G`o`zaning karantin kasalliklari - Ботаника - Рефераты

G`o`zaning karantin kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

www.arxiv.uz Reja: 1.G`o`zaning antroknoz kasalligi 2. G`o`zaning Texas ildiz chirish kasalligi 3. G`o`zaning virusli kasalliklari

www.arxiv.uz Antraknoz Kasallikning geografik tarqalishi. G`o`zada antraknozning areali dunyoda yog`ingarchilik 1000 mm va undan ko`proq bo`lgan mintaqalari bilan cheklangan; Colletotrichum gossypii qo`zg`atadigan kasallik quyidagi mamlakatlarda qayd etilgan: Bolgariya, Yugoslaviya, Bangladesh, Birma, Vyetnam, Koreya, Mo`g`iliston, Pokiston, Filippin orollari, Xitoy, Shri Lanka, Eron, Yaponiya, Gvineya, Zoir, Janubiy Afrika, Kongo, Mali, Misr, Nigeriya, Senegal, Sudan, Tanzaniya, Uganda, Fil Suyagi qirg`og`i, AQSh, Argentina, Boliviya, Braziliya, Kolumbiya, Kuba, Meksika, Peru, Trinidatu va Tobago orollari, Ekvador, Avstraliya, Okeaniya (Spravochnik..., 1970, Karimov, 1976; Pidoplichko, 1977; Semenov va b.q., 1980; Davis, 1981). Kasallik rivojlanishi uchun yuqori namlik (1000 mm yoki ko`proq yog`ingarchilik) lozim ekanligi (Smit, 1956; Shver, 1964; Spravochnik...,1970) O`zbekistonda va boshqa Markaziy Osiyo mamlakatlarida antraknoz rivojlanishi uchun ehtimol kam degan xulosa qilishga asos bo`ladi. 1999 yil O`zbekistonning ba`zi viloyatlarida g`o`za bargi va ko`saklarida antraknoz kuzatilgan deb taxmin qilingan, ammo kasallik va qo`zg`atuvchining hyech bir makroskopik (konsentrik dog`lar, yostiqchalar) va mikroskopik belgilari (yostiqchalar, qillar, konidiofora va konidiyalarining shakli va o`lchamlari) mavjudligi aniqlanmagan. Kasallikning ikkinchi - Colletotrichum indicum qo`zg`atadigan turi Hindistonda keng tarqalgan, Pokiston va Fil suyagi qirg`og`ida qayd etilgani xabar qilingan (Shver, 1964; Karimov, 1976; Pidoplichko, 1977; Semenov va b.q., 1980). Kasallik manbalari va g` o`za hosiliga ta`siri. Antraknozning asosiy birlamchi manbalari - tolada, urug`lik chigit ustida va ichida saqlanadigan miseliy va konidiyalar hamda o`simlik qoldiqlari (poya, ko`sak, barg va h.k.)da hosil bo`ladigan miseliy, konidiya va askosporalardir. Chigit ustida zamburug`ning 80000 tagacha konidiyalari bo`lishi kuzatilgan. Chigit ustida konidiyalardan hatto oz bo`lsa ham, nihollarning ko`pchiligi zararlanishi aniqlangan. Urug`lik chigit ekishdan oldin omborxonada 1 yoki 2 yil saqlanganda chigit zararlanish darajasi

