Karantin begona o’tlarni ekspertizasi - Ботаника - Рефераты

Karantin begona o’tlarni ekspertizasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

Karantin begona o’tlarni ekspertizasi Reja: 1. Karantin osti begona o’tlar urug’lari va mevalarini aniqlashdagi analizlar tartibi 2. Urug’lar ichida namunalarni espertiza qilish 3. Tuproqni ekspertiza qilish 4. Ayrim begona o’tlar urug’ va mevalarini belgilash.

Karantin begona o’tlarni ekspertiza qilishning maqsadi hududimizga olib kirilayotgan har xil yuk-tovarlar bilan o’tib ketishi xavfi bor karantin osti begona utlar uz vaqtida aniqlash tegishli chora tadbirlarni o’tkazishdan iborat. Karantin osti begona o’tlarning urug’lari, mevalari va vegetativ a`zolarni aniqlashda qo’yidagilar laboratoriya ekspertizasidan o’tkaziladi. A. Barcha qishloq xo’jalik meva, gul va manzarali ekinlar hamda urmon va yovoyi o’simliklar urug’lik material partiyalaridan o’rtacha namunalar; B. Oziq-ovkat va em-xashak, sanoat uchun muljallangan urug’ mahsulotlarni partiyalaridan o’rtacha namunalar; V. İlmiy tadkiqot va kollekciyalar uchun mo’ljallangan; G. Ekish uchun mo’ljallangan namunalar; D. Tuproq namunalar va gerbariylar; E. Jun, xashak, pohol va o’simliklar namunalari. Oziq ovkat, chorva emi uchun mo’ljallangan don va texnik ekinlar o’rtacha namunalari entomologik va fitopatologik ekspertiza o’tkazilgandan so’ng begona o’tlar bo’yicha mo’taxasis qo’liga o’tadi. İshning engillashtirish maqsadida urug’ katta kichikka qarab elaklardan o’tkaziladi. Elaklarning cho’zinchoq teshiklari ulchami qo’yidagicha: Yirik urug’lar uchun -3,5-1,5 mm G’alla don, dukkaklilar uchun- 2,5-1,8 mm Beda va boshqa mayda urug’lilar uchun- 1,2 mm Elash maxsus moslama yoki qo’l bilan elash usulidan 3 min davomida kamida 180 tebranish me`yorida o’tkaziladi. Elashdan so’ng elakning har bir frakciyasi diqqat bilan ko’riladi. Buning uchun stol ustiga oyna qo’yiladi va urug’lar yoyiladi. Urug’lar 3-5 karrali oddiy lupa yoki binokulyar lupa yordamida shoshmasdan ko’zdan kechiriladi. Aniqlangan begona o’tlar urug’lari va mevalari turiga qarab alohida soat oynasiga solinadi. Elashning eng mayda frakciyasini juda sinchiklab ko’rish kerak. Ayniqsa g’alla urug’lari tekshirilganda, chunki ko’p hollarda ularning ichida strigalar urug’lari topilishi

