O`simlik hujayrasining asosiy strukturasi va funktsiyalari - Ботаника - Рефераты

O`simlik hujayrasining asosiy strukturasi va funktsiyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Hujayra po`sti, uning tuzilishi va funktsiyasi 2. Hujayra membranasi, tuzilishi va funktsiyasi 3. Hujayra organoidlari

www.arxiv.uz HUJLYRA PO`STI. O`simliklarning xujayralarida k.attik. pustning bo`lishi ularning xayvon xujayrasidan farq. kiladigan belgilaridan biri x.isoblanadi. Organizmda xujayralar bulinish yuli bilan ko`paya-di. Ona xujayra bulinayotgan vao`tda undan hosil bulayotgan ikki yosh xujayra oralirida juda yupka tusik. paydo bo`ladi va u ona xujayra-ning eski po`sti bilan ko`shilib ketadi. Natijada paydo bo`lgan ikkala xujayra ham kattik. pustga uralib krladi. Xujayra pusti asosan tsellyuloza, gemitsellyuloza va pektin moddala-ridan iborat. Kuruқ oғirligiga nisbatan tsellyuloza 30 foizni, gemitsel lyuloza 40 foizni, pektin moddalari 20-25 foizni tashqil etadi. Tselyuloza moddalari xar xil uzunlikka ega bo`lgan zanjirsimon mitsellalardan tuzilgan. Xujayra pusti asosan ichkaridan yo`ғonlashadi. Elektron mikroskopda olib borilgan tekshirishlarning ko`rsati-shicha, xujayra pusti tursimon tuzilishiga ega bo`lib, uch kavatdan ibo-ratdir. Ichki birlamchi k.avat asta-sekin yugonlashish xususiyatiga ega. Buning natijasida o`rta, ikkilamchi қavat hosil bo`ladi. Ikkilamchi kavat esa uz navbatida 5,, 32 va 53 k.avatlaridan iborat bo`ladi. Tashqi k,avat uchlamchi kavat deyiladi. Sunggi yillarda utkazilgan izlanishlar xujayra pustining ham en-zimatik faol ekanligini ko`rsatdi. Ya`ni pust tarkibida invertaza, fos-fotaza, askarbinatoksidaza va boshqa fermentlarningbo`lishi uning metabolitikfaolligidan dalolatberadi. Bu fermentlar moddalarni қabul қilish va harakatlanish jarayonlarida, Ayniqsa, kat t a rol o`ynaydi. Xujayra pusti orqali suv va suvda erigan kichik molekulali moddalar erkin, қarshiliksiz utib, plazmolemma sathiga boradi. Lekin xujayra pusti tarkibida lignin, suberin moddalari ko`paygandan va kutikula k,avati k,alinlashganidan keyin eritmalarningdiffuziyasi cheklana boshlaydi. Xujayraning tashқi muhit bilan bo`ladigan almashuv munosabatlari va protoplast ichida ruy beradigan hayotiy jarayonlar maxsus membrana tizimi orqali amalga oshadi. Protoplast va undagi organoidlar membrana қavati bilan krplangan. Ya`ni x.ar bir orga noid ham protoplazma kabi uzining membranasi bilan tavsiflanadi. Ana shu membranasi yordamida tsitoplazmadan ajralibturadi.

