Narkotik ekinlar. Tamaki ekini - Ботаника - Рефераты

Narkotik ekinlar. Tamaki ekini

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Ahamiyati, tarqalishi va hosildorligi. 2. Sistematikasi, biologik xususiyati va navlari. 3. Ytishtirish texnologiyasi.

www.arxiv.uz 1 . Tamaki bargidan sigaret, papiros, sigara,sakich va hidlaydigan mahsulotlar ishlab chikariladi. Tamaki bargi tarkibida 1,4% nikotin,1% efir moyi, 4,7% smola,7-10% oksil, 4-13% karbon suvlari va 13-15% kup bo`ladi. Tamaki mahsulotlarining hidini hushbuyligi uning tarkibidagi smola va efir moyiga boglik. Tamakining vatani-Markaziy va Janubiy Amerika hisoblanadi. Dunyo bo`yicha ekin maydoni 4,7 mln.ga ni tashkil kiladi. Eng ko`p Xitoy, Hindiston va Braziliya davlatlariga ekiladi. O`zbekistonda Samarqand viloyatining 2-3,5 tqga ni tashkil kiladi. 2.Tamaki - Nicotiana avlodining Solanaceae oilasiga mansub usimlikdir. Bu avlod 2 ta turi mavjud: N.tabacum-tamaki va N.rustica-mahorka. Mahorkadan sanoatda chekiladigan mahorka, limon kislotasi va nikotin ishlab chikariladi. Tamaki navlari papiros va sigareta guruhlariga bulinadi. Papiros guruhi shark va amerika guruhlariga bulinadi. Tamaki usimligi tarkibidagi narkotik modda nikotin organizmda uziga hos ta`sir kuchiga ega bulib, u hayotiy zarur bulmasada, kishi tez urganib koladi. Tamaki hom-ashyosining sifati asosan, uning kimyoviy tarkibi va fizik hossalariga karab belgilanadi. Tamaki bargi tarkibidagi kuruk moddaning 85% organik birikmalaridan, kolgan kismi esa mineral moddalardan iborat, tamaki bargida turli hil tuzilishi va tarkibiga ega bulgan uglevodlar bulib, barg etilgan sari ularning mikdori ortib boradi. Suvda eruvchan oddiy uglevodlar bargning tehnologik hususiyatlarini va uning chekuvchanlik sifatini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Uglevodlar yonish jarayonida tamaki tutuni achikliligi kamaytiradi va uni ancha yumshatadi. Lekin uglevodlar tugridan-tugri tamaki sifatini aniklaydigan asosiy moddalar emas. Tamaki tarkibida uglevodlar mikdori qancha kup bulsa, uning sifatiga salbiy ta`sir kursatuvchi azotli birikmalar shu jumladan oksil shuncha kam bo`ladi. Oksil tamakining chekuvchanlik hususiyatiga salbiy ta`sir kursatadi hamda yonishda hid va achchik tam beruvchi uchuvchan moddalar hosil kiladi. Bargning tehnik pishiklik davrida uglevodlar eng kup mikdorda tuplangan, oksil mikdori esa ancha kamaygan bo`ladi.