mumkin. Xuddi shunday sinchkovlik sabzavot, zig’ir va ut urug’lari tekshirishda kerak bo’ladi. Chunki ular orasida zarpechak urug’lari aniqlanishi mumkin. Barcha terilgan begona o’tlar urug’lari botanik oilasiga qarab ajratiladi. Keyin karpolagik kollekciya urug’lar aniqlagich atlasi va boshqa adabiyotlar yordamida qaysi begona o’tlar urug’i ekanligi aniqlanadi. Begona o’tlar urug’larini aniqlashda ma`lum mahorat va tajriba bo’lishligi talab etiladi. Ko’pchilik begona o’tlar urug’lari shu jumladan begona o’tlar urug’lari ham bir biriga va madaniy o’simliklar urug’iga uxshaydi. Masalan uksimon ituzum urug’lari boshqa bir ituzumdoshlar oilasiga mansub o’simlik bangidevonaga, karolin ituzum urug’lari ko’rinishdan madaniy ituzumdosh o’simlik fizalis urug’lariga o’xshaydi. Begona o’tlar urug’lari botanik tarkibi belgilangandan so’ng, ularning turi ichidagi sonini aniqlashga kirishiladi. Buning uchun barcha zarpechak, strigalar ko’sakchalari ituzmdoshlar mevalari murakkabdoshlar savatchalari ochiladi va ichidagi urug’lar sanaladi. O’rtacha namunadagi karantin begona o’tlar urug’lar soni 1 kg namunaga takqoslab ekspertiza kursatiladi. Masalan, standart bo’yicha qo’ng’ir boshning o’rtacha namunasi 30 gr teng. Agar uning ichida bir zarpechak topilsa unda pratakolga 33 dona 1 kg don topildi deb yoziladi. Urug’ning mayda namunalarni ekspertiza qilishda 100 % urug’lar analizdan o’tkaziladi. Agar gul urug’lari katta miqdorda sotish uchun mo’ljallangan bo’lsa, unda ayrim xaltalar ochib tekshiriladi. Tuproq ekspertizasi har qanday tuproqda begona o’tlar urug’lari mevalari va vegetativ a`zolari mavjud. Shunday ekan tuproqni albatta ekspertiza qilish kerak. Begona o’tlar urug’lari shu jumladan karantin osti ob`ektlarni aniklashda qo’yidagi uchta usul qo’llaniladi. Urug’larni qo’l yordamida aniqlash usuli: Tuproq namunasi stol oynasiga bo’lib solinadi. Shpatel, pincet va lupalardan foydalanib barcha topilgan begona o’tlar urug’lari va mevalari ajratiladi. Ushbu usul juda sodda bo’lib uni strigalar va

zarpechak urug’lari topilishi extimoli bo’lmaganida va namuna kichik bo’lganida qo’llanishi tavsiya etiladi Yuvib aniqlash usuli: Tuproq namunasisi barcha begona o’tlar urug’lari elak teshiklarida qolishi kafolatlangan elaklarda yuviladi. Ushbu usul tuproq namunasi katta xajmli bo’lganda qo’l keladi. Laboratoriyaga tushgan o’rtacha namunadan xajmiga qarab 50 gr dan 0,5 gr gacha tuproq olinadi va bir necha kavatli elaklarga solinadi. Eng pastidagi elak teshiklari strigalar urug’lari ushlashga mo’ljallangan bo’lishi kerak (0,1 mm). Tuprok namunalari mavjud elak suv solingan idishga shunday mo’ljal bilan joylashtirish kerakki, elaklarning bo’yi 3 sm suvga kirish ta`minlansin. Yuvish jarayonida tuproq engil chutka yordamida asta sekin kovlanib turish kerak. Elak tagidagi toza suv kelishi bilan yuvish to’xtatiladi. Elak ustida qolgan begona utlar va boshqa jinslar filtr qog’ozga solinadi, quritiladi va diametri 0,1-3,5 mm elaklarda elanadi. Keyin elaklarda qolgan frakciyalar lupa yoki binokulyar yordamida ko’riladi, barcha topilagn urug’lar olinadi va aniqlanadi. Ushbu usul kumok va kumlok tuproqlarni yuvishda noqulayliklar tugdiradi, chunki elak ustida mineral jinslar ko’p miqdorda yig’ildai va ularning ichidan striga va zarpechak urug’larini ajratish ancha mushkul bo’ladi. Bu vaziyatda flotaciya yoki boshkacha tuyingan eritmalar usulidan foydalanish yaxshi samara beradi. Tuyingan eritmalar usuli: Bu usulni negizi tuproqning mineral va organik qismlarining zichligi har xilligidadir. Mineral qismining o’rtacha zichligi 2,4 organik qismini shu jumladan urug’larning ham zichligi 1,4. Og’ir eritma sifatida qo’yidagi eritma tayyorlash mumkin. Bromoform (4 qism) va oltingugurt efiri (4 qism). Ushbu aralashmaning zichligi 1,7 teng. Albata bu komponentlardan tayyorlangan aralashma juda qulay va aniq natijalar beradi. Lekin ularni topish qiyin. Shunday ekan arzon va topilishi qiyin emas vositalarni ya`ni potash va xlorli ruxdan foydalanish kerak. Potashning tuyingan eritmasi solishtirma og’irligi 1,57 xlorli ruxning esa 1,96 teng. Tekshiriladigan tuproq og’ir eritmaga solinadi, idish chayqaladi. Natijada tuproqning mineral qismi