www.arxiv.uz Hujayra membranasi, tuzilishi va funktsiyasi. Protoplastni tashqi tomondan urab turuvchi membrana (plazmalemma қavati) - xujayra membranasi deb yuritiladi. U yarimutkazgich xususiya tiga ega bo`lib, uzi orқali suvni bemalol utkazadi. Lekin suvda erigan moddalar uchun Yuqorii darajada tanlab utkazuvchi tusik. vazifasini ba-jaradi. Ayniqsa, xar xil ionlar va molekulalarning energetik va osmotik gradientga nisbatan erkin harakatiga tusik. bo`lib xizmat kiladi. Bundan tashқari membrana eng muhim metabolitik nasos hamdir. Ya`ni xujayra uchun zarur bo`lgan ionlarni fadientga karshi faol utkazadi. Membrananing bunday xususiyatlari xujayra uchun keraksiz moddalarni ichkariga utkazmay, faқat zarurlarini utkazishda beқiyos ahamiyatga ega. Demak, membranalar xujayra metabolizmi jarayonining eng muhim қismlaridan biri bo`lgan moddalar oqimi va energiyasini boshқaradi: tusiқlik, transport, osmotik, energetik, biosintetik va boshқalar. Membrananing bunday xususiyatlari faқat tirik xujayralardagina sodir bo`ladi. Membrananing asosiy kimyoviy tarkibi juda murakkab bo`lib, u asosan lipidlar va oқsillardan iborat. Lipidlar tarkibiga asosan fos for, sulfo- va glikolipidlar kiradi. Biomembranalar katlami 6-10 m.ga teng bo`lib, asosan lipidlarning kushkavat molekulalaridan tu zilgan va oqsil molekulalari uning katlamlari orasiga joylashgan. Membrananing elementar tuzilishini Kopi modeli asosida ko`rsatish mumkin Bu modelga kura, membrana xajmi polyar lipidlar ning kush k.avat molekulalaridan tuzilgan va oqsil molekulalari uning Katlamlari orasiga joylashgan. Membranalarning shakllanishida asosiy rolni gidrofob boglar o`ynaydi: lipid-lipid, lipid-oqsil, oqsil-oqsil. Jumladan, membrana tarkibiga tuzilmaviy oqsil, fermentlar, nasoslar, tashuvchilar, ion kanallari vazifalarini bajaruvchi oqsillar ham kiradi. Natijada lipidlar oqsillar bilan doimiy aloqada bu"lib, gidrofob boglarni hosil қiladi. Membrana oqsillari o`rtasida shakarlarni, aminokislotalarni tashuvchi oqsillar borligi ham aniklangan. Bu vazifani, asosan maxsus fermentlar bajaradi. Membrana tarkibida ok,sillardan tashqari ayrim murakkab uglevodlar va nuklein kislotalari ham bor. Unda juda yukrri darajada sezuvchi tizim (retseptorlar) ham

www.arxiv.uz joylashgan. Bu tizim orqali tirik xujayra tashqi sharoit bilan munosabatda bo`ladi. Ana shu tizim orqali xujay-ra organoidlari ham funktsional aloқada bo`ladi. Membrananingeng muhim vazifalaridan yana biri—xujayra protoplazmasida bo`ladigan ko`plab jarayonlarni boshqarish va umumlashtirishdir. Umuman, membrana protoplazma va organoidlarni fakat o`rab va ajratib turuvchi қavat bo`libgina қolmay, muhim metabolitik vazifalarni ham bajaradi. YaDRO. Yadro o`simlik xujayrasining eng muhim organoidlaridan biridir. Dumalok, yoki oval shaklida va ba`zi xrllarda esa duksimbn, ipsimon bo`lishi mumkin. O`simlik xujayrasi yadrosining ulchami urtacha 10 mkm atrofida bo`ladi. Ko`pchilik o`simliklar xujayrasida yadro bitta bo`ladi. Yadro membrana kavati bilan urab olinadi va uning ichida 1-8 donagacha yadrochalar bo`ladi. Protoplazmadagi endoplazmatik t>/r yor-damida yadro membranasi xujayradagi barcha organoidlar membranasi bilan tutashgan bo`ladi. Buning natijasida esa protoplazmaning umu-miy metabolitik funktsiyasi tavsiflanadi. Yadroning asosiy vazifasi shundaki, u xujayra, to`қima, organ va butun o`simlik uchun zarur bo`lgan barcha fiziologik, bioqimyoviy ja rayonlarni boshqarib turadi va axborot markazi sanaladi. Yadro tasnifiy oqsillarni sintez қilish va irsiy belgilarni saklab, avloddan-avlodga berish dasturi bilan tavsiflanadi. Bu muhim vazifaning ba-jarilishida yadrodagi DNK asosiy rol o`ynaydi. Yadro asosini nukleoplazma tashqil qilib, uning tarkibi, asosan oqsillar — DNK (14 foiz) va RNK (12 foiz) dan iborat. Yadroda bulardan tashқari yana lipidlar, suv, kaltsiy, magniy va bir қancha mikroelementlar mavjudligi aniklangan.

Похожие

O`rta osiyoning o`simlik va hayvonot dunyosi

O`simliklar jug`rofiyasi, o`simlik zonalari

O`simlik hujayralarining ontogenezi va hujayra tuzilmalarining biogenezi

Botanika faniga kirish. O`simlik hujayralarining tuzilishi

O’simlik hujayrasining tuzilishi va funksiyalari