O’zbekiston Respublikasining karantin begona o’tlar bilan zararlanish holati - Ботаника - Рефераты

O’zbekiston Respublikasining karantin begona o’tlar bilan zararlanish holati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

230.5 KB

O’zbekiston Respublikasining karantin begona o’tlar bilan zararlanish holati Reja: 1. Karatin begona o’tlarning mevasi va urug’ining fitoekspertizasi. 2. Karantin begona o’tlar urug’larini tuproqda tarqalishi.

Respublika xududini mamlakat ichkarisida uchramaydigan kasalliklardan, xasharotlardan xorijiy davlatlar orqali kirib kelishidan ximoya qilish Respublika karantin inspekciyasi xodimlarining asosiy vazifasi xisoblanadi. Shuningdek, mamlakat ichkarisida yangi zararli manbalar aniqlangan taqdirda ularni o’z vaqtida o’rgana bilish, tarqalishini chegaralash va bartaraf qilish ham mudim davlat axamiyatiga ega masala xisoblanadi. Karantin tadbirlari qatoriga mamlakat ichkarisiga kirib kelayotgan va olib chiqib ketilayotgan maxsulotlarning karantin xolatini bilish muhim hisoblanadi. Bu jarayon mavjud materiallarni ko’zdan kechirish va laboratoriyasi ekspertizasi asosida amalaga oshadi. Ya`ni karantin inspektorlari tomonidan amalga oshiriladigan kuzatish va laboratoriya ekspertizasi bir biriga uzviy bog’liq bo’lgan muhim ishlab chiqarish jarayoni xisoblanadi. Karantin mikroorganizmlarning zararini kamaytirish maqsadida respublika miqiyosida qator karantin tadbirlari amalga oshirilmoqda. Bu tadbirlar qatoriga barcha ekinzorlarni, unga ekiladigan urug’larni, ko’chatlarni, sanoat va oziq ovqat maxsulotlarini muntazam nazorat qilib, ular aniqlangan taqdirda ularni bartaraf qilish tadbirlari kiradi. Yangi yildagi ekinzorlarni hashorat, kasallik va begona o’tlardan himoya qilishga oid to’liq ma`lumotlarga ega bo’lish uchun o’tgan yilning fitosanitar holatiga oid ma`lumotlarga ega bo’lish muhim ahamiyatga ega (Jadval ). Karantin begona o’tlarning nomi Tarqalgan Zararlangan maydon,ga Shuvoq bargli ambroziya 1 1 1 1 0,500 0,500 Sudraluvchi kakra 14 13 5 338 421 - 17145,709 17145,709 Zarpechak 14 162 12 919 1597 111 4738,414 6,304 4744,718 Viloyatlar Tumanlar Shaxarlar Aholi punktlari Xo’jaliklar Tamorqalar Xo’jaliklar Tomorqalar Jami

Devpechak 10 82 7 216 260 6 209,687 0,076 209,763 O’zbekiston Respublikasining viloyatlarining karantin begona o’tlar bilan zararlanish xolati Viloyat va shaharlarning nomlari Tarqalgan Zararlangan maydon,ga Shuvoq bargli ambroziya Toshkent sh. 1 - - 1 1 0,500 1 0,500 Sudraluvchi kakra Qoraqolpoqiston Respublikasi 9 - 15 20 - 0,100 - 0,100 Andijon 3 - 9 9 - 4,370 - 4,370 Buxora 10 1 24 25 - 36,200 - 36,200 Jizzax 6 - - 26 - 662,000 - 662,000 Qashqadaryo 9 - - 45 - 445,000 - 445,000 Navoiy 6 1 55 32 - 71,000 - 71,000 Namangan 11 1 62 62 - 25,200 - 25,200 Samarqand 14 2 114 114 - 15832,000 - 15832,000 Curxondaryo 8 - 16 20 - 34,700 - 34,700 Cirdaryo 2 - - 3 - 10,400 - 10,400 Toshkent 7 - 7 18 - 18,000 - 18,000 Farg’ona 3 - 28 28 - 2,120 - 2,120 Xorazim 6 - 8 10 - 0,119 - 0,119 Toshkeni sh. 9 - - 9 - 4,500 - 4,500 Jami: 103 5 338 421 - 17145,709 - 17145,709 Zarpechak Qoraqolpoqiston Respublikasi 13 - 63 177 8 0,530 0,020 0,550 Andijon 11 - 40 40 - 9,310 - 9,310 Tumanlar Shaxarlar Aholi punktlari Xo’jaliklar Tamorqalar Xo’jaliklar Tomorqalar Jami