chukmaga tushadi. Organik qismi shu jumladan urug’lar ham eritmaning ustiga chiqadi. Eritmadagi hamma urug’lar filtrga solinadi, yaxshilab yuviladi. Keyin kuritiladi va analiz qilinadi. Solishtirma og’irlik bilan baland bo’lgan urug’larni bu usulda ajratish mumkin emas. Chunki kakraning solishtirma og’irligi 3,1 ga teng. Umuman analiz kafolatli bo’lishi kuzlansa, unda ham yuqorida qayd etilgan tuproqni yuvib aniqlash usuli ham tuyingan eritmalar usuli qo’llanilishi maqsadga muvofikdir. Bu holda yuvish, kuritish va elash tuproqni yuvish usulida o’tkaziladi. Eng mayda kuzli elaklarda (0,1 mm) qolgan tuproq frakciyasidagi qoldiqlar tuyingan eritmalar usulida analiz qilinadi. Tuproq ekspertiza natijalari ekspertiza protokoli va jurnalga barcha aniqlangan begona o’tlar urug’lar turlari kursatib yoziladi. Ayrim begona o’tlar urug’lari va mevalarning belgilari. Dala zarpechagi: Urug’ materiallarda ko’saqchalari va urug’lari uchraydi. Urug’lari sargish jigar rang yoki apelsinsimon rangda sirt tomonidan yumalokrok ichki tomonidan kirrali qovariq, satxi juda mayda bo’ladi. Ko’sakchalar diametri 23,5 mm, urug’larning uzunligi 0,9-2 mm, eni 0,8-1,5 mm, yo’g’onligi 0,6-1,3 mm, 1000 ta urug’ vazni 0,87 gr. Burgan bargli ambroziya. Qishloqxo’jalik mahsulotlarida, shu jumladan ut urug’larida mevalari va urug’lari uchraydi. Soxta mevalar yumalok shaklda, ba`zan kirali, yonboshlri kesilgan, yuqori kovarik qismi uchida bitta katta tikanchasi, atroflari 5-10 tadan maydarok tikanchalari bor. Rangi kulran, mevasining uzunligi 3,5-4,5 mm, eni 1,5-2 mm, yo’g’onligi 1,5-1,75 mm, 1000 ta urug’ning vazni 1,75- 3,68 gr. Ko’p yillik ambroziya. Qishloqxo’jalik mahsulotlarida soxta mevalari va urug’lari uchraydi. Soxta mevasi tuxumsimon, uchida to’mtik tikancha bor. Ushbu belgi bilan u burgan bargli anbroziyadan yakkol farqlanadi. Satxi to’rsimon, ajinli, sargish qo’lrang yoki sarik jigar rangli, pishmagan mevalari tuklangan, pishganlarida tuklari kam bo’ladi, osonlikcha tushib qoladi. Soxta meva po’stlari

