Organizmlarning individual rivojlanishi. Ontogenez - Ботаника - Рефераты

Organizmlarning individual rivojlanishi. Ontogenez

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98 KB

Organizmlarning individual rivojlanishi. Ontogenez Reja: 1. Organizmlarning rivojlanishidagi o’xshashliklar. 2. Tuxum hujayra va spermatozoid. 3. Organizmning postembrional (postnatal) rivojlanishi.

Har bir organizmning rivojlanishi, takomillashuvi, о ‘sish, ulg‘ayishi, qarishi va о ‘limi bilan yakulanadigan t о ‘liq hayot sikli ontogenez hisoblanadi. Ontogenez jinsiy hujayralar paydo b о ‘lib, urug‘lanishdan boshlanadi. Ontogenezning tip va davrlari turli mavjudotlarda о ‘ziga xos kechadi. Ontogenezning ikki asosiy tipi farqlanadi: 1) bevosita (t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri) rivojlanish; 2) bilvosita rivojlanish. B e v o s i t a rivojlanishda tuxumdan chiqqan yoki yangi tug‘ilgan organizm k о ‘rinish jihatdan ona organizmga о ‘xshaydi va faqatgina ayrim a’zolarning yetishmaganligi, kichikligi, tana qisimlarining unchalik mutanosib b о ‘lmasligi bilan farqlanadi; asta-sekin о ‘sib borishi bilan ona organizmining t о ‘la qiyofasiga ega b о ‘ladi. Odam va sut emizuvchilarda, qushlarda, sudralib yuruvchilar va ayrim quyi tabaqa mavjudatlarda lichinkasiz va bachadonda rivojlanish r о ‘y beradi. B i l v o s i t a rivojlanish metamorfoza, Ya’ni shaklini о ‘zgartirish, lichinka hosil qilish bilan r о ‘y beradi. Lichinka о ‘z shakliga, ichki tuzilishiga va yashash tarziga k о ‘ra yetuk organizmdan keskin farqlanadi. Ona organizmi qiyofasiga о ‘tish k о ‘pgina о ‘zgarishlar (metamorfoza) orqali sodir b о ‘ladi. Metamorfoza k о ‘pgina umurtqasizlar, amfibiyalar uchun xosdir. 1. Ontogenez va uning bosqichlari 2. Ontogenezning genetik dasturi 3. Genlarning differensiatsiyasi va differensial faolligi Ontogenez va uning bosqichlari Hayotning boshlang‘ich nishonalari bо‘lmagan erkak va urg‘ochi jin- siy hujayralarning qо‘shilishidan yangi organizm rivojlanishi mu mkin bо‘lgan zigotaning hosil bо‘lishi tirik tabiatning mо‘jizalaridan biridir. Uruglangan tuxum hujayraning bir necha marta mitoz bо‘linishidan sо‘ng yangi organizmning organlari, belgi va xususiyatlari rivojlanadi va nihoyat yapgi organizm dunyoga keladi. Bu jarayonlarni о‘rganish genetikaning qiyin, lekin muhim va zifalaridan bо‘lib hisoblanadi.

