Mevali daraxtlar va tokning karantin kasalliklari - Ботаника - Рефераты

Mevali daraxtlar va tokning karantin kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Mevali daraxtlarning kuydirgisi 2. Olxo`rining chechak (cho`tir) kasalligi 3. Tokning bakteriali so`lish kasalligi

www.arxiv.uz Mevali daraxtparning kuydirgisi . Bu kasallik olma, nok, bodom, olcha, gilos, shaftoli, olxo`ri, atirgul, maymunjon, o`rik, behi, xurmo, yong`oq, shumtol, siren, tol, jo`ka kabi o`simliklarni kasallantiradi. Bu kasallik Yevropa (Angliya, Daniya, Polsha, Niderlandiya), Osiyo (Yaponiya), Shimoliy va Markaziy Amerikada (Kanada, Meksika, AQSh), Afrika (JAR), Janubiy Amerika (Chili), Avstraliya davlatlarida tarqalgan bo`lib, Respublikamiz uchun karantin obyekt hisoblanadi. Bu kasallik Erwinia amylovora (Burril) Com S.A.B. bakteriyasi tomonidan keltirib chiqariladi. Bakteriya o`simlikning hamma a`zolarini: bargini, novdasini, gulini, mevasini kasallantiradi, ayniqsa o`simliklarning gullash fazasida novdalar jigar rangga kirib, so`liydi, qorayib, barglari buralib ketadi va qurib qoladi. Kasallangan o`simlik novdalari qorayib olovda kuyganga o`xshab qoladi, kasallangan o`simlik dastlab so`liydi va qurib qoladi. Barglar qurisada tushib ketmaydi. O`simlikning kasallangan barglari, novdalari suv sepilganday suyuqlik bilan qoplanib, keyin butun daraxt tanasini qoplab oladi. Nam havo sharoitdda. kasallangan po`stloqlar burishib qo`ng`ir binafsha yoki qoramtir rangga kirib, yorilib ketadi. Shunday belgilar asosan novda n i n g uchidan boshlanib, novdalarga va asosiy poyalarga t o mon tarqala boshlaydi. Kasallik mevani kasallantirganda ular qora rangga kiradi. Kasallik qo`zg`atuvchisi hisoblangan bakteriya tayoqchalari 0,7-1,0x0,9-1,5 mkm o`lchamda bo`lib, spora hosil qilmaydi, zanjirsimoi hujayralar aerob hayot kechiradi. Agarli oziqa muhitida dumaloq, oq rangdagi mayda koloniya, go`sht qaynatmasida donador plyonka hosil qiladi. Kasallik q o`zg`atuvchisi 22- 25°S da normal rivojlanib 43°S da nobu d bo`ladi, q ur u q sharoit va past h aroratga chidamli. K a sallik q o`z g` atuvchisi poya va novdalarda oziq moddalar h arakati vaqtida ko`p tarqaladi. Kasallanish novdalardan sutga o`xshash oq rangdagi suyuqlik oqib chiqib, uning tarkibida bakteriya sporalari hosil bo`ladi. Infeksiya hasharotlar vositasida tarqaladi. Gullarga kelgan hasharotlar novdalarni kasallantiradi. Infeksiya tuproqda saqlanmaydi. Infsksiya yaralar, yoriqlar, ustisalar vositasida ham kirib keladi. Kasallik tufayli 20-59% o`simliklar kasallansa, ularning 10- 20 % kurib qoladi.

