Yog' kislotali va aseton butilli bijg'ish clostridium avlodiga mansub bakteriyalar - Биотехнология - Рефераты

Yog' kislotali va aseton butilli bijg'ish clostridium avlodiga mansub bakteriyalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

22.8984375 KB

Yog' kislotali va aseton butilli bijg'ish clostridium avlodiga mansub bakteriyalar qo'zg'atuvchi bijg'ish jarayonlari Clostridium avlodiga mansub, spora hosil qiluvchi bakteriyalar har xil bijg'ish jarayonlarini amalga oshiradiiar. Ularning barchasi anaerob sharoitda amalga oshadi. Kislorodli muhitda (ba'zi bir holatlardan tashqari) bu bakteriyalar o'smaydilar. Kisiorodning zaharli ta'siri bu bakteriyalarda sitoxromlar va katalazaning yo'qligi hamda flavinli fermentning ko'pligi bilan tushintiriladi. Ma'lumki, flavinli fermentlar substratdan vodorodni kislorodga tashib o'tka- zadilar va perekis hosil qiladilar. Ular esa zaharli miqdorda to'pla- nadilar. Bakteriyalarning turlariga qarab bijg'ishning har xil mah-sulotlari to'planadi: — Clostridium butyricum, C.pasterianum, Cpectinovarum bakteriyalari bijg'ish jarayonida butirat, asetat va karbonat angidrid gazi hosil qiladi; jumladan: — Clostridium acetobutylicum, Clostridium butyricum asosan butirat, asetat, aseton, butanol, vodorod va karbonat angidrid; — Clostridium kluyveri — kapronat, butirat va vodorod; — Clostridium tetanomorphum butirat, asetat, ammiak, kar bonat angidrid va vodorod; — — Clostridium acidiurici — asetat, formiat va karbonat angidrid hosil qiladi va h.k. — Mahsulotlarning miqdori, ko'proq, bijg'ish jarayoni kechadigan sharoitga bog'liq bo'ladi. — Bijg'ish jarayonida mahsulotlarning hosil bo'lishida muhitning pH ko'rsatkichi katta rol o'ynaydi. Muhitning pH ko'rsatkichi nordon tomonga o'zgarganda, n-butanol va aseton hosil bo'lishi kuchaysa, ishqoriy sharoitda sirka va moy kislotasi hosil bo'lishi kuchayadi. — Bu hodisa, nordon sharoitda aseton va n-butanol sinteziga javobgar bo'lgan

asetatdekarboksilaza va butanoldegidrogcnaza fermentlarining faolligi oshishi bilan tushintiriladi. Bijg'ish jarayoni ishqoriy muhitda sodir bo'lganda, masalan, muhitda CaC0 3 ko'p miqdorda bo'lganda mahsulotlarning bir-birlariga bo'lgan nisbati o'zgaradi. — Bijg'ishning dastlabki bosqichlarida glukozaning assimilyatsiyasi glukolitik yo'l bilan o'tadi. Asetil-KoA dan boshlab, bijg'ish tipiga qarab, metabolizm yo'llari ajraladi. Moy kislota hosil bo'lganda, asetil-KoA ikki molekulasining kondensatsiyasi (qo'shilishi) sodir bo'ladi va bu jarayon asetoasetiltransferaza fermenti ishtirokida asetoasetil-KoA hosil bo'lishiga olib keladi. Asetoasetil-KoA NAD H hisobidan qaytariladi. Bu reaksiyani r-gidrooksibutiril-KoA-degidrogenaza fermenti amalga oshiradi va natijada r-gidro-oksibutiril-KoA hosil bo'ladi va undan krotonaza fermenti yorda- mida suv ajralib chiqadi. Krotonil-KoAbutiril-KoA- degidrogenaza fermenti ta'sirida butiril-KoA gacha qaytariladi. Butiril-KoA dan KoA-transferaza fermenti yordamida KoA asetalga o'tishi mumkin. Shunday bo'lgan sharoitda moy kislotasi ajralib chiqadi. — Asetil-KoA dan fosfotransasetilaza va asetatkinaza fermentlari ishtirokida bo'sh holda asetat olinishi mumkin, bu esa ADF dan ATF sintez bo'lishi bilan birga kuzatiladi. — Toza moy kislotali bijg'ish jarayonida piruvatning oksidlanishida hosil boiadigan kislorod gazsimon ko'rinishda ajraladi. Bunday giukoza quyidagi tenglama asosida bijg'iydi: — Giukoza -> butirat + 2C0 2 + 2H 2 — O'tgan asrda, aseton va n-butanolni bijg'ish yo'li bilan sanoat rniqyosida tayyorlash juda katta ahamiyatga ega bo'lgan. Yuqorida ko'rsatib o'tilganidek, bu ikki mahsulotning metabolik yo'li bir- biriga juda ham yaqindir. Asetoasctatni dekarboksillash natijasida aseton hosil bo'ladi, bunda butiratga qaytarilish jarayonida ikki marotaba 2[H] qo'shilish imkoniyatiga ega bo'lgan vodorodning potensial akseptori yo'qoladi. Bunday holatda vodorodning akseptori boiib butirat xizmat qiladi. — Butanolgacha qaytarilishi uchun butirat, dastavval, butirat-KoA ga aylanish