Organizmning individual rivojlanishi ontogenez deyiladi va bu davr urug‘langan tuxum xujayra zigota xrsil bо‘lganidan, orga nizmning tabiiy nobud bо‘lgunicha bо‘lgan davrni о‘z ichiga oladi. Ontogenez organizm va tashqi muhitning о‘zaro munosabati nati jasida shakllangan tarixiy jarayondir. Bu jarayon tanlash va tanla nish natijasida organizm genotipida mustahkamlanadi. Shunday qilib, individual rivojlanishi genotip asosida tashqi sharoit ta’ siri ostida amalga oshadi. Ontogenez kо‘p yillar organizmning nasl almashinishi davomida takrorlanib keladi. Shuping uchun har bir organizmning ontogenez ida uning tarixiy rivojlanishi, Ya’ni filogenezini kо‘rish mum kin. Filogenez deb, organizmning turi paydo bо‘lganidan hozirgacha bо‘lgan tarixiy rivojlanish davriga aytiladi. Ontogenezda somatik tо‘qimaning hujayralari tabaqalanish bosqichini о‘tab, avval о‘xshash bо‘lgan hujayralar, keyin esa bir-bi ridan farq qiladigan hujayralarga bо‘linadi. Natijada organizm ning tashqi kо‘rinishi va ichki tuzilishi, morfologik hamda fizio logik xususiyatlari о‘zgaradi. Bu hodisaga birinchi bо‘lib I.V.Michurin e’tibor bsrdi. Ya’ni muayyan sharoit yaratish bilan du ragaylarda ba’zi belgi va xususiyatlarni rivojlantirish mumkinligini isbotladi. Shunga asoslanib, u duragaylarii tarbiyalash bilan yangi navlarni yaratishda foydalandi. Ontogenezni о‘rganishdagi muhim masalalardan biri genlarning harakat mexanizmini о‘rganishdir. Har bir organizm hujayralarida genlarning miqdori bir xil bо‘lsa ham ularning faoliyati turlicha dir. Bu muhim masala genetikada genlarning organizm rivojlani- shining har bir bosqichida maxsus oqsillar sintezidagi funksiyas ini о‘rganish asosida о‘rganilmoqda. Hamma organizmlarning individual rivojlanishini, Ya’ni on togenezga ketma- ket keladigan quyidagi bosqichlarga bо‘lish mum kin: 1).Embrional rivojlanish boskichi. Bu davrda urug‘langan tu xum hujayradan murtak hosil bо‘ladi, keyinchalik hujayralarning bо‘linishi orqali mustaqil yangi organizm vujudga keladi. Jinsiy hujayralarning qо‘shilishi natijasida yangi genotipga ega organizm hosil bо‘ladi. Shu genotip asosida tashqi sharoit ta’si ri ostida organizmning individual

rivojlanishi anik bir tartib bilan kechadi. Bu davrda zigota bо‘lina boshlaydi va rivojlanishning dastlabki blastula stadiyasi boshlanadi. Shundan sо‘ng hujayra yana mitoz yо‘li bilan bо‘linib gastrula bosqichiga о‘tadi. Bu stadiyada mu rtakda 3 ta qatlam (tashqi- ektoderma, ichki - entoderma va oraliq - mezoderma) shakllanadi. Shunday rivojlanish stadiyalarini о‘tgandan sо‘ng murtakda hamma asosiy organlar hosil bо‘ladi. 2).Postembrional rivojlanish bosqichi . Bu boskich organizm tug‘ilganidan boshlanib, jinsiy voyaga yetishgacha bо‘lgan davrni о‘z ichiga oladi va organizmning о‘sishi va rivojlanishi deyiladi. 3).Voyaga yetish va kо‘payish bosqichi. 4).Qarilik bosqichi. Individual rivojlanishning oxirgi bosqichi bо‘lib, organizmning nobud bо‘lishi bilan tugallanadi. Ontogenezning genetik dasturi Yopiq urug‘li о‘simliklarda ontogenez jarayoni organogenez orqali о‘tadi. Organogenez genotip asosidagi aniq irsiy dastur asosida о‘tib quyidagi bosqichlardai iborat: Murtakning rivojlanishi, urug‘ning shakllanishi, kurtakning rivojlanishi hamda barg, ildiz, poya va generativ organlarning paydo bо‘lishi. Ontogenez organizmdagi genetik axborot asosida kechadigan ja rayondir. Bu esa jinsiy hujayralarning qо‘shilishidan boshlaiadi. Zamonaviy tushunchalarga kо‘ra zigota DNK molekulasida "yozilgan" organizm individual rivojlanishining genetik axborotiga ega. Zigotaning bо‘linishidan hosil bо‘lgan yangi qiz hujayralar ham bu axborotni oladi va tashqi sharoit ta’sirida oldindan "rejalasht irilgan" organizm rivojlanadi. Masalan, bir xil sharoitda (ay taylik bir xil sun’iy ozuqa muhitida) harorat, namlik, yorug‘lik bir xil sharoitda shu turlarga xos irsiyatga ega о‘simliklar rivojlanadi. Shu bilan birga irsiyatni organizmlarning ma’lum tashki sharo itlarga talabini belgilovchi xususiyat deb tushunmaslik kerak. Chunki har qanday tashqi sharoit bо‘lishidan qat’i nazar bug‘doy zigotasidan bug‘doy, g‘о‘zaning urug‘langan tuxum hujayrasidan g‘о‘za rivojlanadi.

