pastki qismida tuxum hujayra joylashgan. Urug’lanish namlik yordamida ro’y beradi.

Bu bo’lim ikkita ajdodga: Plaunsimonlar - Lycopodiopsida va Polushniksimonlarga – Isoetopsida bo’linadi. Plaunsimonlarga bitta qabila Plaunnamolar - Lycopodiales kiradi. Polushniksimonlar ajdodiga 2 ta qabila kiradi: Selaginellanamolar - Selaginellales va Polushniknamolar - Isoetales. Polushniksimonlar ajdodining vakillari har xil spora hosil qilib ko’payishi bilan birinchi ajdoddan farq qiladi. Hozirda plaunnamolar selaginellanamolar va polushniknamolarning o’t o’simliklaridan iborat vakillari saqlanib qolgan. Plauntoifalarning daraxt vakillari bizgacha yetib kelmagan (6-rasm). Plaunsimonlar ajdodi – Lycopodiopsida Plaunnamolar qabilasi – Lycopodiales Bu qabilaga kiruvchi o’simliklar ko’p yillik o’tlar bo’lib, ularda rizoforalar bo’lmaydi. Barglari oddiy, butun va tilchasiz. Novdalarida kambiy yo’q. Sporangiylari sporofillarning asosida, sporofillar esa strobilda yoki spora boshoqlarida joylashgan. Gametofitlar ikki jinsli, seret, yer ostida joylashgan. Saprofit yoki yarim saprofit hayot kechiradi. Qabilaning bizgacha faqat bitta Plaundoshlar - Lycopodiaceae oilasining vakillari yetib kelgan. Plaundoshlar oilasiga 4 ta turkum kiradi: Plaun - Lycopodium turkumining 200 dan ortiq turi bor. Ular tropik zonadan to tundragacha tarqalgan. O’rta Osiyoda esa tog’lik mintaqalarda uchraydi. Poyasi tik, ayrimlarida yotib o’sadi yoki epifit holatda uchraydi. Turkumning yer bag’irlab o’suvchi vakillaridan biri cho’qmoqli plaun ( Lycopodium clavatum ) dir. U ko’p yillik o’t. Poyasi yotib o’sadi. Doim yashil, ko’proq o’rmonlardagi daraxtlarning ostida o’sadi. Yer bag’irlab o’suvchi poyasidan yuqoriga qarab dixotomik shoxlangan novdalari o’sib chiqadi. Poyasi va shoxlarini mayda butun bargchalari zich qoplab olgan. Poyasining tashqi tomonida bir qavat epidermis, unda esa og’izchalar mavjud. Epidermis ostida qalin birlamchi po’stloq undan ichkarida endoderma va

peritsikl qavati bor. Poyaning markazida silindrik protostel joylashgan, undagi o’tkazuvchi bog’lam konsentrik tipda. Ksilemasida traxeidlar, floemasida elaksimon naylar, bargning ustki va ostki epidermisida esa labchalar joylashgan. Uning mefozill qavati ustunsimon, bulutsimon hujayralarga differensiyalanmagan. Bargning o’rta qismidan o’tadigan tomirda traxeidlar va parenxima hujayralari bor. Plaunlarda ildizpoya vegetativ ko’payish vazifasini o’taydi. Yotib o’suvchi cho’qmoqli plaun esa poyasi yordamida vegetativ yo’l bilan ko’payadi. Plaunlarda jinssiz ko’payish sporalar yordamida boradi. Yozning o’rtalarida spora boshoqlari shoxlarining uchlarida hosil bo’ladi. Spora boshoqlarida sporofillar zich o’rnashgan. Sporofillarda sporangiy va arxesporial hujayralar joylashgan. Arxesporalar hujayralarining bo’linishidan sporaning ona hujayrasi, ona hujayrasining reduksion bo’linishidan esa tetraspora hosil bo’ladi. Spora ichida sitoplazma, yadro, plastidalar va moy tomchilari mavjud. Sporalar yerga to’kilgandan so’ng suv yordamida tuproqning yoriqlariga tushadi va undan gametofit hosil bo’ladi (5-rasm). Gametofit 2 jinsli, unda anteridiy va arxegoniylar vujudga keladi. Anteridiylarda hosil bo’lgan 2 xivchinli spermatozoidlar suv yordamida suzib kelib, arxegoniyning bo’yin qismi orqali uning qorinchasiga o’tadi va tuxum hujayrani urug’lantiradi, natijada zigota hosil bo’ladi. Zigota hujayralari bo’linishi natijasida murtak taraqqiy etadi. Murtakdan esa yangi yosh plaunning ildizi, poyasi, barglari o’sib chiqadi. Ularni mol yemaydi. Ulardan tibbiyotda va veterinariyada hamda bo’yoqlar olishda foydalaniladi. Selaginellanamolar qabilasi – Selaginellales Mazkur qabila bitta Selaginelladoshlar oilasi va bitta selaginella turkumiga mansub 700 ga yaqin turni oladi. Turkum turlari asosan tropik va subtropik zonalarda tarqalgan. Ularning ayrim turlari Yevrosiyoning mo’tadil iqlimli tog’li hududlarida, Shimoliy Amerikada tarqalgan. Turkum

