O‘simliklarda moddalar transporti - Ботаника - Рефераты

O‘simliklarda moddalar transporti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

O‘simliklarda moddalar transporti Reja : 1. О‘simliklarda uzo q va yaqin masofali moddalar transporti 2. Organik moddalarni harakatlanish bosqichlari

O‘SIMLIKLARDA MODDALAR TRANSPORTI O ‘simliklar tanasida sodir b o ‘layotgan hayotiy jarayonlarning eng muhim k o ‘rsatkichlaridan biri moddalarning harakatidir (transporti). Ayrim organlarda hosil bo‘lgan yoki shimib olingan birikmalarning boshqa organlarga siljishi, o‘tishi va taqsimlanishi natijasida barcha fiziologik jarayonlarning o‘zaro birligi ta’minlanadi. Bunday tran sport o‘z navbatida o‘simliklarning o‘sishi, rivojlanishi va hosildor-lik darajasini tavsiflaydi. O‘simliklarda moddalar transporti asosan ikki yo‘nalishda sodir bo‘ladi: pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga yo‘naladigan oqimlar mavjud. O‘simliklar ildizi orqali qabul qilgan suv va unda erigan mineral moddalarning pastdan yuqoriga qarab harakati tanadagi ksi lema naylari bo‘ylab sodir bo‘ladi (2.2.-va 5.5.- bo‘limlarga qarang). Barglarda fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan organik moddalar flo ema naylari bo‘ylab pastga yo‘naladi (66-chizma). Oqim yo‘nalishlari ikki xil: yaqin va uzoq masofali xususiyatga ega. Yaqin masofali transport hujayra va to‘qimalarda bo‘lib, asosan uch yo‘l orqali amalga oshadi. Simplast oqim sitoplazma va plazmodesmalar vositasida harakatlanadi. Apoplast oqim hujayralarining devori orq ali harakatlanadi va uchinchi yo‘l — vakuolalar tizimi orqali amalga oshadi. Yaqin masofali transport juda qisqa, hatto millimetrlar bilan o‘lchanib, moddalarning barg mezofilidagi, ildiz va poyadagi radial trans-portini o‘z ichiga oladi.Uzoq masofali oqim ksilema va floema naylari orqali sodir bo‘ladi. Odatda bu naylar o‘simlik tanasidagi hamma qism-larni tutashtiradi, natijada organik moddalar bir necha o‘nlab santimetr-dan to o‘nlab metrlargacha harakat qiladi (ayniqsa, daraxtlarda). Yaqin va uzoq masofali transportlarda vaqt, energiya sarflanadi. A.L.Kursanovning (1976) ko‘rsatishicha, organik moddalarning hara-katlanishi bir necha bosqichlardan tashkil topgan. Dastlabki bosqichda xloroplastlarda fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan organik moddalar — sodda birikmalar fosfoglitserin kislotasi (FGK), fosfoglitserin aldegidi (FGA), fosfodioksiatsetoni (FDA) yoki suvda eriydigan sha-karlar xloroplast membranasi orqali sitoplazmaga o‘tadi.

Sodda orga nik birikmalarning xloroplastlardan sitoplazmaga o‘tishi hujayra ichidagi yo‘l bo‘lib, yaqin masofali harakatdir (67-chizma). Ikkinchi bosqichda sitoplazmaga o‘tgan sodda uglevodlardan fruktoza- difosfat va fruktozafosfat-glyukoza-fosfat hosil bo‘ladi. Bu moddalarning bir qismi hujay ra metabolizmi ( nafas olish va boshqa jarayonlar) uchun sarflanadi. Qolgan asosiy qismi suvda yaxshi eriydigan glyukozagacha o‘zgaradi va yonma-yon joylashgan hujayra-larga simplast, apoplast oqimlar orqali o‘tadi. Bu oqimlar oraliqhujayralargacha yetib boradi. Oraliqhujayralar mezofill hujayralari bilan elaksimon hujayralar o‘rtasida joylashgan. Uchinchi bosqichda oraliqhujayralar organik moddalarni qabul qilib, ularni floema naylariga o ‘tkazadi. Bu jarayonda oraliq hujayralar nasos funksiyasini bajaradi va ATF molekulasining) pergiyasi sarflanadi. Yakuniy bosqichda (to‘rtinchi bosqich) floema elementlariga o‘tgan organik moddalar uzoq masofali transport vositasida o‘simlikning hamma tirik to‘qimalari va organlariga yo‘naladi. Laksimon naylarning atrofida joylashgan, oraliqhujayralargacha glyukoza uxlatida yetib kelgan moddalar saxarozaga o‘m'aradi. Elaksimon naylarda organik moddalar asosan saxaroza holatida harakat qiladi. Assimilyator talab qilinadigan yoki zaxira sifatida joylarga yetib kelgandan keyin elaksimon naylardan chiqib yama glyukoza ko‘rinishida, simplast yo‘li bilan ma’lum joylarga yetkaziladi. Moddalarning pastdai yuqoriga (rangsiz strelkalr) va yuqoridan pastga (qora strelka- lar) harakati shakliy ravnshda tasvirlangan: /—ildiz; 2—poya; 3— elaksmmon naylar; 4- о ‘tkazupchi boylam;