www.arxiv.uz Kasallikka qarshi o`tkaziladigan karantin tadbirlariga: kasallik tarqalgan hududlardan ko`chatlar olib kelmaslik; kasallik aniqlangan sharoitda daraxtlarni barchasini yo`q qilib tashlash kerak; daraxtlar gullagan davrda bordo suyuqligi va streptomisin bilan ishlov berish kerak; Olxo`rining cho`tir (sharka) kasalligi. Bu kasallik olcha, chereshnya, gilos, shaftoli, olxo`ri kabi o`simliklarni kasallantiradi. Bu kasallik Yevropa (Avstriya, Angliya, Bolgariya, Vengriya, Niderlandiya, Polsha. Chexiya, Shvesiya, Shveysariya, Xorvatiya, Turkiya, Germaniya) davlatlarida tarqalgan bo`lib, Respublikamiz uchun karantin obyekt hisoblanali. Bu kasallik Prunus virus 7 tomonidan keltirib chiqariladi. Virus o`simlikning hamma a`zolarini: bargini, novdasini, gulini, mevasini kasallantiradi, ayniqsa o`simliklarning gullash fazasida tanasini zararlaydi. Kasallangan o`simlik barglarida keng chiziqli halqa shaklidagi dog`lar paydo bo`ladi, kasallangan o`simlik barglari rangsiz yashil yoki sariq yashil rangga kiradi. Kasallangan mevalarda och yashil yoki och sariq hoshiyali dog`lar paydo bo`ladi. Kasallik qo`zg`atuvchisi hisoblangan virus ko`chatlar, qalamchalar, ildiz bachkilaridan shiralar vositasida tarqaladi. Kasallik tufayli 20-50% o`simliklar kasallanganda millionlab daraxtlar qurib qoladi. Kasallikka qarshi o`tkaziladigan karantin tadbirlariga: kasallik tarqalgan hududlardan ko`chatlar va kalamchalarni olib kelmaslik; xorijdan keltirilgan materiallarni introduksion karantin pitomniklarda 3 yil davomida nazorat qilish; kasallik aniqlangan sharoitda daraxtlarni barchasini yo`q qilib tashlash kerak; daraxtlar gullagan davrda bordo suyuqligi va streptomisin bilan ishlov berish; so`ruvchi hasharotlar, begona o`tlarga qarshi o`z vaqtida kurash olib borishkerak. Tokning mildyu yoki soxta un shudring kasalligi. Mildyu yoki soxta un shudring kasalligi keng tarqalgan va eng zararli kasallik bo`lib hisoblanadi. Kasallikni Plasmopara viticola zamburug`i qo`zg`atadi. Kasallik qo`zg`atuvchisi 1870 yilda Amerikadan tok qalamchalari va ko`chatlari bilan Yevropaga keltirilgan. 1878 yilda Fransiyada, 1880 yilda Bolqon yarim oroli mamlakatlarida va Moldovada, Kavkazda, 1882 yilda Qrimda uchraganligi aniqlangan. Hozirga

www.arxiv.uz qadar Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun tashqi karantin obyekti bo`lib hisoblanar edi. Ammo 2009 yilda ushbu kasallik Samarqand viloyatining Urgut, Tayloq va Samarqand tumanlarida, 2010 yilda esa Bulung`ur, Jomboy tumanlari va Samarqand shahrida tarqalganligi aniqlandi. Bu kasallik bilan tokning barcha yer ustki yashil organlari – barglari, yosh bir yillik novdalari, gullari, g`o`ra mevalari, meva bandlari va mevalari kasallanadi. Dastlab tok barglarida sariq rangli yoki och rangsiz moysimon ko`rinishdagi halqasimon shakldagi dog`lar paydo bo`ladi. Ko`pincha bunday dog`lar bargning yirik tomiriga yaqin joylarda joylashadi, chunki yomg`ir va shudring tomchilari shunday joylarda uzoqroq muddat turib qoladi. Mevasi qora yoki qizil-qizg`ish rangli tok navlari barglaridagi dog`lar vino rangiga qadar o`zgaradi. Havoning nisbiy namligi yuqori (85-100%) bo`lganda barglarning orqa tomonidagi dog`lar sirtida oq rangli yumshoq g`uborlar hosil bo`ladi. Havo namligi kam bo`lganda, quruq issiq sharoitda bunday g`uborlar hosil bo`lmaydi. Dog`lar yiriklashib bir-biri bilan qo`shiladi, barg qo`ng`irlashadi va quriydi. Kasallik ayniqsa yosh barglarni tez qurishiga olib keladi. Faqatgina bir yillik yosh yashil novdalar kasallanadi. Novdalardagi dog`lar uzunchoq shaklda, kul jigar rangda bo`lib, biroz botiqroq ko`rinishda bo`ladi. Nam ob havo sharoitida yoki xomtok o`tkazilmaganda, tok simbag`azlarda ko`tarilmagan holatlarda novdalardagi dog`lar sirtida ham qalin oq g`uborlar hosil bo`ladi. Bunday novdalar o`z shaklini o`zgartiradi, qing`ir qiyshiq bo`lib qoladi, barglari to`kilib, novda quriydi. Uzum boshlari turli muddatlarda zararlanishi mumkin. Kasallanishni eng xavfli davri gullashgacha va gullashdan so`nggi davr bo`lib hisoblanadi. Chunki bu davrda uzum boshchalari o`zida namni yaxshi saqlaydi, shu davrida yog`ingarchilik bo`lishi o`ta xavfli bo`lib hisoblanadi. Bunda kasallik butun uzum boshini qoplab oladi va to`liq nobud qiladi. Dastlab meva bandlari qo`ng`ir (ba`zan shokolad) rangiga kiradi, namgarchilik yetarli bo`lganda chiriydi. Gullar qo`ng`ir rangga kirib, quriydi va