Buxora 11 1 166 168 - 204,000 - 204,000 Jizzax 12 1 - 63 - 776,000 - 776,000 Qashqadaryo 13 1 - 160 - 585,000 - 585,000 Navoiy 6 1 57 58 - 251,000 - 251,000 Namangan 11 1 110 110 - 32,200 - 32,200 Samarqand 14 2 93 199 - 2502,000 - 2502,000 Curxondaryo 13 - 116 122 - 97,300 - 97,300 Cirdaryo 8 - 34 103 30 61,349 0,544 61,893 Toshkent 14 - 15 50 - 180,000 - 180,000 Farg’ona 15 4 178 241 65 27,710 5,509 33,219 Xorazim 10 1 47 90 8 6,365 0,231 6,596 Toshkeni sh. 11 - - 16 - 5650 - 5650 Jami: 162 12 919 1597 111 4738,414 6,304 4744,718 Devpechak Buxora 10 1 35 35 - 5,100 - 5,100 Jizzax 2 - - 3 - 3,000 - 3,000 Navoiy 6 1 45 28 - 30,000 - 30,000 Namangan 11 1 35 35 - 3,400 - 3,400 Samarqand 12 - 16 43 - 130,800 - 130,800 Curxondaryo 11 - 26 25 - 4,100 - 4,100 Cirdaryo 4 - 5 4 6 0,127 0,076 0,203 Toshkent 14 3 18 40 - 31,200 - 31,200 Farg’ona 7 1 36 41 - 1,700 - 1,700 Toshkeni sh. 5 - - 6 - 0,180 - 0,180 Jami: 82 7 216 260 6 209,687 0,076 209,763 Karatin begona o’tlarning mevasi va urug’ining fitoekspertizasi. Dala zarpechagi-Cuscuta campestris Juncker Urug’lik materiallar ichida zarpechakning urug’i va ko’saklari uchraydi. Ko’saklari to’q jigar rangad bo’lib,tashqi tamondan dumaloq, yuzasi mayda chuqurchali,g’adir-budur. Ko’saklar o’lchami 2,0-3,5 mm, urug’ining uzunligi 0,9-

2,0, kengligi 0,8-1,5, qalinligi 0,6-1,3 mm.1000 ta urug’ning og’irligi 0,87 g ni tashkil qiladi. Shuvoqbarg ambroziya-Ambrosia artemisiifolia L. Qishloq xo’jalik maxsulotlari orasida mevasi va urug’i uchraydi. Soxta mevasi teskari tuxumsimon, yoki dumaloq shaklda. Qavirg’ali, uchi ponasimon qisqargan,5-10 ta ilmoqli, rangi qo’ng’ir-qora, ba`zan sariq rangda. Mevasining yuzasi to’rsimon, g’adir-budur, uzunligi 2,5-4,5 mm, kengligi 1,5-2, qalinligi 1,5- 1,75 mm. 1000 ta urug’ining og’irligi 1,57-3,68 g. Ko’p yillik ambroziya-Ambrosia psilostachya DC. Qishloq xo’jalik maxsulotlari orasida coxta mevasi va urug’i uchraydi. Soxta mevasi tuxumsimon, uchi o’tmas, ilmoqlari o’tmas,yuzasi g’adir budur, rangi sariq qo’ng’ir, ba`zan sariq jigar rangda. Mevasining yuzasi juda yupqa, to’rsimon, g’adir-budur, uzunligi 3,0-3,5 mm, kengligi 1,5-2,0 qalinligi 1,51,75 mm. 1000 ta urug’ining og’irligi 2,5-3 g. Uch bo’lakli ambroziya-Ambrosia trifida L. Qishloq xo’jalik maxsulotlari orasida coxta mevasi uchraydi. Soxta mevasi keng, teskarituxumsimon, 4-8 ta ilmoqli rangi och sariqdan qo’ng’ir rangacha. Mevasi yirik, uzunligi 5-8 mm, kengligi 2,5-6 , qalinligi 1,8-3,8 mm. 1000 ta urug’ining og’irligi 18 g. Koliforniya kungaboqari-Helianthus californicus D.Cd Urug’i tuxumsimon, uchi dumaloq,sarg’ish ko’k rangda,yuzasi uzuk chiziqli. Urug’i mayda,uzunligi 3 mm,kengligi 2 mm. Kiprikli kungaboqar - Helianthus ciliaris D.C. Urug’i uzunligi 3 mm, oltin rangda, usti dumaloq, tuklar bilan qoplangan, uchida ikkita pat xosil qiladi. Barg bandli kungaboqar - Helianthus petiolaris Nutt. Urug’i dumaloq,cho’zinchoq,yuzasi yumloq, yuzasi tuklar va ikkita tangachalar bilan qoplangan. Tukli kungaboqar - Helianthus scaberrimus Bemh.

