Mikroorganizmlardan biopreparatlar ajratib olishning asosiy bosqichlari - Биология - Рефераты

Mikroorganizmlardan biopreparatlar ajratib olishning asosiy bosqichlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Mikroorganizmlardan biopreparatlar ajratib olishning asosiy bosqichlari Reja: 1.Biotexnologik jarayonlar . 2. Biologik mikroorganizmlar ajratish usullari. 3.Fotosintez qiluvchi mikroorganizmlar 4.Termofil mikrorganizmlardan foydalanish.

1.Biotexnologik jarayonlar. Biotexnologik jarayonlarning bosh bosqichlarini, uning asosi va mohiyatini xujayra tashkil qiladi. Xujayra (o‘simlik, hayvon yoki mikrob xujayrasi) bamisoli kichik bir kimyo zavodi bulib, unda yuzlab murakkab jarayonlar yuqori aniqlik va belgilangan dastur asosida amalga oshiriladi. Oqibatda, xujayrada minutiga, yuzlab murakkab birikmalar va ulkan makromolekulalar, birinchi navbatda esa oqsil sentezi amalga oshiriladi. Zamonaviy biotexnologik jarayonlarning asosini esa asosan mikrob xujayralari ishtirokidagi sintez tashqil etadi. O‘simlik va hayvon to‘qimalari asosida olib boriladigan jarayonlar hozircha keng tarqalmadi. Bunga asosiy sabab, ularni o‘stirish va ko‘paytirish uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni serharajatligidir. Biotexnologik jarayonlar qaysi asosda qurilishdan qat'iy nazar (o‘simlik yoki hayvon to‘qimasimi yoki mikrob xujayrasimi) dastlabki vazifa toza to‘qima yoki xujayra olishdan boshlanadi. Tanlangan xujayra yoki to‘qimalar o‘stida ish olib borish, ularning o‘sishi, rivojlanishi, ko‘payishi va kerakli fiziologik faol moddalar (FFM) sintez qilishni boshqarish zamonaviy mikrobiologik o‘sullardan foydalangan holda olib boriladi. Dastlabki bosqichda o‘simlik va hayvon to‘qimalari mikrob xujayrasiga o‘xshab ketadi. 2.Biologik faol mikroorganizmlar yaratish usullari. Mikroblar dunyosi ulug‘ va xilma-xildir. Ularga prokariotlar-bakteriyalar, aktinomitsintlar (shulali zamburug‘lar), rikketsyalar va qisman eukariotlar-achitqi zamburug‘lari (drojji), ipsimon zamburug‘lar, eng sodda jonivorlar (prosteyshie) va suv o‘tlari kiradi. Ularni umumlashtirib turgan xo‘so‘siyatlari kichikligi bo‘lib, ular faqat mikroskop ostida yaqqol ko‘rinadilar. Hozirgacha mikroorganizmlarning 100 mingdan ko‘proq turlari aniqlagan. Aniqlanmaganlari ham shundan ko‘proq, bo‘lsa ajab emas. Shuncha ko‘p mikroorganizmlardan keraklisini qanday tanlab olish mumkin? Qanday qilib vitaminlar, oqsil moddalari, antibiotiklar, dekstrin, qo‘yingki, bizga kerakli bo‘lgan moddalarni ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo‘lganlarini tanlab olishimiz mumkin?. Bu savollarga javob olish uchun eng avvalo mikroorganizm-larni ajratishni

