Аниқ баҳолаш критериялари - Биотехнология - Рефераты

Аниқ баҳолаш критериялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

360 KB

Ани қ ба ҳ олаш критериялари Режа: 1. Параметрик критериялар 2. Корреляцион анализ 3. Корреляция коэффициенти

Биометрияда икки хил статистик критериялар ишлатилади: параметрик, берилган т ў плам параметрлари асосида қ урилган (мисол учун x ва 2xS ) ва параметрларни функциясини ифодалайди, ва параметрик б ў лмаган, берилган т ў плам вариантлари ва частотасидан бо ғ лик функцияни ифодаланиши шаклида берилиши. Бринчиси нормал қ онуният б ў йича та қ симланган т ў плам параметлари ту ғ рисидаги гипотезани текширишга, иккинчиси му қ оиса қ илиш учун олинган танланма т ў пламни та қ симот формасидан бо ғ лик б ў лмаган ишчи гипотезаларни текшириш учун хизмат қ илишади. Биометрик та қ симотларда к ў пинча параметрик критериялардан Стьюдентни t – критерияси ва Фишернинг F – критерияси ишлатилади. Бринчиси ў ртача қ ийматларни нисбий ба ҳ олашда, иккинчиси дисперсияни ба ҳ олашда қў лланилади. Параметрик критериялар Стьюдентни t – критерияси ( t – та қ симот). Танланма гуру ҳ ларини қ айта ишлашлаш ва та қ ослашда танланма характеристи-каларидан x ва xS фойдаланилади. Шуларни қ исобга олган ҳ олда ингилис математики В.Госсет (Стьюдент тахаллуси билан илмий ишларини чоп қ илган) 1908 йилда n x t    та қ симот қ онунини ани қ лади, бунда  параметр уни танланма характеристикаси xS билан алмаштирилган, яъни: n S x t x   .

Стьюдент томонидан ани қ ланган ва Р.Фишер томонидан назарий асосланган t – та қ симот қ онуни катта б ў лмаган танланмани назарий асосий б ў либ хизмат қ илади ва ў ртача танланмани нормал та қ симотли т ў пламни характерлайди танланма ҳ ажмидан бо ғ лик равишда. t – та қ симот фа қ ат эркин даражалар сонидан 1  n k бо ғ лик б ў либ, танланма ҳ ажмини n ни ў сиши билан нормал та қ симотга я қ инлашади. t – та қ симотни амалда қў ллаш учун махсус жадвал тузилган (9.1. жадвал). Бундай жадвалдан фодаланишни мисолларни к ў риб чи қ аётганда к ў рсатамиз. Ў ртача фар қ ларни ба ҳ олаш. Ўзаро боғлиқ бўлмаган 1 ва 2 параметрли нормаль та қ симланувчи танланмани ў заро та қ ослашганда тахмин қ илиш мумкин, яъни D  2 1   , бундай фар қ ни дисперсияси 2D  . Бош параметрларни қ иймати номаълум, аммо танланма ў ртача катталикларни ани қ лаш мумкин ва улар орасидаги фар қ ни ҳ ам d x x   ) ( 2 1 . Ноль гипотеза шундан иборатки 2 1    . 0 H гипотезани текшириш критерияси қў йидаги нисбатни ани қ лашдан иборат. 2 1 ) ( ) ( 2 1 2 1 x xS x x t        , бунда t – ў згарувчи катталик бўлиб Стьюдентни 2 )1 ( )1 ( 2 1 2 1        n n n n k эркин даражалар сон л и кейинги t – та қ симоти, 2 1 x xS  - кў рсатилган фар қ ни хатоси, кейинчалик dS белги билан тасвирланади. Шундай килиб 0 H - гипотезага биноан 0 2 1    , унда t – критерия ў ртача танланмалар фар қ ини ў зини хатосига ниспати билан ани қ ланади, яъни d d S d S x x t    2 1 .

0 H гипотезани рад қ илишади, агар амалда ани қ ланган t – критерияни қ иймати ( қ айсики фt билан белгиланади)  даражада ва эркин даражалар сони 2 2 1    n n k учун ани қ ланган stt критик (стандарт) қ ийматидан ошиб кетса ёки тенг б ў лиши б ў лган пайтда ( st ф t t  ). dS ни куйидаги формулалар оркали аникланади: а) тенг сонли танламалар учун 2 1 n n  )1 ( ) ( ) ( 22 21        n n x x x x S i i d ; б) тенг сонли б ў лмаган танламалар учун 2 1 n n                 21 2 1 2 1 22 21 2 ) ( ) ( nn n n n n x x x x S i i d . 9.1. Жадвал Стьюдентнинг t – критериясини критик ну қ талари  ни ҳ ар хил етарлилик даражалари учун Эркин даражала р сони k  , % Эркин даража лар сони k  , % 5 1 0.1 5 1 0.1 1 12.71 63.66 64.60 18 2.10 2.88 3.92

2 4.30 9.92 31.60 19 2.09 2.86 3.88 3 3.18 5.84 12.92 20 2.09 2.85 3.85 4 2.78 4.60 8.61 21 2.08 2.83 3.82 5 2.57 4.03 6.87 22 2.07 2.82 3.79 6 2.45 3.71 5.96 23 2.07 2.81 3.77 7 2.37 3.50 5.41 24 2.06 2.80 3.75 8 2.31 3.36 5.04 25 2.06 2.79 3.73 9 2.26 3.25 4.78 26 2.06 2.78 3.71 10 2.23 3.17 4.59 27 2.05 2.77 3.69 11 2.20 3.11 4.44 28 2.05 2.76 3.67 12 2.18 3.05 4.32 29 2.05 2.76 3.66 13 2.16 3.01 4.22 30 2.04 2.75 3.65 14 2.14 2.98 4.14 40 2.02 2.70 3.55 15 2.13 2.95 4.07 60 2.00 2.66 3.46 16 2.12 2.92 4.02 120 1.98 2.62 3.37 17 2.11 2.90 3.97  1.96 2.58 3.29 P 0.05 0.01 0.001 - 0.05 0.01 0.001 1 мисол. Кобальтни қ уёнлар тана массасига таъсири ў рганилган. Тажрибалар икки гуру ҳ ҳ айвонлар устида олиб борилган: тажриба ва контроль гуру ҳ лар. Тажрибалар учун бир ярим ойликдан то икки ойлик вазни 500-600 г қ уёнлар олинган. Тажриба бир ярим ой давом этган. Ҳ ар иккала гуру ҳ ҳ айвонлар бир хел ози қ а рационда ушланган. Фа қ ат тажриба гурухидаги ҳ айвонлар контрол гуру ҳ идаги ҳ айвонлардан фар қ ли ҳ ар куни

ози қ а рационига қў шимча сув эритмаси к ў ринишида 0.06 гр хлористи ко б альт ҳ ар 1кг тана массасига яраша ози қ лантирилган. Тажриба натижаси қў йидаги жадвалга келтирилган. О ғ ирликлари, г Ў ртача арифметик катталиклардан о ғ иши Квадрат о ғ ишлар тажрибада назоратда тажрибада назоратда тажрибада назоратда 580 692 700 621 640 561 680 630 504 560 420 600 580 530 490 580 470 58 54 62 17 2 77 42 8 22 34 106 74 54 4 36 54 56 3364 2916 3844 289 4 5929 1764 64 484 1156 11236 5476 2916 16 1296 2916 3136  5104 638 1 x   4734 526 2 x _ _  18174   28632   46806 Тана масса ў згаришларини ў ртача арифметикалари : тажрибада 638 8/ 5104 1   x г , назоратдагиси 526 9/ 4739 2   x г . Фар қ и 112 2 1    d x x г . Бу фар қ ни ани қ лиги ёки тасодиф эканлигини ани қ лаш учун ў ртача фар қ лар хатолиги ани қ ла нади:

8 9 8 9 7 8 806 46      dS= 8, 736 =27,14 0 H гипотеза юритамиз : тажрибада ани қ ланган тана массасидаги ў ртача фар қ тасодифий қ иймат . Бунинг учун Стьюдентнинг t – критериясидан фойдаланамиз 1,4 14, 27/ 112  фt . 9.1. жадваллнинг 1% етарлилик даражаси ва 15 2 8 9    k эркин даражалар сони учун топамиз 95,2  stt . Куриниб трубдики st ф t t  , демак 0 H гипотеза бекор қ линади катта ишонч билан . Демак тана массасидаги ў ртача кийматлар орасидаги фар қ , яъни тажрибадаги ва назоратдаги ҳ исобланган фар қ ҳ акикатга анча я қ ин қ иймат . 2 мисол. Икки гру ҳ тажрибавий ( 9 1 n ) ва назоратдаги ( 11 2 n ) лаборатория сич қ онлари организмларига янги перепаратни таъсири ў рганилди. Бир ойлик тажрибалардан с ў нг граммларда ифодаланган ҳ айвонлар тана массаси қў йидагича ў згарган: Тажриба гуру ҳ ида 80,76,75,64,70,68,72,79,83 1, 74 1 x Назоратдаги гуру ҳ да 70,78,60,80,62,68,73,60,71,66,69 8, 68 2 x Ў ртачалар орасидаги фар қ 3,5 2 1  x x . Бу фар қ ни хатолигини ( 0 H ) текшириш учун қў йидагиларни ҳ исоб китобларини бажарамиз:     89, 302 ) ( 21 1 x x D i ва     64, 443 ) ( 22 2 x x D i . Бу ердан ў ртачалар фар қ и қў йидаги ифода ор қ али ани қ ланади: 38,8 11 9 11 9 2 11 9 64, 443 89, 302 2 21 2 1 2 1 2 1 2               nn n n n n D D Sd ва 89,2 38,8  dS

фt критерия = 83,1 89,2 30,5         d ф S d t , 18 2 11 9    k ва 5% етарлилик даража ани қ ликдаги 10,2  stt (9.1. жадвал). Бундан к ў риниб трубдики st ф t t  . Демак 0 H гипотеза ў ринли, яъни ў ртачалар орасидаги фар қ ха қ и қ атдан узо қ , яъни нот ўғ ри. 0 H гипотезани бекор қ илиши ёки ў ринли эканлигини Стьюдентни t – критерияси ор қ али тасди қ лаш бу шунчаки ҳ а қ и қ атга я қ ин муло ҳ иза юритиш дегани ҳ исобланади. Ани қ ликга эришишда бир неча тажрибалар ва қ айта қ айта ҳ исоб китоблар ў тказиш ма қ садга мувофи қ ҳ исобланади.

Корреляцион анализ Функционал бо ғ ликлик ва корреляция. Эрамиздан аввалги VI асрда Гиппократ одамларни фел атвори, мижози ва тана тузулиши орасидаги ва ҳ ар хил касалликлар орасидаги бо ғ ликликга эътибор берган эди. Бундай бо ғ ли қ ликлар қ айвонот ва ў симликлар дунёсида ҳ ам кузатиш мумкин. Бундай бо ғ ликликлардан энг к ў зга ташланадигани бу уру ғ нинг сифати ва ҳ осилдорлик, тана тузулиши ва ма ҳ сулдорлик, тупро қ унумдорлиги ва ҳ осилдорлик ва ҳ оказолар. Ана шундай бо ғ ликликларни ани қ лаш ва ми қ дорий бо ҳ олаш корреляцион анализни мазмунини ташкил қ илади. Ў згарувчи каталиклар орасидаги бундай бо ғ ликликларни ў рнатишда математикада функция (f ) тушунчаси му ҳ им роль ў йнайди. Бунда эркин ў згарувчи X (аргумент) ни ҳ ар бир қ ийматикга бо ғ лик ў згарувчи Y (функция) қ иймати мувофи қ қў йилади: ) (x f y . Бу ерда x - аргумент, y - унга мувофик ) (x f функция қ иймати. Бундой бир қ ийматли X ва Y узгарувчилар орасидаги бо ғ ликликга функционал бо ғ ликлик дейилади. Бундой бо ғ ликликни акслантирувчи мисоллар жуда куп. Маълумки температурани 10С о ошиши химик реакцияларни тезлигини икки маротиба тезлаштиради, кубни хажмини бир томонини узунлиги билан бир қ ийматли бо ғ ликлиги ва ҳ оказолар. Албата табиатдаги к ў пгина объектлар ва жараёнларда ё қ орида баён қ илинган ани қ функционал бо ғ ли қ лик қ уриш қ ийин. Буни сабаби физик ва тирик табиатдаги жараён ва ҳ одисаларни мураккаблиги ва жуда к ў п сабаб ва о қ ибатлар натижаси эканлигидадир. Бундай пайтларда амалда статистик бо ғ ликликлар анча к ў л келиши мумкин амалий масалаларни ечишда. Статистик бо ғ ликликлардаги ў згарувчиларни характерлашда корреляцион анализ қў лланилади. Аломатлар (параметрлар) олрасидаги корреляцион бо ғ ли қ ликлар чизи қ ли ва чизиксиз, мусбат ва манфий б ў лиши мумкин. Корреляцион анализни роли ў згарувчи аломатлар орасида бо ғ ликликни к ў риниши ва й ў налишини, зичлиги, танланма к ў рсатгичларини т ўғ рилигини, ани қ лашдан иборат.

Корреляция коэффициентиX ва Y ў згарувчи катталиклар орасидаги ў заро я қ инлик ни ў рнатиш мумкин, уларни бирини сонли қ ийматларини иккинчисини мувофи қ сонли қ ийматлари билан солиштириш асосида. Бунда агар бирини к ў пайиши билан иккинчисини кўпайиши к ў рсатилса, демак улар орасидаги бо ғ ликлик мусбат бо ғ ли қ лик экан, агар шуни тескариси кузатилса демак улар орасидаги бо ғ ли қ лик манфий бо ғ ли қ лик ў рнатилган б ў лади. Бунда функцияни к ў пайиш ёки камайишини эмас балким улар орасидаги я қ инликни ў згаришини, мувофи қ равишда вариантларни узаро бо ғ ли қ лигини уларни ў ртача арифметик x ва y қ ийматлар и да н о ғ ишини к ў рсатиш керак. Ковариация ( cov ) – бир жуфт кузатишларни ў зини ў ртача қ ийматларидан о ғ иш қ ийматлари к ў пайтмасини )) )( (( y y x x i i   ў ртачалаштирилган катталиги, яъни n y y x x i i     ) )( ( cov . Бу катталик албатта ) )( ( y y x x i i   ни аломатидан ҳ ам бо ғ лик. Бунда бир аломат катталигини устунлиги абсалют катта ковариация коэффициентини ў рнатишга сабаб б ў л а ди, ҳ ар хил аломатли катталиклар абсалют кичик ковариация коэффициентини ҳ осил б ў лишига сабаб б ў лади. Ковариация коэффициентини камчилиги шундаки, корреляция-да б ў лган аломатлар ҳ ар хил ишорада б ў лган ҳ олатини ҳ исобга олмаган. Бундай камчиликлардан қ утулиш йули ) )( ( y y x x i  ў рнига шу ифодани ў ртача кватратик о ғ ишларни ) , ( y x S S к ў пайтмасига нисбатига олингани. Натижада биз шундай курсатгични оламиз, қ айсики эмперик корреляция коэффициенти ( r ) ҳ исобланади:

y x n i i i yx S S n y y x x r 1 ) )( ( 1 ,        . Корреляция коэффициенти – мав ҳ ум сон б ў либ -1 дан +1 гача б ў лган қ ийматлар орали ғ ида ў згариб туради. Аломатларни бо ғ лик б ў лмаган ҳ олда ў згаришида 0r б ў лади ( качонки улар орасида ҳ еч қ андой бо ғ ликлик йу қ) . Канчалик аломатлар орасида бо ғ ли қ лик ошиши билан мувофи қ равишда бу боғлиқликни характерлайдиган корреляция коэфициенти қ иймати ҳ ам оша боради. Демак , агар 0  xyr к ў рсатгич на фа қ ат x ва y аломатлар орасида бо ғ ликликни мавжудликни балким бо ғ ликлик даражасини ҳ ам ани қ лайди. Мусбат бо ғ ликликдан )0 ( r бир аломатни қийматига бош қ а бир аломатни катта қ ийматини мос келиш тушунилади ва  1,0 r , манфий бо ғ ликликда )0 ( r бир аломатни катта кийматига иккинчи аломатни кичик қийматини ту ғ ри келиши тушунилади ва  1 ,0 r . Коэффициент корреляция амалда кенг қў лланилади, шунга қ арамасдан у универсал характерга эга эмас, чунки у фа қ ат чизи қ ли бо ғ ли қ ликни характерлаши мумкин. 1 мисол. Она – гамадрилалар (маймунлар) ва тоза ту ғ илган болаларни тана массалари орасидаги бо ғ ликликни ў рганилган. Тажрибада 20 та маймун кузатилган, натижалари (дастлабки берилганлар) қў йидаги жадвалга келтирилган.

Она – гамадрилала р тана массаси ix кг Болаларин и тана массаси iy кг x xi y yi 2) ( x xi 2) ( y yi ) )( ( y y x x i i   10.0 0.70 -1.87 0.00 3.50 0.0000 0.0000 10.8 0.73 -1.07 0.03 1.14 0.0009 -0.0321 11.3 0.75 -0.57 0.05 0.32 0.0025 -0.0285 10.0 0.70 -1.87 0.00 3.50 0.0000 0.0000 10.1 0.65 -1.77 -0.05 3.13 0.0025 0.0885 11.1 0.65 -0.77 -0.05 0.59 0.0025 0.0385 11.3 0.70 -0.57 0.00 0.32 0.0000 0.0000 10.2 0.61 -1.67 -0.09 2.79 0.0081 0.1505 13.5 0.70 1.63 0.00 2.66 0.0000 0.0000 12.3 0.63 0.43 -0.07 0.18 0.0049 -0.0301 14.5 0.70 2.63 0.00 6.92 0.0000 0.0000 11.0 0.65 -0.87 -0.05 0.76 0.0025 0.0435 12.0 0.72 0.13 0.02 0.02 0.0004 0.0026 18.8 0.69 -0.07 -0.01 0.00 0.0001 0.0007 13.4 0.78 1.53 0.08 2.34 0.0064 0.1224 11.4 0.70 -0.47 0.00 0.22 0.0000 0.0000 12.0 0.60 0.13 -0.10 0.02 0.0100 -0.0130 15.6 0.85 3.73 0.15 13.91 0.0225 0.5595 13.0 0.80 1.13 0.10 1.28 0.0100 0.1130 12.1 0.75 0.23 0.05 0.05 0.0025 0.0115   4. 237 87. 11x   06. 14 70.0 y   65. 43 5157.1xS   0758.0 0632.0 yS   7027.0

Бу ҳ исоб китобларни кореляция коэффициенти формуласига қў йиб қў йидаги натижани олиш мумкин :3664.0 0958.0 0351.0 0632.0 5157.1 7027.0 20 1      xyr . Олинган ҳ исоб китоблар шуни к ў рсатадики она гамадриллар билан болаларининг тана массалари орасидаги мусбат корреляцион ( 3664.0  xyr ) бо ғ ликлик мавжуд .

Похожие

Органик чиқиндилар биоконверсияси

Вариацияни характерли томонлари

Буғлатиш аппаратураси

Биометрия фанининг предмети ва амалий тушунчалари

Микробиологик аппаратурада кўчишнинг умумий қонуниятлари