Urug’i tuxumsimon, uchi o’tkir,sarg’ish yoki kul rangda, yuzasi ko’ndalang dog’li,tuklar bilan qoplangan. Urug’i mayda , uzunligi 0,3 -0,4mm, kengligi 2,0- 2,5 mm. Sudraluvchi kakra- Acroptilon repens D.C. Qishloq xo’jalik maxsulotlari orasida savatchasi va urug’lari uchraydi. Savatchasi tuxumsimon,barg o’rami bir biriga zich joylashgan, o’rtadagisi va yuqoridagisi keng, dumaloq, yashil rangda, tuklar bilan qoplangan. Savtchadagi gullari ikki jinsli, naychasimon, qizil binafsha rangdagi gultojibarg xosil qiladi. Urug’i yapaloq, silliq yoki pushtali, teskari tuxumsimon shaklda, qo’ng’ir yoki sariq rangda. Urug’i mayda, uzunligi 2,6 -4,0 mm, kengligi 1,3-2,0 mm, qalinligi 0,7-1,3 mm. 1000 ta urug’ining og’irligi 4 g. Tikanakli ituzum- –Solanum rostratum Dun. Qishloq xo’jalik maxsulotlari orasida mevasi va urug’lari uchraydi. Mevasi biruyali, yarim quruq rezavor, usti ninasimon tikanaklar bilan qoplangan. Mevasining uzunligi8-15 mm, kengligi 6-10 mm. Xar bir mevada 70-80 ta urug’ mavjud. Urug’i dumaloq tayoqchasimon,yon tomonlari parallel, uchi dumaloq,yuzasito’lqinsimon,chuqurchali, jigar yoki sariq,qora rangda.Urug’ining uzunligi 2,3 - 3,0 mm, kengligi 1,75-2,0 mm, qalinligi 1,01,25 mm. 1000 ta urug’ining og’irligi 3,0-3,6 g. Uch gulli ituzum- Solanum triflorum L. Mevasi yashil, silliq, yaltiroq, o’lchami 1,2 sm. Urug’i teskari tuxumsimon, yapaloq, mayda chuqurchali , rangi sariq jigar rangda, uzunligi 2 mm. Koralina ituzumi- Solanum caralinense L. Mevasi dumaloq, rangi yashil-sariq, silliq, o’lchami 1,25-2,5 sm.Bitta mevada 40 tadan 60 tagacha urug’ saqlanadi. Urug’i yapaloq, disksimon,dumaloq shaklda. Rangi sariq jigar rangda, yaltiroq, uzunligi 2-3 mm,qalinligi 0,3-0,5 mm. Tikanakli cenxro’slar- Centrus tribuloides L. Donlar va jun materiallar orasida boshog’i yoki doni uchraydi.Qipiqlari qo’pol somon rangida, uchi ninasimon ingichkalashgan, tikanakli. Doni jigar rangda,

