Ўртача катталиклар - Биотехнология - Рефераты

Ўртача катталиклар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134.5 KB

Ўртача катталиклар Режа: 1. Ўртача арифметик x . 2. Ўртача гармоник катталик hx 3. Ўртача квадратик qx 4. Ўртача кубик Qx

Вариацион қаторлар ва уларни графиклари аломатларни ўзгаришини намунавий тасвирлашда жуда қулай, аммо ўзгарувчи объектларни тўла тасвирлашга етарли эмас. Бундай мақсадлар учун махсус мантиқий ва назарий асословчи сонли кўрсатгичлар мавжудки, улар ўзгарувчи объектларни статистик характеристикалари дейилади. Буларга асосан ўртача катталиклар ва ўзгариш кўрсатгичлари киради. Ўртача каталиклар яка сонли кўрсатгичларга нисбатан ўзининг ю қ ори мувозанатлиги билан фарқ қилади ва бир грух бир жинсли берилганларни характерлай олади. Ўзини абстракт табиатига қарамасдан, улар тушунарли ва сезиларлидир. Ўртача ўсиш, ўртача ҳосилдорлик, ўртача ўзлаштириш ва бошқа ўртачалар – буларни ҳаммаси конкретликни абстракт тасвири ҳисобланади . Ўртача катталикларни қиймати, уларни индивидуал оғишларини йиғиндиси ёки мувозанатланувчи хоссаларида намоён бўлиб, натижада турғун ва типик кўринишга эга бўлиб ўзгарувчан объектни ўзига хос сифат характерини намоён қилади. Анна шу хусусиятидан келиб чиққан ҳолда грух объектларни бир-биридан фарқи аниқланади. Бошланғич берилганларни тақсимотидан келиб чиққан ҳолда – тенг интервалли ёки хар хил интервалли вариацион қатор, - уларни характерлаш учун ҳар хил ўртача катталиклар қўлланилади. Берилганларни тақсимоти ҳар хил интервалли вариацион қаторни характерлашда тақсимот зичлиги катталигини, яъни частоталарни синфлар интервалини кенглигига нисбатини қўллаш анчагина қулай. Бунда ўртача зичлик, интервалда берилган тўплам бирлигини т ў ғри бахолашини кўрсатади. Мисол, ҳар хил интервалли қатор тақсимотига А.Ф.Ковшарь берилганларни келтириш мумкин. Тақсимот зичлиги Тухм босган даврда Йилни қолган вақтларида

Тўдадаги индивидлар сони Абсалют Нисбий (%) Абсалют Нисбий (%) Якка 2-5 5-10 10-20 20-30 30-50 50-100 6.00 6.33 0.80 0.20 0.10 0.05 0.00 18.20 19.20 2.42 0.61 0.30 0.15 0.00 1 3.00 0.80 1.20 1.30 0.55 0.18 1.7 5.08 1.36 2.03 2.20 0.93 0.31 Бу мисолда ўртача тақсимотни тухум босиш давридаги (1x ) ва йилни қолган вақтлардаги ( 2x ) қийматларини ҳисоблаймиз: 1x = (1/7)(18.20 + 19.20 + 2.42 + 0.61 + 0.30 + 0.15 + 0.00)  6 2x = (1/7)(1.7 + 5.08 + 1.36 + 2.03 + 2.20 + 0.93 + 0.31)  2. Бу ердан келиб чиқадики қушларнинг тухум босиш давридаги ўртача зичлиги йилни қолган давридаги ўртача зичлигидан 3 маротиба юқори экан. Тенг интервалли вариацион қаторларни статистик характерлаш сифатида даражали ва структуравий ўртача катталиклар қулланилади. Даражали ўртача катталиклар умумий формула билан берилади:

k ki k ki n x n x M          /1 . (1) Бу ерда M - ўртача катталик, ix - вариант, n - кузатишлар сони, k - ўртача катталик қуринишини аниқлайдиган қиймат. Агар k =1 – ўртача арифметик, k =2 – ўртача квадратик, агар k = -1 – ўртача гармоник ва ҳоказо. Структурали катталиклардан биологияда медиана, мода ва бошқа кўринишларни қўллаш мумкин.

Ўртача арифметик x Умумий даражали ўртача катталиклар оиласида кўп ишлати- ладиганлардан – ўртача арифметикдир. Бу кўрсаткич тақсимотни маркази бўлиб, статистик тўпламни ҳамма вариантлари ана шу кўрсатгич атрофида тебранади. Ўртача арифметик катталик оддий ва ўлчанган бўлиши мумкин. Одий арифметик катталикни статистик тўплам ҳадларининг йиғиндисини уларни умумий сонига нисбати билан аниқланади: . 1 ... 1 2 1       n i i n x n n x x x x (2) Бу формулада ix вариант қиймати. Қачонки бир хел вариантлар қайтарилса, унда ўртача арифметик қўйидагича аниқланади:   k i iif x n x 1 1 (3) ва ўлчамли ўртача дейилади, бу ерда ўлчам деб вариант частотаси if тушинилади. Ўртача гармоник катталик hx Бу характеристикани, ўртача арифметикадан фарқли, вариант-лар сонини уларни тескари қийматларининг йиғиндисига нисбати шаклида аниқланади. Одий ва ўлчамли ўртача гармоник катталикни аниқлашда қўйидаги формулалардан фойдаланиш мумкин.