yo'li orqali faollashishi kerak. — Klostridiyiar bijg'ish jarayonida uglerod manbayi sifatida har xil substratlardan foydalanishlari mumkin. Shu maqsadda ishlati- ladigan deyarli barcha shtammlar uchun eng yaxshi substrat bo'lib, monosaxaridlar (pentozalar va geksozalar), disaxaridlar va suvda eravchi oligosaxaridlar hisoblanadi. — Ko'pchilik klostridiyiar polisaxaridlami (selluloza, gemitsel- luloza, kraxmal, pektin) ham faol parchalash qobiliyatiga egadirlar. Ba'zi bir klostridiyiar uglerod manbayi sifatida nuklein kislotalarini va oqsillarni ham ishiata oladhar (faqatgina ular fermentativ par-chalanganidan keyin). Shuni ham ta'kidlash lozimki, klostridiyiar har xil kimyoviy tabiatga ega bo'lgan moddalarni, aynan etanol, glitscrin, aminokislotalar, purin va pirimidin asoslari, mochevina, ksantin va boshqalarni bijg'itishlari ham mumkin. — Klostridiylarning ba'zi bir vakillari faol azotfiksatsiya qilish xususiyatiga bam egadir. Shulardan biri Clostridium pasterianum dir. Klostridiyiar parchalaydigan substratlarning xilma xilligi ularni oksidlovchi va gidrolitik fermentlarga boy ekanligidan guvohlik beradi. Ilraiy manbalarda selluloza fermentini sintez qiluvchi klos- tridiylaming ham mavjudligi haqida ma'lumotlar chop ctilgan. Chumoli kislotali bijg'ish. Ichak mikroflorasining ba'zi bir namoyondalari chumoli kislotali bijg'ish jarayonini amalga oshi-rishlari ham mumkin. Ba'zi hollardabu jarayon aralashgan bijgish ham deb yuritiiadi, chunki bunda chumoli kisiotasidan tashqari boshqa moddalar, chunonchi, organik kislotalar, spirtlar hosil boiishi mumkin. Bu jarayonni amalga oshiruvchi bakteriyalar Enterobacteriaceae oilasiga birlashgan bo'lib, ular grammanfiy, fakultativ anaeroblardir. Enterobakteriyalar orasida yaxshi o'rga-nilganlari quyidagilardir: Escherichia coli, Proteus vulgaris, Aerobacter (Euterobacter) aerogenus va Salmonella. Bu bakteriyalar ichakdan tashqari, tuproqda va suvda ham uchraydi. Ma'lum sharoitda ularning deyarli barchasi patologik ta'sirga egaliklari bilan xarakterlanadi. Chumoli kislotali bijg'ish jarayonida karbon suvlarning meta- bolizmi asosan