www.arxiv.uz to`kiladi. Namgarchilik ko`p bo`lganda uzum boshlari, gullari sirtida ham oq g`ubor paydo bo`ladi. Meva zararlanganda to`q shokolad rangga kiradi, mevani bandiga yaqin qismda esa kul rangli chiziqsimon dog` hosil bo`ladi. Mevalar qancha yosh (g`o`ra) bo`lsa, shunchalik ko`proq kasallikka moyil bo`ladi. Meva diametri 3-4 mm dan yirikroq bo`lgandan so`ng u kasallanmaydi. Quruq va issiq sharoitda kasallikni rivojlanishi to`xtaydi, ammo O`zbekistonning tog` va tog` oldi zonasida avgust oylarida shudring tusha boshlashi bilan yana rivojlanib ketadi. Ushbu kasallikni qo`zg`atuvchi zamburug` faqat tokni zararlaydi. Infeksiya zararlangan barglarda oospora holatida qishlaydi. Kasallanib tuproqda to`kilgan barglarni 1 mm 2 yuzasida 200 donagacha oosporalar bo`ladi. Ushbu oosporalarni yetilishi uchun tinim davri bo`lishi shart. Ular tinim davrida sovuq harorat va namlikka yaxshi bardoshli bo`ladi. Qishlovchi oosporalar faqatgina kasallanib to`kilgan barglardagina o`z hayotchanligini saqlaydi. Barglar chirigandan so`ng oosporalar barg to`qimasidan ajraladi va bahorda o`rtacha sutkalik harorat + 11 0 S bo`lganda va tuproq namligi yetarli bo`lsa o`sa boshlaydi. Oosporalar juda uzoq muddat, ya`ni 2-3 oy davomida o`sadi. Ularning o`sishi uchun 2-3 kunlik yomg`irli nam havo kifoya qiladi. Oosporalar o`sib, trubka (poyacha) hosil qiladi, poyachalarda esa zoosporangiylar hosil bo`ladi. Bir necha soatdan so`ng zoosporangiylardan ko`plab (60 donagacha) zoosporalar chiqib atrofga tarqaladi. Tokning, ayniqsa yer tokni pastki barglariga zoosporalar yomg`ir yoqqanda tuproqdan tomchilar orqali sachrab yuqadi. Dastlab zoosporalar barglardagi yomg`ir yoki shudring tomchilariga tushadi va tomchida harakat qilib barg og`izchalari (ustisa) orqali barg to`qimasiga qarab o`sadi. O`sgan miseliy (zamburug`ning vegetativ tanasi) bargning hujayralararo to`qimasi bo`ylab o`sadi, hujayra ichiga esa faqat gaustoriya (so`rg`ichi) kiradi. Barglar zararlangandan 3-8 kun o`tgach barglarda dog`lar paydo bo`ladi, keyinchalik esa bargning orqa tomonida oq g`ubor paydo bo`ladi. G`uborlarda

www.arxiv.uz zamburug`larning yozgi konidiyalari hosil bo`lib ular shamol, hasharotlar va yomg`ir orqali butun o`suv davri davomida atrofga tarqalib turadi. O`suv davri davomida zamburug` 7-11 martagacha avlod beradi. Konidiyalar havo oqimi orqali juda qisqa vaqtda katta maydonlarda tarqaladi. Yozning issiq va quruq ob-havo sharoitida kasallik biroz sustlashadi, ammo kuzga borib yanada kuchayib ketadi. Kasallikning rivojlanishiga namlik va harorat kuchli ta`sir ko`rsatadi. Tuproqqa to`kilgan barglarda qishlab chiqqan oosporalarning ommaviy o`sishi yomg`irdan so`ng avj oladi. Zoosporalar esa faqat bir tomchi suvda o`sa oladi. Tuproqdagi oosporalarning o`sishi uchun minimal harorat +11 0 S ni tashkil qiladi. Tuproq va havo harorati qanchalik yuqori bo`lsa oosporalar shuncha tez o`sadi. Agar harorat +14 0 S bo`lsa ularning o`sishi 5 kun, harorat 20-23 0 S bo`lganda 3 kun davom etadi. Zoosporangiydan zoosporalarning chiqishi harorat +13 0 S bo`lganda 2 soat, +22 +24 0 S bo`lganda 40 minutda ro`y beradi. Zoosporalarni o`sib barg og`izchasiga kirishi +6 0 S da 5 soat, +20 0 S da 12-30 minutda sodir bo`ladi. Zamburug`ning avj olib rivojlanishi uchun mo`ta`dil harorat +20 +25 0 S bo`lib hisoblanadi. Optimal (mo`tadil) haroratda kasallikni inkubasion davri (o`simlik zararlangandan boshlab to dastlabki alomatlar ya`ni dog`larning paydo bo`lishigacha bo`lgan davr) 4 kunni tashkil etadi, bahor davrida esa inkubasion davr esa 15-17 kungacha cho`ziladi. Inkubasion davr oxirida yomg`ir yoki shudring bo`lganda yoki havo namligi 95-100 % bo`lsa, g`uborlar paydo bo`lib, yozgi sporalar hosil bo`ladi, hamda atrofga intensiv ravishda tarqaladi. Yog`ingarchilik yoki shudring bo`lmasa, havo quruq kelsa g`uborlar hosil bo`lishi vaqtincha to`xtaydi. O`rtacha sutkalik harorat +30 0 S dan yuqori bo`lganda yozgi sporalar hosil bo`lmaydi. Mildyu o`ta xavfli kasallik bo`lib, bahor juda seryog`in kelgan yillari hosilni to`liq nobud qiladi. Qarshi kurash tadbirlari: - kuzda barglarni yig`ishtirib olib, yoqib tashlash, so`ngra tokzorni chuqur (30-35 sm) qilib ag`darib haydash.