www.arxiv.uz keskin pasayishi, hatto yo`qolishi xabar qilingan (Smit, 1956; Davis va b.q., 1981), ammo boshqa ma`lumotlarga ko`ra parazit chigitda yashovchanligini 13 yil, toza oziqa muhitida 10 yilgacha yo`qotmagan (Sokolova, 1983). Kasallikning g`o`za o`suv davrida tarqalishini birlamchi infeksiya natijasida rivojlangan dog`larda paydo bo`ladigan konidiyalar ta`minlaydi, ular sog`lom o`simliklarga yomg`ir, shabnam va shamol yordamida o`tadi. Antraknozning hosilga eng keskin salbiy ta`siri g`o`za nihol paytida va ko`saklar rivojlanishi va ochilib boshlashi davrida kuzatiladi. Nihollarda kasallik tarqalishi 80 foizdan oshganda (Smit, 1956), urug`palla, gipokotil, chinbarglar, poya va ildiz chirib o`simliklar butunlay nobud bo`ladi. 1936 yilgacha AQShda antraknoz qo`zg`atgan ko`sak chirishi eng xavfli kasallik hisoblangan va ko`p hosilni nobud qilgan. Janubiy Karolina shtatida 1911 yil 60 foiz, Florida shtatining ba`zi dalalarida ayrim mavsumlarda 90 foizgacha ko`sak yo`qotilgan. Ko`p yillik ma`lumotlarga ko`ra texas ildiz chirishi va antraknoz kasalliklaridan umumiy hosil yiliga 15-16 foizga pasaygan. Samarali kurash choralarini ko`llash natijasida 1955 yildan so`ng antraknoz AQShda juda kam kuzatiladigan va hosilga umuman zarar keltira olmaydigan kasallikka aylangan. Shu bilan birga, boshqa ko`p mamlakatlarda antraknoz xavfli kasallik hisoblanadi va hosilga zarar yetkazadi. Hindistonda kasallik keng tarqalishi va kuchli rivojlanishi 1953 yili rayonlashtirilgan asosiy navni o`zgartirishga majbur qilgan. Xitoyda antraknoz ko`sak chirishning asosiy sababchisi ekanligi aniqlangan. Misr va Sudanda ham ancha zarar yetkazgan (Smit, 1956; Shver, 1964; Spravochnik...,1970; Karimov, 1976; Davis va b.q., 1981; Sokolova, 1983; Bilay va b.k., 1988). Kasallik alomatlari. G`o`zaning barcha organlari (urug`barg, gipokotil, nihollar, chin barg, barg bandi, poya, ko`sak, ko`sak bandi, tola, chigit) butun o`suv davrida antraknoz bilan zararlanadi, ammo kasallikning eng kuchli rivojlanishi nihollarda (jumladan urug`bargda) va ko`saklarda kuzatiladi. Nihol shakli. Urug`barg tuproqdan chiqmasdan yoki odatda unib chiqqandan so`ng zararlanadi. Urug`palla va gipokotilda oldin kichik dog`lar paydo bo`ladi, qo`zg`atuvchi uchun qulay ob-havo kuzatilganda ular tez o`sadi, to`q-qo`ng`ir tus

www.arxiv.uz oladi, kizg`ish hoshiya hosil qiladi. Ko`pincha nihollarning ildiz bo`yinchasi shikastlanadi, ularning tuproq bilan chegaradosh qismida qizg`ish dog`lar paydo bo`ladi, poyani o`rab oladi, qisib noziklashtiradi, nihollarning bargi sarg`ayadi, ular yotib qoladi va chiriydi. Dog`lar ustida zamburug`ning konidiofora va konidiyalaridan iborat bo`lgan, konsentrik doiralar shaklidagi, namroq qatlam (yostiqchalar) hosil bo`ladi. Bu yosti q chalar (sporodoxiy va sporoloje) oldin epidermis ostida bo`lib, pishganda epidermisni yorib, ochiladi. Urug`barg va kattaroq (5-6 chinbarg chi qq unga qadar bo`lgan) nihollarning eng kuchli darajada chirishi zamburug` uchun optimumning eng pastki qismlari, ammo issiqsevar g`o`za uchun qulay muhit (30 °S)dan ancha past bo`lgan harorat - 20-26 °S da kuzatiladi. Havo -isib, nihollar o`sishi uchun qulay harorat bo`lganda, kasallik rivojlanishi asta-sekin to`xtaydi va o`simlik butunlay sog`ayib ketishi mumkin. Ko`sak shakli. Ko`saklarda oldin kichik, dumaloq, o`rtasi biroz botiq, qizg`ish-qo`ng`ir, to`q-qo`ng`ir yoki to`q-qizil dog`lar paydo bo`ladi, ular asta- sekin qorayadi, chetlaridagi kizg`ish rang saqlanib, hoshiya hosil qiladi. Dog`lar o`sib, qo`shilib ketadi, oxirida ko`sakning 1/4 qismi yoki yarmini qoplaydi. Kasallik uchun qulay ob-havo kuzatilganda, dog`larning usti nam, xamirsimon, tusi noaniq-kulrangdan ravshan pushti ranggacha bo`lgan, konidiofora va konidiyalarning epidermisni yorib osilgan yostiqchalari bilan qoplanadi. O`lchami katta dog`lar konsentrik doiralar shakliga kiradi, bunda eng tashqi doira biroz qizg`ish-qo`ng`ir, keyingisi qora, dog`ning markazi esa konidiyalar ko`pligidan pushti tusda bo`ladi. Ko`sak ichidagi zamburug` tola va chigitda tez tarqaladi; hatto ko`sakda kasallikning tashqi alomatlari kam bo`lsa ham, tola va chigit ko`pincha deyarli butunlay chirigan bo`ladi. Kuchli zararlangan ko`sak ochilmaydi yoki yarim ochiladi, tola va chigit yopishib qoladi, qo`ng`ir yoki qora tus oladi, usti zamburug`ning sporalari bilan qoplanadi, chanoqdan qiyin olinadi. Ko`sak chirishi mo`tadil harorat va yuqori namlikda kuchli rivojlanadi (Smit, 1956; Karimov, 1976; Pidoplichko, 1977; Davis, 1981; Davis va b.q., 1981; Princkart va b.q., 1981; Voronkova, 1984; Bilay va b.q., 1984).