yapaloq, ovalsimon shaklda.Donining uzunligi 2,1-3,5 mm, kengligi 1,8-2,3 mm, qalinligi 1,0-1,4 mm. Strigalar- Striga sp. Xorijdan keltirilgan urug’lik materiallar orasida strigalarning ko’saklari va urug’lari uchraydi. Ko’saklari cho’zinchoq ovalsimon, ikki yoni qisilgan. Ko’sagining uzunligi 3,2-7,6 mm, kengligi 2,5-3,2 mm. Urug’i qiyshiq ovalsimon,to’q qo’ng’ir rangda,yuzasi g’adir budur,uzunligi 0,15-0,20 mm. 1 g urug’ida 195 ming dona urug’ bor. Karantin begona o’tlar urug’larini tuproqda tarqalishi. Xar qanday tuproq namunasi o’zida turli begona o’tlarning urug’larini saqlaydi. Bu urug’larni tuproqdan ajratib olish va aniqlash uchun quyidagi usullardan foydalaniladi: 1.Urug’ni tuproq tarkibidan qo’lda ajratish. 2.Tuproq namunalarini suvda yuvish. 3.To’ydirilgan kuchli eritmalarda aniqlash. Urug’ni tuproq tarkibidan qo’lda ajratish uchun tuproq namunasi stol ustidagi oynaga to’kilib, shpatel, pincet va lupadan foydalanib tuproq tarkibidagi begona o’tlar urug’i ajratib olinadi. Lekin bu usuldan foydalanib ekspertiza qilinganda, striga urug’lari ko’rinmasdan o’tib ketib qolishi mumkin. Shuning uchun striga va zarpechak urug’lari namuna ichida uchramasligiga ishonch xosil qilinganda bu usuldan foydalanish mumkin. Tuproq namunalarini suvda yuvish usulida tuproq namunasi 15-20 sm balandlikdagi elaklarga solinib, tog’oradagi suvga botirib qo’yiladi. Tuproq zarrachalari erigandan keyin kist va sekin oqadigan suv oqimida xar bir elakdagi tuproq namunalarining qoldig’i yuviladi. Elakda qolgan urug’lar binokular lupa yordamida kuzatilib, ularning soni va botanik nomi aniqlanadi. Tuyintirilgan eritmalar metodidan foydalanib tuproqning mineral va organik qismining solishtirma og’irligi bir xil bo’lmaydi. Tuproqning mineral qismi 2,4, organik qismi 1,4 ga teng. Buning uchun og’ir eritmalar sifatida bromoform (4

qism) va oltingugurtli efir (4 qism) foydalaniladi. Bu aralashmaning solishtirma og’irligi 1,7 ga teng. Tuproq namunasidagi urug’larni ajratib olish uchun uni ko’rsatilgan aralashmaga solinib, tayoqcha bilan yaxshilab aralashtiriladi. Namunadagi mineral zarrachalar idish tubiga cho’ksa, urug’lar solishtirma og’irligi kam bo’lganidan eritmaning yuzasida suzib yuradi.

Asosiy adabiyotlar: 1. O’simliklar karantining umumiy asoslari fanidan amaliy mashg’ulotlar. Us.ko’rsatma. ToshDAU, 2011. -48 b 2. Sheraliev A., Ulmasbaeva R. -Qishloq xo’jalik o’simliklari ekinlari karantini. (o’quv qo’llanma) «O’qituvchi» nashriyoti. Toshkent, 2007. -37 b 3. Xo’jaev Sh.T. O’simliklarni zararkunandalardan uyg’unlashgan himoya qilishning zamonaviy usul va vositalari. Toshkent, 2015 4. Karimov İ.A. «Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori». Toshkent , 1997. 5. İnstruktsiyalar va metodik qo’llanmalar O’zbekiston Bosh Davlat karantin inspektsiyalari. 1997-2001. 6. Pospelov S . N . - Osnov ı karantina selskoxozyaystvennıx rasteniy. L.Kolos. 1978. Uchebnik-128 s.

Похожие

O’zbekiston Respublikasi xududida uchramaydigan karantin begona o’tlar

Strigalar karantin ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar

Zaharli begona o’tlar

Karantin begona o’tlarni ekspertizasi

Bioenergetika fanining rivojlanishi va begona o’tlarni klassifikasiyasi to’g’risida tushuncha O’zbekistonda chegaralangan holda tarqalgan begona o’tlar