Sayyoramizning fotosintetik mahsuldorligi - Биотехнология - Рефераты

Sayyoramizning fotosintetik mahsuldorligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

21.9326171875 KB

Sayyoramizning fotosintetik mahsuldorligi Butun ekosistema darajasida fotosintez yordamida amalga oshuvchi uglerodning fiksatsiyasi, taxminan, toza birlamchi hosil- doriikkatengbo'lib, uglerod haqiqiy fiksatsiyasining integrali minus nafas olish va o'simlikni saqlash uchun ketgan xarajatlarga tengdir. Ba'zi bir hisob-kitoblarga ko'ra, toza birlamchi hosildorlikning (o'simlik biomassasining) sayyoramizning alohida komponentlari orasida taqsimlanishi quyidagicha: quruqlik uchun yiliga —120'10 9 1 quruq biomassa; okean uchun yiliga — 55-10 9 1 biomassa to'g'ri keladi. Boshqa hisob-kitoblarga ko'ra, ushbu ko'rsatkichlar -10% dan +40% gacha farqlanib turadi va haqiqatga yaqinroq bo'lsa ajab emas. Dunyoning suv havzalari maydoni quruq yer maydoniga nisba tan 2,5 marta ko'proq bo'lishiga qaramasdan, fotosintetik tiklanib turadigan biomassaning miqdori yerda okeannikiga nisbatan taxminan uch marta ko'proqdir. Baholashning turli yo'Ilari bilan olib borilganligiga qaramasdan, quyida keltirilgan 5-jadvaldan o'rin olgan ma'lumotlar o'ta taxminiy, chunki bunda uy va yowoyi hayvonlar iste'mol qiladigan o'simlik biomassasining qoldiqlari e'tiborga olinmagan. 5-jadval Fotosintetik qayta tikianadigan biomassalar miqdori Mintaqaiar turi Maydon, x 10 6 km 2 O'rtacha hosildorlik C+m 2 / g quruq biomassa, yiliga Tropik o'rmonlar 24,5 2016 Mo'tadil zonalar 12,0 2142 Tayga 12,0 800 O'rmon-cho'l 8,5-1 706 Savanna 15,0 900 O'tzor 9,0 600 Tundra+Alp tog'lari zonalari 8,0 140 Cho'I 42,0 40 Madaniylashtirilgan zona 14,0 650

Botqoqlik+chiqindi suvlar 4,0 1700 Shuningdek , yuqoridagi jadvalda keltirilgan ma ' lumotlarda fennerlarning ichki ehtiyojlari uchun ishlatiladigan , savdoga chiqa - rilmagan mahsulotlar miqdori ham hisobga olinmagan . Bu raqamlar va ko ' rsatkichlar o ' ziga e ' tiborni tottadi . Buning ustiga , insoniyat turii shaklda yiliga 12-10 9 1 quruq qaytatiklanadigan fotosintez mah - sulotlarini iste ' mol qmshini va uning energetikasi 0,24-10 21 kJ / yil ni tashkil etishini hisobga olsak - chi ? Darhaqiqat , boshqa hisobga kiritilmagan yo ' qotishlar ham bor ( cho ' llanish , suv havzalarining qurishi , shaharsozUk ( urbanizatsiya ) va h . k .). Bor - yo ' g ' i 150 yil ilgari fotosintetik qayta tiklanadigan biomassa insoniyatni issiqlik , yorug ' lik , sanoat - ishlab chiqarishi , oziq - ovqat tayyorlash va boshqa ehtiyojlari uchun sarflanadigan energiya bilan ta ' minlay olar edi . Ammo rivojlangan mamlakatlarda neft , tosh - ko ' mir , tabiiy gazning borligi , o ' simlik biomassasidan foydalanish mexanizmini tubdan o ' zgartirib yubordi . Shunday qilib , qayta tiklanmaydigan issiqlik energiyasidan foydalanish rivojlanishning yangi bosqichini boshlab berdi va bu jarayon hozirgacha davom etib kelmoqda . Oxirgi 100 yilda qazilma boyliklar issiqlik energiyasidan foyda lanish o'rtacha yiliga 4,35% ga oshib bordi. Energiyaning alternativ manbalarini topish yo'lida yadroning parchalanish zanjirli reaksiya- sidan chiqqan energiyadan foydalanishdan boshlab, fotosintetik qayta tiklanadigan o'simlik biomassasidan (suyuq issiqlik) foydala- nishgacha bo'lgan jarayonlarai tadqiq qiluvchi turli xil ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Nima bo'lganda ham, bugungi kunga kelib, qayta tiklanadigan energiya manbalari jami sarflanadigan energiya manbalarining qisman o'rnini bosa olayotgan bo'lsada, yangi, noan'anaviy energiya manbalarini tayyorlash texnologiyalarini yaratishga faollik bilan kirishib ketildi. Shunday texnologiyalardan bin biotetanol olish texnologiyasi bo'lib, u ko'p yillik daraxtlarning biomassasini maydalab, uni ligninsizlantirib (har xil fizikaviy yoki kimyoviy usullaryordamida), olingan massa tarkibidagi sellulozani glukoza- gacha parchalab (kimyoviy yoki fermentatsiya yo'li bilan) va nihoyat, hosil bo'lgan glukozani spirtgacha bijg'itib, uni distillash usulida konsentrlab, energiya manbayi sifatida ishlatishga tavsiya etishdan iboratdir.

