Turli biologik birliklarning hosil bo’lish qonunlari - Биология - Рефераты

Turli biologik birliklarning hosil bo’lish qonunlari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Turli biologik birliklarning hosil bo’lish qonunlari Reja: 1. Biologik birliklar elementlarining analizi 2. Biologik birliklar analizi 3. Tirik organizmlar birliklarini hosil bo’lishi 4. Tirik organizmlar birliklarining chegaralari 5. Biologik birliklarning xillari

Ma’lum territoriya yoki biotopdatarqalgan populyatsiyalar, turlar hosil qiladigan katta va kichik guruhlar- biologik birliklarni ifodalaydi. Bu tirik organizmlarning tashkiliy birligi hisoblanadi va o’ziga xos xususiyatlarga, o’zgarish, bir-birlari va tashqi muhit bilan doimiy aloqada bo’lish qobiliyatlariga ega bo’ladi. Har qanday biologik birlik- tirik biotsenoz –(ekosistema)ning bir qismi hisoblanadi. Tabiatda, uning quruqlik va suv muhitida turli biologik birliklari uchraydi. Tirik organizmlarning biologik birliklari doimo o’zgarib turadi. Bunda birlik ichida termik, kimyoviy va bioekologik holatlar asosida birlikda fasllar bo’yicha o’zgarishlar yuzaga keladi va ular hosil qilgan birlamchi mahsuldorlik hajmi, shu yerga tushayotgan quyosh nuri intensivligiga to’g’ri proporsional holda bo’ladi. Biologik birliklar ichida hosil bo’ladigan biomassada mikroorganizmlar ozgina qismini tashkil qilsa ham, shu yerda hosil bo’lgan energiyadan foydalanishda yashil o’simliklardan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Biologik birliklar ichida ularning tuzilishida ayrim shoxlar, yaproqlar ustidagi kichik birliklar, mayda organizmlarning ekologik suksessiyalari yuzaga keladi, ular ham ma’lum davrda doimiy bo’ladi. Biologik birliklar elementlarining analizi. Tirik organizmlarning biologik birliklar funksiyalari va tabiatni aniqlashda, shu birlikda uchraydigan hamma turlar bir xil rol o’ynamaydi. Bir biologik birlik ichida uchraydigan yuzlab-minglab turlardan, shu birlikning xarakteri, tuzilishi xususiyati, mahsuldorligi unda moddalar almashinish tezligi va unga shu holatlarda ta’sir qiladigan turlar hosil qilgan guruhlar soni sanoqli bo’ladi. Lekin biologik birlikni aniqlovchi turlarning taksonomik tutgan o’rnining ahamiyati kam bo’ladi. Ular turli taksonomik guruhlarga mansub bo’lishi ham mumkin, masalan, bo’g’doyzorda gullagan lolaqizg’aldoq. Bu yerda bo’g’doy boshoqdoshlarga lolaqizg’aldoq esa, ko’k noridoshlarga mansubdir. Biologik birlikjlarning hosil qiluvchi elenentlarning birlamchi klassifikatsiyasi trofik asos (produtsentlar, konsumentlar va redutsientlar)da va boshqa funksional darajalarga suyangan bo’ladi. Masalan, ma’lum bir