Ma’lumki begoniya о‘simligini barg tо‘qimalarining kichik tо‘qimasidan kо‘paytirish mumkin yoki tropik kakao о‘simligi tuproqqa tо‘gridan-tо‘gri barglarini ekish bilan kо‘paytiriladi. Aj riq yoki g‘umay ildizining kichik bir bо‘ladigan yetuk о‘simlik shakl- lanadi. Organizmlarni bunday kо‘paytirish natijasida ulardagi gene tik axborot kamaymaydi, hamma undagi genlar saklanib qoladi va ular uchun qulay sharoit yaratilsa har bir hujayradan (qaysi qismidan bо‘lishidan qat’i nazar) yangi organizm rivojlanishi mum kin. Bundan shuni xulosa qilish mumkinki, zigotada bо‘lgan genetik axborot о‘simliklarning hamma tо‘qimalari va hujayralarida (ular ning funksiyasidan qat’i nazar) saqlanib krladi. Lekin shuni ham ta’kidlash lozimki, har bir hujayrada ularnig funksiyasiga qarab alohida genlar ta’sir kо‘rsatadi Genlarning differensiatsiyasi va differensial faolligi Ba’zi genlar hamma hujayralarda faoliyat kо‘rsatadi. Masalan, nafas olish, membranalarning о‘tkazuvchanligini ta’minlovchi, ATF sintezi va boshka umumiy xususiyatlarpi boshkaradigan genlar shular jumlasidandir. Ba’zi hujayralarda esa genlarning ba’zilari faoliyat kо‘rsatadi. Ya’ni har bir hujayra о‘zining faol genlari tо‘plamiga ega. Hujayralarning ixtisoslashuvi qancha kuchli bо‘lsa, ulardagi ak tiv genlar soni ham shuncha kam bо‘ladi. Masalan, eritrotsitlar hujayralari faqat bitta vazifani- qanddagi gemoglobin oqsilida bog‘langan kislorodni tashish funksiyasini bajaradi. Bu hujayralarning differensiatsiyasi natijasida faqat gemo globinni hosil qiluvchi genlargina faolligini saqlab qoladi. Organizmning hamma hujayralarida gemoglobin bо‘lmaganligi sababli, ularda bu oqsilni sintezini boshqaruvchi genlarning aktivligi su saygan bо‘ladi. Organizmlarning individual rivojlanishi davomida bir xil hujayralardan morfologik belgilari va tо‘qima, organlardagi funks iyalari bilan farq qiladigan hujayralarning hosil bо‘lishiga ular ning differensiatsiyasi deyiladi. Organizmning differensiatsiyasi asosida genlarning har xil aktivligi yotadi. Ya’ni ixtisoslashgan