Bu texnologiyani yaratish bilan biotexnologiyaga oid yana bir necha texnologiyalar rarallel ravishda ishlab chiqildi: — o'simlik mahsulotlarini delignifikatsiya qilish (bu texnolo-giya boshqa maqsadlar uchun ham ishlatilib kelinmoqda); — sellulozani fermentativ parchalanish mexanizmini yaratish (bu jarayonda bir nechta gidrolitik fermentlar ishtirok etishi aniqlandi); — selluloza fermentining o'ta faol produtsentlari yaratildi, ular orasida aerob va anaerob sharoitda faoliyat olib borayotganlari, eukariot va prokariot organizmlar bor; — selluloza fermenti sinlezi uchun javobgar bo'lgan gen ajratib olinib, bir mikroorganizmdan boshqasiga o'tkazish sharoitlari ishlab chiqildi; — i pentoza va geksozalarni bijg'itish sharoitlari yaratildi va h.k. O'simlik biomassasiga boy bo'lgan mamlakatlarda (Rossiya, Kanada, Finlyandiya va boshqalar, shular qatoriga, O'zbekistonni ham kiritish mumkin, chunki mamlakatimizda yiliga 4 mln ton-nadan ko'proqg'o'zapoyayetishtiriladi) suyuq energiya manbayini olish texnologiyasidan foydalanilmasada, bu texnologiyani alternativ deb qarash lozim. Chunki bu texnologiyadan bir qator mamla katlarda keng foydalanilib kelinmoqda. Masalan, AQSHda gazoxol (10% etanol va 90% benzin aralashmasi), Braziliyada 50% benzinni etanolga almashtirish bo'yicha ilmiy-amaliy ishlar jadal olib boril moqda. Braziliyaning tuproq va iqlim sharoiti suyuqlik energiyasini tayyorlash biotexnologiyasining ushbu davlatga kirib kelish dara- jasiga ta'sir ko'rsatdi. Bunga sabab: birinchidan, Brazniyada ishlatilmay yotgan haydaladigan may- don juda ko'p, bu esa mo'tadil mahsulot tayyorlash tizimini yara-lishga yordam beradi; ikkinchidan, fotosintetik qayta tiklanadigan biomassaning mah- suldorligi tropik sharoitda butun sayyoramiz bo'yicha eng baland hisoblandi. Shu munosabat bilan yashil kontinent — Avstraliya juda katta qiziqish uyg'otadi. lqlim sharoitini hisobga olgan holda, katta maydon va unchalik ko'p bo'lmagan aholi soni (15 mln) aynan shu mamiakatda o'simlik biomassasidan bioissiqlik tayyorlashning qanchalik dolzarb ekanUgini ko'rsatadi.