www.arxiv.uz Kasallik ko`zgatuvchisi va uning belgilari. Antraknozni ko`pincha deyteromiset (konidial) stadiyasining Colletotrichum gossypii nomi bilan ko`pchilikka ma`lum bo`lgan askomiset Clomerella gossypii qo`zg`atadi. Zamburug` konidial stadiyasida Melanconiales (=Acervulales) tartibiga kiradi va oldin epidermis tagida rivojlanib, so`ngra epidermisni yorib, yassi tavoqcha ochiladigan yostiqchalar (sporodoxiy, proloje) - qalin, dasta-dasta bo`lib joylashgan konidiofora va konidiyalar hamda qillar qatlami - hosil qiladi. Yostiqchalar hosil bo`lishi va ularning ichidagi mikroskopik organlarning shakli va o`lchamlari antraknoz kasalligini va uning qo`zg`atuvchisining turini aniqlashda asosiy taksonomik belgilar sifatida qo`llaniladi. Zamburug tashxisi: yostiqchalar epidermisni yorib chiquvchi, qillar yakka yoki dasta-dasta, eng pastki qismi to`q- qo`ng`ir, uchi deyarli rangsiz, to`g`ri yoki biroz egilgan, devorchalar yordamida hujayralarga bo`lingan, uzunligi 100-250 mkm. Konidioforalar kalta, shoxlangan, rangsiz, ammo ko`plari birga bo`lganda pushti-apelsin rangli, o`lchami 12-28x5 mkm. Konidiyalar cho`zinchoq, tuxum shaklida yoki silindrsimon rangsiz, ammo ko`p sporalar birga bo`lganda noaniq pushti rangli, o`lchami 10-20x4,5-5,5 mkm (Karimov, 1976; Pidoplichko, 1977; Bilay va b.q., 1988). Zamburug` takomillashgan (askomiset) stadiyasida maxsus meva tanachalari - peritesiylar hosil qiladi. Ular butunlay g`o`za to`qimalari ichida joylashadi, faqat bo`yinchasi epidermisni yorib, tashqariga chiqadi. Ko`plab hosil bo`lishi mumkin. Rangi to`q-qo`ng`ir yoki qora, shakli dumaloqroq yoki noksimon, o`lchami 80- 120x100-160 mkm. Asklar ko`plab hosil bo`ladi, teskari to`qmoq shaklli, o`lchami 55-70x10-14 mkm. Askosporalar cho`zinchoq, ellips shaklli, ba`zan bukilgan, rangsiz, o`lchami 12-20x5-8 mkm. Parafizalar ko`p, uzun, nozik (Davis, 1981; Pidoplichko, 1977). Kasallikni Hindiston va ba`zi boshqa mamlakatlarda zamburug`ning boshqa turi - Colletotrichum indicum - qo`zg`atadi. Uning tashxisi: yostiqchalar nihollar poyasida qora tusda, kavariq, tarqoq joylashgan; ko`saklarda pushti rangli, zich joylashgan, konsentrik doiralar hosil qiladi. Qillar konidioforalar orasida joylashgan to`q-qo`ng`ir, uchi to`mtoq qirrali, hujayralarga bo`linmagan yoki 2-8