fruktozabisfosfat yo'U orqali amalga oshsada, karbon suvlarning unchalik ko'p bo'lmagan qismi pentozafosfat yo'li orqah o'zgaradi. Chumoli kislotali bijg'ish natijasida chumoli, sut, sirka. yantar kislotalari, etanol, ghtserin, aseton, 2,3- butilenglikoi, kar-bonat angidrid gazi va vodorod hosil bo'ladi. Yuqorida ko'rsatib o'tilgan barcha kulturalar o'ziga xos bo'lgan metabolik asoslarga ega. Gomoasetatli bijg'ish. Ю ostridiylar {Clostridium thermo- aceticum, C.formicoaceticum, C.acidiurici) va ba'zi bir boshqa kul turalar oksidlanishning dastlabki bosqichlarida C0 2 legishli sub-strallardan ajralgan vodorod bilan quyidagicha bogianadi: 8[H1 + 2C0 2 -> CH3COOH + 2H 2 0 Klostridiylar shakami asetatgacha fruktozabisfosfat yo'li orqali oksidlaydi va shunday qilib, 1 mol geksozadan 3 mol asetal sintez bo'ladi. Piruvatning parchalanishi hisobidan ajrahb chiqqan kar- bonat angidrid gazining katta bir qismi vodorodning akseptori rolini o'ynaydi, natijada u asetatgacha qaytariladi. Geksozalar klostridiylarga xos bo'lgan fruktozabisfosfat yo'li bilan piruvatgacha oksidlanadi. Kevin esapiruvat, fermentativ yo'l bilan (piruvat ferredoksin-oksidoreduktaza, fosfotransasetilaza va asetatkinaza fermentlari yordamida) asetatga va karbonat angidrid gaziga parchalanadi. Karbonat angidridi vodorod akseptori sifatida ishlatiladi va qisman formiatgacha qaytariladi. Bijg'ishning alohida tipini olib boruvchi mikroorganizmlarni taniash an'anaviy seleksiyaning asosiy usuli bo'lgan: «kerakli metabolitni ko'proq sintez qiluvchi mikroorganizm taniash» asosida oiibboriladi. Hozircha bunday mikroorganizmlarni gcn-muhandislik usullari asosida modifikatsiya qilish bo'yicha yangi strategiyalar ishlab chiqilgani yo'q. Bunga bir necha sabablar mavjud: birihchidan, har qandaytipdagi bijg'ish jarayoni ximizmi qaysi fermentlarning yetishmovchanligini to'ldirish darajasida chuqur o'rganilmagan; ikkinchidan, anaerob kulturalar hosil qiluvchi fermentlar spektri to'liq o'rganib chiqilmagan;

uchinchidan, ba'zi bir tipga kiruvchi bijg'ish jarayonlarida qat- nashuvchi mikroorganizmlarning o'sish sharoitini chuqurroq o'rga- nishni talab qiladi va h.k. Shunday qilib, nazariy va amaliy jihatlardan juda ham muhim bo'lgan masala — har xil tipdagi bijg'ish jarayonini olib boruvchi mikroorganizmlarni genetik modifikatsiya qilish masalasi hozircha o'rganish bosqichida turibdi. Hech shubha yo'qki, bijg'ish jara yonini olib boruvchi shtammlarning katta tijoriy ahamiyatga ega ekanligi bu yo'nalishni jadal olib borilishiga asos bo'lib xizmat qiladi. Metanli bijg'isb. Barcha turdagi bijg'ish jarayonlari organik moddalarni turli toksonomik guruhga mansub bo'lgan mikroorga-nizmlar tomonidan o'ziga xos bo'lgan o'zgarishlarga uchratish sifatida namoyon bo'ladi. Yuqorida keltirib o'tilganlardan tashqari, tabiatda o'zining miqdori, doirasi, unda qatnashadigan mikroorga-nizmlarning xilma xilligi bilan boshqalardan tubdan farq qiladigan yana bir jarayon borki, u ham bo'lsa metanli bijg'ish jarayonidir. Metanli bijg'ish — har xil mikroblar to'plami (assotsiatsiya-si)ning ta'siri natijasidir. Bu jarayonda organik material (lignin bundan mustasno) chuqur o'zgarishga uchraydi va oqibatda metan, karbonat angidridi va boshqa mikrob mahsulotlari hosil bo'ladi. Sharoitga ko'ra (termofill, mezofill, psixrofill), u juda uzoq davom etadigan jarayondir. Bunda tirik bo'lmagan organik substansiyalar (o'simlik va hayvon biomassalari) oddiy komponentlarga parchala- nadilar. Metan hosil qiluvchi arxebakteriyalar uchun bijg'uvchi mate- riallar tayyorlash dastlabki mahsulotlarga yaxshilab ishlov berishni taqozo qiladi. Aerob va anaerob mikrooorganizmlar ishtirokida kechadigan bu jarayon shunchalik murakkab, ko'p bosqichli va ko'p komponentliki, uni boshqarish mumkin emas. 1960-yillardan boshlab, organik birikmalardan anaerob sharotda mikroorganizmlar yordamida biogaz ishlab chiqarishga alohida e'tibor berilib kelin-moqda. Metanli bijg'ish natijasida organik birikmalarning transfor-matsiyasi sodir bo'lib, ulardan metan va karbonat angidrid gazi paydo bo'ladi. Oqibatda, organik birikmalarning molekulalari kimyoviy bog'larida yig'ilgan energiya metan molekulasining kimyoviy bog'larida to'planadi. Bu jarayon metanogenez deb atalib, anaerob arxebakteriyalar (metanogenlar) tomonidan amalga oshi- riladi. Hosil