o’tloqzordagi tirik organizmlarning biologik birligini aniqlashda, u yerda tol 2ta, yovvoyi olma (2ta), qo’ng’irbosh 10 gektar, sebarga 2ta borligi aniqlangan. Biologik birliklar analizi. Tabiatdagi har bir biologik birlikni nomlash va klassifikatsiya qilish uchun quyidagi xususiyat va belgilarga ahamiyat berish kerak, ya’ni: 1. dominant, subdominant turlar va ularning hayot formalari, fiziologik holatlari 2. birlik (jamoa) yashash sharoiti, holati, tavsifi 3. biologik birlikning funksional xususiyati undagi o’zgarishlar. Tirik organizmlar birliklari hosil bo’lishida: A)Raqobatlikningmustasnoligi; B) Bir –birlariga qarash turlari va ularning guruhlari o’rtasidagi simbiotik munosabatlar mavjudligi; D) Turlarning evolutsion rivojlanishida hosil qilgan bioekologik xususiyatlari kabi qonuniyatlar biologik birliklarni bit –biridan ajralib turushiga olib kelgan. Masalan, saksovul –iloq birligi ichida qiziljuzg’on –iloq guruhi yoki zarang –jo’ka o’rmonzori ichida o’ziga xos chegaralangan joyning o’zgarishiga bog’langan qarag’ay –oqqarag’ay o’rmoni bo’ladi. Turli ekologik sharoitlarda turlar va tur vakillarning tarqalishi turlicha bo’ladi. Biologik birliklar tuzulishi, tabiatda, tirik makonda tarqalishi va ularning muhit bilan munosabatlari organizmlarning tuzulish turlarini belgilaydi. Organizmlar birliklari (guruhlari) tuzulishi quyidagi turlarga bo’lish mumkin (Odum, 1975): 1. Organizmlarning vertikal (yaruslik bo’yicha taqsimlanishi); 2. Mintaqal (gorizontal) bo’linish harakteri; 3. Davrlar (fasllar) bo’yicha aktivligi; 4. Ozuqa bo’yicha aloqalar, munosabatlar; 5. Ko’payish (avlodlarning bir – biri bilan aloqasi); 6. Guruhlar o’rtasidagi (gala, poda, o’troq) munosabatlar harakteri; 7. Organizmlarning birga yashash harakteri (mutalizm, raqobat); 8. Stoxastik munosabatlar (tasodifan ta’sir) harakteri;

Tirik organizmlar birliklarining chegaralari. Tabiatda uchraydigan biologik birliklar guruhlarning chegarasi bir – biriga o’tib turadi, unday holat ekoton deb aytiladi. Masalan, o’rmon va o’tloqzor chegarasi, daryo va dengizning qattiq va loyli muhiti guruhlari. Bunday joylar chegara chetlari (ekoton) ham deb aytiladi. Ekoton harakteridagi guruhlarida bir –biriga chegaradosh guruhlarni tashkil qiluvchi turlar uchraydi. Lekin ayrim turlar faqat shu ekotonning o’ziga xos bo’ladi. Ko’pincha ekotonda turlar soni, ularning qalinligi ikki tomondagi birlik (guruh)ga nisbatan ko’p bo’ladi; bunday holat chegara effekti deyeladi. Biologik birliklarning xillari. Quruqlikdagi turli biologik birliklarning taqsimlanishi shu yerning harorati va namligi kabi ekologik omillarga bog’liq. Mo’tadil va boshqa hududlarda ham o’simlik turlari harorat va namlik o’zgarishi bilan o’zgarib boradi. Lekin sovuq hududlarning turli joylardagi o’simliklar turlari bir – bitidan farqlanadi. Yilning o’rtacha harorati -5 0 C dan past bo’lgan tumanlar o’simliklari tundra tipiga birlashgan. Malumki, Tundrada namlik juda ko’p, lekin yilning ko’p davrida suv muz holida uchraydi va o’simliklar uchun u fiziologik tomondan foydasizdir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., “Sharq”, 1998. 2. I.A.Karimov. O’zbekiston buyuk kelajak sari. T., “O’zbekiston”, 1998. 3. I.A.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. T., “O’zbekiston”, 1999. 4. Jabborov N. Kimyo va atrof muhit. T., “O’qituvchi”1992. 5. Barotov P. Tabiatni muhofaza qilish. T., “O’qituvchi”1991. 6. Shodimetov Yu. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. I, II qism, T., “O’qituvchi”1994. 7. Otaboyev Sh. Nabiyev M. Inson va biosfera. T., “O’qituvchi”1995. 8. Tursunov X.T. Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. “Saodat RIA”, 9. To’xtayev A.S. Ekologiya. T., “O’qituvchi”1998. 10. Qodirov E.B. va boshqalar. Tabiiy muhitni muhofazalashning ekologik asoslari. T., “O’zbekiston”, 1999. 11. Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. T., “Yangi asr avlodi”, 2005. 12. Xolmurodov J. Ekologiya va qonun. T., “Adolat”. 2000. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Irsiyat qonunlari va nazariyalari

Biologik ta`limning roli

O’simlikshunosliknig tabiy biologik asoslari

Atmosfеra azotining biologik fuksatsiyasi

Tur ichida duragaylashda irsiyat qonunlari