  ) /1( i h x n x ва   ] ) /1[( i i h f x n x (4) Бунда n - кузатишлар сони, ix - вариантлар қиймати, if - частота. Ўртача гармоник катталикни маъносига тушиниш учун қўйидаги мисолни қараб чиқамиз. Мисол, 5 та сут соғувчи 1 соат давомида қўйидаги миқдорда сут соғишган: бринчиси – 10 л., иккинчиси – 20 л., учунчиси – 25 л., тўртинчиси – 30 л. ва бешинчиси – 20 л. Ҳаммаси бўлиб 105 л. 1 соат давомида сут соғишган. Буни ўртача арифметик ва ўртача гармоник катталиклар орқали баҳолаймиз. 21 5:) 20 30 25 20 10(      x л. 32. 18 273.0 5 20/1 30/1 25/1 20/1 10/1 5       hx л. Кўриб турибмизки x ва hx - орасидаги фарқ катта. Бу кўрсат- гичлардан қайси бири туғрироқ? Мисолга қайтип қўйидагиларни аниқлаймиз, яъни: 1. x дан фойдаланиб аниқлаймиз: 105 5 21   л. 2. x дан фойдаланиб сут соғувчиларни ҳар бир литир сутини соғгандаги сарфланган вақти ни аниқлаймиз : .. 86.2 21 60 21 1 л мин минут соат  

Текширамиз, биринчи сут соғувчи , / 6 10 60 л мин  иккинчиси 60/20 = 3 мин /л, учунчиси - 2.4 мин/л, тўртинчиси - 2 мин/л, бешинчиси – 3 мин/л, демак ўртача (6+3+2.4+2+3)/5= 16.4/5=3.28 мин/л. Бундан кўриниб турибдики 2.86 мин/л ва 3.28 мин/л орасида фарқ катта, демак масалани бундай қўйилишида ўртача арифметик катталикни ишлатиш ўринсиз ҳисобланади. Бундай ҳисоб китобни ўрта гармоник катталик орқали ҳисоблаб кўрамиз, яъни 60/18.31=3.28 мин/л. Бу тўғри натижа. Келтирилган мисолдан кўриниб турибдики ўртача гармоник катталик шу вақтда қўллаш қулай, қачонки кузатишлар натижаси тескари боғликликни мавжудлигини ошкора қилади. Ўртача квадратик qx Майдон ўлчамларини аниқро қ ўлчаш мақсадида ўртача квадратик катталикни қўллаш анча мақсадга мувофиқ. Бундай кўрсатгич қуйидаги формулалар орқали ҳисобланади. n x x i q   2 ёки бир хел вариантларни қайтарилишида (ўлчовли куринишда) қўйидагича булади: n f x x i i q   2 . Мисол 10 та тасодифий олинган кунгабоқар бошоқларини юзаси ҳисобланган. Натижа қуйидагича тақсимланган: Бошоқлар юзаси ,ix см 2 : 50 95 130 175 200 220 Частоталар сони if : 1 1 2 3 2 1

Бундай аломатни ўртача квадратик ўлчамини ҳисоблаймиз:              . 265600 220 1 200 2 1753 130 2 95 1 50 1 ) ( 2 2 2 2 2 2 2i if x 0. 163 10/ 265600  qx см 2 . Юза га доир масалалар ни қ араб чи қ аётганимизда ўртача арифметик катталик ўртача квадратик катталикдан кам бўлади: 155 10/) 220 1 200 2 175 3 130 2 95 1 50 1(             x см 2 . Бундан кўриниб турибдики юзага доир масалаларни ечишда ўртача квадратик катталикдан фойдаланиш максадга мувофиқ. Ўртача кубик катталик Qx Бундай катталик ҳажмли аломатга доир масалаларни ечишга анча қулай ва аниқ натижа олиш мумкин. Бундой катталик қуйидаги формулалар орқали берилади: 3 3 n x x i Q   ёки ўлчов вариантида 3 3 ) ( n f x x i i Q   . Мисол: Тасодифан танланган 18 та товуқ тухумини ҳажмини ўлчашган (бунда ката ва кичик диаметр йиғиндисини ярми ҳисобга олинган). Ҳисоблаш натижалари қўйидагича:

Тухум диаметри ix , см. 4.7 4.8 5.0 5.4 5.6 6.0 Частоталар сони if 2 4 6 3 2 1 Тухумларни ўртача ҳажмини аниқлаймиз уларни диаметри бўйича:               638. 2419 )0.6( 1 )6.5( 2 )0.5( 3 )4.5( 6 )8.4( 4 )7.4( 2 3 3 3 3 3 3 3iixf Бунда 12.542.13418/638.2419 33  Qx .

Похожие

Нормал тақсимот

Дискрет тасодифий катталикни математик кутиши

Аниқ баҳолаш критериялари

Вариацияни характерли томонлари

Экстракторлар Адсорберлар, микробли синтез маҳсулотининг концентрланиши ва тозаланиши