Mutaxassislaming flkrlaricha, g'alla tayyorlash tizimini buz-masdan turib, bu yerda yiliga 5010 6 t (quruq og'irlik) lignot-selluloza materiallari to'plash va undan 17-10 6 1 (quruq og'irlik) bijg'uvchi material tayyorlash mumkin. Ammo shuni ham nazarda tutish lozimki, har qanday qulay sharoitda (mamiakatda) foto sintetik qayta tiklanadigan o'simlik biomassasidan spirt tayyorlash toshko'mirdan metanol tayyorlashga nisbatan ikki marotaba qim-matroq tushadi. An'anaviy, qayta tiklanmaydigan issiqlik manbalaridan cnergiya olish qanchalik iqtisodiy fbydasiz bo'Ushiga qaramasdan, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda o'simlik biomassasidan issiqlik ener- giyasini zamonaviy yo'llar bilan tayyorlash jarayoni tobora rivojlanib boraverishi lozim. O'simliklar C0 2 ning konsentratsiyasi oshib borishiga har xil munosabat bildiradilar. C 4 -o'simIiklar yoki karboksillanishning birlamchi reaksiyasi to'rt uglerod atomiga ega bo'lgan mahsulot sintez qiluvchi (masalan, kahrabo-sirka kislotasi) o'simliklar (mak~ kajo'xori) suvli sharoitda C0 2 konsentratsiyatsining oshishini un chalik sezmaydi. Tajriba o'tkazish o'ta murakkab bo'lganligi sababli, dala sharoitida C, va C 2 -o'simJiklar C0 2 miqdorining oshishiga qanday munosabatda bo'lishini kuzatish qiyin. Bunday qiyinchiUklardan biri — ba'zi bit o'simliklarda CO, konsentratsiyasining oshishiga fotosintez tezligining moslashuv (adaptatsiya) o'zgarishlari namoyon bo'ia boshlaganligi bilan bog'- liq. Ammo bunday hodisalar universal xarakterga ega emas, masalan, bug'doy, tamaki o'simligi va bodring C0 2 miqdorining oshishiga fotosintez jarayoni tezligining kuchayishi bilan javob qaytarganlar, ammo keyingi ikki hafta oralig'ida bu ko'rsatkichni odatdagi atmosferaga teng darajaga tushirganlar. O'simliklarda juda kam uchraydigan, bunga qarama-qarshi reaksiya, ya'ni fotosintez intensivligining to'g'ridan-to'g'ri pasayishi ham kuzatib turiladi. Bu o'simlikning fotosintez jarayonini juda qisqa vaqtga ham kuchaytirish imkoniyati bo'lmaganligi bilan tu-shuntiriladi. Karbonat angidrid atmosfera holatining aniq ko'rsatkichi hisoblanadi. Yildan- yilga atmosferaga chiqariladigan ekotoksikant- lar miqdorining oshib borishi