hujayralarda genlarning cheklangan guruhi faoliyat kо‘rsatadi, boshqalarining faoliyati esa cheklanadi. Genlar faoliyati va faolligiga quyidagi misolni keltirish mumkin. Tо‘qimalari tirik bо‘lishi va nafas olishiga qaramasdan, yan gi kovlab olingan kartoshka tuganaklarining "kо‘zchalari" tinim holatida bо‘ladi. Bu davrda ular о‘smaydi. Bu tо‘qimalarda DNK rep likatsiyasi va fermentlar sintezini boshqaruvchi, Ya’ni hujayralarning bо‘linishini boshqaruvchi RNK sintezining tuxtashi bilan bog‘liq. Bunday tuganaklarga gormon-gibberillin kislota ta’sir ettirish bilan RNK sintezini boshkaruvchi genlarning fao liyati aktivlashadi va о‘sish jarayoni boshlanadi. Tirik organizm о‘z-о‘zini boshqaradigan va takrorlaydigan biologik tizim ekanligi. Bunday tizimning mavjudligi va faoliyati о‘zi uchun kerakli energiya va moddalarni oladigan tashqi muhit bilan munosabati aso sida ta’minlanadi. Umuman, tirik mavjudotlariing mavjudligi va rivojlanishi genlar dasturi asosida yuz bsradigan nuklein kislotalar va oqsillarning yangilanib turilishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, shu genlarning mavjudligi va faoliyati ham shu oqsillar bilan bog‘liq (genlar ma’lum organizmlarda shakllanadi). Organizmlardagi boshqarish mexanizmlari har xil tashqi va ichk i ta’sirlarga reaksiyasi sifatida ichki muhit doimiyligini (go meostaz) ta’minlashni boshqarishga qaratilgan. Gendan axborot RNK orqali sitoplazmaga о‘tadi. Shu bilan bir ga, gen DNKning bir qismi sifatida oqsil-gistonlar bilan birga xromosoma tarkibiga kiradi. Xromosomalar esa, о‘z navbatida yadroda bо‘lib, u hujayradagi sitoplazmada mavjud. Bir xil hujayralar tо‘plami tо‘qimani tashkil etadi. Tо‘qima esa organizmning ajralmas qismidir. Shuning uchun, butun organizmning tashqi muhit bilan munosa bati jarayonida uning gomeostazi va boshqarish mexanizmi shaklla nadi. Bir necha yuz yillar davomida organizmning individual rivoj lanish davrida shakllangan belgi va xususiyatlarning avlodlarga ber ilishi tо‘g‘risidagi masala eng murakkab va munozarali bо‘lib kel gan.

Har bir avloddga yuzaga keladigan belgi-xususiyatlar molekulyar strukturalar - genlar orqali naslga о‘tadi . Genetik dastur yozilgan DNKning birlamchi strukturasi esa organizmning individual ri vojlanishi natijasida hech qanday о‘zgarishlarga uchramaydi va onto- genezning hamma bosqichlarida bir xil bо‘lib qoladi. Faqat mutatsiya ta’sirida genetik struktura о‘zgarishi mumkin. Genetik axborot, Ya’ni genotip fenotipda namoyon bо‘ladi. Bu esa hujayra bо‘linishi davrida oqsil biosintezida RNK ishtirokida gene tik axborotning yadrodan sitoplazmaga о‘tishi bilan bog‘liq. Tashqi sharoit ta’sirida belgilar irsiyatga berilganida edi, qurg‘oqchilik sharoitida ekin hosildorligining pasayishi avlodga berilgan va yildan-yilga hosildorlik pasayib ketgan bо‘lar edi. Ya’ni fenotipik о‘zgarishlar gsnlarning о‘zgarshiga olib kel maydi. Shuning uchun ham bunday о‘zgarishlar irsiyatning о‘zgarishidan dalolat bermaydi. Xuddi shunday qoramollardagi sut yо‘nalishidagi, gо‘sht yо‘nalishidagi, parrandalarning gо‘sht va tuxum yо‘nalishidagi zot lari faqat ularning irsiyatini о‘zgartirish orqali amalga oshiri lishi mumkin yoki qulay tashqi sharoit yaratish bilan mustahkam ir siyatga ega bо‘lgan yangi zotlarni yaratish mumkin emas. Jinsiy hujayralar-gametalar. Qо‘shilish bilan yangi avlod hosil qiluvchi jinsiy hujayralar (spermatozoit va tuxum hujayrasi) ga gametalar deyiladi. Ma’lumki, organizm tanasidagi gametalardan boshqa barcha hujayralar somatik hujayralarni tashkil etadi. Erkak va urg‘ochi organizmida, rekroduktiv davrida, jinsiy hujayralar hosil b о ‘lib turadi. Yetilgan, shakllangan jinsiy hujayralar yuqori darajada differensiyalangan hujayralardir. Tuxum hujayrasi irsiy ma’lumotni avlodga berishda ishtirok etibgina qolmay, individ rivojining daslabki bosqichida murtakni ozuqa bilan ta’minlash faolyatini ham bajaradi. Erkak jinsiy hujayrasi esa faqatgina irsiy axborotni ota organizmidan avlodga berib, tuxum hujayrasini faollashtiradi. Shu faolyatlarga k о ‘ra bu ikki jins gametasining tuzilishi bir-biridan keskin farq qiladi.