www.arxiv.uz Kuritilgan tamaki bargida 20% gacha oksil bulishi mumkin. YUkori sifatli tamaki barglarida esa odatda 7-8% gacha oksil bo`ladi. Nikotin ham azotli birikmalar jumlasiga kirib bargida uziga hos chekuvchanlik hususiyat ni beradi. Nikotin-kuchli zararli alkoloid hisoblanadi. U toza holda rangsiz, yokimsiz hid tarkatuvchi suyuklik. Tamaki tarkibida nikotindan tashkari nornikotin, anabazin, kabi akoloidlar ham uchraydi. O`zbekistonda tamakining hushbuy va sklet navlari ekiladi. Tamaki yorugsevar kiska kun usimligi, uning urugi tuprok harorati 10-12 0 S ga etganda unib chikadi. Usimlikning yahshi rivojlanishi uchun mukobil harorat 25-30 0 S bulishi kerak. Maysasi harorat 2 0 S ga pasayganda nobud bo`ladi. Bu usimlik namsevar, uning transpiratsiya koeffitsienti 500-600 ga teng. Tamaki toza va unumdor muhiti rNq6,5-7 ga teng bulgan erlarda ekiladi. Ogir loyli, shurlangan, botkoklangan bulinadi: 1-chisi, kuchat davri 35-45 kun davom etadi, 5-6 barg rivojlanishi, buyi 14-15 sm bo`ladi. 2-chisi, dala davri 80-120 kun davom etadi. Tamakining poyasi tik usadi, u tukchalar bilan koplangan. Oddiy sharoitda yon novdalar fakat poyasining uchki kismida hosil bo`ladi. Poya mehanik shakastlanganda uning pastki kismidan bachki novdalar usib chikadi. Poyaning yugonligi usimlikning usish sharoitiga va kullaniladigan agrotehnikaga karab 18-35 mm gacha bo`ladi. Yirik bargli tamaki navlarining poyasi odatda yugon bulib, ba`zan 35-40 mm gacha etadi. Usimlikning buyi har bir navning uziga hos belgisi bulib, urtacha past buyli navlarda 80-100, baland usadigan navlarda esa 170-200 sm ni tashkil etadi. Lekin, sugoriladigan sharoitda usimlik etarli darajada namli va ozika bilan ta`minlansa, usimlikning buyi 3 m va undan ham oshadi. Tamaki guli ruvak gut tuplamiga birikkan. Gul tuplamning shakli naviga va ekologik guruhiga kura yumalok, chuzik piramidasimon yoki yoyik bulishi mumkin. Gultojbargning rangi ekologik guruhlarini bir-biridan farkli belgisi bulib, och pushti, pushti, kizil va ok bo`ladi. Ekiladigan navlarning kupchilik gultojbarglari pushti yoki ok pushtirangdir. Tamaki guli ikki jinsli beshtalik tipda bulib, beshta gultoj bargga birikib: naychasimon shakl hosil kiladi. CHangchilar bir hil yoki har uzunlikda bulib, changdonlari onalik tumshukchasidan yukori

www.arxiv.uz joylashgan. Onalik tugunchasi ikki uchli, uning ostki kismi doirasimon nektar tuplanadigan joylar bilan uralgan. Mevasi ikki uyali, kup urugli kusak, pishib etilgandan chatnab yoriladi. Urugi ovalsimon, tuk jigar rangli. Madaniy ekinlar orasida tamaki eng mayda urugli ekin hisoblanadi. Ming dona urugining vazni 0,06 g dan 0,12 g gacha keladi. Har bir kusakcha ichida 2000-4000 gacha urug joylashadi. Tamaki oddiy sharoitda bir yillik usimlik bulib, tropik va subtropik sharoitlarda ikkinchi yil bahorda yangi navda chikarib yana urug hosil kilishi mumkin. Bargning sifati naviga va tashki muhitga boglik. Kuyidagi navlar ma`lum: Amerikan-287S, Dyubek Kirgizskiy 0,3-4-15, Dyubek Uzgenskiy-9. 3. Tamaki kuchati isitilgan parniklarda, teplitsalarda etishtiriladi. Kuchat tayyorlashda sabzavot ekinlariga tayyorlangan singari etishtiriladi. Ekish me`yori oldin 1 m 6 g ammiakli selitra, 20 g superfosfat, 5 g sulfatli kaliy solinadi. Har kuni 0,5lqm 2 suv sepiladi. Usuv davrida oziklantiriladi: 30 g ammiakli selitra, 50 g superfosfat, 0 g kaliy ugiti 10 l suvda eritiladi va 1m 2 erga 4-5 l eritma purkladi. Dala sharoitida kuchat ekilishdan oldin er tayyorlanadi. Tamaki kuzgi don ekinlari, kand lavlagi, makkajuhori, don-dukkakli ekinlardan bushagan erlarga ekiladi. 1 tqga barg etishtirish uchun 60 kg azot, 17 kg fosfor, 46 kg kaliy va 67 kg kaltsiy sarflanadi. Ugitlash me`yori: 10-15 t gung, 50-79 kg azot, 80-120 kg fosfor, 40-50 kg kaltsiy. Dalaga kuchat may oyida keng katorlab ekiladi. Kator orasida 60- 70 sm, usimlik orasida esa 20-30 sm kilib utkaziladi. Bir gektarga erga 50-200 ming kuchat utkaziladi. Galla ekinlaridan bushagan erga ekilgan tamaki maydonlarida begona utlar, ayniksa karantin begona utlarga kiradigan shumgiya keskin kamayadi. Makkajuhori, lavlagi bir yillik hashaki utlar ham tamaki uchun yahshi utmishdosh bula oladi. Lekin, makkajuhori ham tamaki singari guza tunlami va kuzgi tunlam bilan kattik zararlanadi. SHuning uchun ham almashlab ekish dalasida tamaki makkajuhoridan sung joylashtiriladi gan bulsa, tamaki ekishdan oldin bu hasharotlarga karshi kurash choralarini kurish kerak.