juda yupqa, urug’donni yalang’och yaltirok, yashil tuk yashil uzunligi 3,-35 mm, eni va yo’g’onligi 1,5-2,5 mm, 1000 ta urug’ vazni 2,3-3 gr. Uchkirali ambroziya uurug’doni po’stloq bilan birikkan bo’ladi shuning uchun qishloqxo’jalik mahsulotlarida faqat soxta mevalar uchraydi. Mevalari yirik uzunligi 5-8 mm, eni 2,4-6 mm, yo’g’onligi 1,8-3,8 mm, 1000 ta urug’i 18 gr, solishtirma og’irligi 0,8-1 ga teng. Kaliforniya kungaboqari urug’doni tuxumsimon, urug’lari mayda, uzunligi 3 mm, eni 1,5-2 mm. Kiprikli kungaboqar urug’larining uzunligi 3 mm, shakli bilan madaniy kungaboqarga o’xshaydi. Puti kang kakra. Qishloqxo’jalik mahsulotlarida begona utning savatchalari va urug’donlari uchraydi. Savatchalar tuxumsimon shaklda. Savatcha o’ralari cherepica terilganday bir birlarini zich yopib turadi. Savatchani yopib turadigan o’rta va yuqori o’ramlari yumalok, ichki o’ramlari tor, qalin tuklangan bo’ladi. Urug’doni po’pakchasi osonlikcha tushmaydi. Urug’don yassi sillik va yalangoch, teskari tuxumsimon shaklda. Och qo’lrangdan sarik ranggacha. Urug’larning katta kichikligi va rangi o’sish hududiga qarab uzgaradi. Urda Osiyoda o’sgan kakraning uzunligi 2,6-4 mm, eni 1,3-2 mm, yo’g’onligi 1,3-0,7 mm, 1000 urug’ning og’irligi 4 gr. Uch guli ituzum. Mevasi yashil, sillik, yaltirok diametri 1,2 sm gacha urug’lari teskari tuxumsimon, mayda chuqurchali, uzunligi 2 mm. Karalin ituzumi. Mevasi yumolok sillik, yashil sargish rangda. Diametri 1,25-2,5 sm, 1 ta mevasida 40-60 urug’ bo’lishi mumkin. Urug’lari yassi yoki disksimon, yumalok yoki to’g’ri uchburchak shaklda, sarik yoki jigar rangli, eni 0,3-05 mm, uzunligi 2-3 mm. Karalin ituzumi. Urug’lari fizalis urug’lariga juda uxshaydi, lekin yirikrok bo’ladi va urug’dagi chuqurchalar ko’p emas. Ekspertiza vaqtida aniqlangan karantin begona o’tlar urug’lari, mevalari va o’simlik qoldiqlari laboratoriyada 3 oy saqlanadi. Keyin kollekciya to’ldirishda ishlatiladi. Gerbarii etiketkasiga qaysi mamlakatdan kelganligi albatta yozilishi

kerak. Aniqlanmagan begona o’tlar va mevalar alohida paketlarga solinadi. Paketchaga namuna nomeri, qaysi mahsulot ichidan topilgani, analiz sanasi va analiz o’tkazgan shaxsning familiyasi yoziladi. Xuddi shu ma`lumotlar yozilgan etiketka paketcha ichiga ham solinadi.

Asosiy adabiyotlar: 1. O’simliklar karantining umumiy asoslari fanidan amaliy mashg’ulotlar. Us.ko’rsatma. ToshDAU, 2011. -48 b 2. Sheraliev A., Ulmasbaeva R. -Qishloq xo’jalik o’simliklari ekinlari karantini. (o’quv qo’llanma) «O’qituvchi» nashriyoti. Toshkent, 2007. -37 b 3. Xo’jaev Sh.T. O’simliklarni zararkunandalardan uyg’unlashgan himoya qilishning zamonaviy usul va vositalari. Toshkent, 2015 4.O’zbekiston Respublikasi xududini karantindagi zararkunandalari va begona o’tlardan muhofaza qilishga doir qonun xujjatlari. Toshkent, 1999. 5.Karimov İ.A. «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda». Toshkent, 2000.

Похожие

O’zbekiston Respublikasi xududida uchramaydigan karantin begona o’tlar

Strigalar karantin ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi begona o’tlar

O’zbekiston Respublikasining karantin begona o’tlar bilan zararlanish holati

Bioenergetika fanining rivojlanishi va begona o’tlarni klassifikasiyasi to’g’risida tushuncha O’zbekistonda chegaralangan holda tarqalgan begona o’tlar

Gullarning karantin kasalliklari