www.arxiv.uz - bahorda toklarni simbag`azlarga ko`tarish, tokni bargini tuproqdan uzoqroq ya`ni yuqoriroq saqlash, tuproqqa yaqin bo`lgan barglarni yulib tashlash, hosilsiz novdalarni xomtok vaqtida kesish, novda va barglarni qalinlashib ketishiga yo`l qo`ymaslik. Eng asosiysi tok o`simligini eng pastki bargi tuproqdan 1-1,2 m baland bo`lishi lozim, chunki infeksiya tuproqda qishlab, so`ngra barglarga o`tadi. - to`kilgan va qurigan barglarni, shuningdek kasallangan novdalarni kesib, daladan chiqarib yoqib yuborish. - butun o`suv davri davomida tokzor tuprog`ini doimo yumshatib haydab turish, ortiqcha sug`orishlarga, suvni turib qolishiga chek qo`yish. - o`suv davri davomida toklarni 1% li Bordo suyuqligi yoki 50% li mis xlorli oksidini 0,5 % li suspenziyasi bilan kimyoviy ishlov berish lozim. Kimyoviy ishlov berishda Kurzat preparatini 2,0-2,5 kg/ga me`yorda, shuningdek Ridomil- Gold pereparatini 2,5 kg/ga me`yorda ham qo`llash mumkin, ammo ushbu fungisidlarning narxi juda ham qimmat bo`lib, yetishtiriladigan mahsulot tannarxini keskin ortib ketishiga olib keladi. Kimyoviy ishlov berish novdada har 4-5 barg yangi barg paydo bo`lgach o`tkaziladi. Yoki har 8-12 kunda dorilanib turiladi. - tokzorni faqat azotli oziqlantirish kasallikni kuchayishiga olib keladi, fosforli va kaliyli o`g`itlar esa uni chidamliligini oshiradi. - sug`oriladigan tokzorlarda kimyoviy ishlov berish har sug`orishdan oldin o`tkazilishi maqsadga muvofiqdir. kimyoviy ishlov berish har konturda 1 kunning o`zida o`tkazilishi lozim. Yil quruq kelganda 5-7 marta, yog`ingirchilik ko`p bo`lganda esa 10-14 martagacha dorilanadi. Dorilash ishlari yomg`irdan keyin emas, balki yomg`irdan oldinroq o`tkazilishi tokni kasallanishini kamaytiradi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Voronkova A.V. i dr. – Karantin rasteniy. Moskva. Agropromizdat, 1986.255 str. 2. Dementyeva M.I. – Fitopatologiya. Moskva 1985. 3. Pospelov S.M., Shestiperova Z.I., Doljenko I.K. – Osnov ы karantina rasteniy. Moskva, Agropromizdat, 1985 4. Peresыpkin V.F.Selskoxozyaystvennaya fitopatologiya.Agrop.Moskva 1989. 5. Jumaniyozov M., Safarov M.D., Sangis F.T., Sichev A.Sh. – Respublika o`simliklar karantini davlat bosh inspeksiyasi 6. O`zbekiston respublika hududini karantindan zararkunandalar, o`simlik kasalliklari va begona o`tlardan muhofaza qilishga doir qonun hujjatlari. 2000 7. I.A.Karimov. “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda”. Toshkent 2000 y. 8. I.A.Karimov. “Milliy davlatchilik istiqlol mafkurasi va huquqiy madaniyat to`g`risida”. Toshkent 1999 y. 9. I.A.Karimov. “Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori”. Toshkent 1997 y. 10. Karimov I.A. “Qishloq xo`jalik taraqqiyoti to`kin hayot manbai”. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining X sessiyasida so`zlagan nutqi. 1997 yil 25-dekabr. 11. Qishloq xo`jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish dasturi 1998- 2000 y. T. O`zbekiston 1998

Похожие

Gullarning karantin kasalliklari

Sitrus ekinlarining karantin kasalliklari

Kartoshka, pomidor va lavlagining karantin kasalliklari

G`o`zaning karantin kasalliklari

Bioenergetika fanining rivojlanishi va begona o’tlarni klassifikasiyasi to’g’risida tushuncha O’zbekistonda chegaralangan holda tarqalgan begona o’tlar