www.arxiv.uz Tamkini pomidor, kartoshka, bodring, piyoz, karam, kungaboqar kabi ekinlardan sung joylashtirish tavsiya kilinmaydi. CHunki bu ekinlar ham tamaki bilan bir hil hasharotlardan va kasalliklardan zararlanadi. Tamakining uzi esa galla ekinlari uchun yahshi utmishdosh ekin hisoblanadi. Almashlab ekish shemasidan bir dalaga ikki yildan ortik tamaki ekish taviya kilinmaydi. Hozirgi vaktda Samarqand viloyati Urgut tumanining tamakichilik hujaliklarida 8 ta dalali tamaki-beda almashlab ekishni 3-2-1-2 shemasi joriy kilingan. Bundan ekinlar almashlab ekish dalasiga kuyidagi tartibda joylashtiriladi: 1-dala donli ekinlarga kushib ekilgan beda. 2-3 dalalar-beda 6-dala donli ekinlar. 7-8 dalalar-tamaki. Bunday shemada almashlab ekish dalalarning 50% ni tamaki, 37,5%i beda va unga kushib ekiladigan don einlari, kolgan kismi esa don ekinlari bilan band bo`ladi. tamaki ildiz tizimining asosiy kismi tuprokning 40-50 sm katlamida joylashadi, uning ayrim kismlari esa hatto 1-2 m gacha chukurlik etib boradi. SHuni hisobga olib, kuzgi haydash chukurligi 25-30 sm dan kam bulmasligi kerak. Erning haydalma katlamini har 3-4 yilda bir marta 40 sm gacha chukurlikda haydash hosildorlikni 20-25% ga oshishiga olib kelishi tajribalardan kuzatilgan. Tamaki ekiladigan maydonlarga fosforli ugitlardan 90-120 kg, kaliyli ugitlardan esa 60-80 kg solish tavsiya etiladi. Azotli ugitlardan 90-120 kg gacha solish mumkin. Kator orasida yumshatiladi, chekanka kilinadi, kuchat bargidan tozalanadi. Pastki barglar oldin etiladi, usuv davrida barg 5-7 marta yig`ib olinadi. Barg iplariga terilib, salkin joyda shamollatiladi. Bu davrda barg tarkibida ancha o`zgarishlar ro`y beradi. Bu jarayon 3-4 kun davom etadi. Bundan keyin barglar yukori haroratda 40-50 0 S da kuritiladi. Bu jarayon fiksatsiya deb yuritiladi. Kuritilgan barg 5 ta navga bulinadi va boglab kuyiladi. Boglangan bargning namligi 19% dan oshmasligi kerak. Keyin barglar fermektatsiya zavodlariga topshiriladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi kabul kilingan «Konunlar tugrisida». 1998. 2. P.P.Vavilov – «Usimlikshunoslik». Toshkent «Ukituvchi». 1980. 3. V .N.CHirkov – «Usimlikshunoslikdan amaliy mashgulotlar». Toshkent., Ukituvchi. 1978. 4. V.N.CHirkov – «Don ekinlari» T., Ukituvchi-1975. 5. K.N.Keferov – «Biologicheskie osnovo` rastenievodstva». M., Vo`sshaya shkola. 1975. 6. D.Zaurov, M.Sbroshnikova- «Risovodstva», T., Mehnat, 1989. 7. D.T.Abdukarimov, S.H.Hushvaktov, E.U.Umurzokov – «Tamakichilik», T., Mehnat, 1985. 8. H.N.Atabaeva – «Texnologiya vozdelo`vaniya soi v Uzbekistane», T. 1989. 9. G.K.Kurbonov – «Arpa», T. Fan.1976. 10. YA.Gubanov, N.Ivanov- «Ozimaya pshenitsa». M.,Agropromizdat, 1988. 11. I.V.Massino – «Selektsiya kukuruzo`, sorgo i kormovoy sveklo` dlya oroxaemovo kormoproizvodstva Uzbekistana». T. Fan. 1984. 12. H.N.Nazirov, E.Dyakonova – «Vozdelivaniya Kenafa». T. Uzbekistan. 1969.

Похожие

Moyli ekinlar. Mahsar va kunjut ekini

Kartoshka ekini

SHoli ekini

Ildiz mevalilar. Kand lavlagi ekini

O`simlikshunoslik va donchilik – qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining asosiy tarmog`i