bo'ladigan gazdagi metanning solishtirma miqdori 70— 80% ni tashjkil etadi, undagi karbonat angidrid esa 20—30% ga teng. Gazlarning aralashmasi 1% atrofida H 2 S (oltingugurt kis-lotasi) va juda kam miqdorda ammiak ham saqlaydi. Metarto- genezning suvda erimaydigan qismi ko'plab bakteriyalar assotsia- tsiyasi hosil qilgan biomassadir. Biomassa organik azotga boy bo'lganligi uchun ham yuqori sifatli o'g'it sifatida ishlatiladi. Metanli bijg'ish boshqa bijg'ish turlariga nisbatan keng tarqalgan tabiiy jarayondir. Bunga sabab jarayonning aerob sharoitda ham o'tishidir. U quyidagicha o'tadi: ko'pgina organik birikmalarning yuzala-rida yupqa qobiq hosil bo'ladi, ichida esa metanli bijgish jarayoni uchun zarar bo'lgan anaerob sharoit paydo bo'ladi. Bunday sub-stratlarga barcha xildagi o'simlik materiallari, jumladan, chirigan va chiriyotgan, ko'p yillik va bir yillik o'simliklar, hayvon biomas salari ham kiradi. Metanli bijg'ish uchun istiqbolli mahsulotlarga, ayniqsa, qishloq xo'jalik chiqindilari, xususan, o'simlik, mikrobiologiya sahoati chiqindilari, suv o'tlarining biomassalari va oziq-ovqat hamda yen- gil sanoat chiqindilari va boshqalar kiradi. Mana shulardan kelib chiqqan holda metanogenezning ahamiyati nafaqat noan'anaviy energiya ishlab chiqarish, balki sanitariya-ekologiya muammolarini ha] qilish bilan ham bog'liqdir. Ammo metanli bijg'ish jarayonining foydasi shular bilan che- garalanmaydi. Bijg'igan biomassa (metan saqlamagan) yuqori sifatli bioo'g'it ham bo'lib xizmat qiladi. Masalan, go'ng aerob sharoitda parchalanganda uning tarkibidagi 50% azot yo'qoladi (issiqlik chi- qishi bilan birga), ammo o'sha go'ng metanogenez orqali par - chalanganda (anaerob sharoitda) uning tarkibidagi barcha azot biomassada to'planib, o'simlik uchun yengil singdiriladigan holatga o'tadi. Bundan tashqari, anaerob sharoitda yig'ilgan biomassa tup-roqning unumdorligini tiklovchi gumus moddasiga ham boydir. Metanogenez mahsulotlaridan kompleks foydalanish nafaqat sa-marali, balki yuqori rentabelli jarayon hisoblanadi. Organik moddalarni anaerob sharoitda o'zgartirilganda, ularning sterilizatsiyasi va bijg'iydigan massaning detoksikatsiyasi amalga oshadi, patogen mikroblar,