(energiya tashuvchilarningyoqilishi, transportning ko'payib borishi, industrial chiqindilar miqdorining (kimyqviy, metallurgiya zavodi va h.k.) oshib borishi), shu bilan bir vaqtning o'zida sayyoramizda o'rmonlar maydonining tobora qisqarib borishi atmosfera tarkibida CO, miqdorining oshib bori-shini bashorat qilishga asos bo'lib xizmat qila oladi. Ammo 25 yil mobaynida kuzatib borilgan CO, amplitudasining yillik halqasi, yaxshiyamki, atmosfera tarkibidagi CO, ning miqdori o'zgarmaganiigidan dalolat beradi. Bu hodisani o'simliklarning C0 2 yutish imkoniyatlarining oshib borishi, ya'ni fotosintez jarayonining tezlashishi bilan tushuntirish mumkin. Hech shubha yo'qki, bu jarayon juda ko'p omillarga bog'hq. Afsuski, fotosintezga ta'sir etish o'ta faollik bilan oUb borilayotgan bo'isada, u haqdagi bilimlarimiz anchagina sayozdir. Fotosimezni o'simliklarning uglerod bilan oziqlanish jarayoni sifatida ham qarash mumkin. Shunday ekan, uning funksiyasi fa- qatgina quyosh energiyasini to'plash bilangina chegaralanib qolmaydi. Fotosintezning mahsulotlari bo'lib, yorug'likda C0 2 , azot va oltingugurtdan hosil bo'ladigan qator organik moddalar hisoblanadi. Bu jarayonda xloroplastlarda joylashgan (to'plangan) va u joyda o'tadigan fotokimyoviy reaksiyalar natijasida energiya yig'uvchi moddalar to'planadilar va ularni hujayra, keyinchalik, C0 2 assimi- lyatsiyasiga va qator boshqa jarayonlarga sarflaydi. Hozirgi vaqtda fotosintezning yagona mahsuloti karbon suvlar, degan fikr haqiqatga to'g'ri kelmaydi. Fotosintez natijasida kar-bonsuvlar bilan bir qatorda organik kislotalar, aminokislotalar, peptidlar, oqsil moddalar, yog'lar va boshqa birikmalar ham sintez bo'ladilar. Fotosintetik apparatning faoliyatini o'rganish asosida to'plangan materiallar asosida biotexnologik xarakterga ega bo'lgan istiqbolli vazifalarni rejalash mumkin. Bunday vazifalarning yechimi suv fotohzi mexanizmidan amaliyotda foydalanish hamda noyob organik birikmalarning sintezi bilan bog'liq bo'ladi. Bunday mexanizmlarning yecliilishi va aniqlangan qonuniyat- larning ishlatilishi insoniyatga vodorod kabi ekologik toza issiqlik manbayi ishlab

chiqarish imkoniyatini yaratadi. Mana shulardan kehb chiqqan holda, keyingi vaqtlarda foto sintez qiluvchi mikroorganizmlarni va odatdagi sharoitda suvni vodorod va kislorodga parchalab bera oladigan hujayrasiz ferment tizimini yanada chuqurroq o'rganishga alohida e'tibor berilmoqda. Biologik yo'l bilan vodorod olish bo'yicha ko'pgina mamlakat- larda har tomonlama izlanishlar olib borilmoqda. 130 dan ortiq-roq vodorod hosil qiluvchi, fotosintez qiluvchi organizmlar aniq langan. Bular orasida aerob va anaerob xematrof bakteriyalar, to'q qizil qirmizi (purpur) va yashil fototrof bakteriyalar, siano-bakteriyalar, turli suv o'tlari mavjud. Turli fotoretseptoriardan foydalanadigan fototizimlar modellari yaratilgan. Biotexnologiyaning vazifalaridan bin — vodorod hosH qiluvchi, samarali va mo'tadil fototizmlar yaratishdir.

Adabiyotlar : 1. А ndreev .N.G. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo. M.Kolos 1984 2. Atabayeva va bosh.-Yem-xashak yetishtirish –T.Mehnat.1997 3. А t а b а ev а H. - D а l а ekinl а rini qo`shib ekish T.T а shG А U - 1998 4. А bduk а rimov D v а boshq а l а r - Dehqonchilik а sosl а ri v а yem-x а sh а k yetishtirish T.Mehn а t 1987 5. Belolipov. I. V. Sheraliev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991 6. Buro`gin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 7. D а l а k ь yan V, А s а nov R, Kim L - Korm а Uzbekist а n а -T.Mexn а t.1986 8. К ursanov. V. A. К amarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 9. Mirzayev O`, Xudoyberganov –Yem-xashak yetishtirish, Andijon, 2003 10. Pr а kticheskoe rukovodstvo po texnologii uluchsheniya i ispol ь zov а niya prirodnix kormovo`x ugodiy а ridno`x r а yonov str а no` M.V.O. А grpromizd а t 1988 11. Rogov M.S. - Zeleno`y konveyer M. А gropromizd а t 1985 12. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976.

Похожие

Fotosintez

Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik reaksiyalari

O‘simliklarni tuproqdan oziqlanishi

O‘simlikdagi suv muvozanati

Fotosintezda uglerod o‘zlashtirilishi yo‘llari. fotosintezning fiziologik va ekologik aspektlari