vakillarining ko’pchiligi yotib o’suvchi yoki lianalar bo’lib, 50 ga yaqin turlari tik o’sadi. Ayrim lianalar poyasining uzunligi 18-20 m ga yetadi. Biroq 5-10 sm uzunlikka ega bo’lgan tashqi ko’rinishi yo’sinlarga o’xshash vakillari ham mavjud. Poyasi tikka o’suvchi vakillarining barglari kichik, bir xil kattalikka va shaklga ega, poyasi spiral holda o’rnashgan. Poyasi yotib o’suvchi turlarining ustki barglari kichik, poyaning ostki qismida (yon tomonlarida) gi barglari yirikroq. Ildizi dixotomik shoxlangan, bevosita poya asosidan yoki rizoforalardan taraqqiy etadi. O’tkazuvchi bog’lamlari konsentrik tipda. Poyasidagi kambiy taraqqiy etmagan. Selaginellalar har xil sporali o’simliklarga kiradi. Spora boshoqlari shoxlarning uchida hosil bo’lib, ularda sporofillar (spora bargi) o’rnashgan. Sporofil tashqi ko’rinishidan vegetativ barglarga o’xshaydi. Sporangiylari buyraksimon yoki teskari tuxumsimon, qisqa bandlari yordamida sporofilda joylashgan. Ko’pchilik turlarida makro - va mikrosporangiylar bitta boshoqda joylashadi. Mikrosporalar pishib yetilgandan so’ng ulardan anteridiyli gametofit, makrosporadan esa arxegoniyli gametofit taraqqiy etadi. Arxegoniyli gametofitning ustki qismida bir nechta arxegoniy hosil bo’lib, uning bo’yin qismi orqali anteridiyli gam etofitning anteridiysidan hosil bo’lgan spermatozoidlar suv yordamida suzib kiradi va uning qorincha qismidagi tuxum hujayrasini urug’lantiradi. Urug’langan tuxum hujayra ko’ndalangiga bo’linib, uning ostki hujayrasidan murtak taraqqiy etadi. Murtakda poyacha, bargcha, bandcha va rizoforalar hosil bo’ladi. Murtakdan qulay sharoitda yangi yosh selaginella o’sadi. Polushniknamolar qabilasi – Isoetales Qabilaga bitta polushnikdoshlar - Isoetaceae oilasi va bitta turkum polushnik - Isoetes mansub bo’lib, 70 ga yaqin turni o’z ichiga oladi. Ularga ko’p yillik o’t o’simliklar kiradi. Qabila turlari Markaziy Yevropada va Amerikada tarqalgan. Polushniklarning poyasi qisqa, balandligi 8-25 sm.

Pastki qismida ildizlari, yuqori qismida esa barglari joylashgan. Eng tashqi barglarida megosporofill, undan so’ng mikrosporofill o’rnashgan. Poyaning eng uchida vegetativ barglar joylashgan. Sporofilli barglari qishda quriydi, vegetativ barglari esa saqlanib keladi. Ular yozda yana sporofillarga aylanib, poyaning uchki qismida yana yangi vegetativ barglar taraqqiy etadi. Sporofillda mikro va makrosporangiyalar joylashgan. Bularda ham mikrosporadan erkaklik gametofit, makrosporadan urg’ochi gametofit taraqqiy etadi. U tuproqqa yopishib ildiz otib yangi o’simlikka aylanadi. 5-rasm. Plaunlar 1-8. poyasida sporangiylarning joylashishi va ularning ochilishi

6-rasm. Qazilma holda aniqlangan plaunlar: 1. Sodoniya ( Sawdonia ), 2. Kaulangiofiton ( Kaulangiophyton ), 3. Drepanofikus ( Drepaophycus )

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI: 1. Pratov O`., Shamsuvaliyeva l., Sulaymonov E., Axunov X., Ibodov K., Mahmudov V. Botanika . Darslik. Toshkent “Таълим нашриёти” 2010, 285 bet. 2. Pratov O`., Nabiyev M. O`zbekiston yuksak o`simliklarining zamonaviy tizimi. Toshkent “O`qituvchi”, 2007. 62 bet. 3. Жизнь растений I-VI том. Москва, 1974-1982. 4. Czerepanov S.K. Vascular plants of Russia adjacent states (the former USSR) Cambridge University press, 1995. 516 p. 5. Takhtajan A. Flowering Plants. New York, 2009. 381 p. 6. Тадтаджян А. Система магнолиофитов. Ленинград, Изд. “Наука”, 1987. 439 с. 7. Пратов У., Тажетдинова Д. “Определитель растений Средний Азии” нинг I-X томларида келтирилган ўсимлик оилалари, туркумларининг лотинча, русча, ва маҳаллий номлари (қўлланма). Тошкент, 2010. 35 бет.

Похожие

Plauntoifalar bo`limi - lycopodiophyta

Magnoliyatoifalar bo’limi

Qirqquloqtoifalar bo’limi – polypodiophyta

Psilottoifalar bo’limi – psilotophyta

Yo’sintoifalar (moxtoifa) bo’limi