www.arxiv.uz hujayrali, o`lchami 76,5-125,5x3,8-7 mkm. Konidioforalar rangsiz, to`g`ri yoki kam egilgan, uchi silliq, o`lchami 7,7-13,2x1,6-2,7 mkm. Konidiyalar o`roqsimon egilgan, uchlari noziklashgan yoki uchi silliq, o`lchami 15-25x1,8-4,3 mkm. Bu turning askomiset stadiyasi noma`lum (Pidoplichko, 1977). Kurash choralari. Sifatli, kislota yordamida tuksizlantirilgan, bir yoki bir nechta samarali fungisid qorishmasi bilan dorilangan urug`lik ishlatish, barcha nihol kasalliklari, jumladan antraknoz bilan kurashda ham eng asosiy tadbir hisoblanadi. Bu tadbir bilan ko`makchi choralarni (almashlab ekish, g`o`zapoyani daladan chiqarib tashlash, o`simlik qoldiqlarini chuqur kuzgi shudgor yordamida zararsizlantirish) qo`llash AQShda antraknozni ahamiyatsiz kasallikka aylantirdi (Davis va b.q., 1981). O`zbekistonda quyidagi kurash choralarini qo`llash lozim: urug`lik chigit va o`simlik materiallari bilan karantin kasalliklari, jumladan antraknoz qo`zg`atuvchisini kiritmaslik uchun karantin chora-tadbirlariga qat`iy amal qilish; karantin laboratoriyalarida chet eldan olib kelingan urug`lik chigit va o`simlik materiallarini sinchiklab tahlil qilish; karantin kasalliklari tarqalgan mamlakatlaridan olib kelingan urug`lik chigit zararlanmagan dalalardan yig`ib olinganligi hamda qo`zg`atuvchiga qarshi tegishli, yuqori samarali fungisid bilan puxta dorilangan bo`lishini ta`minlash lozim (Peresыpkin va b.q., 1990). Texas ildiz chirish Kasal l ikning geografik tar qalishi . Texas ildiz chirishi Shimoliy Amerikaning ishqorli, tarkibida organik modda kam bo`lgan mintaqalarida tarqalgan endemik kasallik hisoblanadi. AQSh Texas shtatining qora tuproqli markaziy qismida g`o`za hosiliga juda katta, Oklaxoma, Nyu-Meksiko, Arizona shtatlari hamda Shimoliy Meksikada katta zarar yetkazadi. Kasallik kam tarqalgan mintaqalar o`z ichiga Kaliforniya, Nevada, Yuta, Arkanzas va Luiziana shtatlarini oladi (Dunin, Poner, 1936; Blenk, 1956; Davis va b.q., 1996). Texas ildiz chirishi shu paytgacha dunyoning boshqa bironta mamlakat yoki mintaqasiga tarqalmagan. Kasallik ba`zi MDH mamlakatlarida, jumladan Ozarbayjon, Gruziya, Dog`iston, Turkmaniston hamda O`zbekistonda Toshkent, Buxoro, Farg`ona viloyatlarida topilgani haqidagi ko`p xabarlar kuzatuvlarda tasdiqlanmadi (Dunin, Poner, 1936).