gelmentlarning tuxumlari yo'qoladi, toksik xususiyatga ega bo'lgan moddalar metanogenez mctabo-lillariga aylanadUar. Metanogenezning: birinchi bosqichida, hujayradan tashqaridagi gidrolitik ferment- laming ta'siri hisobidan, bijg'uvchi massaning deyarli barchasi (lignindan tashqari) qisman parchalanadi. Metanli bijg'ishning bu bosqichida unchalik ko'p bo'lmagan miqdorda kislorod ishtirok ctishiga ham ruxsat etiladi. Ikkinchi bosqichda, fermentatsiya fazasida past molekulali shakarlar, asosan, monomerlar va boshqa organik birikmalar (poli- mer substratlarning fcrmentativ gidrolizidan hosil bo'lgan moddalar) n-butanolga, propanolga, etanolga, aseton va boshqa birikmalarga aylanadilar. Bu bosqichda kislorod jarayonni bo'g'ib qo'yadi, de-mak, uning ishtiroki butunlay mumJcin emas. Uchinchi bosqich, asetogen faza hisoblanadi va unda shu paytga kelib rivojlangan mikroflora sirka, chumoli va sut kislotalarini hosil qiladi. Bu jarayon kislorodsiz faza bo'lib, unda faqat obligat (shart bo'lmagan) anaeroblar faoliyat ko'rsatadi. Oxirgi bosqich - metanogen fazada metan hosil bo'ladi. Metanli bijg'ish texnologiya nuqtayi nazaridan ikki fazaga bo'linadi: metanli bioscnozning yetilishi va fermentatsiya. Oxirgi bosqichda azot saqlovchi organik birikmalar 1 шт jadal o'zgaradilar. Bijg'iydigan muhitning ishqorlanishi bilan (pH-8,0) oltingugurtni qaytaruvchi anaerob bakteriyalarning ta'siri hisobidan uchuvchan organik birikmalar: chumoli, sirka, propion, moy, sut, yantar (kahrabo) kislotlari va shuningdek, spirtlar va gazlar hosil bo'ladi. Bu birikmalar anaerob metanogen organizmlar uchun substrat bo'lib xizmat qiladi. Metanogen bijg'ish 3°C dan 60°C gacha bo'lgan harorat ora- lig'ida amalga oshadi. Jarayonning jadallashishi harorat ko'tarilishi bilan oshib boradi va termofil sharoitda 2—3 marotabaga oshadi. Metanogen bakteriyalarning rivojlanishi uchun bijg'iydigan muhit chumoli va sirka kislotalari, vodorod, karbonat angidrid hamda