T u x u m h u j a y r a s i. Tuxum hujayrasi yumaloq b о ‘lib harakatsizdir. Mavjudatlar tuxumining kattaligi turlicha b о ‘ladi. Organizmning yirikligi va tuxum hujayrasining kattaligi о ‘rtasida hech qanday munosabat y о ‘q. Odam tuxum hujayrasining diametri 130-200 mkmga teng. Tuxum hujayrasi urug‘langandan keyin mutakning yetilishi uchun lozim b о ‘lgan oziqa moddasi-sariqlik tutadi (ayniqsa tashqi urug‘lanuvchilar tuxumida sariqlik m о ‘l b о ‘ladi). Tuxum hujayrasini maxsus qavat о ‘rab turadi. Odam tuxumi hujayrasida hujayra yaltiroq qavatga va uning atrofida tuxum hujayrasining oziqlanishida ahamyatga ega b о ‘lgan follikula epiteliy hujayralar qavati mavjud. Hujayra chekasi b о ‘ylab kortikal (p о ‘stloq) qavat bilan о ‘ralgan. Mavjudodlarning tuxum hujayralari ichidagi sariqlikning miqdori uning sitoplazmadagi о ‘rniga k о ‘ra turlicha b о ‘ladi. Qanday tuxum hujayra urug‘langaniga qarab maydalanish, blastulaning tuzilishi va gastrulyatsiya jarayonlarining har xil turlari sodir b о ‘ladi. Tuxum hujayrasidagi sariqlik miqdoriga k о ‘ra 3 guruh urg‘ochi gametasi tafovut etiladi: 1.Sariqlik kam (oligoletsital) tuxum hujayra. 2.Sariqligi о ‘rtamiyona (mezoletsital) tuxum hujayra. 3.Sariqlik k о ‘p (poliletsital) tuxum hujayra. Sariqlik kam b о ‘lgan tuxum hujayralari sodda xordalilardan lansatnik hamda deyarli barcha sutemizuvchilar, jumladan odam tuxumiga xosdir. S p e r m a t o z o i d. erkak jinsiy hujayrasi tuzilishiga k о ‘ra barcha umurtqalilararo ayrim farqlarga ega b о ‘lsada, yagona faoliyat-tuxum hujayrasini urug‘lashtirishni ta’minlovchi umumiy о ‘xshashlikka ega. Spermatozoidda boshcha, b о ‘yincha, oraliq qism va dumcha (uning yuqori va uch qismlari) tafovut qilinadi. Boshcha asosan zich, t о ‘q b о ‘yaluvchi yadroga ega. Yadroning oldingi tomoni g‘ilof bilan qoplangan b о ‘ladi. Shu g‘ilof akrosoma ( о ‘zgargan Goldji komplekisidan iborat tuzilma) spermatozoitning tuxum hujayra qobig‘iga ta’sir etuvchi gialurinidaza fermentini tutadi.

Spermatozoit b о ‘yinchasida ikkita sentriola mavjuddir. Boshcha yaqinida proksimal sentriola k о ‘ndalang yotadi. Oraliq qism tomonda yotgan distal sentriola spermatozoid о ‘qiga paralel joylashadi va undan dum xivchinlari boshlanadi. Spermatozoitning oraliq qismini dum xivchinlarini hosil qiluvchi о ‘q ip va uni birin-ketin spiralsimon о ‘ragan k о ‘pgina mitoxondriyalar tashkil etadi. Mitoxondriya m о ‘l ATF va glikogenaga ega b о ‘lgan shu oraliq qism spermatozoid harakatining energiyaviy manbai hisoblanadi. Spermatozoit dumchasining yuqari-asosiy qismi harakatni ta’minlovchi tuzilma-xivchin mikrona ychalari va tayanch fibrillalardan iborat. Dumchaning uch qismida mikronaychalar har xil uzunlikda b о ‘lganligidan to eng uchiga qadar hammamiz ham yetib bormagan b о ‘ladi. Dumchadagi barcha fibrllyar (ipsimon) tuzilmalar sitoplazma bilan о ‘ralgandir. Gametogenez spermatozoit va tuxum hujayralarining birlamchi jinsiy hujayralardan hosil b о ‘lishi-spermatogenez va oogenzdan iborat. S p ye r m a t o g ye n ye z. Spermatozoit hujayrasining hosil b о ‘lishida 4 davr tafovut etiladi: 1.K о ‘payish. 2. О ‘sish. 3.Yetilish. 4.Shakllanish (spirmiogenez). Organizmning embrional rivojidan boshlab jinsiy bez urug‘ naylarining eng tashqi zonasida joylashgan hujayralar-spermatogoniylarda muntazam ravishda mitoz y о ‘li bilan k о ‘payish r о ‘y beradi. Muntazam k о ‘payib turuvchi hujayralarning ikki toifasi-A va B spermatogoniylar farqlanadi. A toifadagi spermatogoniylarda r о ‘y berib turgan k о ‘payish (mitoz) jarayoni shu hujayra miqdorining kamaymasligini ta’minlab beradi. A spermatogoniylar о ‘zak hujayra hisoblanadi. Shu hujayralarning k о ‘p marta b о ‘linishi bilan V spermatogoniylar hosil b о ‘ladi. Balog‘atga yetish bilan mana shu V spermatogoniylarda mitoz jarayon bir necha bor sodir b о ‘lib, hosila hujayralar keyingi davrga о ‘tadi. Shu toifa hujayralar о ‘sish davriga tayyor hujayralar hisoblanadi. О ‘sish davri bilan meyozning boshlanishi sodir b о ‘ladi. Profaza s о ‘ngida yirik I tartibli spermatotsit hosil b о ‘ladi. Bu hujayralar urug‘ nayi devorining keyingi qismiga siljiydi. Meyozning birinchi b о ‘linishi bilan, har bir shunday

hujayradan gaploid xromasoma t о ‘plamiga ega b о ‘lgan ikkita II tartibli spermatotsit hosil b о ‘ladi va spermatogenezning yetilish davri boshlanadi. Shu b о ‘linishdan, keyin, ketma ket sodir b о ‘lgan meyozning ikkinchi b о ‘linishi natijasida, har bir II tartibli spermatotsit hujayrasi, urug‘ nayi teshigiga yaqin qismda joylashgan, ikkitadan spermatid hujayralari hosil qiladi. Bu hujayralar mayda, ch о ‘zinchoq b о ‘ladi. Odamda meyoz b о ‘linishning birinchi davri bir necha xafta davomida kechadi, II b о ‘linishda esa 8 soat davom etadi. O v o g ye n ye z. Tuxum hujayrasining hosil b о ‘lishi har bir turga mansub mavjudotlarda о ‘ziga xos b о ‘lib, bu jarayon xar bir organizmning k о ‘payish xususiyatigabog‘liqdir. Suvla yashovchi hayvonlarda о ‘ta k о ‘p tuxum hujayrasi yetilib chiqadi. Sutemizuvchilarda (ichki urug‘lanish yuz beruvchilarda) odatda 1-2 tadan 15 tagacha tuxum hujayra yetilishi mumkun. Oogenez jarayoni 3 davrda amalga oshadi. 1.K о ‘payish. 2. О ‘sish. 3.Yetilish. E m b r i o g ye n ye z . Tuxum hujayrasi urug‘lanishi bilan embriogenez boshlanib ketadi. Embriogenezda urug‘lanish, maydalanish va blastulaning hosil b о ‘lishi, gastrulyatsiya hamda b о ‘lishi, gastrulyatsiya hamda embrion varaqlarining shakllanishi, о ‘q a’zolari va provezor a’zolarning hosil b о ‘lishi, t о ‘qimalarning rivojlanishi hamda organogenez jarayonlari sodir b о ‘ladi. U r u g‘ l a n i sh. K о ‘pgina biologik omillarning birgalikdagi ta’siri erkak va urg‘ochi jinsiy hujayralarning q о ‘shilishini ta’minlaydi. Har ikkala organizmda jinsiy hujayralarning hosil b о ‘lishi bir vaqitda r о ‘y berishi lozim. Ayrim organizmlarda kopulyatsiyaning о ‘zi tuxum hujayrasining tuxumdondan chiqishi (ovulyatsiya) ni ta’minlab beradi. Tashqi urug‘lanish jarayonida k о ‘pgina suv jonzotlarining urg‘ochidari tuxumlarining suvga q о ‘ysa, erkagi millionlab spermatozoidlarni shu suvga sochadi. M a y d a l a n i sh. Zigota va undan hosil b о ‘lgan hujayralarning mitoz bilan b о ‘linishi maydalanishdir. Maydalanishda hosila hujayralar b о ‘linishi r о ‘y bergan sari, ular maydalanib boradi va hujayralar bir-biriga zich joylashgan b о ‘ladi.

G a s t r u l ya s i y. Gatrrulyatsiya jarayoni murakkab b о ‘lib, blastula hujayralarining siljisi va о ‘zaro ta’siri natijasida ikki qavatli murtak hosil qiladi. Bu qavatlar ektoderma va entoderma-embirional varaqlar b о ‘lib, ulardan uchunchi embrional varaq-mezoderma bunyodga keladi. T о ‘qimalarining hosil b о ‘lishi -g i s t o g ye n ye z hamda a’zolarning vujudga kelishi- o r g a n o g ye n ye z embirional varaq hujayralarining murukkab о ‘zaro ta’siri, ularning siljishi, k о ‘payishi, о ‘sishi natijasida r о ‘y beradi. Organogenez jarayoni embirional rivojlanishning s о ‘ngidagina nihoyasiga yetadi. A’zolarning murakkablashishi, о ‘sishi tug‘ulgandan keyin ham davom etadi. Organizmning postembrional (postnatal) rivojlanishi. Organizmning о ‘sishi va uning bosqichlari. Ontogenezning postnatal davri rivojlanayotgan organizmning tug‘ulgandan keyingi davri b о ‘lib, organizmning о ‘sib-ulg‘ayishi, voyaga yetishi, qarishi va о ‘limi bilan ifodalanadi. Postembrionnal davr va uning bosqichlarining dovomiyligi mavjudodlar turiga monand ravishda xima-xildir. Ontogenezning postembrional davrida yuvenil (voyaga yetguncha), pubertat (yetuk, Ya’ni voyaga yetgan) va qarish bosqichlari tafovut etiladi.

Adabiyotlar 1. 1.G’afurov A. T. Darvinizm Toshkent, o’qituvchi1992 yil. 2. 2. Воронцов Н. П.,Сухорукова Л.Н. Эволюционная органического мира. М. Просвешение 1991 3. 3.To’raqulov Yo. X. malekulyar biologiya. Toshkent, o’qituvchi1993 yil 4. 4.Иорданскис Н. Н. Эволюция жизни. М.Издательский центр “Академия” 2001 5. Inge-Vechtomov S.G. Genetika s osnovami selektsii. Moskva., «Vsshaya shkola», 1989 g. 6. Lobashev M.Ye., Vatti K.V., Tixamirova M.M. Genetika s osnovami selektsii. Moskva, «Prosveshenie», 1979 god.

Похожие

Tirik organizmlarning kо‘payishi

Tirik organizmlarning jinsiy kо‘payishi

Bir hujayrali organizmlarning kelib chiqishi

Biosferaning rivojlanishi

Endospermning rivojlanishi