www.arxiv.uz Kasallikning g`o`za hosiliga ta`siri. Texas ildiz chirishi AQShda g`o`zaning eng xavfli kasalliklaridan biri, har yili hosilni o`rtacha 1 foiz (Texas shtatida 2 foiz)ga, mablag` hisobida 1981 yildagi qiymat bilan 25 mln dollarga kamaytiradi. G`o`zadan boshqa ekinlarga yetkazilgan zarari yo`qotilgan mablag` miqdorini taxminan yana 40 foizga oshiradi. 1910-1940 yillarda kasallik tufayli hosil nobud bo`lishi bundan ham bir necha baravar ko`p bo`lgan. Hosil pasayishi kasallikning daladagi manbalari o`lchami va boshlanish davriga bog`liq. Texas ildiz chirishi terimdan 2 oy yoki 5 hafta oldin boshlansa, tegishli ravishda hosil 100 foiz yoki 50 foizga pasayadi, 3 hafta oldin kuzatilganda esa hosilga deyarli ta`sir qilmaydi. Zararlangan o`simliklardan olingan tola sifati keskin pasayadi, chigit unuvchanligini butunlay yoki qisman yo`qotadi (Dunin, Poner, 1936; Spravochnik..., 1970; Lyda, 1981; Davis va b.q., 1996). Kasallik alomatlari. G`o`za butun o`sish davrida zararlanishi mumkin, ammo odatda kasallikning tashqi belgilari iyul oyining 2-yarmidan so`ng tuproq harorati yetarli bo`lganda, o`simlik shonalash va ko`sak chiqarish paytida yakqol ko`rinadi. Oldin yosh barglar sal sarg`ayadi yoki bronza tus oladi, harorati oshadi, so`ngra o`simlik birdan, 1-2 kun ichida so`ladi, barglar quriydi, ammo to`kilmasdan, g`o`zada osilib koladi. Texas ildiz chirishining boshqa tuproq patogenlari qo`zg`atadigan kasalliklardan keskin farq qiladigan xarakterli xususiyati - dalalarda nobud bo`lgan o`simliklar noto`g`ri dumaloq, qo`ng`ir tusli manbalar («orol» va «orolchalar») hosil bo`lishi va bu manbalar ko`pchilik dalalarda har yili oldingi mavsumlarda uchragan ayni joylarda kuzatilishidir (chunki parazit sug`orish suvi, yomg`ir, tuproqqa ishlov berish mexanizmlari, haщarotlar, shamol yordamida tarqalmaydi). «Orollar» iliq, nam havoda atrofiga o`sadi. Kasallik kuchli rivojlangan hollarda butun daladagi o`simliklar nobud bo`lishi mumkin. Tuproq ostida ildiz zamburug`ning qo`ng`ir, miseliy gifalarining eshilgan kanopga o`xshash iplari - rizomorflari bilan qoplanadi. Bu iplar lupa yordamida oson ko`rinadi. Ildiz qobig`i yaralar bilan qoplanadi, butunlay chiriydi, yumshoq bo`lib qoladi, barmoq bilan oson olinadi, ostidagi qismlari qizil yoki qo`ng`ir tus oladi. Tuproq ustida, ildiz atroflarida zamburug` oq, momiq miseliy

www.arxiv.uz hosil qiladi. Parazit odatda faqat ildizni zararlaydi, kam hollarda poyaga 2-5 sm gacha ko`tariladi (Dunin, Poner, 1936; Blenk, 1956; Karimov, 1976; Lyda, 1981; Muller va b.q., 1983; Davis va b.q., 1996). Kasallik qo`zg`atuvchisi va uning belgilari. Texas ildiz chirishini deyteromisetlar sinfiga oid Phymatotrichum omnivorum (sinonim Ozonium omnivorum ) zamburug`i qo`zg`atadi. Zamburug` rivojlanish siklida 3 ta - miseliy va rizomorf, sklerosiy va konidiya bosqichlari mavjud. Rizomorflar zamburug` gifalari uzunasiga «eshilib», yopishib birikishi natijasida hosil bo`ladi. Ular markaziy, katta hujayrali gifa, atrofida mayda qobiq hujayralaridan iborat; usti tikansimon asikulyar gifalar bilan qoplanganligi uchun rizomorflar biroz momiq bo`lib ko`rinadi. Rizomorfdan noto`g`ri dumaloq shaklli, o`lchami gorchisa urug`iday, och yoki to`q-qo`ng`ir, yakka yoki ildiz bo`ylab zanjirchalarda, ba`zan ildizdan uzoqroqda tuproqda bir-biriga yopishgan (konglomerat) holdagi sklerosiylar hosil bo`ladi. Ular 244 sm gacha, ammo eng ko`p miqdorda 30-40 sm chuqurlikda joylashadi. Zamburug` nobud bo`lgan o`simlik yaqinida tuproq va ildiz ustida, har xil shaklli, oq yoki qo`ng`ir tusli, diametri 40 sm gacha, qalinligi esa 18 sm gacha bo`lgan konidiya yostiqchalari hosil qiladi. Har bir konidioforaning dumaloq uchida 10-30 ta bir hujayrali, diametri 4-6 mkm, rangsiz konidiyalar rivojlanadi. Konidiyalarning zamburug` hayot siklidagi o`rni noma`lum (Dunin, Poner, 1936; Blenk, 1956; Karimov, 1976; Lyda, 1981; Davis va b.q., 1996). Kurash choralari. Texas ildiz chirishi bilan kurashish juda qiyin, chunki kasallikka chidamli g`o`za turlari va navlari mavjud emas, tuproqni qo`zg`atuvchidan butunlay yoki yuqori samara bilan tozalash mumkin emas. Shu sababdan AQShning Texas shtatida ba`zi fermerlar paxta yetishtirishdan voz kechishga va boshqa sohalar (chorvachilik) bilan shug`ullanishga majbur bo`lishgan. Kasallik bilan kurashda eng zamonaviy tadbir sifatida sovuq tuproq sharoitiga (bahorda erta ekishga) chidamli, ko`saklarning deyarli barchasi erta va juda qisqa vaqt ichida ochiladigan navlar ekish amaliyotga kiritilgan; bu tadbir zamburug`ning eng parazitik faol davri boshlanishidan oldin g`o`za hosili