oltingugurt va azot manbalari, H 2 S va ammiak saqlashi kerak. Hozirgacha 25 dan ortiq metan hosil qiluvchi bakteriyalar aniqlangan bo'lib, ular bir-birlaridan morfoiogiyalari (dumaloq, spiralsimon, ipsimon va h.k.) bilan farq qiladi. Anaerob sharoitdan tashqari jarayon ketishi uchun qorong'ilik, neytral yoki juda ham kam bo'lgan ishqoriy muhit (pH-8,0) bo'-lishi shart. Barcha shu kungacha aniqlangan metanogen bakte riyalar kerakli energiyani vodorodning oksidlanishi hisobidan oladilar. Vodorod akseptori vazifasini karbonat angidrid bajaradi: 4H 2 + C0 2 -> CH 4 + 2H 2 0 Metanogen bakteriyalarning ba'zilari vodorod akseptori sifatida CO dari foydalanadilar: 4CO + 2H 2 0 -> SBS + 3C0 2 yoki CO+3H 2 > CH 4 +H 2 0 Yuqorida ko'rsatilgan reaksiyalaming barchasida energiya chiqariladi. Turli birikmalardan metan hosil bo'lishi turli xil tezlikda amalga oshadi. Oxirgi paytlarda metanogen bakteriyalar juda yaxshi va har tomonlama chuqur o'rganilmoqda. Birinchi navbatda bu ularning tabiiy gazlar genezisida hal qiluvchi rolining borligi bilan tushintiriladi. 1990-yil ma'lumotlariga ko'ra, Yevropada yirik (1000 m 3 va undan ko'proq) biogaz ustqurmalari xususiy korxonalar va davlat sektorlarining 500 dan ko'prog'ida bo'lgan bo'lsa, AQSHda ushbu ko'rsatkich o'sha davrda ikki barobar ko'proq bo'lgan. Bunday ustqurmalarda asosan har xil chiqindilar (qishloq xo'jaligi va maishiy xizmat chiqindilari) qayta ishlangan. 1985-yiIda AQSHda hayvon chiqindilari 250 mln tonnaga yetib, uning anaerob metanogenezi oqibatida 120 mlrd m 3 metan tayyoriash mumkin bo'Igan. Biogaz ustqunnalari tayyoriash bilan hozirgi davrda dunyoning juda ko'plab kompaniyalari shug'ullanadilar. Sanoat ustqurma- larining hajmi 10—1500 m 3 oralig'ida bo'lib, ulaming konstruksiyasi unchalik murakkab emas. Ular ikki qismdan iborat bo'ladi:

birinchi qism — germetik mustahkam, termoboshqariladigan fermentyor aralashtirgich, biomassani avtomatik ravishda kiritish va chiqarib tashlash uchun mo'ljallangan asboblar bilan jihozlangan; ikkinchi qism — biogazm ushlab qoluvchi — gazgolder. Osiyoning ba'zi mamlakatlarida (Xitoy, Hindiston, Nepal va h.k.) elektroenergiya yetishmaganligi uchun biogazdan keng foydalaniladi va u juda ham sodda uskunalarda tayyorlanadi: — chuqur qazilib, unda anaerob jarayon ketishi uchun sharoit yaratiladi; — ajralib chiqqan biogaz kichik bochkalarda saqlanadi yoki to'g'ridan-to'g'ri ishlatiladi. Xitoyda bunday ustqurmalar soni 50 mln dan ko'proq bo'lib, yildan-yilga ulaming soni oshib bormoqda. Hindistonda esa bunday ustqurmalar bir necha milliondan ko'proqni tashkil etadi. Biogaz va bioo'g'it ishlab chiqaradigan ustqurmalarning o'l-chami unchalik katta bo'lmaganligi sabab ular fermer xo'jaliklari, cho'ponlar va cho'lda ishlovchilar uchun juda foydalidir.

Adabiyotlar : 1. А ndreev .N.G. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo. M.Kolos 1984 2. Atabayeva va bosh.-Yem-xashak yetishtirish –T.Mehnat.1997 3. А t а b а ev а H. - D а l а ekinl а rini qo`shib ekish T.T а shG А U - 1998 4. А bduk а rimov D v а boshq а l а r - Dehqonchilik а sosl а ri v а yem-x а sh а k yetishtirish T.Mehn а t 1987 5. Belolipov. I. V. Sheraliev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991 6. Buro`gin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 7. D а l а k ь yan V, А s а nov R, Kim L - Korm а Uzbekist а n а -T.Mexn а t.1986 8. К ursanov. V. A. К amarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 9. Mirzayev O`, Xudoyberganov –Yem-xashak yetishtirish, Andijon, 2003 10. Pr а kticheskoe rukovodstvo po texnologii uluchsheniya i ispol ь zov а niya prirodnix kormovo`x ugodiy а ridno`x r а yonov str а no` M.V.O. А grpromizd а t 1988 11. Rogov M.S. - Zeleno`y konveyer M. А gropromizd а t 1985 12. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976.

Похожие

Moy kislotali bijg'ish

Mikroorganizmlar yordamida sut kislotali spirtli bijg'ish jarayonlari

Fotosintez orqali qayta tiklanadigan o'simlik polimerlari

Tabiatda azotning aylanishi

Mikrobiologiya va biotexnologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi