Uglyevodlar nafas olishning asosiy matyerial bazasi - Биология - Рефераты

Uglyevodlar nafas olishning asosiy matyerial bazasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

www.arxiv.uz Reja 1. Uglevodlar nafas olishning asosiy mahsulotidir. 2. Nafas olish koefitsienti 3. Nafas olishni o`rganish metodlari 4. Anaerob nafas olish 5. Aerob nafas olish 6. Nafas olishning o`simlik hayotidagi o`rni

www.arxiv.uz Uglevodlarning anaerob sharoitda parchalanishi glikoliz ham deb ataladi. Bu jarayonda juda kam miқdorda energiya ajralib chikadi va oxirgi bosқich maxsuloti pirouzum kislo-tasi hosil bo`ladi. Glikoliz anaerob nafas olish va bijgish jarayonla- rining boshlanrich bosqichidir. O`simliklar tarkibidagi nafas olish jaraenining asosiy maxsuloti bo`lgan monosaxaridlarning reaktsiya krbiliyati ancha past bo`lib, keyingi almashinuv jaraenida ishtirok etish uchun ularni biroz energiya bilan ta`minlash zarur. Bunga monosaxaridlarni energiyaga boy bo`lgan birik-malar bilan reaktsiyaga kiritish va fosforli efirlar hosil қilish yuli bilan erishiladi. Monosaxaridlarning fosforli efirlari (masalan, glyu-koza-6-fosfat) ancha faol reaktsiya qobiliyatiga ega. Shuning uchun ham glikolizning birinchi bosқichida glyukoza geksokinaza fermenti ishti rokida fosforlanadi va glyukoza-6-fosfatga aylanadi. Buning uchun bir molekula ATF sarflanadi. Glyukoza 6-fosfat fosfoglyukomutaza fermen ti ishtirokida izomerlanib, fruktoza-6-fosfatga aylanadi. Fruktoza -6-fosfat ikkinchi marta fosforlanib, fruktoza-1,6-difosfosfatga ayla nadi. Bu jaraenda fosfofrukgo-kinaza fermenti ishtirok etadi va yana bir molekula ATF sarfla nadi. Navbatdagi reaktsiyada fruk toza-1, 6-fosfat aldolaza fer menti ishtirokida 3- fosfogli-tserin aldegidi va fosfodiok-siatsetonga parchalanadi. Fosfo-dioksiatseton osonlik bilan tri-ozofosfatizomeraza fermenti ishtirokida 3-fosfoglitserin aldegidiga aylanadi. Bu yerda re-aktsiyalar ikkita uch uglerodli birikma hosil bo`lishi bilan borganligi uchun bu yul dixoto-mik oksidlanish ham deyiladi. Glikolizning ikkinchi bosқichi 3-fosfoglitserin alde-gidining oksidlanib 3-fosfo- glitserat kislotaga aylanishidan boshlanadi. Bu glikolizning aso siy reaktsiyalaridan biri bo`lib, unda trizafosfatdegidrogenaza ishtirok etadi. Bufermentning faol қismini NAD tashqil қiladi. Reaktsiyalardz ADF va fosfat kislota ishtirok etib, ATF hosil bo`ladi. Reaktsiya davomida hosil bo`lgan atsilferment fosforolizga uchraydi va natijada makroergik karboksifosfatga ega bo`lgan 1,3- difosfoglitserat kislota hosil bo`ladi. 1,3- difosfoglitserat kislota ADF bilan қayta fosforlanib, ATF va 3- fosfoglitserat kislota hosil bo`ladi.

www.arxiv.uz Glikolizning oxirgi bosk,ichida 3-fosfoglitserat kislota fosfo-glitseramutaza fermenti ishtirokida izomerlanib, 2-fosfoglitserat kislotaga aylanadi va u bir molekula suvni ajratib, fosfopiruvat kislotaning yenol shakliga aylanadi. Bu reaktsiyada yenolaza fermenti ishtirok etadi. Fosfoenolpiruvat uz navbatida, piruvatkinaza fer menti ishtirokida ADF bilan reaktsiyaga kirishib, ATF hosil bo`ladi. Yenolpiruvat kislota pirouzum kislotaga aylanadi: Natijada nafas olishning boshlangich anaerob bosqichi pirouzum kis lotaning hosil bo`lishi bilan tugaydi. Bir molekula glkjozaning oksidla-nishi natijasida ikki molekula pirouzum kislota hosil bo`ladi. Bu reaktsiyalar natijasida energiyaga boy bo`lgan birikmalar: 4 mo lekula ATF va 2 molekula kaytarilgan NAD.N, hosil bo`ladi. NAD va NAD.N2 molekulalari tarkibida ham makroergik boglar mavjud. Lekin glikolizning birinchi bosқichida ikki molekula ATF sarflanadi. Shuning uchun ham bu bosk,ichda ikki molekula samarali ATF ajraladi deb hisoblash mumkin. har bir molekula NADN ning mitoxondriyalarda oksidlanishi natijasida ajralgan kimeviy energiya ham uchta ATF ga teng. Demak, ikki molekula NADNning energiyasi x.am 6 molekula ATF ga teng. Shunday қilib, glikoliz jaraenida ajralib chitskan umumiy foydali energiya sakkiz molekula ATF ga teng bo`ladi. Xar bir ATF ning energiyasi 10 kkal deb hisoblasak, u xrlda glikoliz jaraenida ajralib chiқkan energiyaning umu miy mikdrri 80 kkal.ga teng bo`ladi. AEROB NAFAS OLISH. Nafas olishning aerob bosқichi - ikkinchi asosiy bosqich sanaladi. Bu bosqichda pirouzum kislota karbonat angid rid bilan suvda tulik, parchalanadi. Bu jarayon aerob sharoitda sodir bo`lib, bir kator oraliқ modgtalar, dikarbon va trikarbon kislotalar ishtirok etadi. Ularning bir-biriga aylanishi xalkadan iborat. Shuning uchun ham dikarbon va trikarbon kislotalar tsikli deb ataladi. Bu reak-tsiyalar tizimini (hayvonlar organizmida) 1937 yilda ingliz bioqimyog`ari G.A.Krebs taklif kdlganligi uchun uning nomi bilan Krebs tsikli ham deb ataladi. Bu tizimning o`simliklarda ham mavjudligini- birinchi marta inglizolimi A.CHibnyoll (1939) isbotlagan.

www.arxiv.uz Piruvat kislota aerob sharoitda avvalo, faollashgan birikma atsetil-SoA ga aylanadi. Faollashgan atsetil-So Ani n g oksidlanishidan tsiklik jarayonlar boshlanadi. Krebs tsiklining birinchi bosqichida atsetil-SoA oksaloatsetat bilan uzaro reaktsiyaga kirishib, tsitrat kislota (limon kis lota) hosil kiladi. Bu reaktsiyada tsitratsintetaza fermenti ishtirok etadi va bu xalkadagi eng muhim maxsulotlardan biri hisoblanadi. Shuning uchun bu jarayon tsitrat tsikli ham deb ataladi. Tsitrat kislota`akonitaza fermenti ishtirokida degidratatsiyalanadi va tsisakonit hosil kiladi. Tsisakonit kislota yana bir molekula suv biriktirib, izotsitrat kislotaga aylanadi. Izotsitrat kislota degidrata-tsiyaga uchrab, oksalosuktsinat kislotaga aylanadi. Bu reaktsiyada izotsitrat -degidrogenaza fermenti ishtirok etadi. Uning faol қismini NADF tashqil k,iladi va u reaktsiyada NADFNga kaytariladi. Tezlikda oksalosuktsinat kislota dekarbOqsillanib, a-ketoglutarat kislotaga aylanadi. a-ketoglutarat yana dekarbOqsillanadi, natijada karbonat angidrid ajralib chikddi, NADN vasuktsinil-SoAhosil bo`ladi. Suktsinil-SoA-sintetaza fermenti, ADF va fosfat kislota ishti rokida energiyaga boy bo`lgan suktsinil-SoA dan sukiinat kislota (kaxrabo kislota) va LTF hosil bo`ladi. Suktsinat kislota oksidlanib, fumarat kislotaga aylanadi. Bu reaktsiya o`simliklarda juda ko`p tarkalgan suktsinatdegidrogenaza fermenti ishtirokida sodir bo`ladi. Bu ferment- ning faol қismi FAD bo`lib, u FADN2 ga қaytariladi. Fumarat kislota bir molekula suvni biriktirib, fumaraza fer menti ishtirokida malat kislotaga aylanadi. Bu kislota $ navbatida mal atdegid roge naza fermenti ishtirokida oksaloatsetat kislotaga aylanadi. Fermentning faol қismini NAD tashqil kilib, u reaktsiya jara enida NADNga kaytariladi. Doiraning yakunida hosil bo`lgan oksaloatsetat kislota uz- uzidan tezda yenol shaklga utadi va yangi atsetil-SoA molekulasi bilan reaktsiyaga kirishib, yangi tsiklni boshlaydi. SHunday қilib, xar bir tsiklda bir molekula pirouzum kislotasi-dan uch molekula CO, ajraladi, uch molekula suv ishtirok etadi, besh juft vodorod atomlari ajratiladi. Bu tsikl o`simliklar tanasidagi modda almashinuv jaraenida katta ahamiyatga ega. U faqat uglevodlar oksidlanishining yakuniy bosқichi bo`lmay, balki boshqa organik moddalarga (oқsillar, yog`lar va boshқalar) ham taalluklidir.

www.arxiv.uz Nafas olishning bu bosqichida energiyaning asosiy k,ismi ajraladi. Reaktsiyalar natijasida ZNADN, NADFN, FDDN, va bir molekula ATF ajraladi. Agar >;ar bir molekula NADN va NADFNlarning energiyasi uch molekula ATFga teng (3, 3 + 3 = 12) bulsa, uxrlda 12 molekula ATF bo`ladi. Vir molekula FADN, ningenergiyasi ikki molekula ATF gateng bulsa, reaktsiya natijasida bir molekula ajralib chikdan ATF bilan birgalikda umumiy miqdor uch molekula ATFni tashqil kiladi. Natijada bir molekula pirouzum kislotaningoksidlanishi 15 molekula ATFni hosil kiladi. Agar bir molekula glkjozaning glikolizi natijasida ikki molekula pirouzum kislota hosil bo`lishini hisobga olsak, u xolda 30 molekula ATF hosil bo`ladi. Bundan tashқari 8 molekula ATF boshlangich anaerob bosqichda ham hosil bo`ladi. Demak, bir molekula glyukozaning oksidlanish jarayonida 38 molekula ATF hosil bo`lib, uning energiyasi 686 kkal/molga teng bo`ladi. Bundan tashқari bu tsiklda hosil bo`lgan rraliқ maxsulotlar yangi organik moddalarni sintez қilish uchun sarflanadi (Oqsillar, yog`lar va boshқalar). Krebs tsikli reaktsiyalari tuda mitoxondriyalarda sodir bo`ladi va nafas olish jarayoniningasosiy nuli hisoblanadi. NAFAS OLISHNING PYeNTOZAFOSFAT TsIKLI. Bu tsikl glyu-koza-6- fosfatning bevosita oksidlanishi bilan boshlanadi. Bunda glyukoza-6-fosfatdan bir molekula SO, ajralib chikadi va besh ugle-rodli birikmalar-pentozalar hosil bo`ladi. Shuning uchun ham bu yul pentozafosfat (yoki apotomik) parchalanish deyiladi. Uni geksozomonofosfat tsikli ham deb ataydilar. Bu yul 1935-1938 yillarda O.Varburg, F.Dikkene, V.A.Engelgard va F.Lipman kabi olimlarning izla-nishlari natijasida ochildi. Ya`ni o`simliklarda asosiy hisoblanadi-gan glikoliz va Krebs tsikli bilan bir katorda glyukozaning yana bir muhim yul bilan oksidlanishi anikdandi. Pentozafosfat yuli ham glikolizga uxshaydi, bunda oksidlanuvchi birlamchi maxsulot 6-fosfat hisoblanadi. Bu reaktsiyalar asosan ikki bosqichdan iborat .Birinchi bosқichda glyukoza-6-fosfat oksidlanib, 6-fosfat glyukolakton kislota hosil kiladi. Bu reaktsiya glyukoza-6-fosfat-de-gidrogenaza fermenti ishtirokida boradi. Fermentning faol қismini NADF tashqil kilib, u NADFNga

www.arxiv.uz qaytariladi. 6-fosfatglyukolakton kislota suv ishtirokida 6-fosfatglkjonat kislotaga aylanadi va bu kislota dekarbOqsillanish reaktsiyasi natijasida pentozafosfat hosil kiladi. Reaktsiya natijasida bir molekula SO, va NADFN hosil bo`ladi. Umuman, bir atom uglerodning oksidlanishi natijasida ikki mo lekula NADFN hosil bo`ladi. Ikkinchi bosqichda ribulozo-5-fosfat izomerlanib, riboza-5-fos-fatga va ksiluloza- 5-fosfatga aylanadi. Bulardan, transketolaza va transaldolaza fermentlari ishtirokida sedogeituloza-7-fosfat va 3-fosfoglitserin aldegidi hosil bo`ladi. Keyin eritrozo-4-fosfat va fruktozo-6-fosfathosil bo`ladi. Fruktoza-6-fosfat izomerlanib, yaku-niy maxsulot gdkjozo-6-fosfatga aylanadi. Umuman, pentozafosfat yulida olti molekula glyukoza-6-fosfat ish-tiroketsa, uning umumiy tenglamasini kz`yidagicha ko`rsatish mumkin: 6 glyukoza -6-fosfat 4- 12NADF + 7 N,0 5 glyukoza -6-fosfat + 6SO, + 12NADFN + 12N + N,RO4. Keyinchalik xar bir molekula NADFN oksidlanganda 3 molekula ATF sintezlanadi. Demak, 12 NADFN molekulasi oksidlanganda 36 molekula ATF hosil bo`ladi. Bu tsiklda hosil bo`lgan oraliқ maxsulot lar — pentozalar organizm uchun juda zarur bo`lgan moddalar (nuklein kislotalar va boshқalar) hosil k,ilishda ishtirok etadi. Bu yulning xdmma reaktsiyalari xujayra tsitoplazmasining eruvchi қismida proto-plastidalar va xloroplastlarda sodir bo`ladi. Nafas olishning pentoza - fosfat yuli, aynik,sa, sintetik jarayonlar kuchli boraetgan xujayra-larda faol xususiyatga ega. Bunday xujayralarda membranalarning li-pid komponentlari, nuklein kislotalar, xujayra devori va fenol birikmalar faol ravishda sintezlanadi. GLIOQSILAT TsIKLI. Butsikl 1957 yildabirinchi marta G L.Korenberg va G.A. Krebs tomonidan bakteriyalar va mogor zamburuғlarida aniklangan edi. Keyinchalik aniқlanishicha, u moyli o`simliklarning unayotgan uruғlarida va zahira yog`lar, shakarlarga aylanishi kerak bo`lgan organlarida sodir bular ekan. GliOqsilat tsikli xujayradagi maxsus organoid glioksisomalarda sodir bo`ladi. Mitoxondriyalarda, shuningdek, hayvon xujayralarida ham bu tsikl bo`lmaydi. GliOqsilat tsikli asosan moyli o`simliklarning nafas olishidagi aerob bosқichida Krebs tsikli urnida sodir. bo`ladi. Chunki u Krebs tsiklining ma`lum miқdorda uzgargan yulidir: Krebs tsiklining bir қismida: izotsitrat kislota —•*•

www.arxiv.uz aketoglutarat kislota —» suktsinil —» SoA —» suktsinat kislota —* fumarat kislota —» malat kislota —*•GliOqsilat tsiklining shu k,ismida: izotsitrat kislota —»suktsi nat kislota —> gliOqsilat kislota —» atsetil SoA —» malatkislota — Kurinib turibdiki, Krebs tsiklidan farqli ularoқ, bu tsiklda gliOqsilat kislota va atsetil SoA hosil bo`ladi va natijada xdr bir doirada ikki molekula atsetil SoA ishtirok etadi. Umuman, gliOqsilat tsikli zaxira yog`larni sarflaydi va yog`larning parchalani-shida oraliқ modda — atsetil SoA hosil bo`ladi. ikki molekula atsetil SoA hisobiga bir molekula NADN kaytariladi va uning energiyasi mitoxondriyalarda ATF sinteziga sarflanishi mumkin. hosil bo`lgan suktsinat kislota ( kaxrabo kislota) glioksisomadan tashқariga chiқadi va mitoxondriyalarga utib, biosintez jarayonlarida ishtirok etadi. GliOqsilat kislota esa glikokol aminokislotasining hosil bo`lishi uchun dastlabki modda hisoblanadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Genkel P.A. Fiziologiya rasteniy. M. 1975 g. 2. Lebedov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari.T.1995 y. 4. Xujaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Mikroorganizmlardan biopreparatlar ajratib olishning asosiy bosqichlari

Uglyevodlar, monosaxaridlar, polyesaxaridlar va ularning tuzilishi, xossalari va biologik ahamiyati

Oqsillarning asosiy xossalari

Bolalarda uchraydigan nafas olish organlari kasalliklari. Gipotrafiya, urui, rinofaringiti

Tur — evolutsiyaning asosiy bosqichi