to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish zarur. O‘ziga xos joylardan ya'ni yog‘ parchalovchi ferment sintez qiladigan mikroorganizmlarni yog‘ zavod tuproqlaridan; uglevodorod oksidlovchilarni benzin quyish shaxobchalari tuproqlaridan, vinochilikda qo‘l keladigan achitqilarni tok o‘simligidan, kislorodsiz sharoitda (anaerobn ы e) sellyuloza parchalovchi va metan hosil qiluvchilarni yirik shoxli hayvonlarning og‘iz bo‘shlig‘idan va h.k. qidirmoq va ajratmoq darkor. Ajratib olingan tajriba nusxalari maxsus tarkibga ega bo‘lgan suyuq ozuqa muhitiga o‘tkaziladi. Bu ozuqa muhitini elektiv ozuqa muhiti deb ataladi. Bu muhit tarkibi va sharoitini tanlab, o‘zgartirish natijasida maxso‘s biotexnologik sharoit uchun zarur bo‘lgan mikroorganizmlar ajratib olinadi. Tanlov olimlariga eng avvalo energiya manbai uglerod azot manbalari, rN, temperatura, bosim va boshqalar kiradi. Masalan, amilaza fermenti ishlab chiqarish muammosini yechish uchun yagona uglerod manbai qilib kraxmal; proteaza fermenti uchun oqsil moddalar; sellyuloza fermenti uchun sellyuloza saqlovchi moddalardan foydalaniladi. Shu tarzda mikroorganizm to‘plamlari (nakopitelnue kulturu) olinadi. Keyingi bosqich toza kulturani (shtamm yoki mikroorganizm deb atash mumkin) ajratish. Buning uchun quyuq ozuqa muhiti ishlatilib, uning yuzasiga, oldingi bosqichdan olingan mikroorganizmlar to‘plami eqiladi. Petri likobchasiga eqilgan mikroorganizmlar alohida alohida to‘plamlar hosil qilib o‘sibchikadilar. Aloxida unib chiqqan to‘plamlar, kayta ekish natijasida toza produtsent (ma'lum FFM sintez qiluvchi mikroblar)kulturasi ajratib olinadi. Kupchilik xollarda bu kultura bir turga mansub mikroorganizmlardan iborat buladi. Mikroorganizmlar tanlashning ikkinchi yuli mikroorganizmlar muzeyi (kolleksiyasi) da bor kultural orasida tanlab olish. Bu xolda mikroorganizmlarning fiziologiyasi va biokimyosini urganish asosida amalga oshiriladi. Masalan, antibiotiklar xosil qiluvchilarni aktinomitsetlar orasidan; gidrolitik fermentlar sintez qiluvchilarni gramm musbat bakteriyalar orasida; etanol hosil qiluvchilarni achitqi zamburug‘lar orasidan axtarmoq lozim bo‘ladi va h.k. Ajratib olingan mikroorganizmlarni maqsadli moddalar (fermentlar,

antibiotiklar, vitaminlar va h.k.) sintez qilish xususiyatlari asosiy ko‘rsatkich bo‘lib xizmat qilsada, sanoat mikrobiologiyasi produtsentlarga bir qator qo‘shimcha talablar qo‘yadi. Eng avvalo bu talablar quyidagilardan iborat; 1.O‘sish tezligining yuqoriligi; 2.Arzon ozuqa muhitga o‘sish qobiliyati; 3.boshqa mikroorganizmlar bilan zararlanishdan saqlanish xususiyati. Darhaqiqat bu ko‘rsatkichlar maqsadli moddalarni tan narxini pastroq bo‘lishi uchun xizmat qiladi. Bir xujayralilar, ko‘p xujayralik hayvonlarga nisbatan sintez qilish jarayonning balandligi bilan farq qiladi. Masalan; og‘irligi 500 kg keladigan buqa bir sutkada atigi 0,5 kg oqsil sintez qiladi. Shuncha miqdordagi oqsilni bir sutkada 5 gr achitqi zamburug‘i sintez qilishi mumkin. Bunday tezlikda ko‘payish imkoniyati barcha mikroorganizmlarga ham xos emas. Masalan, oligotrof mikroorganizmlar juda ham sekin ko‘payishadi. Bu guruhga kiruvchi mikroorganizmlar kam tekshirilgan bo‘lsada, ularni har xil fiziologik faol moddalar hosil qilish xususiyati juda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Shuning uchun mikroorganizmlarning o‘sishi, ko‘payishi va rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillarni o‘rganish ham nazariy, ham amaliy ahamiyat kasb etadi. 3.Fotosintez qiluvchi mikroorganizmlar . Biotexnologiya nuqtai nazaridan fotosintez qiluvchi mikroorganizmlar alohida e'tiborga loyiq. Ular o‘zlarining hayot sharoitida quyosh energiyasini yutib, xujayra uchun zarur bo‘lgan bir qator moddalar sintez qiladilar va bu jarayonda karbonat angidridni qaytarish va suvni oksidlash (sianobakteriyalar va ba'zi bir eukariotlar) havodagi azotni yutish (prokariotlar) imkoniyatlarga egalar. Boshqacha qilib aytganda, eng arzon energiya va uglerod manbai, qaytarish ekvivalentlari va azot hisobidan hayot kechirishlari mumkin. Fotosintetik mikroorganizmlarning asosiy farqi va ustunligi ham shundan iborat. Fototrof mikroorganizmlar- ammiak, vodorod, oqsil moddalar va boshqa biopreparatlar olish uchun istiqbolli manbalardan hisoblanadilar. Bu guruhga kiruvchi mikrorganizmlar yaqin kelajakda gen muhandisligi y¢li bilan