www.arxiv.uz pishishini ta`minlash va kasallik zararidan qutilishga imkon beradi. Shu bilan birga, siderat ekinlar o`stirib tuproqqa kiritish, go`ng (45 t/ga) qo`llash, chuqur kuzgi shudgor hamda dalalarga osh tuzi kiritish tuproqdagi zamburug` sklerosiylari miqdorini va g`o`za zararlanishini kamaytirishi mumkinligi aniqlangan (Blenk, 1956; Lyda, 1981; Davis va b.q., 1996). Kasallik qo`zg`atuvchisi O`zbekistonga kirishiga yo`l qo`ymaslik uchun barcha karantin tadbirlariga qat`iy rioya qilish lozim. Virus kasalliklari G`o`zada 16 ta virus va 2 ta mikoplazmasimon organizm qo`zg`atadigan kasalliklar mavjudligi xabar qilingan, ammo ularning ba`zilari boshqalarining sinonimi misol uchun, antosianoz va barg buralishi «ko`k kasallik»; barg tomirlari mozaikasi va barg tomirchalari oqarishi barg g`ijimlanishi va h.k. bo`lishi ehtimol qilinadi. Virus va virussimon kasalliklar asosan tropik mamlakatlarda, ayniqsa Markaziy Afrika hamda Markaziy va Janubiy Amerika mintaqalarida kengroq tarqalgan. Bu kasalliklardan ba`zilarining tabiiy manbalari noma`lum, aniqlanganlari esa ekinlarga asosan oqqanot, kamroq hollarda o`simlik bitlari va saraton turlari hamda barg burgachasi yordamida tarqaladi (Halliwell, 1981; Gorbunova, 1993). Markaziy Osiyoda virus qo`zg`atadigan barg buralishi Turkmaniston va Tojikistonda ingichka tolali g`o`za navlarida qayd etilgan (Verderevskiy, 1941; Moskoves, 1951). O`zbekistonda g`o`zaning virus kasalliklari topilmagan.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Voronkova A.V. i dr. – Karantin rasteniy. Moskva. Agropromizdat, 1986.255 str. 2. Dementyeva M.I. – Fitopatologiya. Moskva 1985. 3. Pospelov S.M., Shestiperova Z.I., Doljenko I.K. – Osnov ы karantina rasteniy. Moskva, Agropromizdat, 1985 4. Peresыpkin V.F.Selskoxozyaystvennaya fitopatologiya.Agrop.Moskva 1989. 5. Jumaniyozov M., Safarov M.D., Sangis F.T., Sichev A.Sh. – Respublika o`simliklar karantini davlat bosh inspeksiyasi 6. O`zbekiston respublika hududini karantindan zararkunandalar, o`simlik kasalliklari va begona o`tlardan muhofaza qilishga doir qonun hujjatlari. 2000 7. I.A.Karimov. “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda”. Toshkent 2000 y. 8. I.A.Karimov. “Milliy davlatchilik istiqlol mafkurasi va huquqiy madaniyat to`g`risida”. Toshkent 1999 y. 9. I.A.Karimov. “Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori”. Toshkent 1997 y. 10. Karimov I.A. “Qishloq xo`jalik taraqqiyoti to`kin hayot manbai”. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining X sessiyasida so`zlagan nutqi. 1997 yil 25-dekabr. 11. Qishloq xo`jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish dasturi 1998- 2000 y. T. O`zbekiston 1998

Похожие

Gullarning karantin kasalliklari

Sitrus ekinlarining karantin kasalliklari

Mevali daraxtlar va tokning karantin kasalliklari

Kartoshka, pomidor va lavlagining karantin kasalliklari

Karantin begona o’tlarni ekspertizasi