O‘simlikning faol o‘suvchi to‘qima va organlari barglar, ildiz va poyalarning meristema to‘qimalari, yosh generativ organlar organik moddalarni faol ravishda o‘ziga tortadi. Bu organlar zaxiradagi va voyaga.. 1-1 gai, o‘sishdan to‘xtagan barglardan ham assimilyatorlarii so‘rib olachi. Modlalarningharakatlanish tezligi harorat, suvrejimi, mineral oziq-ch.shshp, fotosintez, nafas olish va boshqalarga bog‘liqholda o‘zgaradi. Iroratning pasayishi, to‘qimalarda suv taqchilligining ro‘yobga ksli-PI1, nafas olish jadalligining (kislorod yetmaslik, zaharli moddalar |;p.sirida) pasayishi natijasida energiyaning kamayishi, fsposintez jldalligining pastligi natijasida organik moddalarning kam hosil tivuiniin kabilarning ta’siridan organik moddalarning harakatlapishi ham sustlashadi. O‘z navbatida, o‘simlik funksiyalarining ingeg-ratsiyasida va fiziologik jarayonlarning faolligini belgilashda moddalartransportiningham roli katta. A.L.Kursanov (1976) o‘z shogirdlari bilyan aniqlashicha, orga nik moddalar voyaga yetgan barglardan yosh barglarga o‘tadi. Generativ organlarning (gul va meva) hosil bo‘lish davrida ularga yaqin joy-lashgan barglar organik moddalarni generativ organlarni ta’min-lashga yo‘naltiradi. Ayniqsa, fiziologik faol (o‘stiruv) moddala-ri ko‘p bo‘lgan generativ organlar organik moddalarni ko‘proqo‘zi-ga tortadi va yaxshiroq rivojlanadi. Organik moddalar yegishmay qolgan organlarning rivojlanishi sustlashadi, ayniqsa, yo'sh generativ organlar (g‘uncha va gullar) ko‘proq to‘kiladi. O‘simliklarda sodir bo‘ladigan bu jarayonlarni o‘rganish va ularning oldini olish . tadbirlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish bilan hosil-dorlikni keskin oshirish mumkin.

Uglevodlarning xloroplastlarda hosil b о ‘lishi va hujayrv sitoplazmasiga chiqishi ( Kursanov, 1973): Ribul-1,5-dif-rnbulozo- 1,5 difosfat; FGK-fotoglitssrin kislotasi; FGA- fosfoglitserin aldegidi; FDA-fosfodioksiatsetoi; ADFG- adenoshndifosfatglyukoza; UDFG-uridin- difosfatglyukoza; G—1-F-glyukozo-1-fosfat; G— 6-F-glyuko.cho-6-fosfat; Fr—1,6- dif-fruktozo-1,6-difosfat, zo-6-fosfat; Fr— 1,6 dif-fruktozo-1,6-difosfat;

Похожие

O‘simliklarda boshqariluv va integratsiya tizimlari

O`simlik hujayrasi. Plastidlar. Hujayradagi oziqli moddalar, kristallar

Endospermning rivojlanishi

Sitoembirologiyaning amaliy jihatlari

Poya morfologiyasi. O‘t o‘simliklarning poyasining anatomik tuzilishi. Daraxtsimon o‘simliklar poyasining anatomik tuzilishi va eniga