quyosh energiyasi asosida qurilajak yangi biotexnologiyalar yaratishda katta ahamiyat kasb etish turgan gap. Faqatgina fototrof mikrorganizmlarning genetikasi va molekulyar biologiyasini chuqur bilmasligini bu yo‘nalishni juda sekin ketishiga sabab bo‘lib turibdi. 4.Termofil mikrorganizmlardan foydalanish. Biotexnologiya uchun qulay manba bu yaratilgan jarayonlar. Termofillar yuqori darajada o‘sadilar. (60-80 0 С), ba'zilari esa undan ham balandroq haroratda-110 0 C qaynoq suv chiqadigan manbalarda, ayniqsa katta okean taglaridan otilib chiqadigan suvlardan otilib chiqadigan 3000 0 С gacha yashay oladigan mikroorganizmlar topilgan. Bunday baland haroratda boshqa mikroorganizmlar esa olmasligi aniq. Termofil mikroorganizmlar asosida spirtlar, aminokislotalar, fermentlar, molekulyar vodorod sintez qiladiganlari ilmiy adabiyotlarda keltirilgan. Termofillardan foydalanish sterilizatsiyaga ketadigan harajatlarni pasayishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari ularda (termofillarda) o‘sish tezligi va metabolitik faollik mezofillarga nisbatan 1,5-2 barobar baland turadi. Termofillar hosil qiladigan fermentlar izlarining mu'tadilligi bilan ajratib turadi. Masalan, Thermus caldophilus yoki Thermus aguaticus ³osil qiladigan proteza fermenti haroratga, organik erituvchilar ta'siriga oksidlovchilar detergentlar ta'siriga o‘ta chidamliliklari bilan ajralib turadilar. Shular bilan bir vaqtda ular oddiy haroratda past faollikka egalar. Masalan Thermus caldophilus dan ajratilgan proteazaning faolligi 20 0 С dan 75 0 С ga nisbatan 100 marotaba pastroq. Fermentning bu xususiyati juda katta ahamiyatga ega, masalan oziq-ovqat sanoatida. Termofillarning yana bir afzal tomoni bioreaktorlarni sovutish bilan bog‘liq. Termofillarni o‘stirish uchun ishlatiladigan reaktorlar fermentyorlar, atrof muhit haroratidan bir muncha baland haroratda ishlashini hamda yuqori haroratda issiqlikni tez o‘tkazishni ³isobga olingan holda, bioreaktorlarni soddalashtirilgan chizmalaridan foydalanishi mumkin. Xususan, issiq harorat beruvchi uskuna aeratsiya aralashtirgich, ko‘pik bosuvchi uskunalari ancha soddalashgan bo‘lishi mumkin, bu esa ancha mablag‘ iqtisod qilinishiga olib keladi. Biotexnologik jarayonlar uchun zarur mablag‘larni ajratish, tanlash juda

muhim bosqich bo‘lsada oddiy tanlash bilan kerakli, barcha xususiyatlari (faolligi, o‘sish tezligi, texnologiyaga mosligi, mo‘tadilligi va h.k) to‘g‘ri keladigan mikroorganizmlarni topish o‘ta mushkul masala. Shuning uchun tanlab olingan mikroorganizmlarning ba'zi bir xususiyatlarini, uni tabiatini kerakli yo‘nalishda o‘zgartirish lozim bo‘ladi. Buning uchun esa seleksiya usullaridan foydalaniladi. Xuddi shu yo‘llarni qo‘llash natijasida mikroorganizmlarning faolligi o‘n, yuz va undan ortiqroq ko‘payishi mumkin.

Adabiyotlar 1. Биотехнология. Принципы и примениние М: «Мир» 1988 . 2. Грачева И.М. Технология ферментьных препаратов. М: «Наука» 2000 . 3. Маурер Г. «Диск электрофорез М. «Мир» 1971 . 4. Детерман Г. Гель хроматография М. «Мир» 1982 . 5. Биотехнология. Принципы и примениние М: «Мир» 1988 6. Грачева И.М. Технология ферментьных препаратов. М: «Наука» 2000 7. Маурер Г. «Диск электрофорез М. «Мир» 1971 8. Детерман Г. Гель хроматография М. «Мир» 1986

Похожие

Uglyevodlar nafas olishning asosiy matyerial bazasi

Translyatsiya bosqichlari

Ximoterapevtik preparatlar ularning immun sistemaga ta’siri antibiotiklar olinishi va biotexnologiyada ishlatilishi

Kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisi

Patogen anaeroblar 2